Tài liệu Thiết kế bài giảng địa lý 10-tập 2 nâng cao

vò quèc lÞch − ph¹m ngäc yÕn ThiÕt kÕ bμi gi¶ng a N©ng cao − tËP HAI Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi 1 PhÇn hai ®Þa lÝ kinh tÕ − x· héi Ch−¬ng VIII §Þa lÝ d©n c− Bµi 30 d©n sè vμ sù gia t¨ng d©n sè I. môc tiªu Sau bµi häc, häc sinh (HS) cÇn: 1. KiÕn thøc • HiÓu ®−îc d©n sè thÕ giíi lu«n lu«n biÕn ®éng, nguyªn nh©n chÝnh lµ do sinh ®Î vµ tö vong. • Ph©n biÖt ®−îc c¸c tØ suÊt: sinh, tö, gia t¨ng tù nhiªn, gia t¨ng c¬ häc vµ gia t¨ng d©n sè. • BiÕt c¸ch tÝnh tØ suÊt sinh, tØ suÊt tö, tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn vµ tØ suÊt gia t¨ng d©n sè. 2. KÜ n¨ng • RÌn luyÖn kÜ n¨ng nhËn xÐt, ph©n tÝch biÓu ®å, l−îc ®å, b¶ng sè liÖu vÒ tØ suÊt sinh, tØ suÊt tö vµ tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn. • N©ng cao kÜ n¨ng th¶o luËn, hîp t¸c theo nhãm. 3. Th¸i ®é Cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ vÊn ®Ò d©n sè, ñng hé vµ tuyªn truyÒn, vËn ®éng mäi ng−êi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch d©n sè cña quèc gia vµ ®Þa ph−¬ng. 2 II. §å dïng d¹y − häc • B¶n ®å gi¸o khoa treo t−êng Ph©n bè d©n c− vµ c¸c ®« thÞ lín trªn thÕ giíi. • BiÓu ®å tØ suÊt sinh th« (h×nh 22.1), tØ suÊt tö th« (h×nh 22.2) thêi k× 1950 – 2005. • H×nh 22.3 trong SGK (phãng to). III. Ho¹t ®éng d¹y − häc 1. KiÓm tra bµi cò 1. Tr×nh bµy kh¸i niÖm, nguyªn nh©n vµ c¸c biÓu hiÖn cña quy luËt ®Þa ®íi, quy luËt phi ®Þa ®íi. 2. Quy luËt ®Þa ®íi lµ g×? Nguyªn nh©n cña quy luËt nµy? Quy luËt ®Þa « vµ quy luËt ®ai cao gièng nhau vµ kh¸c nhau ë nh÷ng ®iÓm nµo? 2. Bµi míi Më bµi: D©n sè lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Quy m« d©n sè trªn c¸c l·nh thæ kh«ng gièng nhau, sè d©n th× lu«n biÕn ®éng. T¹i sao cã t×nh tr¹ng nµy vµ sù gia t¨ng d©n sè cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi? §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò chóng ta cÇn lµm s¸ng tá qua bµi häc h«m nay. Ho¹t ®éng 1 D©n sè vµ t×nh h×nh ph¸t triÓn d©n sè thÕ giíi Môc tiªu: N¾m ®−îc sù biÕn ®éng cña d©n sè thÕ giíi vµ c¸c nguyªn nh©n chÝnh lµ do sinh ®Î vµ tö vong. Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung I. D©n sè vµ t×nh h×nh ph¸t triÓn d©n sè thÕ giíi 1. D©n sè thÕ giíi C©u hái (CH): Em cã HS dùa néi dung môc I.1 − D©n sè thÕ giíi 6.477 nhËn xÐt g× vÒ quy m« trong SGK vµ sù hiÓu triÖu ng−êi (gi÷a n¨m d©n sè thÕ giíi? biÕt cña m×nh ®Ó tr¶ lêi. 2005). 3 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung − Quy m« d©n sè cña + 11 n−íc cã sè d©n c¸c n−íc vµ vïng l·nh h¬n 100 triÖu ng−êi, thæ rÊt kh¸c nhau. chiÕm 61% d©n sè thÕ giíi. HS nªu ®−îc vÝ dô: + 17 n−íc d©n sè chØ tõ 0,01 − 0,1 triÖu ng−êi. Tæng d©n sè cña 17 n−íc nµy chØ lµ 1,18 triÖu ng−êi = 0,018% d©n sè thÕ giíi. 2. T×nh h×nh ph¸t triÓn d©n sè trªn thÕ giíi CH: Dùa vµo b¶ng sè HS chó ý vµo sè n¨m liÖu d©n sè thÕ giíi d©n sè t¨ng thªm 1 tØ trang 98, em cã nhËn ng−êi vµ sè n¨m d©n sè xÐt g× vÒ t×nh h×nh ph¸t t¨ng gÊp ®«i ®Ó nªu triÓn d©n sè thÕ giíi? nhËn xÐt. Cô thÓ: − Thêi gian d©n sè t¨ng + Thêi gian d©n sè t¨ng thªm 1 tØ ng−êi vµ thêi thªm 1 tØ ng−êi thêi k× gian d©n sè t¨ng gÊp 1804 − 1927 cÇn 123 ®«i ngµy cµng rót ng¾n. n¨m th× thêi k× 1987 − 1999 chØ cÇn 12 n¨m. + Thêi gian d©n sè t¨ng gÊp ®«i thêi k× 1804 − 1927 cÇn 123 n¨m th× thêi k× 1927 − 1974 chØ cÇn 47 n¨m. 4 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung + Quy m« d©n sè thÕ giíi: n¨m 1804 cã 1 tØ ng−êi, n¨m 1999 ®¹t 6 tØ ng−êi vµ dù b¸o n¨m 2025 sÏ ®¹t 8 tØ ng−êi. − Tèc ®é gia t¨ng d©n sè thÕ giíi ngµy cµng cao, quy m« d©n sè thÕ giíi ngµy cµng lín. Ho¹t ®éng 2 T×m hiÓu vÒ gia t¨ng d©n sè Môc tiªu: HS ph©n biÖt ®−îc c¸c tØ suÊt sinh, tØ suÊt tö, gia t¨ng tù nhiªn vµ gia t¨ng c¬ häc, n¾m ®−îc c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn tØ suÊt sinh vµ tØ suÊt tö. HS biÕt c¸ch tÝnh tØ suÊt sinh, tØ suÊt tö vµ tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn. Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung II. Gia t¨ng d©n sè Ph−¬ng ¸n 1: Gi¸o − C¸c nhãm th¶o luËn viªn (GV) chia líp ®Ó hoµn thµnh phiÕu häc tËp (xem phô lôc). thµnh c¸c nhãm. Nhãm 1: t×m hiÓu vÒ tØ − Sau ®ã ®¹i diÖn c¸c nhãm lªn tr×nh bµy kÕt suÊt sinh th«. Nhãm 2: t×m hiÓu vÒ tØ qu¶. − C¸c nhãm kh¸c gãp Nhãm 3: t×m hiÓu vÒ tØ ý bæ sung. suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn. suÊt tö th«. Nhãm 4: t×m hiÓu vÒ gia t¨ng c¬ häc vµ gia t¨ng d©n sè, hËu qu¶ cña sù gia t¨ng tù nhiªn kh«ng hîp lÝ. 5 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung GV chuÈn x¸c kiÕn thøc sau khi HS tr×nh bµy. Ph−¬ng ¸n 2: D¹y theo tiÕn tr×nh nh− SGK 1. Gia t¨ng tù nhiªn GV: Sù biÕn ®éng d©n sè thÕ giíi (t¨ng lªn hay gi¶m ®i) lµ do hai nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh: Sinh ®Î vµ tö vong, øng víi hai nh©n tè nµy lµ tØ suÊt sinh vµ tØ suÊt tö. CH: TØ suÊt sinh th« lµ HS dùa vµo môc II.1-a a) TØ suÊt sinh th« (‰) g×? ®Ó tr¶ lêi. − Lµ t−¬ng quan gi÷a s sè trÎ em ®−îc sinh ra (C«ng thøc S = D tb trong n¨m so víi sè d©n trung b×nh ë cïng S = tØ suÊt sinh th«. s = sè trÎ em sinh ra thêi ®iÓm. trong n¨m. Dtb = d©n sè trung b×nh) CH: Dùa vµo h×nh 30.1, em h·y nhËn xÐt t×nh h×nh tØ suÊt sinh th« cña thÕ giíi vµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n−íc ph¸t triÓn thêi k× 1950 − 2005. HS chó ý nhËn xÐt − Cã xu h−íng gi¶m chiÒu h−íng thay ®æi m¹nh. vµ møc chªnh lÖch tØ suÊt sinh th« ë hai nhãm c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn. HS lÊy sè liÖu cô thÓ − Nhãm n−íc ®ang ®−îc thÓ hiÖn trong ph¸t triÓn cã tØ suÊt 6 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung h×nh 30.1 ®Ó chøng sinh th« cao h¬n c¸c minh. n−íc ph¸t triÓn. CH: V× sao l¹i cã t×nh HS dùa néi dung SGK tr¹ng ®ã? ®Ó nªu ®−îc: Nguyªn nh©n chñ yÕu do c¸c yÕu tè tù nhiªn – sinh häc, phong tôc tËp qu¸n vµ t©m lÝ x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn d©n sè cña tõng n−íc. b) TØ suÊt tö th« (‰) CH: TØ suÊt tö th« lµ HS dùa vµo môc II.1− − Lµ t−¬ng quan gi÷a b ®Ó tr¶ lêi. sè ng−êi chÕt trong g×? t n¨m so víi sè d©n (C«ng thøc T = D tb trung b×nh ë cïng thêi ®iÓm. S = tØ suÊt tö th« t = tæng sè ng−êi chÕt trong n¨m. Dtb= d©n sè trung b×nh) CH: Dùa vµo h×nh 30.2, em h·y nhËn xÐt tØ suÊt tö th« cña thÕ giíi vµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n−íc ph¸t triÓn thêi k× 1950 − 2005. HS chó ý nhËn xÐt chiÒu h−íng thay ®æi vµ møc chªnh lÖch tØ suÊt tö th« ë hai nhãm c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn tr−íc ®©y vµ hiÖn nay. − Cã xu h−íng gi¶m râ rÖt (vµ do ®ã tuæi thä trung b×nh cña d©n c− thÕ giíi ngµy cµng t¨ng). − Møc chªnh lÖch tØ suÊt tö th« g÷a c¸c nhãm nøc kh«ng lín nh− tØ suÊt sinh th«. 7 Ho¹t ®éng d¹y CH: T¹i sao tr−íc ®©y tØ suÊt tö th« cña c¸c n−íc ph¸t triÓn nhá h¬n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh−ng hiÖn nay tØ suÊt tö th« cña c¸c n−íc ph¸t triÓn l¹i lín h¬n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn? Ho¹t ®éng häc Néi dung HS sinh nªu ®−îc: − Do quy m« d©n sè cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®· æn ®Þnh, tØ lÖ ng−êi trªn ®é tuæi lao ®éng cao. − Ng−îc l¹i, sè d©n cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vÉn ngµy cµng t¨ng, tØ lÖ ng−êi trªn ®é tuæi lao ®éng nhá. CH: C¸c nguyªn nh©n − Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ – nµo ¶nh h−ëng ®Õn tØ x· héi nh− chiÕn tranh, ®ãi kÐm, bÖnh tËt... suÊt tö th«? − Do thiªn tai: §éng ®Êt, nói löa, h¹n h¸n, b·o lôt... c) TØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (‰) CH: TØ suÊt gia t¨ng HS dùa vµo môc II.1-c − Lµ hiÖu sè gi÷a tØ suÊt sinh th« vµ tØ suÊt d©n sã tù nhiªn lµ g×? ®Ó tr¶ lêi. tö th«, ®−îc coi lµ ®éng C«ng thøc: Tg = S – T Tg: tØ suÊt gia t¨ng d©n lùc ph¸t triÓn d©n sè. sè tù nhiªn. S: tØ suÊt sinh th«. T: tØ suÊt tö th«. CH: T¹i sao tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn l¹i ®−îc coi lµ ®éng lùc ph¸t triÓn d©n sè? 8 − V× ®©y lµ nh©n tè quan träng nhÊt cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù biÕn ®éng d©n sè. Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung CH: Dùa vµo h×nh 30.3 em cã nhËn xÐt g× vÒ tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn thÕ giíi h»ng n¨m, thêi k× 2000 – 2005? HS quan s¸t kÜ h×nh 30.3 ®Ó nªu ®−îc 5 nhãm n−íc cã tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn kh¸c nhau. − TØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn cña c¸c n−íc rÊt kh¸c nhau. − Cã 5 nhãm n−íc cã møc gia t¨ng tù nhiªn kh¸c nhau: + < 0: Liªn bang Nga, mét sè quèc gia ë §«ng ¢u. + 0,1 − 0,9%: MÜ, Ca-na-®a, ¤xtr©ylia, Trung Quèc, Cad¨cxtan, T©y ¢u... + 1 − 1,9%: Ên §é, ViÖt Nam, Braxin, Mªhic«, Angiªri... + 2 − 2,9%: §a sè c¸c n−íc ë ch©u Phi, ArËp Xªót, Pakixtan, Apganixtan, Vªnªduªla, B«livia... + > 3%: C«ng«, Sat, Mali, X«mali, Ma®agaxca... d) ¶nh h−ëng cña t×nh h×nh t¨ng d©n sè ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x∙ héi. CH: Sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh vµ kh«ng hîp lÝ cã ¶nh h−ëng tiªu cùc nh− thÕ nµo? Søc Ðp vÒ: − Gi¶i quyÕt viÖc lµm. − D©n sè t¨ng nhanh g©y søc Ðp lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – 9 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung − N©ng cao ®êi sèng. x· héi vµ b¶o vÖ m«i − B¶o vÖ tµi nguyªn, tr−êng. m«i tr−êng... − TØ suÊt gia t¨ng qu¸ thÊp lµm thiÕu hôt lao ®éng. 2. Gia t¨ng c¬ häc GV: Sù di chuyÓn cña d©n c− tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c t¹o nªn sù biÕn ®éng c¬ häc cña d©n c−. CH: Gia t¨ng c¬ häc HS dùa vµo môc II.2 ®Ó − Sù chªnh lÖch gi÷a sè ng−êi xuÊt c− vµ sè (Hay gia t¨ng c¬ giíi) tr¶ lêi. ng−êi nhËp c− ®−îc gäi lµ g×? lµ gia t¨ng c¬ häc. CH: Gia t¨ng c¬ häc cã − Kh«ng ¶nh h−ëng − Cã ý nghÜa quan ¶nh h−ëng g× ®Õn vÊn ®Õn d©n sè thÕ giíi, träng ®èi víi tõng khu song cã ý nghÜa lín ®èi vùc, tõng quèc gia. ®Ò d©n sè? víi tõng khu vùc, tõng quèc gia. 3. Gia t¨ng d©n sè (%) CH: TØ suÊt gia t¨ng HS dùa néi dung môc TØ suÊt gia t¨ng d©n sè d©n sè ®−îc tÝnh nh− II.3 ®Ó tr¶ lêi. = Tæng sè cña tØ suÊt thÕ nµo? gia t¨ng tù nhiªn vµ gia t¨ng c¬ häc. GV l−u ý HS mÆc dï gia t¨ng d©n sè chÞu ¶nh h−ëng cña c¶ gia t¨ng tù nhiªn vµ gia 10 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung t¨ng c¬ häc, song ®éng lùc ph¸t triÓn cña d©n sè chÝnh lµ gia t¨ng d©n sè tù nhiªn. IV. KiÓm tra, ®¸nh gi¸ 1. D©n sè trung b×nh toµn thÕ giíi n¨m 2005 lµ 6.477 triÖu ng−êi, tØ suÊt sinh th« trong n¨m lµ 21%o, h·y tÝnh sè trÎ em ®−îc sinh ra trong n¨m. NÕu tØ suÊt tö th« lµ 9%o th× tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn lµ bao nhiªu? Trong n¨m 2005, Tr¸i §Êt cã, bao nhiªu ng−êi? 2. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a gia t¨ng tù nhiªn, gia t¨ng c¬ häc vµ gia t¨ng d©n sè. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu d−íi ®©y, vÏ c¸c ®−êng ®å thÞ thÓ hiÖn tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (%) cña toµn thÕ giíi, c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn trong thêi k× 1960 − 2005. Nªu nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch. Thêi k× 1960 − 1965 1975 − 1980 1985 − 1990 1995 − 2000 2004 − 2005 C¸c n−íc ph¸t triÓn 1,2 0,8 0,5 0,2 0,1 C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn 2,3 2,4 2,1 1,9 1,5 Toµn thÕ giíi 1,9 2,0 1,7 1,5 1,2 Nhãm n−íc V. Phô lôc 1. PhiÕu häc tËp sè 1 − TØ suÊt sinh th« lµ g×? ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 11 − Dùa vµo h×nh 22.1, em h·y nhËn xÐt t×nh h×nh tØ suÊt sinh th« cña thÕ giíi vµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n−íc ph¸t triÓn thêi k× 1950− 2005. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. − C¸c yÕu tè nµo ¶nh h−ëng ®Õn tØ suÊt sinh th«? ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 2. PhiÕu häc tËp sè 2 − TØ suÊt tö th« lµ g×? ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. − Dùa vµo h×nh 22.2, em h·y nhËn xÐt t×nh h×nh tØ suÊt tö th« cña thÕ giíi vµ ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c n−íc ph¸t triÓn thêi k× 1950 − 2005. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. − Nªu c¸c nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn tØ suÊt tö th« ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 3. PhiÕu häc tËp sè 3 − TØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn lµ g×? ................................................................................................................. 12 ................................................................................................................. ................................................................................................................. − Quan s¸t h×nh 22.3, em h·y nªu nhËn xÐt t×nh h×nh gia t¨ng d©n sè tù nhiªn thÕ giíi thêi k× 2000 − 2005 ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 4. PhiÕu häc tËp sè 4 a) Sù gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh cã ¶nh h−ëng tiªu cùc g× ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng? − Kinh tÕ: ................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. − X· héi: .................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. − M«i tr−êng............................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. b) Kh¸i niÖm gia t¨ng c¬ häc ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. c) Kh¸i niÖm gia t¨ng d©n sè ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 13 5. T×nh h×nh gia t¨ng d©n sè thÕ giíi vµ ViÖt Nam − §Çu C«ng nguyªn, sè d©n trªn thÕ giíi cã kho¶ng 270 − 300 triÖu ng−êi. LÞch sö d©n sè nh©n lo¹i tr¶i qua hµng triÖu n¨m míi xuÊt hiÖn tØ ng−êi ®Çu tiªn. Thêi gian ®Ó cã thªm 1 tØ ng−êi ngµy cµng rót ng¾n (tõ 100 n¨m ®Õn 30 n¨m, 15 n¨m, 12 n¨m). N¨m 1999, d©n sè thÕ giíi ®¹t 6 tØ ng−êi. N¨m 2003 t¨ng lªn 6,302 tØ ng−êi. Dù b¸o ®Õn n¨m 2025 sÏ ®¹t xÊp xØ 8 tØ ng−êi. − Quy m« d©n sè b¾t ®Çu t¨ng nhanh tõ ®Çu thÕ kØ XX, nhÊt lµ tõ sau n¨m 1950. D©n sè gia t¨ng ë møc kØ lôc trong vßng 50 n¨m qua lµ nhê ¸p dông c¸c c«ng nghÖ y tÕ c«ng céng nh− thuèc kh¸ng sinh vµ chÊt dinh d−ìng, thuèc tiªu ch¶y vµ vacxin ë c¸c x· héi cã møc sinh vµ møc chÕt cao. Do ®ã, møc chÕt, ®Æc biÖt møc chÕt ë trÎ s¬ sinh gi¶m nhanh chãng, trong khi møc sinh tuy cã gi¶m nh−ng chËm h¬n nhiÒu, dÉn tíi sù "bïng næ d©n sè". − T×nh h×nh ë ViÖt Nam: Cho tíi nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kØ XIX, d©n sè ViÖt Nam gia t¨ng rÊt chËm. Tõ ®Çu thÕ kØ XX trë l¹i ®©y, tèc ®é gia t¨ng ngµy cµng nhanh. Giai ®o¹n 1921 − 1955 (35 n¨m), d©n sè t¨ng kho¶ng 9,5 triÖu ng−êi. §Æc biÖt, giai ®o¹n 1955 − 1995 (40 n¨m), d©n sè t¨ng kho¶ng 48 triÖu ng−êi. Theo sè liÖu cña Tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë ngµy 01/04/1999, d©n sè n−íc ta lµ 76.324.753 ng−êi, ®øng hµng thø 2 ë §«ng Nam ¸ sau In®«nªxia vµ thø 13 trong tæng sè h¬n 200 n−íc trªn thÕ giíi. N¨m 2003, d©n sè n−íc ta ®¹t 80,7 triÖu ng−êi vµ ®øng thø 14 thÕ giíi sau Trung Quèc (1.287 triÖu ng−êi), Ên §é (1.049,7 triÖu ng−êi), Hoa K× (290,3 triÖu ng−êi), In®«nªxia (234,9 triÖu ng−êi), Braxin (182,0 triÖu ng−êi), Pakixtan (150,7 triÖu ng−êi), Liªn bang Nga (144,5 triÖu ng−êi), B¨ngla®et (138,4 triÖu ng−êi), Nigiªria (133,9 triÖu ng−êi), NhËt B¶n (127,2 triÖu ng−êi), Mªhic« (104,9 triÖu ng−êi), Philippin (84,6 triÖu ng−êi), CHLB §øc (82,4 triÖu ng−êi) vµ ®øng thø 3 ë §«ng Nam ¸. D©n sè ViÖt Nam vÉn cã thÓ t¨ng nhanh trong thêi gian tíi do h»ng n¨m, sè phô n÷ b−íc vµo ®é tuæi sinh ®Î vÉn lín. Nh÷ng ph−¬ng ¸n dù b¸o míi nhÊt cña Tæng côc Thèng kª cho thÊy, vµo n¨m 2024, d©n sè ViÖt Nam cã thÓ ®¹t con sè trong kho¶ng tõ 95,13 triÖu ng−êi (ph−¬ng ¸n thÊp nhÊt) ®Õn 104,28 triÖu ng−êi (ph−¬ng ¸n cao nhÊt). 14 B¶ng quy m« d©n sè ViÖt Nam thêi k× 1900 − 2003 N¨m 1900 1921 1931 1941 1951 D©n sè (triÖu ng−êi) 1955 1965 1975 1985 1995 1999 2002 2003 12,5 15,5 17,702 20,9 23,061 25,074 34,929 47,638 59,872 73,959 76,324 79,727 80,7 Bµi 31 C¬ cÊu d©n sè I. môc tiªu Sau bµi häc, HS cÇn: 1. KiÕn thøc • HiÓu vµ ph©n biÖt ®−îc c¸c lo¹i c¬ cÊu d©n sè theo tuæi, theo giíi, c¬ cÊu d©n sè theo lao ®éng vµ tr×nh ®é v¨n hãa. • NhËn biÕt ®−îc ¶nh h−ëng cña c¬ cÊu d©n sè ®Õn sù ph¸t triÓn d©n sè vµ ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi. • BiÕt c¸ch ph©n chia d©n sè theo nhãm tuæi vµ c¸ch biÓu hiÖn th¸p tuæi. 2. KÜ n¨ng RÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ nhËn xÐt b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, s¬ ®å, l−îc ®å c¬ cÊu d©n sè. 3. Th¸i ®é HS nhËn thøc ®−îc d©n sè n−íc ta trÎ, nhu cÇu vÒ gi¸o dôc vµ viÖc lµm ngµy cµng lín. ý thøc ®−îc vai trß cña giíi trÎ ®èi víi d©n sè, gi¸o dôc, lao ®éng vµ viÖc lµm. II. §å dïng d¹y − häc • B¶n ®å tØ lÖ d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu vùc I, thêi k× 2000 − 2005 (%). • H×nh 31.1 trong SGK "C¸c kiÓu th¸p d©n sè c¬ b¶n" phãng to. 15 III. Ho¹t ®éng d¹y − häc 1. KiÓm tra bµi cò 1. D©n sè trung b×nh toµn thÕ giíi n¨m 2005 lµ 6.477 triÖu ng−êi, tØ suÊt sinh th« trong n¨m lµ 21%o, h·y tÝnh sè trÎ em ®−îc sinh ra trong n¨m. NÕu tØ suÊt tö th« lµ 9%o th× tØ suÊt gia t¨ng tù nhiªn lµ bao nhiªu? Trong n¨m 2005, Tr¸i §Êt cã thªm bao nhiªu ng−êi? 2. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a gia t¨ng tù nhiªn, gia t¨ng c¬ häc vµ gia t¨ng d©n sè. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu d−íi ®©y, vÏ c¸c ®−êng ®å thÞ thÓ hiÖn tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (%) cña toµn thÕ giíi, c¸c n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn trong thêi k× 1960 − 2005. Nªu nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch. Thêi k× 1960 − 1965 1975 − 1980 1985 − 1990 1995 − 2000 2004 − 2005 C¸c n−íc ph¸t triÓn 1,2 0,8 0,5 0,2 0,1 C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn 2,3 2,4 2,1 1,9 1,5 Toµn thÕ giíi 1,9 2,0 1,7 1,5 1,2 Nhãm n−íc 2. Bµi míi Më bµi: C¬ cÊu d©n sè lµ g×? C¬ cÊu d©n sè ®−îc chia ra theo c¸c tiªu chÝ nµo vµ nã cã ¶nh h−ëng g× ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi?... C¸c c©u hái ®ã sÏ ®−îc lÝ gi¶i qua bµi häc h«m nay. Ho¹t ®éng 1 T×m hiÓu vÒ c¬ cÊu sinh häc Môc tiªu: HS n¾m ®−îc c¸c lo¹i c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi, c¸ch ph©n chia vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ − x· héi. 16 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung I. C¬ cÊu sinh häc 1. C¬ cÊu d©n sè theo giíi (%) GV cho HS th¶o luËn HS dùa vµo néi dung − C¬ cÊu d©n sè theo môc I− 1 trang 105 ®Ó giíi biÓu thÞ t−¬ng theo c©u hái: quan gi÷a giíi nam so − C¬ cÊu d©n sè theo th¶o luËn, tr¶ lêi. víi giíi n÷ hoÆc so víi giíi tÝnh lµ g×? tæng sè d©n. − C¬ cÊu d©n sè theo giíi tÝnh ë c¸c khu vùc, c¸c thêi ®iÓm kh¸c nhau th× kh¸c nhau nh− thÕ nµo? − C¬ cÊu d©n sè theo giíi biÕn ®éng theo thêi gian vµ kh¸c nhau ë tõng n−íc, tõng khu vùc. CH: C¬ cÊu d©n sè theo Cã ¶nh h−ëng ®Õn: giíi cã ¶nh h−ëng nh− − Ph©n bè s¶n xuÊt. thÕ nµo ®Õn viÖc ph¸t − Tæ chøc ®êi sèng, x· triÓn kinh tÕ vµ tæ chøc héi. ®êi sèng kinh tÕ – x· − Ho¹ch ®Þnh chÝnh héi cña c¸c n−íc. s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña c¸c quèc gia... 2. C¬ cÊu d©n sè theo tuæi CH: C¬ cÊu d©n sè theo HS dùa vµo môc I.2 ®Ó a) Kh¸i niÖm: C¬ cÊu tuæi lµ g×? Nã cã ý tr¶ lêi. d©n sè theo tuæi lµ sù nghÜa quan träng nh− tËp hîp nh÷ng nhãm thÕ nµo? ng−êi s¾p xÕp theo nh÷ng nhãm tuæi nhÊt ®Þnh. 17 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung − C¬ cÊu d©n sè theo ý nghÜa: tuæi cã ý nghÜa quan ThÓ hiÖn tæng hîp t×nh träng nh− thÕ nµo? h×nh sinh, tö, tuæi thä, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn d©n sè vµ nguån lao ®éng cña mét quèc gia. b) Cã 3 nhãm tuæi chÝnh: + Nhãm d−íi tuæi lao ®éng (Nhãm 1): 0 − 14 tuæi. − Cã n−íc tÝnh nhãm tuæi lao ®éng tõ 15 ®Õn 64 tuæi. + Nhãm tuæi lao ®éng (Nhãm 2): 15 − 59 tuæi. − Cã n−íc tÝnh nhãm trªn tuæi lao ®éng tõ 65 tuæi trë lªn. + Nhãm trªn tuæi lao ®éng (Nhãm 3): 60 tuæi (hoÆc 65 tuæi) trë lªn. GV: Theo LuËt lao ®éng ë ViÖt Nam, tuæi lao ®éng ®−îc quy ®Þnh ®èi víi nam tõ 15 ®Õn hÕt 59 tuæi. §èi víi n÷ tõ 15 ®Õn hÕt 54 tuæi. CH: Cã thÓ ph©n biÖt HS dùa vµo b¶ng thèng hai nhãm n−íc cã kÕt kª trang 90 ®Ó ph©n cÊu d©n sè trÎ vµ nhãm biÖt: cã kÕt cÊu d©n sè giµ. DS giµ DS trÎ KÕt cÊu d©n sè cña hai Nhãm1 < 25% >35% nhãm n−íc nµy thÕ nµo? Nhãm3 >15% <10% 18 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung CH: C¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n−íc ph¸t triÓn cã cÊu tróc d©n sè kh¸c nhau nh− thÕ nµo? HS dùa vµo kiÕn thøc ®· häc ®Ó th¶o luËn, tr¶ lêi → C¸c HS kh¸c gãp ý bæ sung, GV chuÈn x¸c. c) C¸c n−íc ph¸t triÓn cã cÊu tróc d©n sè giµ; c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã cÊu tróc d©n sè trÎ. GV: §Ó nghiªn cøu cÊu tróc sinh häc cña d©n sè, ng−êi ta sö dông th¸p d©n sè. CH: Cã c¸c kiÓu th¸p HS m« t¶ 3 kiÓu th¸p d) Th¸p d©n sè d©n sè c¬ b¶n nµo? d©n sè c¬ b¶n theo * Cã 3 kiÓu th¸p d©n sè SGK trang 90. c¬ b¶n lµ: + §¸y réng, ®Ønh nhän, − KiÓu më réng. s−ên tho¶i, thÓ hiÖn tØ suÊt sinh cao, trÎ em ®«ng, tuæi thä trung b×nh thÊp. D©n sè t¨ng nhanh. − Cã d¹ng ph×nh to ë − KiÓu thu hÑp gi÷a, thu hÑp ë 2 phÝa ®Ønh vµ ch©n thÓ hiÖn sù chuyÓn tiÕp tõ d©n sè trÎ sang d©n sè giµ. − HÑp ë phÇn ®¸y vµ − KiÓu æn ®Þnh réng h¬n ë ®Ønh thÓ hiÖn d©n sè æn ®Þnh c¶ vÒ quy m« vµ c¬ cÊu. Ho¹t ®éng 2 C¬ cÊu x∙ héi Môc tiªu: HS hiÓu ®−îc nguån lao ®éng, d©n sè ho¹t ®éng theo khu vùc kinh tÕ, ¶nh h−ëng cña gia t¨ng d©n sè vµ c¬ cÊu d©n sè theo lao ®éng, c¬ cÊu d©n sè theo tr×nh ®é v¨n hãa. 19 Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung II. C¬ cÊu x∙ héi 1. C¬ cÊu d©n sè theo lao ®éng GV: C¬ cÊu d©n sè theo lao ®éng cho biÕt nguån lao ®éng vµ d©n sè ho¹t ®éng theo khu vùc kinh tÕ. a) Nguån lao ®éng GV cho HS th¶o luËn: HS dùa néi dung SGK − Nguån lao ®éng lµ trang 107 vµ sù hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó tr¶ g×? lêi. − Nguån lao ®éng gåm bé phËn d©n sè trong ®é tuæi quy ®Þnh cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng. CH: Quan s¸t s¬ ®å vÒ nguån lao ®éng trang 107, h·y cho biÕt nguån lao ®éng ®−îc chia ra c¸c nhãm nµo? H·y ph©n biÖt d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ vµ d©n sè kh«ng ho¹t ®éng kinh tÕ. − Nguån lao ®éng ®−îc chia lµm 2 nhãm: (Gåm 2 bé phËn: + Nhãm d©n sè ho¹t * D©n sè ho¹t ®éng ®éng kinh tÕ. kinh tÕ th−êng xuyªn (nh÷ng ng−êi cã viÖc lµm æn ®Þnh) * D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng th−êng xuyªn (cã viÖc lµm kh«ng æn ®Þnh vµ 20