Tài liệu Skkskkn-một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu môn địa lí lớp 7,8

Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- MỘT VÀI KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN HỌC SINH KHAI THÁC CÓ HIỆU QUẢ BIỂU ĐỒ KHÍ HẬU Ở MÔN ĐỊA LÍ LỚP 7, 8 I. Phần mở đầu I.1, Lí do chọn đề tài Ngày nay phương tiện, thiết bị kỹ thuật dạy học được sử dụng rộng rãi theo những phương pháp dạy học tích hợp. Các phương tiện dạy học một mặt làm thay đổi phương pháp dạy học truyền thống, mặt khác đây là nguồn kiến thức quyển sách giáo khoa thứ hai, góp phần đổi mới nội dung dạy học và mở rộng thêm khả năng lĩnh hội tri thức khoa học hiện đại. Hướng đổi mới của phương pháp dạy học hiện nay là tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh, khơi dậy và phát huy khả năng tự học nhằm hình thành cho học sinh tính độc lập sáng tạo, nâng cao khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm tin, hứng thú học tập cho học sinh. Chương trình sách giáo khoa mới hiện nay đã thể hiện cách học mới của học sinh. Từ những hình ảnh trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đến thực tiển hình thành nên khái niệm, quy luật, mối liên hệ nhân quả ... để tìm ra kiến thức bài học. Điều đó đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với nội dung sách giáo khoa hiện hành. Thực tế hiện nay ở các trường THCS, việc thực hiện giảng dạy theo phương pháp mới còn nhiều điều trăn trở. Đối với bộ môn Địa lí hiện nay, nội dung sách giáo khoa không những đòi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu kĩ, phải đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, phải sử dụng có hiệu quả các phương tiện dạy học và quan trọng là đổi mới phương pháp dạy học, phải có sự kết hợp nhuần nhuyển, có sự tích hợp các phương pháp dạy học lúc đó hiệu quả tiết dạy mới đạt như mong muốn. Song làm thế nào để hướng dẫn học sinh khai thác và sử dụng có hiệu quả các loại biểu đồ, bản đồ… có hiệu quả, đây là một câu hỏi được nhiều giáo viên quan tâm, đó cũng là vấn đề trăn trở, suy nghĩ của bản thân. Thực tế hiện nay học sinh khai thác nội dung kiến thức qua biểu đồ nói chung và biểu đồ khí hậu nói riêng vẫn còn hạn chế. Chính vì vậy bản thân tôi chọn đề tài “Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8” I. 2, Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -1- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Mục tiêu của đề tài: Giúp cho học sinh tự rèn luyện kĩ năng khai thác kiến thức từ biểu đồ khí hậu trong giờ học trên lớp, ở nhà và tự trả lời các câu hỏi liên quan đến biểu đồ khí hậu Nhiệm vụ của đề tài: Tìm hiểu kiến thức qua biểu đồ khí hậu để giải quyết những vướng mắc, lúng túng của học sinh. Vì đây là một dạng khai thác kiến thức khó, trừu tượng nên tôi chỉ đi sâu khai thác một số đối tượng trong phần khí hậu (như phân tích, so sánh nhiệt độ và lượng mưa) I.3, Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp 7, 8 trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên đặc biệt phần khí hậu( chủ yếu là đối tượng: nhiệt độ, lượng mưa, …) Trong đề tài này Tôi chỉ đi sâu hướng dẫn cho học sinh khai thác, phân biệt được các môi trường địa lí như: Môi trường đới nóng, môi trường đới ôn hòa, môi trường hoang mạc…Lớp 7, Khu vực Đông Nam Á …lớp 8 I.4, Giới hạn phạm vi nghiên cứu: kĩ năng khai thác kiến thức từ biểu đồ khí hậu (Lớp 7, 8)” qua các năm tôi dạy: - Năm học: 2013-2014: Từ 7A1- 7A3 - Năm học: 2013-2014: Từ 8A1- 8A8 I.5, Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp quan sát, PP trải nghiệm thực tế, PP nghiên cứu tài liệu. II. Phần nội dung: II. 1, Cơ sở lí luận: Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và biết vận dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc hướng dẫn học sinh khai thác, sử dụng có hiệu quả biểu đồ đóng vai trò rất quan trọng. Việc rèn luyện tư duy cho học sinh trong thực tế học tập là dựa vào việc tự trả lời các câu hỏi và thực hiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập và từ thực tế môi trường xung quanh đặt ra. Và khi đã có các kĩ năng tư duy tốt thì học sinh sẽ có khả năng vận dụng chúng một cách linh hoạt để trả lời các câu hỏi. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -2- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Học sinh có thể khai thác kiến thức dưới sự tổ chức,hướng dẫn của giáo viên. Đặc biệt ở SGK địa lí lớp 7,8 biểu đồ khí hậu chiếm một số lượng rất lớn nội dung kiến thức được trình bày có bài được phối hợp cả kênh chữ và biểu đồ, có những bài kiến thức chỉ được thể hiện qua các biểu đồ. Vì vậy “ hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp7,8” là một vấn đề rất cần thiết. Có được những kĩ năng đó học sinh không những học tập tiếp thu tốt mà còn tạo điều kiện thuận lợi để các em học tập ở các lớp trên. II. 2, Thực trạng a. Thuận lợi và khó khăn - Thuận lợi: Nhà trường có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy như trang bị phòng máy chiếu, phòng bản đồ, sách tham khảo. Trong thực tế giảng dạy hầu như bài nào cũng có yêu cầu sử dụng bản đồ, biểu đồ... - Khó khăn: Một số biểu đồ phục vụ cho giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa nhiều, nhất là biểu đồ khí hậu. Học sinh chưa thấy được tầm quan trọng của khai thác kiến thức từ biểu đồ nên chưa quan tâm đúng mức đến việc học, trong chờ vào giáo viên khai thác là chép… b. Thành công, hạn chế - Thành công: Nhận thức được vai trò quan trọng của biểu đồ đã có một số đề tài hướng dẫn học sinh khai thác bản đồ, biểu đồ…nhưng mỗi đề tài đề cập tới một mảng riêng và chưa có đề tài nào đi sâu vào một phần cụ thể. Với đề tài của tôi ngoài việc hướng dẫn học sinh khai thác biểu đồ địa lý tự nhiên tôi còn đi sâu vào phần khí hậu mà chưa có đề tài nào đề cập đến một cách rõ ràng, và đây cũng là phần được xem là khó khai thác nhất khi sử dụng mà học sinh gặp nhiều lúng túng. - Hạn chế: Mức độ khai thác kiến thức của học sinh chưa sâu, chưa biết phân tích kĩ từng đối tượng khí hậu để rút ra kết luận chung. c. Mặt mạnh, mặt yếu -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -3- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Mặt mạnh: Giáo viên là người hướng dẫn học sinh quan sát, khai thác từng đơn vị kiến thức, phát huy được khả năng khai thác nội dung bài học của học sinh. Học sinh có lực học khá giỏi đòi hỏi tìm hiểu các đối tượng địa lí từ bản đồ, biểu đồ… sâu hơn. - Mặt yếu: Học địa lí của một số học sinh còn mang tính thuộc lòng, ít suy nghĩ, ghi nhớ máy móc… d. Nguyên nhân, các yếu tố tác động Sự thành công trong việc khai thác kiến thức bản đồ, biểu đồ là rất khó, biết cách tìm kiếm thông tin từ các biểu đồ riêng lẻ hoặc đối chiếu so sánh từ các biểu đồ với nhau trên cơ sở đó mà nắm vững tri thức, phát triển tư duy và kĩ năng sử dụng biểu đồ. Học sinh phát triển được kĩ năng sử dụng bản đồ, lấy kiến thức của bài từ biểu đồ, nhớ sâu nội dung bài mà không cần ghi nhớ máy móc nhanh quên và thường dẫn tới tình trạng học vẹt. Một số học sinh chưa biết khai thác kiến thức từ biểu đồ nên giáo viên mất rất nhiều thời gian để hướng dẫn. e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra Học sinh lớp 7 mới làm quen với biểu đồ khí hậu nên giáo viên hướng dẫn cụ thể chi tiết những tiết học có liên quan về sử dụng và khai thác biểu đồ. Biểu đồ địa lí có nhiều loại, mỗi loại biểu đồ có công dụng riêng, là công cụ để chuyển tải các số liệu và bảng biểu thống kê, tạo điều kiện cho việc đối chiếu và so sánh, phân tích các số liệu (tư liệu) được dễ dàng và sinh động hơn. Giáo viên đưa ra khái niệm biểu đồ khí hậu (nếu học sinh chưa biết) “ Biểu đồ là sự mô hình hóa các số liệu thống kê, cho phép diễn đạt một cách dễ dàng và trực quan về đặc trưng số lượng của các đối tượng và hiện tượng địa lí để thể hiện tiến trình của các hiện tượng, mối liên hệ và tương quan về thành phần trong một tổng thể của các hiện tượng địa lí”. Biểu đồ khí hậu thường được thể hiện gồm có hai trục tung ở hai bên và một trục hoành Một trục tung bên phải biểu diễn nhiệt độ, tính bằng 0C Một trục tung bên trái biểu diễn lượng mưa, tính bằng mm Trục hoành được chia đều 12 phần , mỗi phần là một tháng và ghi lần lượt từ trái sang phải, từ tháng 1 đến tháng 12. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -4- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Đường biểu diễn biến của nhiệt độ trong năm được thể hiện bằng đường cong màu đỏ nối nhiệt độ trung bình các tháng trong năm. Biểu diễn diễn biến lượng mưa hàng tháng được thể hiện bằng hình cột màu xanh nối lượng mưa trung bình các tháng trong năm. Sau khi học sinh hiểu khái niệm biểu đồ khí hậu, cách thể hiện các yếu tố nhiệt độ, lượng mưa trên biểu đồ, mới tiến hành hướng dẫn học sinh các bước đọc và khai thác kiến thức qua biểu đồ: Để đo tính nhiệt độ, lượng mưa giáo viên cần hướng dẫn học sinh dựa vào các trục để đo các trị số. Chẳng hạn khi xác định nhiệt độ các tháng, cần dùng thước đặt đúng ở điểm tháng cần đo gặp đường biểu diễn nhiệt độ ở điểm nào, đặt thước vào điểm đó là vuông góc với trục biểu diễn nhiệt độ (0C) và đọc trị số trên trục nhiệt độ. Muốn biết nhiệt độ cao nhất, thấp nhất, dùng thước đặt đúng vào điểm cao nhất và thấp nhất của đường biểu diễn nhiệt độ vuông góc với trục nhiệt độ, đọc trị số. Muốn biết nhiệt độ cao nhất, thấp nhất vào tháng nào, chỉ cần kéo từ điểm cao nhất, thấp nhất của đường biểu diễn nhiệt độ xuống vuông góc với trục ngang (tháng). Để đo tính lượng mưa các tháng, dùng thước kẻ đặt sát đầu cột từng tháng vuông góc với trục lượng mưa, đọc trị số trên trục lượng mưa. Căn cứ vào độ cao của các cột để xác định được tháng mưa nhiều, tháng mưa ít, mùa mưa, mùa khô... Đối chiếu, so sánh, phân tích các số liệu thu thập được. Để có thể biết được diễn biến khí hậu ở địa phương đó trước hết phải cho học sinh biết về các tiêu chí làm căn cứ như sau: * Về nhiệt độ: - Trên 20oC là tháng nóng. - Từ 10oC đến 20 oC là tháng mát.(ấm áp của xứ lạnh) - Từ 5oC đến 10 oC là tháng lạnh ( mát mẻ của xứ lạnh). - Từ - 5oC đến 5oC là rét đậm -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -5- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Dưới - 5oC là quá rét * Về lượng mưa: - Trên 100 mm là tháng mưa. (trung bình năm 1200 mm – 2500 mm) - Từ 50 mm đến 100 mm là tháng khô (trung bình năm 600 – 1200 mm) - Từ 25 mm đến 50 mm là tháng hạn (trung bình năm 300 đến 600 mm) - Dưới 25 mm là tháng kiệt (thường chỉ có vùng hoang mạc với lượng mưa trung bình dưới 300 mm) Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp, biện pháp của đề tài. Số liệu thống kê ở đầu năm học 2013- 2014 như sau: Năm học/ Tỉ lệ Lớp Sĩ số Chưa biết khai thác Biết khai thác Khai thác tốt 2013-2014 7A1,2,3 122 34 84 4 100 27,9 68,8 3,3 283 92 177 14 100 32.5 62,6 4,9 405 126 261 18 100 31.1 64.4 4.5 Tỉ lệ (%) 2013-2014 Khối 8(Từ 8A1 đến 8A8) Tỉ lệ (%) Tổng HS 7A1,2,3 - Khối 8 Tỉ lệ (%) Qua số liệu nhận thấy nhìn chung số em học sinh chưa biết khai thác chiếm 31.1%, biết khai thác chiếm 64.4% còn số học sinh khai thác tốt chiếm tỉ lệ rất thấp 4.5%. II.3, Giải pháp, biện pháp: a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp. Những giải pháp biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh hiểu sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -6- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp. b.1. Đối với giáo viên: * Tổ chức học sinh khai thác biểu đồ khí hậu. Hướng dẫn học sinh khai thác biểu đồ khí hậu có hiệu quả cần thực hiện các bước sau : Thứ nhất : Phải đọc tên biểu đồ để biết được: biểu đồ thể hiện nội dung gì? các đại lượng được thể hiện trên biểu đồ là gì? Màu sắc biểu thị của các đại lượng đó? trên lãnh thổ nào? vào thời gian nào? chúng được thể hiện như thế nào? trị số các đại lượng? Thứ hai : Phải đối chiếu so sánh các trị số và nhận xét các đối tượng sau đó tìm ra mối quan hệ giữa các yếu tố được thể hiện trên biểu đồ để rút ra nhận xét khái quát. Để có thời gian phân tích giáo viên nên cho học sinh thành lập nhóm. Ví dụ : Bài 6 Môi trường nhiệt đới( SGK Địa lí 7 trang 20) Giáo viên phân lớp thành 2 nhóm ( nhóm 1: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Ma –la- can; nhóm 2: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Gia –mê- na ) . * Soạn giáo án và chuẩn bị phương tiện dạy học phải đồng bộ đây là giải pháp có tác dụng làm tăng hiệu quả giờ dạy. Bởi thường dạy một bài về khai thác kiến thức qua biểu đồ khí hậu nếu giáo viên soạn giáo án sơ lược, đơn giản và thiếu đồ dùng dạy học sẽ tạo ra sự nhàm chán cho cả người dạy lẫn người học. Do vậy soạn giáo án theo hướng tích cực hoá hoạt động hoạt động học tập của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh làm việc với lược đồ, biểu đồ khí hậu .....và cùng thảo luận qua phiếu theo phương pháp lấy học sinh làm trung tâm, người giáo viên cần phải đọc kĩ nội dung bài học, nắm chắc nội dung của bài, phương pháp giảng dạy của bài. Thông qua bài học, giáo viên hướng dẫn học sinh cách đọc, xử lí, khai thác phân tích biểu đồ . Tuy nhiên, giáo viên cũng cần phải căn cứ vào từng đối tượng học sinh trong lớp học, đặc biệt là đối tượng học sinh yếu kém , giáo viên cần hướng dẫn cụ thể có thể bằng những câu hỏi gợi mở để giúp học sinh dễ dàng nắm kiến thức bài học, giáo viên cần phải phân loại hệ thống câu hỏi ra nhiều loại : câu hỏi dành cho học sinh khá giỏi, câu hỏi dành cho học sinh trung bình và đặc biệt là câu hỏi dành cho đối tượng học sinh yếu kém, giáo viên cần đưa ra những câu hỏi mang tính chất gợi mở để giúp học sinh khai thác kiến thức một cách chủ động hơn. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -7- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Ví dụ : Bài 33 : Các khu vực Châu Phi – ( SGK Địa lí 7 trang 105) Khi giáo viên đưa ra câu hỏi : Tại sao phần lớn Bắc Phi và Nam Phi đều nằm trong môi trường nhiệt đới nhưng khí hậu của Nam Phi lại ẩm và dịu hơn khí hậu của Bắc Phi? Đây là câu hỏi khó do vậy giáo viên cần đưa ra câu hỏi gợi ý - Diện tích khu vực Nam Phi như thế nào rộng hay hẹp, tiếp giáp? - Ở phía đông của Nam Phi chụi ảnh hưởng của dòng biển nào? - Ở phía đông của Nam Phi có loại gió nào đang hoạt động? Nhằm giúp đối tượng học sinh yếu kém dễ dàng rút ra được kết luận tại sao khí hậu của Nam Phi lại ẩm và diụ hơn khí hậu của Bắc Phi? * Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà: Đây là một khâu quan trọng, việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà giúp các em nắm được nội dung bài học, đồng thời dễ dàng tiếp nhận kiến thức mới, người giáo viên phải hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà chu đáo * Tổ chức học sinh thảo luận nhóm: Giúp học sinh cùng nhau hợp sức để hoàn thành nội dung bài học, giúp đỡ nhau trong học tập. Đối với dạng bài khó : chẳng hạn biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa ở (Bài tập 1 SGK Địa lí 7 trang 59). Bài 18 Thực hành: Nhận biết đặc điểm môi trường đới ôn hoà, đây là dạng biểu đồ khó do vậy giáo viên cho học sinh thảo luận để tìm ra sự khác biệt về đặc điểm khí hậu ôn đới lục địa, địa trung hải và ôn đới hải dương. Đồng thời xác định vị trí của chúng trên bản đồ. Để thảo luận đạt kết quả tốt giáo viên phân lớp thành 3 nhóm (mỗi nhóm phân tích một biểu đồ ). - Nhóm 1: Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình A ( 55045’B) Cụ thể: + Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần? Biên độ nhiệt? + Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Có mấy tháng nhiệt độ dưới 0oC vào mùa nào? + Lượng mưa trong năm như thế nào? Có mấy tháng mưa ít hay dưới dạng tuyết rơi, mưa nhiều vào mùa nào? Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu đới lạnh. - Nhóm 2: Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình B ( 36043’B) Cụ thể: + Đường biểu diễn nhiệt độ tăng cao mấy lần trong năm? Biên độ nhiệt? + Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Có mấy tháng nhiệt độ dưới 0oC -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -8- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- + Lượng mưa trong năm như thế nào? mưa nhiều vào mùa nào? Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu Địa Trung Hải - Nhóm 3: Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình C ( 51041’B) Cụ thể: + Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần? Biên độ nhiệt? + Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Cao vào mùa nào? + Lượng mưa trong năm như thế nào? Sự phân bố mưa ra sao? Tập trung vào mùa nào? Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu ôn đới hải dương. Từ phân tích trên giáo viên cho học sinh rút ra những đặc điểm khác nhau về khí hậu đới lạnh, địa trung hải và ôn đới hải dương. b. 2, Đối với học sinh: Học sinh phải có SGK, tập bản đồ để sử dụng tại lớp trong tất cả các tiết học địa lí ở trên lớp, cũng như ở nhà. Biết sử dụng để khai thác kiến thức bài học, sử dụng các kĩ năng đọc, hiểu vận dụng giải thích các hiện tượng địa lí và biết liên hệ các trang cùng sử dụng trong một bài. Dành thời gian thích đáng để làm việc với biểu đồ, tham gia tích cực vào các hoạt động giáo viên đưa ra có liên quan Thực hiện giải pháp học sinh làm việc tích cực (dưới sự hướng dẫn của giáo viên) để tìm ra kiến thức mới không gây ra sự nhàm chán. Kết quả là học sinh cảm thấy nhẹ nhàng thoải mái. Học sinh tích cực làm việc nâng cao được kĩ năng phân tích lược đồ, biểu đồ khí hậu hơn nữa học sinh có điều kiện để hệ thống lại kiến thức, cũng cố và nâng cao sự hiểu biết tính chủ động biết vận dụng so sánh liên hệ thực tế b.3, Một vài kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy - Kĩ năng khai thác Bản đồ nói chung và khai thác biểu đồ khí hậu nói riêng là kĩ năng cơ bản của môn Địa lý. Nếu không nắm vững được kĩ năng này thì rất khó có thể hiểu và giải thích được các sự vật và hiện tượng địa lý đồng thời cũng rất khó có thể tự mình tìm được các kiến thức địa lý khác. - Để biểu đồ trở thành trợ thủ đắc lực trong học tập, kiểm tra, thi học kì, … có hiệu quả học sinh phải nắm chắc kí hiệu, màu sắc… -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan -9- Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Thông thường khi phân tích hoặc đánh giá một đối tượng địa lý học sinh cần tái hiện vốn tri thức địa lý đã có của bản thân vào việc khai thác biểu đồ. Để trả lời bài một cách có hiệu quả học sinh cần làm theo những bước sau: + Bước 1: Đọc kĩ đề để tìm ra yêu cầu chính của đề bài + Bước 2: Xác định đúng biểu đồ cần sử dụng vào nội dung bài làm + Bước 3: Sử dụng dữ kiện nào để trả lời tốt yêu cầu của chính của đề bài (hệ thống kí hiệu, màu sắc, số liệu qua các biểu đồ…) + Bước 4: Phân tích nhận xét thông qua biểu đồ để có kết luận ngắn gọn, đúng nhất. - Giáo viên cần nhiều thời gian để chuẩn bị và sử dụng biểu đồ như thế nào cho có hiệu quả và sử dụng câu hỏi làm sao để học sinh có thể trả lời tốt. - Trong quá trình sử dụng, khai thác cho học sinh nên đi từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp nhằm dẫn dắt học sinh từ biết sử dụng đến sử dụng thành thạo và nhanh chóng * Một vài ví dụ cụ thể qua bài học, bài kiểm tra, chuẩn bị bài ở nhà…của các môi trường địa lí lớp 7, Đông Nam Á đất liền và hải đảo lớp 8 Bài 6: Môi trường nhiệt đới Hình 6.1: Biểu đồ nhiệt đôn và lượng Mưa ở Ma- La- Can(Xu - đăng) Hình 6.2: Biểu đồ nhiệt đôn và lượng Mưa ở Gia –mê- na (Sát) - Giáo viên chia lớp thành 2 dãy: -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 10 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dãy 1: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Ma –la- can Dãy 2: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Gia –mê- na Sử dụng biểu đồ khí hậu Ma –la- can (Cộng hoà Xu Đăng) và Gia –mê- na (Cộng hoà Sát). Mục đích sử dụng: phân tích, so sánh hai biểu đồ để rút ra đặc điểm khí hậu của môi trường nhiệt đới. Bước 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tên biểu đồ, xác định vị trí của Ma - La - can (9 0B) và Gia- mê – na (120B) trên bản đồ tự nhiên châu Phi. Bước 2: Phân tích biểu đồ nhiệt độ giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác các thông tin sau: - Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần trong năm? - Nhiệt độ tháng cao nhất và tháng thấp nhất là bao nhiêu? Biên độ nhiệt? - Tháng nóng nhất là tháng nào? Tháng lạnh nhất là tháng nào? Tuyết rơi vào tháng nào hay có nhiệt độ dưới 0oC? Các thông tin trên giúp cho chúng ta biết được đặc điểm của chế độ nhiệt ở Ma – La -can và Gia- mê – na. Để cho học sinh dễ dàng tìm ra kiến thức, giáo viên hướng dẫn học sinh cách làm như sau: Đặt thước kẻ vuông góc với trục tung và đưa từ từ cho đến khi nào chạm vào điểm trên cùng của đường biểu diễn nhiệt độ thì đó là nhiệt độ tháng cao nhất. Và cũng cách làm đó giáo viên cho học sinh đặt thước song song với trục hoành từ dưới lên (mép phía trên của trục hoành ) cho đến khi nào chạm vào điểm dưới cùng của đường biểu diễn nhiệt độ thì khi đó là nhiệt độ tháng thấp nhất . Để tìm nhiệt độ tháng nóng nhất thì giáo viên hướng dẫn như sau : Đặt thước kẻ từ điểm có nhiệt độ cao nhất, vuông góc với trục tung và song song với trục hoành nếu trùng với vị trí tháng nào thì đó có nhiệt độ nóng nhất và tương tự với tháng lạnh nhất thì giáo viên cũng hướng dẫn cách làm như trên. Bước 3. Phân tích biểu đồ lượng mưa giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác các thông tin sau: - Mưa nhiều nhất vào tháng nào, mưa ít nhất vào tháng nào? -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 11 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - Các tháng có mưa nhiều vào mùa nào, Các tháng có mưa ít hay không mưa vào mùa nào? Mấy tháng? - Sự phân bố mưa trong năm như thế nào? mưa nhiều quanh năm hay tập trung vào một số tháng trong năm? - Tổng lượng mưa trong cả năm là bao nhiêu? - Tổng lượng mưa của những tháng mưa nhiều chiếm bao nhiêu % tổng lượng mưa cả năm? Các thông tin trên về tổng lượng mưa và sự phân bố mưa trong năm giúp biết được đặc điểm của chế độ mưa của Ma – La-can và Gia- mê – na. Để giúp học sinh dễ dàng khai thác được thông tin về lượng mưa, giáo viên hướng dẫn học sinh đặt thước song song với trục hoành và đưa từ trên xuống khi nào thước kẻ chạm vào cột mưa đầu tiên thì đó là tháng có lượng mưa cao nhất (nhiều nhất), tương tự đặt thước kẻ song song với trục hoành và đưa từ dưới lên cho đến khi nào chạm vào cột mưa đầu tiên thì đó là tháng có lượng mưa thấp nhất (ít nhất). Từ phân tích yếu tố nhiệt độ và lương mưa, rút ra đặc điểm về khí hậu của Ma – Lacan và Gia- mê – na thuộc đới khí hậu nào? Bước 4. Rút ra những đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới. Trước hết để học sinh rút ra được đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới, giáo viên cho học sinh tìm ra những đặc điểm cơ bản khí hậu nhiệt đới: + Nóng quanh năm và có hai thời kì nhiệt độ tăng cao. + Có một thời kì khô hạn hoặc mưa tập trung vào một mùa. + Lượng mưa trung bình năm từ 500mm đến 1500mm. Sau khi rút ra những đặc điểm cơ bản của khí hậu nhiệt đới giáo viên hướng dẫn học sinh những đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới : Nóng và lượng mưa tập trung vào một mùa, càng gần chí tuyến thời kì khô hạn càng kéo dài và biên độ nhiệt trong năm lớn. * Kiểm tra 1 tiết: - Quan sát các biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa dưới đây để chọn ra 1 biểu đồ thuộc môi trường nhiệt đới. Cho biết lí do chọn. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 12 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Biểu đồ A Biểu đồ B Biểu đồ C - Biểu đồ A: Nóng quanh năm, trong năm có 2 lần nhiệt độ lên cao, mưa theo mùa, có thời kì khô hạn. Đây là môi trường nhiệt đới. - Biểu đồ B: Biên độ nhiệt lớn, lượng mưa quanh năm rất ít, khô hạn quanh năm. Đây là môi trường hoang mạc. - Biểu đồ C: Nhiệt độ trung bình năm dưới 18 0C, lượng mưa nhiều khoảng >1000mm. Đây là môi trường ôn đới hải dương. *Vậy biểu đồ A là môi trường nhiệt đới Bài 13: Môi trường đới ôn hòa (Ba biểu đồ lượng mưa trang 44 SGK) Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa ở ôn đới hải dương Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa ở ôn đới lục địa Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa Địa Trung Hải -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 13 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Giáo viên hướng dẫn học sinh lần lượt đo nhiệt độ, lượng mưa tháng 1, tháng 7, rút ra kết luận chung Giáo viên treo bảng phụ so sánh kết quả, nhận xét. Nhiệt độ 0C Biểu đồ khí hậu Lượng mưa mm Kết luận T 1 T7 TB năm T1 T7 TB năm Ôn đới hải 6 dương (480B) 16 10,8 133 62 1126 Mùa hè mát, mùa đông ấm, mưa quanh năm. Ôn đới lục địa ( 560B) 10 19 4 31 74 560 Mùa đông lạnh, mùa hè nóng, có mưa nhiều. Địa trung hải 10 (410B) 28 17,3 69 9 402 Mùa hè nóng, mưa ít, mùa đông ấm, mưa vào mùa thu đông - Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài ở nhà Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà, sau đó giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh, nên chú ý nhiều hơn vào đối tượng học sinh yếu, kém. Tuy nhiên giáo viên cũng cần động viên, tuyên dương và khuyến khích những học sinh có cách làm hay. Đồng thời có câu hỏi để nâng cao để phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo của đối tượng học sinh khá giỏi. Ví dụ .Bài 19 Môi trường hoang mạc – ( SGK Địa lí 7 trang 61) : Sử dụng biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa của hai trạm khí tượng Xa- ha- ra của châu Phi và Gô bi của Châu Á . Thứ nhất : Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tên biểu đồ, xác định vị trí của trạm Xaha- ra trên bản đồ tự nhiên của châu Phi và Gô bi trên bản đồ tự nhiên của Châu Á . Thứ hai : Phân tích biểu đồ nhiệt độ (nhiệt độ tháng cao nhất, tháng thấp nhất, nóng nhất là tháng nào, lạnh nhất là tháng nào, tháng nào có nhiệt độ dưới 0 0C, biên độ nhiệt ). Phân tích lượng mưa (mưa nhiều vào tháng nào, ít nhất vào tháng nào, mưa nhiều vào mùa nào, các tháng có mưa ít hay không mưa vào mùa nào, tổng lượng mưa cả năm ...) Thứ ba : Rút ra đặc điểm chung của khí hậu hoang mạc . Thứ tư : Rút ra điểm khác nhau về khí hậu của hoang mạc đới nóng và đới ôn hòa . Như vậy khi học sinh chuẩn bị bải ở nhà chu đáo, kĩ lưỡng thì giáo viên giảm bớt phần thuyết trình giảng giải. Còn về học sinh thì sẽ chủ động tiếp thu kiến thức mới đồng thời tăng hiệu -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 14 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- quả khi thảo luận nhóm, chủ động khai thác kiến thức hoàn thành phiếu học tập theo yêu cầu của giáo viên. Bài 14: Đông nam Á đất liền và hải đảo Nhận xét biểu đồ nhiệt độ lượng mưa của 2 địa điểm tại (h.14.2 SGK Địa lí 8)? Cho biết chúng thuộc đới, kiểu khí hậu nào? H:14.2 Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa HS: So sánh, phân tích nhiệt độ và lượng mưa của 2 địa điểm: Tháng nào cao nhất, tháng nào thấp nhất - Nhiệt độ: Đều cao quanh năm, ở Y- an- gun có sự chêng lệch 6-70C - Lượng mưa: ở Pa đăng lớn hơn, mưa quanh năm, ở Y- an- gun có mùa mưa nhiều ( tháng 5 – tháng 10) và mùa mưa ít (từ tháng 11- tháng 4 năm sau) Kết luận: Pa đăng thuộc In- đô- nê- xi - a ở vùng xích đạo, Y- an- gun thuộc Mi-an-ma vùng nhiệt đới gió mùa. c. Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp. Hình thành cho học sinh ý thức tự tìm tòi kiến thức ẩn, phân tích, so sánh thành thạo khi gặp biểu đồ khí hậu... d. Mối quan hệ giữa các biện pháp, giải pháp. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 15 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Trong đề tài này các biện pháp, giải pháp thường đi song đôi với nhau, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. e. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu. Các tiết dạy có sử dụng biểu đồ. Giáo viên hướng dẫn học sinh nắm các kiến thức cơ bản một cách chính xác, do chính các em tìm ra từ các phương tiện trực quan và biết tái hiện kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, diễn tả một sự vật hiện tượng địa lí, vận dụng chúng vào thực tiễn, trong đời sống hằng ngày, đặc biệt là trong quá trình học bài mới, thi cử và kiểm tra. Kết quả khảo nghiệm cuối năm học như sau Năm học Lớp Sĩ số Chưa biết khai thác Biết khai thác Khai thác tốt 2012-2013 7A1,2,3 122 8 66 48 100 6.6 54.1 39.3 Khối 8(Từ 8A1 283 đến 8A8) 12 101 170 100 4.2 35.7 60.1 405 20 167 218 100 4.9 41.2 53.8 Tỉ lệ (%) 2013-2014 Tỉ lệ (%) Tổng HS Tỉ lệ (%) 7A1,2,3 - Khối 8 Qua số liệu trên thì nhìn chung số em học sinh biết khai thác biểu đồ khí hậu ngày càng tăng chiếm 41.2 % so với 64.4 % đầu năm học tăng 23.2 % và khai thác tốt chiếm 53.8% Còn số học sinh chưa biết khai thác giảm mạnh chỉ còn lại 4.9 % so với trước đây là 31.1 %. II. 4, Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu Qua đề tài “ hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ” bản thân tôi nhận thấy học sinh không chỉ biết cách sử dụng mà còn biết khai thác tốt kiến thức, qua đó tâm lý học sinh cũng cảm thấy thoải mái hơn khi học môn địa lý và không khí giờ dạy trở nên rất sôi nổi hào hứng, đã đáp ứng được các yêu cầu về kiểm tra đánh giá hiện nay. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 16 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Để khai thác một cách có hiệu quả thì học sinh cần phải : Nắm được các hệ thống các ký hiệu trên biểu đồ Hiểu được mối quan hệ giữa các yếu tố địa lý tự nhiên Vận dụng một cách sáng tạo kiến thức bản đồ và kiến thức sách giáo khoa. Để học sinh khai thác tốt thì vai trò của giáo viên cũng rất quan trọng. Giáo viên cần phải: Có một hệ thống câu hỏi cụ thể liên quan đến biểu đồ Thường xuyên vận dụng trong các lần kiểm tra đánh giá học sinh Việc dạy và học địa lý không thể tách rời bản đồ nói chung và các loại biểu đồ nói riêng, bởi vì khai thác không chỉ hiểu được kiến thức mà còn là hình ảnh trực quan giúp giáo viên và học sinh trong giảng dạy và học tập rất có hiệu quả III. Phần kết luận, kiến nghị III.1, Kết luận Để các bài học có nội dung đọc biểu đồ khí hậu đạt kết quả tốt, đảm bảo thời gian, giáo viên cần chuẩn bị biểu đồ chu đáo, chính xác, nghiên cứu kĩ biểu đồ, xác định chính xác các trị số nhiệt độ, lượng mưa. Chuẩn bị nội dung chương trình học sinh làm việc với biểu đồ một cách cụ thể, nên tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm để dễ so sánh kết quả, tìm được kết quả đúng nhất. Qua đó học sinh phát huy được tính tích cực chủ động, sáng tạo đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, mục tiêu giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Việc hướng dẫn tổ chức học sinh sử dụng khai thác kiến thức Địa lí với những phương pháp dạy học thích hợp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí, tạo hứng thú, không khí cởi mở trong tiết học và kết quả là học sinh lĩnh hội kiến thức vững vàng chắc chắn hơn làm cơ sở nền tảng cho học sinh tiếp thu tốt hơn kiến thức lớp trên. Thông qua việc thực hiện đề tài này và vận dụng vào thực tế giảng dạy ở Trường THCS Buôn Trấp. Bản thân nhận thấy nếu vận dụng các giải pháp trên một cách sáng tạo và khoa học chắc chắn hiệu quả dạy học bộ môn Địa lí nói chung và kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu trong dạy học Địa lí 7,8 nói riêng sẽ đạt hiệu quả cao. Từ những vấn đề nêu trên, bản thân sẽ tiếp tục vận dụng và phát huy có hiệu quả phương pháp dạy học lấy học -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 17 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- sinh làm trung tâm để khai thác kiến thức từ các biểu đồ, lược đồ khí hậu trong giảng dạy bộ môn Địa lí nhằm đóng góp một phần nhỏ bé vào thực hiện mục tiêu của giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Đề tài của tôi mới chỉ đề cập một khía cạnh nhỏ trong vô số những kĩ năng khai thác và sử dụng biểu đồ nhưng tôi nghĩ rằng đây là đề tài bổ ích và thiết thực để hướng dẫn học sinh trong môn điạ lí. III.2, Kiến nghị: Đối với giáo viên: Cần có kĩ năng về bộ môn địa lí, nhiệt tình, tìm tòi, học hỏi đồng nghiệp để nâng cao tay nghề. Tạo sự say mê, hứng thú cho học sinh trong học tập môn địa lí. Đối với nhà trường: Cung cấp thêm một số biểu đồ, nhất là biểu đồ khí hậu cho giáo viên trong quá trình giảng dạy Phòng GD&ĐT: Chọn những sáng kiến kinh nghiệm hay có chất lượng để triển khai các chuyên đề trong sinh hoạt chuyên môn, tổ chuyên môn để phát huy những kinh nghiệm mà giáo viên đã tâm huyết đã miệt mài tìm tòi xây dựng. Tạo điều kiện để những đồng nghiệp học tập lẫn nhau, góp ý cho nhau, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy Trong đề tài này tôi muốn trao đổi với đồng nghiệp những suy nghĩ của tôi về “Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8” Tôi rất mong được sự góp ý của đồng chí, đồng nghiệp để chúng ta cùng xây dựng nên một hình thức dạy môn địa lí thế nào cho hay nhất, đạt kết quả cao nhất. Tôi xin chân thành cảm ơn! Người viết đề tài Hoàng Thị Hoan NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 18 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN ( Kí tên, đóng dấu) -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 19 - Một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh khai thác có hiệu quả biểu đồ khí hậu ở môn Địa lí lớp 7,8 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TÀI LIỆU THAM KHẢO TT TÊN TÀI LIỆU TÁC GIẢ GHI CHÚ 1 Bản đồ học Ngô Đạt Tam Nhà xuất bản giáo dục, 1986 2 Địa lý tự nhiên Việt Nam tập 1, 2 Vũ Tự Lập 3 Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến Phạm Thị Sen thức, kĩ năng môn địa lý 4 Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên Ths GVC Trần Trường Đại Học Sư Phạm Giáo viên trung học phổ thông chu kì Văn Thành TP. Hồ Chí Minh, 2005. III năm 2004-2007” 5 Sách giáo khoa địa lý 7, 8 Lê Thông. Nhà xuất bản giáo dục và Nguyễn Phi đào tạo Việt Nam Hạnh 6 Sách giáo viên địa lý 7, 8 Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam 7 Giáo dục kĩ năng sống trong môn địa Lê minh Châu. Bộ giáo dục và đào tạo lí Lưu Thu Thủy… Nhà xuất bản giáo dục, 1978 Nhà xuất bản giáo dục và đào tạo Việt Nam năm 2009. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 20 -