Mô tả:
i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
LÊ THỊ LAN ANH
XÂY DỰNG QUY TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN
THEO THUYẾT KIẾN TẠO Ở TIỂU HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số:
62.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS. Phó Đức Hòa
2. TS. Hoàng Thanh Thúy
HÀ NỘI - 2013
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi; các số liệu
và kết quả trong luận án là hoàn toàn trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì công trình nào khác. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều
được ghi rõ nguồn gốc.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Lê Thị Lan Anh
iii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với người thầy đã dìu dắt tôi từ
những bước đầu tiên trên con đường nghiên cứu dạy học khám phá đó là
PGS.TS. Phó Đức Hòa. Tôi cũng chân thành cảm ơn người luôn bên cạnh
động viên và khích lệ tôi vượt qua những khó khăn để theo đuổi hướng
nghiên cứu đã chọn đó là cô giáo - TS. Hoàng Thanh Thúy.
Tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp
trong Khoa Giáo dục Tiểu học, khoa Ngữ văn - trường ĐHSP Hà Nội 2, các cô
giáo trong Tổ Phương pháp giảng dạy, các thầy cô khoa Tâm lí Giáo dục,
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội - những người đã luôn động viên, nhiệt tình
chỉ bảo tôi trong từng bước đường làm khoa học. Trong số đó, tôi không thể
quên người thầy của bao thế hệ trong đó có thầy và trò chúng tôi - PGS.TS.
Ngô Hiệu. Tôi cũng xin cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo và các em
học sinh ba trường tiểu học đã hợp tác với tôi trong suốt quá trình thực
nghiệm.
Như một lời tri ân, tôi xin cảm ơn các thầy cô giáo đã từng dạy dỗ tôi
để tôi có được kết quả như ngày hôm nay.
Cuối cùng, tôi xin cảm tạ tấm lòng của bố mẹ, chồng, anh chị em,
những người thân yêu trong gia đình của tôi.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Lê Thị Lan Anh
iv
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài..................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.................................................................3
4. Giả thuyết khoa học........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................4
6. Phạm vi nghiên cứu.........................................................................................4
7. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................4
8. Những luận điểm bảo vệ.................................................................................5
9. Đóng góp mới của luận án...............................................................................6
10. Cấu trúc của luận án......................................................................................6
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC PHÁT HIỆN
THEO THUYẾT KIẾN TẠO Ở TIỂU HỌC........................................................ 7
1.1. Tổng quan nghiên cứu về dạy học phát hiện theo thuyết kiến tạo..................7
1.1.1. Thuyết kiến tạo trong giáo dục..................................................................7
1.1.2. Dạy học khám phá theo thuyết kiến tạo...................................................15
1.1.3. Dạy học phát hiện trong lịch sử giáo dục............................................... 21
1.2. Một số vấn đề cơ bản về dạy học phát hiện trong dạy học tiểu học............29
1.2.1. Khái niệm dạy học phát hiện...................................................................29
1.2.2. Bản chất của phương pháp dạy học phát hiện..........................................31
1.2.3. Một số nguyên tắc dạy học phát hiện......................................................32
1.2.4. Vai trò của phương pháp dạy học phát hiện đối với hoạt động nhận thức
của học sinh tiểu học...............................................................................33
1.2.5. Những ưu việt của phương pháp dạy học phát hiện.................................36
1.2.6. Quy trình dạy học phát hiện....................................................................36
1.2.7. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi và xu thế tích cực hóa nhận thức
của học sinh tiểu học ........................................................................................45
v
1.3. Cơ sở thực tiễn của dạy học phát hiện trong dạy học tiểu học....................50
....................................................................................................................................
1.3.1. Mục đích, đối tượng, nội dung và phương pháp điều tra.........................50
1.3.2. Kết quả điều tra.......................................................................................52
Chương 2. THIẾT KẾ QUY TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN TRONG DẠY
HỌC TIỂU HỌC ................................................................................................. 60
2.1. Những nguyên tắc thiết kế quy trình dạy học phát hiện ở tiểu học............60
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm...............................60
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính kế thừa..................................60
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp...........................................................60
2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp...........................................................61
2.2. Những căn cứ thiết kế quy trình dạy học phát hiện ở tiểu học....................61
2.2.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học............................61
2.2.2. Nội dung chương trình các môn học ở tiểu học.......................................64
2.2.3. Khả năng vận dụng dạy học phát hiện vào các môn học ở tiểu học.........66
2.3. Quy trình dạy học phát hiện ở tiểu học .........................................................71
2.3.1. Quy trình dạy học phát hiện ở tiểu học.....................................................71
2.3.2. Áp dụng quy trình dạy học phát hiện trong các môn học ở tiểu học..........73
2.3.3. Các giáo án thiết kế theo quy trình..........................................................76
2.3.4. Những yêu cầu khi thực hiện quy trình ...................................................90
Chương 3. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM QUY TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN
Ở TIỂU HỌC.........................................................................................................93
3.1 Khái quát quy trình thực nghiệm....................................................................93
3.1.1. Mục đích thực nghiệm..............................................................................93
3.1.2. Đối tượng thực nghiệm............................................................................93
3.1.3. Nội dung thực nghiệm..............................................................................95
3.1.4. Phương pháp thực nghiệm ......................................................................97
3.1.5. Tiến trình thực nghiệm ...........................................................................99
3.1.6. Tiêu chuẩn và thang đo trong thực nghiệm.............................................99
vi
3.2 Kết quả thực nghiệm.....................................................................................100
3.2.1. Kết quả thực nghiệm thăm dò................................................................100
3.2.2. Kết quả thực nghiệm tác động...............................................................104
3.2.3. Kết quả thực nghiệm tác động mở rộng.................................................120
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................................................148
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ...................................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................152
PHỤ LỤC ............................................................................................................159
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
CN
ĐC
GQVĐ
GV
GVTH
KH
HS
Diễn giải
chủ ngữ
đối chứng
giải quyết vấn đề
giáo viên
giáo viên tiểu học
Khoa học
học sinh
PP
phương pháp
PPDHTCphương phương pháp dạy học tích cực
pháp dạy học
PPDH
SD
SL
THCVĐ
TN
TV
VN
sử dụng
số lượng
tình huống có vấn đề
thực nghiệm
Tiếng Việt
vị ngữ
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
Tên bảng
Trang
viii
bảng
1.1
Thực trạng nhận thức của giáo viên về bản chất của phương pháp
52
1.2
dạy học phát hiện
Thực trạng nhận thức của giáo viên về mục đích dạy học phát hiện
53
1.3
1.4
trong dạy học tiểu học
Các phương pháp dạy học được sử dụng trong dạy học tiểu học
Tổng hợp mức độ thường xuyên sử dụng các phương pháp dạy
55
56
1.5
học ở tiểu học
Mức độ sử dụng phương pháp dạy học phát hiện trong các môn
58
2.1
2.2
2.3
3.1.a
3.1.b
3.1.c
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
3. 11
3.12
3.13
3.14
3.15
3.16
3.17.
3.18.
3.19
3.20
3.21
3.22
3.23
3.24
3.25
học ở tiểu học
Hướng dẫn thực hiện quy trình dạy học phát hiện cấp tiểu học
Hướng dẫn thực hiện quy trình dạy học phát hiện môn Tiếng Việt
Hướng dẫn thực hiện quy trình dạy học phát hiện môn Khoa học
Các lớp thực nghiệm thăm dò
Các lớp thực nghiệm tác động
Các lớp thực nghiệm tác động mở rộng
Phần trăm tần suất điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Phần trăm tần suất điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Hội tụ tiến điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Phân phối tần suất điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu vào
Tổng hợp xếp loại nhận thức đầu vào môn Tiếng Việt 4
Phân phối tần suất điểm đầu vào môn Khoa học
Tổng hợp xếp loại nhận thức đầu vào môn Khoa học
Phần trăm tần suất điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Các tham số thống kê thực nghiệm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Phần trăm tần suất điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Hội tụ tiến điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Tổng hợp xếp loại nhận thức môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Tham số thống kê kết quả điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Phân phối tần suất điểm lần 1 (đầu vào) môn Tiếng Việt
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức qua điểm lần 1 môn Tiếng Việt
Phần trăm tần suất điểm môn Tiếng Việt lần 2
Hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lần 2
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức môn Tiếng Việt lần 2
Phần trăm tần suất điểm môn Tiếng Việt lần 3
Hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lần 3
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức qua điểm môn TV lần 3
72
73
75
95
95
95
101
101
101
102
107
108
108
108
110
110
111
111
115
115
116
116
121
121
122
123
127
128
128
132
ix
3.26
3.27
3.28
3.29
3.30
3.31
3.32
3.33
3.34
3.35
Các tham số thống kê điểm môn Tiếng Việt lần 3
Phân phối tần suất điểm môn Khoa học lần 1 (đầu vào)
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức môn Khoa học lần 1 (đầu vào)
Phần trăm tần suất điểm môn Khoa học lần 2
Hội tụ tiến điểm môn Khoa học lần 2
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức qua điểm môn Khoa học lần 2
Phần trăm tần suất điểm môn Khoa học lần 3
Hội tụ tiến điểm môn Khoa học lần 3
Tổng hợp xếp loại mức độ nhận thức môn Khoa học lần 3
Các tham số thống kê điểm môn Khoa học lần 3
133
133
134
134
135
139
139
140
143
144
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Số hiệu
Tên hình vẽ
Trang
Mô hình học tập theo thuyết kiến tạo
Sơ đồ quá trình kiến tạo kiến thức
Sơ đồ các phong cách học tập của Kolb
Quy trình dạy học phát hiện ở tiểu học
Đường biểu diễn tần suất điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Đường biểu diễn hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Đường biểu diễn tần suất điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Đường biểu diễn hội tụ tiến điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Biểu đồ tổng hợp xếp loại nhận thức đầu vào môn TV 4
Biểu đồ mức độ nhận thức qua điểm kiểm tra đầu vào môn KH
Các đường biểu diễn phần trăm tần suất điểm và hội tụ tiến
12
13
42
71
102
102
103
103
109
109
113
3.8
3.9
điểm môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Biểu đồ mức độ nhận thức môn Tiếng Việt lớp 4 đầu ra
Các đường biểu diễn phần trăm tần suất điểm và hội tụ tiến
114
118
3.10
3.11
điểm môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Biểu đồ mức độ nhận thức môn Khoa học lớp 4 đầu ra
Các đường biểu diễn phần trăm tần suất điểm và hội tụ tiến
118
126
3.12
điểm môn Tiếng Việt lần 2
Các đường biểu diễn phần trăm tần suất điểm và hội tụ tiến
131
hình vẽ
1.1
1.2
1.3
2.1
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
x
3.13
3.14
điểm môn Tiếng Việt lần 3
Các đường biểu diễn phần trăm tần suất điểm môn KH lần 2
Các đường biểu diễn tần suất và đường hội tụ tiến điểm môn
Khoa học lần 3
138
143
- Xem thêm -