Tài liệu Bạo lực học đường của học sinh trung học phổ thông huyện kinh môn tỉnh hải dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ______________ PHẠM THỊ XOAN BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN KINH MÔN TỈNH HẢI DƯƠNG Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Trần Thị Minh Đức HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới hƣớng dẫn của GS.TS Trần Thị Minh Đức. Tôi xin cam đoan đề tài này không trùng với bất cứ đề tài luận văn nào khác đã đƣợc công bố tại Việt Nam. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của đề tài. Hà Nội, tháng 1 năm 2015 Tác giả luận văn Phạm Thị Xoan LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy cô giáo, gia đình và bạn bè. Trƣớc hết, em xin chân thành cảm ơn cô giáo GS.TS Trần Thị Minh Đức trực tiếp hƣớng dẫn. Cô đã nhiệt tình, tận tâm hết lòng dẫn dắt và chỉ bảo trong suốt qúa trình em thực hiện luận văn. Em xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô giáo trong khoa viên khoa Tâm lý học, trƣờng Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội và toàn thể quý thầy cô đã giảng dạy trong chƣơng trình Cao học Tâm lý học khóa 2012 - 2014, những ngƣời đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về Tâm lý học làm cơ sở cho tôi thực hiện tốt luận văn này. Xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo và các bạn học sinh trƣờng THPT Kinh Môn và trƣờng THPT Trần Quang Khải huyện Kinh Môn tỉnh Hải Dƣơng đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu, điều tra làm luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã tận tình chỉ bảo hƣớng dẫn, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn đƣợc hoàn chỉnh. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới các bạn trong lớp đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, chia sẻ tài liệu, đóng góp ý kiến giúp tôi làm tốt luận văn của mình.Tôi xin chân thành cảm ơn. Hà Nội, tháng 1 năm 2015. Học viên Phạm Thị Xoan MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 3 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ BẠO LỰC VÀ BẠO LỰC HỌC ĐƢỜNG Error! Bookm 1.1. Tổng quan một số công trình nghiên cứu lý luận về bạo lực và bạo lực học đƣờng ....................................................... Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Các nghiên cứu ở nƣớc ngoài ............... Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ................. Error! Bookmark not defined. 1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái niệm bạo lực ................................ Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Bạo lực học đƣờng ............................... Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Các biểu hiện của hình thức bạo lực học đƣờng Error! Bookmark not defined. 1.2.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến bạo lực học đƣờng Error! Bookmark not defined. 1.3. Một số đặc điểm tâm sinh lí đặc trƣng của học sinh THPT ............. Error! Bookmark not defined. 1.3.1. Khái niệm học sinh THPT ................... Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Những thay đổi về mặt tâm sinh lý xã hội Error! Bookmark not defined. Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 2 TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Error! Bookmark not defi 2.1. Vài nét về khách thể nghiên cứu ............. Error! Bookmark not defined. 2.2. Tổ chức nghiên cứu ................................. Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Giai đoạn nghiên cứu xác định đề tài ... Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Giai đoạn nghiên cứu xây dựng đề cƣơng Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Giai đoạn xây dựng cơ sở lý luận ........ Error! Bookmark not defined. 2.2.4. Nghiên cứu thực tiễn ............................. Error! Bookmark not defined. 2.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể ....... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Phƣơng pháp nghiên cứu văn bản và tài liệu Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi .. Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Phƣơng pháp phỏng vấn cá nhân ......... Error! Bookmark not defined. 2.3.4. Phƣơng pháp giáo dục sƣ phạm thông qua tập huấn kỹ năng sống ......................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.3.5. Phƣơng pháp phân tích tình huống ....... Error! Bookmark not defined. 2.4. Phƣơng pháp xử lí số liệu và thang đánh giá Error! Bookmark not defined. 2.4.1. Phƣơng pháp xử lý số liệu khảo sát thực trạng Error! Bookmark not defined. 2.4.2. Thang đo và cách tính toán .................. Error! Bookmark not defined. Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng 3 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Error! Bookmark not defined. 3.1. Thực trạng bạo lực học đƣờng ở học sinh trung học phổ thông ...... Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Hiểu biết về bạo lực học đƣờng và hình thức bạo lực học đƣờng của học sinh trung học phổ thông ......................... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Đánh giá của học sinh về nguyên nhân và hậu quả của bạo lực học đƣờng.............................................................. Error! Bookmark not defined. 3.1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng tới bạo lực học đƣờng ở học sinh trung học phổ thông ............................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2. Tập huấn kỹ năng sống giúp học sinh phòng tránh bạo lực học đƣờng. ......................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Căn cứ tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh ... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Khách thể tác động ............................... Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng sống theo chủ đề ................. Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Kết quả sau tập huấn ............................ Error! Bookmark not defined. Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................. Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 5 PHỤ LỤC DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT THPT : Trung học phổ thông HS : Học sinh BL : Bạo lực BLHĐ : Bạo lực học đƣờng GV : Giáo viên DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Mẫu khách thể nghiên cứu ............. Error! Bookmark not defined. Bảng 2.2. Độ tin cậy của hệ thống bảng hỏi đo nội dung BLHĐ ở HS THPT ......................................................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.1. Vai của học sinh trong BLHĐ ....... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.2. Hình thức giải quyết mâu thuẫn .... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.3. Nguyên nhân gây ra bạo lực của học sinh trung học phổ thông ......................................................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.4. Cảm xúc của học sinh sau mỗi lần gây bạo lực Error! Bookmark not defined. Bảng 3.5. Ảnh hƣởng từ gia đình ................... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.6. Ảnh hƣởng từ môi trƣờng học đƣờngError! Bookmark not defined. Bảng 3.7. Nâng cao kĩ năng tự nhận thức ...... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.8. Nâng cao kỹ năng giao tiếp kĩ năng giao tiếp Error! Bookmark not defined. Bảng 3.9. Nâng cao kĩ năng giải quyết mâu thuẫn Error! defined. Bookmark not DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Hiểu biết của học sinh trung học phổ thông về bạo lực học đƣờng ......................................................................... Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 3.2 : Các hình thức bạo lực học đƣờng Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 3.3. Các hình thức bạo lực theo giới tính Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 3.4: Nguyên nhân bạo lực ................. Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Có một thời, chúng ta thƣờng có tâm lý chủ quan cho rằng bạo lực học đƣờng là một vấn đề hết sức xa xôi và không xảy ra phổ biến, ở xã hội giàu truyền thống "tôn sư trọng đạo" và coi trọng các giá trị về gia đình nhƣ ở xã hội Việt Nam. Các phƣơng tiện truyền thông đại chúng đã và đang đƣa tin ồ ạt về tình trạng bạo lực học đƣờng. Chúng ta đã không thể lƣờng trƣớc đƣợc hậu quả của nó đối với giới trẻ và sự phát triển của xã hội. Có thể nói, hiện tƣợng học sinh (HS) đánh nhau là một thực tế không mới nhƣng hiện tƣợng đánh nhau của HS ở một số nơi trong thời gian gần đây đã bộc bộ những tính chất nguy hiểm và nghiêm trọng. Rõ ràng bạo lực học đƣờng đang là một vấn đề nóng bỏng, một vấn nạn gây nhức nhối lòng ngƣời. Nó không chỉ ảnh hƣởng đến những ngƣời trong cuộc, mà còn ảnh hƣởng tới cả một thế hệ trẻ, ảnh hƣởng trực tiếp tới tƣơng lai của dân tộc. Theo Phùng Khắc Bình, nguyên Vụ trƣởng Vụ Công tác HS-SV của Bộ GD - ĐT thì theo báo cáo của 38/61 Sở GD - ĐT, từ năm 2003 đến nay có hơn 8.000 học sinh tham gia đánh nhau, bị xử lý kỷ luật. Thời gian gần đây, các vụ bạo lực học đƣờng không chỉ tăng về số lƣợng mà còn tăng về mức độ nguy hiểm của nó, và lan rộng ra nhiều địa phƣơng. Những con số này đang gióng lên hồi chuông báo động cho chúng ta về thực trạng lối hành xử bạo lực, thiếu lành mạnh của các em học sinh. Tuổi vị thành niên là lứa tuổi chuyển tiếp từ trẻ em sang ngƣời trƣởng thành. Đây là giai đoạn phát triển cao về thể chất sinh lý, tâm lý và xã hội. Trong đó có những biến chuyển tâm lý hết sức là phức tạp. Chính yếu tố phát triển tâm lý cũng nhƣ thể chất và nhân cách chƣa hoàn thiện khiến cho trẻ em trong lứa tuổi vị thành niên hay bị khủng hoảng về tâm lý, dẫn đến những suy nghĩ và hành động sai lệch so với yêu cầu và chuẩn mực xã hội. Bạo lực học đƣờng đã trở thành vấn đề đáng quan tâm của toàn xã hội, đòi hỏi các cấp chính quyền cũng nhƣ các ban ngành phải có những biện pháp thích hợp để khắc phục tình trạng trên nhằm thiết lập một môi trƣờng học đƣờng an toàn, thân thiện cho học sinh, đảm bảo an ninh cho xã hội. Từ góc độ yêu cầu lý luận, có một số công trình nghiên cứu về vấn đề này đề cập đến thực trạng bạo lực học đƣờng, thái độ của học sinh tới bạo lực học đƣờng một số yếu tố ảnh hƣởng tới tình trạng trên. Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ chúng tôi không hy vọng có thể đƣa ra đƣợc tất cả phƣơng diện BLHĐ ở HS THPT nói chung, mà chỉ hƣớng tới mô tả kỹ hơn các hình thức, nguyên nhân, hậu quả, yếu tố ảnh hƣởng BLHĐ của học sinh 2 trƣờng THPT thuộc huyện Kinh Môn tỉnh Hải Dƣơng. Từ những lý do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài “Bạo lực học đường ở học sinh THPT huyện Kinh Môn tỉnh Hải Dương” 2. Mục đích nghiên cứu Phân tích thực trạng chung về bạo lực học đƣờng của học sinh THPT, từ đó đề xuất một số biện pháp sƣ phạm thông qua dạy kỹ năng sống nhằm giúp giảm thiểu hành vi bạo lực học đƣờng của học sinh THPT. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu các mức độ, biểu hiện của BLHĐ và các yếu tố ảnh hƣởng của BLHĐ ở HS THPT. 3.2. Khách thể nghiên cứu Tổng cộng có 300 học sinh tại 2 trƣờng THPT (150 HS thuộc 3 khối 10, 11 và 12 trƣờng THPT Trần Quang Khải và 150 HS thuộc 3 khối 10, 11 và 12 trƣờng THPT Kinh Môn). Có 8 giáo viên và 24 HS đƣợc điều tra phỏng vấn sâu (4 giáo viên và 12 HS đƣợc điều tra phỏng vấn sâu ở mỗi trƣờng) . TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lê Thị Lan Anh (2012), Một số yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi bạo lực học đường của học sinh trung học phổ thông, Đại học khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, Luận văn thạc sỹ tâm lý. 2. Nguyễn Thanh Bình (2007), Giáo dục kỹ năng sống, giáo trình cao đẳng sƣ phạm, NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội. 3. Nguyễn Thanh Bình (2007), Báo cáo tổng kết đề tài "Giáo dục một số kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông", Mã số B. 2007-17-57 4. Vũ Dũng (2003), Tâm lý học xã hội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 5. Trần Thị Minh Đức (2010), Hành vi gây hấn phân tích từ góc độ tâm lí học xã hội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 6. Trần Thị Minh Đức (chủ nhiệm đề tài) (2008-2010), "Hành vi gây hấn của học sinh phổ thông trung học", Trung tâm hỗ trợ nghiên cứu châu Á và Quỹ cao học Hàn Quốc, Đại học Quốc gia Hà Nội . 7. Trần Thị Minh Đức (2009), Các thực nghiệm trong tâm lí học xã hội, NXB Đại học quốc gia Hà Nội. 8. Trần Thị Minh Đức (Chủ nhiệm), (2013),"Thanh thiếu niên với game bạo lực Thực trạng và giải pháp", Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Nafosted). 9. Phạm Minh Hạc (chủ biên) (1998), Tâm lí học, Tập 1, NXB Giáo dục. 10.Lê Văn Hồng – Lê Ngọc Lan – Nguyễn Văn Thàng (2007), Tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 11. Dƣơng Diệu Hoa (chủ biên), Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Kế Hào, Đỗ Thị Hạnh Phúc, Phan Trọng Ngọ (2011), Giáo trình tâm lí học phát triển, NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội. 12. Lê Văn Hồng (1998), Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, NXB Giáo dục. 13. Bùi Văn Huệ - Vũ Dũng (2003), Tâm lý học xã hội, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 14. Fischer (1992), Những khái niệm cơ bản của tâm lý học xã hội (Huyền Giang dịch), NXB Thế Giới 15. Phan Mai Hƣơng (2009), “Thực trạng bạo lực học đƣờng hiện nay”, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế, Hà Nội, tr 28-33. 16. Knud S.Larsen - Lê Văn Hảo (2010), Tâm lí học xã hội, NXB từ điển bách khoa 17.Nguyễn Văn Lƣợt (11/2009), “Bạo lực học đường nguyên nhân và một số biện pháp hạn chế”, Hội thảo khoa học toàn quốc: Nhà trƣờng Việt Nam trong một nền giáo dục tiên tiến, mang đậm bản sắc dân tộc, thành phố Hồ Chí Minh, tr. 9-20. 18. Nguyễn Văn Lƣợt (12/2009), Bạo lực học đƣờng: "Nguyên nhân và một số biện pháp hạn chế", Tạp chí Thế giới mới (864). 19. Đặng Hoàng Minh và Trần Thành Nam (2011),"Hành vi bạo lực ở thanh thiếu niên - Con đƣờng hình thành và cách tiếp cận đánh giá", Tạp chí Tâm lí học (12), tr22- 26. 20.Vũ Thị Nho (2008), Tâm lý học phát triển, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 21. Hoàng Phê (1997), Từ điển tiếng Việt, Viện ngôn ngữ học. 22. Lê Thị Ngọc Quý (2002), Quan niệm về biểu hiện tình bạn của học sinh THPT hiện nay, Luận văn thạc sĩ Tâm lý học. 23. Mã Ngọc Thể (1998), Ảnh hưởng của nhóm bạn không chính thức tới hành vi phạm pháp của trẻ, Luận văn thạc sĩ Tâm lí học 24.Nguyễn Thị Hồng Thúy (2008), Ảnh hưởng của một số yếu tố đến rối loạn lo âu của trẻ nhỏ, Luận văn thạc sĩ Tâm lí học 25. Hoàng Bá Thịnh (2009), “Bạo lực học đường: Một vấn đề xã hội hiện nay”, Hội thảo quốc tế: Nhu cầu, định hƣớng đào tạo tâm lý học đƣờng tại Việt Nam, Hà Nội, tr 73- 75. 26. Nguyễn Quang Uẩn (2003), Tâm lý học đại cương, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 27.UNICEF (2001), Tập huấn về giáo dục sống khỏe mạnh và kỹ năng sống cho trẻ em vị thành niên, NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội. 28.UNESCO - Viện Chiến lƣợc và chƣơng trình giáo dục (9/2003), Chất lượng giáo dục và kĩ năng sống, Hội thảo quốc tế, Hà Nội. 29. Nguyễn Khắc Viện (1999), Từ điển tâm lí học, NXB Thế Giới, tr91-138. 30. Nguyễn Nhƣ Ý (1998), Đại từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa Thông tin. Website: 31. Website: www.tuvantamly.vn