532
Chircng 10
Tir TirdNG CHINH TRI MARX-LENIN
1,1 óng quan
Dàu nhùng nàm 40 cùa thè ky XIX, nhùng tién de cho sy
xuàt bién chù nghìa Marx dà xuàt hién ó chàu Au. Sy ra dòi tu
tuòng Marx-Lenin eó tinh càch mang trong beh su tu tuòng
cbinb tri phucmg Tày bòi quan niém duy vàt ve ljch su, phucmg
pbàp bién chùng duy vàt. Theo quan niém cùa Marx va Engels,
chinb trj là dòn bay de giài phóng con nguòi khói sy tha hóa.
Logic tu duy chinh tri cùa Marx va Engels là xuàt phàt tu con
nguòi - thòng qua xù ly giai càp - quay trò ve vói con nguòi. Tu
dò hai òng dà tim ra con duòng giài phóng con nguòi ngay trong
ddi song hién thyc bdng con duòng chuyén chinh vò sdn, cdch
mang bao lyc ma su ménh beh su dà trao cho giai càp cóng nhàn
va chinb dàng cùa nò lành dao quàn chùng, tbyc hién ben minh
cóng nóng làm cuóc càch mang xà hgi chù nghìa. Kè tyc vd phàt
trién sy nghiép cùa Marx va Engels, Lenin dà dua cuòc cdch
mang xà hgi chù nghìa thàng 10 Nga dén thing lgi. Tu tuòng
chinh tri cùa Lenin chù yéu thè bién trong càc ducmg lói chién
lugc va sàch lugc cùa càch mang xà bòi chù nghìa va càch mang
533
giài phóng dàn toc cùa càc dàn toc thuòc dja bj àp bue bóc Ipt. tu
tuòng ve càch mang vó san trong thòi ky chù nghìa tu bàn dà
phàt tnèn thành chù nghìa de quòc'
Trong qua trình hình thành va phàt trién cùa chu nghìa
Marx-Lenin, dà co nhièu tdc phàm kinh dién quy già bàn ve càc
vàn de lién quan dén cbinb tri. Som nhàt eó thè ké dén tàc phàm
"Gap phàn phé phàn triét hoc phàp quyén cùa Hegel" do
K.Marx viét vào mùa bè nàm 1843, dugc Vién K.MarxF.Engels-V.Lenin-Xtalin cóng bó làn dàu tièn bang nguyén bàn
nàm 1929. Bàn tiéng Viét cùa tàc phàm này dugc in trong
K.Marx- F.Engels Toàn tàp, tàp I, NXB Chinh tri Quòc già. nàm
1995. Mot cóng trinh quan trpng khàc dàc biét pbài ké dén là
"Nguón góc cua già dinh, cùa .svr hùv tu nhàn va cùa nhà nuc'/c"
do F.Engels viét. Trong tàc phàm này F.Engels dà luàn giài sàu
sàc mot vàn de co bàn cùa chinh tri; nguón gòc va bàn chat cùa
nhà nuóc. Nhùng vàn de ve bàn chdt cùa nhd nuóc, eùa chuyén
chinh vò sdn. bdn chat cùa pbàp luàt cùng dugc Marx va
F.Engels trinh bay trong "Tuyén ngón cùa Dàng Cóng san." Tàc
phàm "Nói chién ò Phàp" cùa Marx dà trình bay vàn de tó chùc
quyén lyc cùa nhà nuóc vó san. Nhùmg quan diém ve nhà nuóc,
ve tó chùc nhà nuóc. ve pbàp luàt cùa Marx, Engels dugc ké
thùa va phàt trién bòi Lenin, dàc biét là trong tàc phàm "Nhà
nuóc va càch mgng." Ngoài ra mot so tàc phàm dàng chù y kbàc
cùa Lenin bàn ve nhà nuóc va phàp luàt là "Càch mgng vó san
va tén phàn bòi Causky", "Bùn ve Nhà nuóc", "Nhùng nhiém vu
truóc màt cùa chinh quyèn Xò viét"...
Vién Dai hpc Mo Ha Nói, Mòi so vàn de cir bàn cua khoa hge chinh tri, H,
1995.tr, 145.
5.34
I)é trành trùng làp \iVi mot so món hoc khac nhu Triét hoc
Marx-l.cnin, Chu nghìa xà bòi khoa hoc. Kinh te - cbinb tri
Marx-Lenin, chùng tói sè tàp trung phàn tich mot so quan niém
cua chu nghìa Marx-Lenin ve nhà nucre va pbàp lual,
11. Mot so quan niém cùa chù nghìa Marx-Lenin ve nhà
nude va phàp luat
1. Ve nguàn gdc va hàn chat cùa nhà nude
Morgan, mot nhà dàn toc bgc nguòi My. eó mot eóng trình
nói tiéng là "Ancient Society". Nhùng két qua nghién cim cùa tàc
phàm này dà dugc F.Engels tham khào trong vièc nghién cim chi
ra nguòn góc cùa quyén lyc nhà nude trong tàc phàm "Nguòn
g(>c cùa già dinh, cùa so hiru tu nhàn va cùa nhà nuóc" xuàt ban
làn dàu tién vào nàm 1884.
Morgan dà tìm càch sàp xép thcri ky lién su cua loài nguòi
theo mot tràt ty nhàt dinh. Theo óng. loài nguòi phàt trién qua ba
thòi k\': móng muói, dà man va vàn minh. Iheo nhùmg nghién
cùu cùa Morgan va F.Engels, nhà nucVc va cùng vdi nò là quyén
lyc nhà nuóc xuàt bién dành dàu bucVc chuyén cua xà bòi loài
nguài sang thòi ky vàn minh. Xin dàn lai nhùng làp luàn cùa
F.Engels ve sy ra dòi cùa nhà nuóc.
l'rucVc tién, F.Engels ly giài ve co so kinh té - xà bòi cua sy
xuàt hién nhà nuóc va quyén lyc nhà nude. "Bay giò, chùng ta
dén ngirdng cùa cùa thòi dai vàn minh. Nò md dàu bang mot
bucVc tién trong sy phàn cdng. Trang giai doan thàp nhàt. loài
ngudi chi san xuàt de dàp ùng nhu càu tryc tiép cua bàn ibàn;
nhùng su trao ddi dién ra trong nhùng trucmg bc;p don le. khi
nguòi ta ngàu nbién cd san phàm thùa. Ó giai doan giùa cùa thdi
535
ky dà man, chùng ta nhàn thày ring cd nhirng dàn du myc, già
sue dà là mdt tài san cung càp mdt càch déu dàn mdt sd san
phàm thùa nào dd ngoài sd tièu dùng cho bàn tbàn, nèn dàn già
sue dà ddng tdi mùc nào dd; ddng thdi chùng ta cùng thày cd
mgt sy phàn cdng giùa nhùng dàn du muc vdi nhùng bd phàn
chàm tién khdng cd dàn già sue; do dd cd hai giai doan san xuàt
khdc nhau cùng song song tòn tai'; vd cùng do dò co nhùng
diéu kién de trao dói thuong xuyén. Giai doan cao cùa thòi dai
dà man mang lai cho chùng ta mot sy phàn còng mói giùa nóng
nghiép, thù cóng nghiép va do dò, sy san xuàt tryc tiép ra mot
bó phàn ngày càng lón nbùmg san phàm lao dòng de dem trao
dói, va cùng do dò ma sy trao dói giùa nhùmg ngudi san xuàt
riéng biét trd tbành sy tàt yéu sdng cdn cùa xd bòi. Thdi dai vàn
minh dà cùng cd va phàt trién tàt cà càc hình thùc phàn cdng dà
eó trudc nd nhu vày, dàc biét bing càch làm tram trpng sy ddi
làp giùa thành thj va ndng thòn (hoàc thành thi eó thè tbòng tri
nóng thòn ve màt kinh té, nhu trong thòi eó; hoàc nóng thòn co
thè thóng tri thành thi, nhu d thdi trung ed); va thdi dai vàn
minh ed thém vào dd mdt sy phàn cdng thù ba, mpt sy phàn
cdng riéng cùa nd va cd mdt y nghìa quyét dinh; sy phàn cdng
này sinh ra mot giai càp khdng cdn tham già san xuàt nùa, nià
chi làm cdng viéc trao ddi san phàm, dd là thuang nhàn? Cho
dén lùc dd, tàt cà nguyén nhàn cùa sy hình thdnh ra càc giai càp
chi gàn lién vdi san xuàt ma thdi; nhùng nguyén nhàn ày dà dàn
tdi chd phàn chia nhirng ngudi tham già san xuàt tbành nhùng
ngudi dièu khién va nhùng ngudi thùa hành, hay cdn phàn chia
' Cuòc phàn cóng lao dpng làn thùr nhàt: chàn nuói tàch khòi tróng trQt.
(BNS).
^ CuQC phàn cóng lao dpng làn thu ba: thuang nghiép trò thành mpt ngành
kinh té dóc làp, (BNS).
536
hp thành nhùng ngudi san xuàt dai quy md hay tiéu quy md. Ò
day, làn dàu tién xuàt bién mot giai càp, tuy khòng tham già san
xuàt mot ti nào, nhung lai chiém toàn quyén lành dao san xuàt
va bàt nhùng ngudi san xuàt phu thuóc vào minh ve màt kinh
té; nò ty dùng ra làm ké trung gian khóng thè thiéu dugc giùa
hai ngudi san xuàt va bdc Idi cà hai. Vièn cd là làm cho nhùng
ngudi san xuàt khòi phài khó nhgc va khói phài gap nhùng rùi
ro trong trao dói, vién cd là md rdng viéc bàn nhùng san phàm
cùa hg dén tàn nhùng thi trudng xa xói nhàt. va do dò trd thành
giai càp cd ich nhàt trong dàn chùng, mot giai càp nhùng ké ky
sinh, nhiìng ké thyc sy àn bàm xà bòi. dà hình thành, chùng hcrt
lày phàn tinh tuy cùa san xuàt trong nude cùng nhu cùa san
xuàt nude ngoài, coi dd là tién cdng trà cho nhiìng sy phyc vy
thàt ra tbì rat nhd, chùng dà nhanh chdng thu dugc nhimg cùa
cài kéch xù va mot ành hudng xà bòi tuong ùng, va chinb vi
vày ma trong thdi dai vàn minh, chùng dugc ngudi ta dành cho
nhùmg vinh dy luón luòn mói, va mot quyén thóng tri ngày càng
km dói vói san xuàt, cho dén khi cbinb chùng, cuòi cùng, cùng
lai san sinh ra mot san phàm cùa riéng minh - nhiìng cuóc
khùng hoàng thuong nghiép chu ky.
Dùng là ó giai doan phàt trién ma chùng ta dang nghién cùu,
giai càp thuong nhàn mói ra dòi, con hoàn toàn chua co mot y
niém gì ve nhùng cóng viéc vì dai ma nò sè tbyc hién trong
tuong lai. Nhumg giai càp dò dà hình thành va ty làm cho minh
trò thành càn thiét, thè là dù. Cùng vói giai càp dò, tién kim khi,
tire tién due cùng ra dòi, va cùng vói thù tièn dò, cùng ra dòi mot
thù doan thòng tri mói cùa ké khóng san xuàt dòi vói nguòi san
xuàt vd dói vói sdn xuàt cùa nguòi này. Hàng hoà cùa càc hàng
hoà dà dugc phàt hién ra; nò bi màt chùa dyng trong minh nd tàt
cà cdc hdng bod khàc, nd lai là cài bua cd thè tuy y bién hoà
537
thành mgi vàt cd tinh chat quyén rù va dàng thèm mudn. .\i eó
bua dd là chi phdi dugc thè gidi san xuàt. Vày ai là ngudi ló cài
bua dd trudc mgi ngudi ? Dd là tbuong nhàn. Ndm trong bài tay
cùa thuong nhàn, sy sùng bài ddng tién dugc gin giù chu dào.
Thuong nhàn gành lày tràch nhiém làm cho mgi nguòi thiy rò
ring tàt cà mgi hàng hoà va tàt cà nhùmg ngudi san xuàt dèi phài
thành kinh phù phuc dén mùc nào trong càt byi de tón tbd idng
tién. Bang thyc tièn anh ta chùmg minh ràng tàt cà mpi hình thùc
khàc cùa cùa cài chi là mdt cài bdng trudc hién tbàn dd cui cùa
cài. Sau này, thè lyc cùa ddng tièn chua bao gid lai biéu hiéi vdi
mdt sy thd bao va tàn nhan cd tinh chat nguyén thuy nhu rong
thdi ky thanh xuàn cùa nd. Sau viéc mua hàng hoà de cd lugc
tién tbì dén viéc cho vay tién va cùng vdi viéc cho vay tim, là
viéc thu lgi tue vd cho vay ndng lai. Khdng cd mdt phàp eh» nào
cùa nhùng thdi dai sau dd lai ném con ng mdt càch tàn nhm vd
khdng thuong xdt dudi chàn chù ng cho vay nàng lai nhu phàp
che cùa Aten thdi cd va Roma thdi cd, - va cà hai phàp cht này
déu dd phdt sinh mot cdch ty nhién, vdi tu cdch mdt tàp quàn
phàp, do sue ép ve màt kinh té chù khdng pbài do mgt ngiyén
nhàn nào khàc.
Ben canh cùa cài bang hàng hoà va nd lé, ben canh eia cài
bdng tièn, cùng cdn xuàt hién cùa cài bang rudng dàt nùa. "^gày
nay, quyèn sd bum cùa nhùng tu nhàn ve nhùng mành rugnj dàt
do thi tdc hoàc bg lac dà chia cho hg lùc ban dàu, dà dugc cùng
eó dén mùc nhùng mành ruòng dàt dò dà trò tbành tài sài cha
truyén con nói eùa hg. Trong thòi gian truóc dò, nhirng nginì ày
dà ra sue nhàt là de ty giài tboàt minh khói cài quyén ma :òng
dóng thi tdc dà cd ddi vdi mdnb dàt, cài quyén dà trd thành rièng
xich ddi vdi hg. Hg dà gat bd xiéng xich ày di. nhung sm dd
538
khdng làu, hg cùng bi gat bo khói cài quyén sd bum mdi cùa hg
ve ruóng dàt. Quyén .scr hùu ty do va hoàn toàn ve ruòng dàt
khóng nhùng chi eó nghìa là khà nàng so hùu riwng dàt mot càch
khóng bi trd ngai hay khóng bj han che, ma cùng cdn cd nghìa là
khà nàng dem nhugng nò di. Chùng nào ruóng dàt con là tài san
cùa thj toc thi khà nàng dò khóng tón tai. Nhung khi ngudi chù
mdi cùa ruòng dàt dà virt bò hàn dugc nhiìng xiéng xich cùa
quyén sd hùu tói cao cùa thj toc va bò lac tbì ngudi ày cùng càt
dùt ludn cà nhùng sgi day làu nay dà ràng bude ngudi ày vào
rudng dàt mot càch khóng dirt ra dugc. Dièu dò eó nghìa là thè
nào, - tién té, tue là cài dà dugc phàt minh ra cùng mot lùc vói
quyén tu hùu ruóng dàt, dà giài thich cho anh ta hiéu. Tu nay,
ruòng dàt eó thè irò tbành mot hàng boa ma nguòi ta dem bàn
hay dem càn dg dugc. Nhu vày là vói sy bành trucmg tbuong
mai, vói ben va nan cho vay nàng lai, vói quyén so hùu ruòng
dàt va che dò càm eó, sy tich tu va tàp trung cùa cài vào trong
tay mot giai càp it nguòi dà dién ra nhanh cbòng, cùng mot lùc
vói sy bàn cùng boa ngày càng tàng cùa quàn chùng va sy tàng
thèm cùa dàm dòng dàn nghèo. LcDp quy toc giàu eó mói, néu
ngay tu dàu, khóng xuàt tbàn tu tàng lóp quy toc eù cùa thj toc,
tbì bodn toàn day hàn lóp quy toc eù dò xuóng hàng thù yéu (nhu
d Aten, d Roma, d nhùng ngudi Giécmanb). Ben canh tình trang
ngudi dàn ty do phàn chia thành nhièu giai càp tuy theo tài san
cùa hg nhu vày. tbì so nò lé', nhàt là ò Hy Lap, lai tàng lén rat
(...) Tai Korinth a thòi ky phón thjnh cua thành phò dò, so nò I? co cà thày
460 000 ngiròi; tai Agina thi co 470 000 nguòi; trong cà hai truong hijrp, so
nò le déu gap muòi làn so cóng nhàn ty do.
539
dóng, lao dóng cudng bàch cùa hg là co sd trén dò dugc xày
dyng cài kién trùc thugng tàng cùa toàn bò xà hòi." '
Trén co so dò. F.Engels phàn tich che dò thj toc va quyèn
lyc thj toc sè nhu thè nào truóc bòi cành eò nhùng chuyén bièn
lón cùa xd bòi nhu trén.
"Bay giò, chùng ta bay xem trong qua trinh eùa cuóc càch
mang xà bòi ày, che dò thj toc sè ra sao ? Truóc nhùng yéu tò
mói, dà xuàt hién khóng co sy tham già cùa nò, thj toc dà tó ra
bàt lyc. Diéu kién tién quyét eùa sy tón tai che dò thi tQC là ó cho
càc thành vièn cùa mot thi toc hoàc cùa mot bò lac phài cùng
chung song trén cùng mot lành thò ma chi eó minh hp cu trù
thói. Tình hình dò dà chàm dùt tu làu rói. Dàu dàu, thi toc va bò
lac cùng song làn lón vói nhau; dàu dàu ngucri nò lé. nguòi dàn
duge bào bò va nguòi tu noi kbàc dén, déu song chung vói dàn
ty do. Cuóc song djnh cu ma mai dén cuòi giai doan giùa cùa
thòi ky dà man nguòi ta mói eó dugc, tbì luón luón hi phà vò bdi
sy di ddng va sy thay ddi eùa chd d, ma boat dóng thuong
nghiép, sy thay dói nghé nghiép va sy chuyén nhugng quyén sd
hùu rudng dàt ddi bdi. Nhùng thành vièn cùa thj tdc khdng thè
bòi hgp lai de giài quyét nhirng cdng viéc chung cùa hg nùa; chi
riéng nhiìng vice khdng quan trpng nhu nghi lé tdn giào tbì vàn
cdn dugc ngudi ta bào dàm dugc chàng hay chd. Ben canh
nhùmg nhu càu va nhùmg lgi ich md thj tgc cd su ménh phài bào
ve va cd tu càch de bào ve, ibi sy dào ldn cùa nbùng diéu kién
trong dd ngudi ta kiém sdng \ à nhùmg bién ddi cùa co càu xà hpi
do sy dào ldn ày gay nèn, dà de ra nhùng nhu càu mdi va nhùng
lgi ich mcVi. khóng nbùmg xa la vdi che dg thj tcìe eù ma con ddi
' CMarx. F.Engels. Tuyén tàp. tàp VI. NXB Sy th§t, 1983. tr. 25.V257.
540
làp vri che dd dà ve mpi phuang dién. Lgi ich cua nhùng nhóm
thù cJng nghiép này sinh ra tu sy phàn cóng. nhùng nhu càu dàc
biét vùa thành thj dói làp vdi nóng thòn. déu dói hói phài eó
nhùn^ co quan meri; nhung mòi mot nhóm do deu góm eó nhiìng
tbànl vièn cùa nhùmg thi toc, bào toc va bò lac rat khàc nhau. va
thàm chi con góm cà ngudi d neri kbàc dén nùa; ben vày nhirng
co qian dd mdi pbài binh thành d ben ngoài tò chùc thj toc, d
ben canh thj toc va do dò dói làp vói thj toc. Trong mói tó chùc
thi tò:, sy xung dot ve Igi ich nhu thè cùng lai bòc ló ra, sy xung
dot di dat tói mùc dp gay go nhàt ó nhiìng noi ma nguòi giàu va
nguò nghèo, chù ng va con ng déu nàm trong cùng mot thj toc
va ci-ng mot bó lac. Tbém vào dò lai eòn cài khói dòng dào dàn
cu mrì. khóng thuòc càc cóng xà thj toc, hg eò thè nhu ó Roma,
trò tlành mot lyc lugng trong nuóc, nhung lai qua dóng de co
thè din dàn nhàp vào càc thj toc va càc bò lac cùng dòng màu
ducrc Dùng truóc khói dóng dào dàn cu mói dò, nbùng cóng
dóng thj toc là nbùmg tó chùc dóng cùa va eó dàc quyén; che dò
dàn ciù nguyén thùy va ty phàt dà bién tbành mot che dò quy toc
dàng ghét. Cuòi cùng tò chùc thj toc dà sinh ra tu mot xà bòi
khòng biét dén màu tbuàn nói tai va nd chi thich hgp vdi mot xd
bòi kéu ày ma thdi. Ngoài du luàn cdng chùng ra, nò khóng cd
mot fbuong tién cuòng che nào cà. Nhung bay giò. mot xà bòi
mói ca ra dòi, mot xà bòi do toàn bò nhùmg diéu kién kinh té cùa
sy lór tai cùa nò ma phài chia ra thành nhùng nguòi ty do va nò
le. thmh ké giàu co di bóc lòt va nbùng nguòi nghèo khó bi bóc
lòt. mot xà bòi khóng nhùng khóng thè lai diéu hoà mot làn nùa
nhùnj, màt dói làp dò. ma con bupc phài day chùng dì dén cbó
ngày :àng gay gàt. Mot xà bòi nhu vày chi co thè tón tai trong
cupe làu tranh khóng ngimg va cóng khai giùa càc giai càp dò
541
vói nhau, hoàc già là tón tai duói sy thóng trj cùa mot lyc ligng
thù ba, mot lyc lugng tya bó nhu dùmg trén càc giai càp dàu
tranh vói nhau, dàp tàt cuòc xung dot cóng khai giùa càc giai càp
ày va cùng làm là de cho cupe dàu tranh giai càp dién ra tong
lình vyc kinh tè, duói mot bình thùc gpi là hgp pbàp. Tó chù: thi
toc dà khóng con tòn tai nùa. Nò dà hi sy phàn còng va bau qua
cùa sy phàn eóng ày tue là su phàn chìa xà bòi thành giai càp,
phà tan. Nò dà bj nhà nude thay thè." '
Bàn ve bàn chat cùa nhà nuóc, F. Engels viét; "Dùng ra nhà
nuóc là san phàm cùa mot xd bòi dà phàt trién tói mpt giai loan
nhàt djnh; nò là sy thù nhàn xà bòi dò bj lùng tùng trong mot mói
màu thuàn vói bàn thàn ma khóng sao giài quyét dugc, rdrg xd
bòi dò dà bj phàn thành nhùng màt dói làp khóng thè diéu hoà
ma xà bòi dò bàt lyc khóng sao loai bó dugc. Nhung muòr cho
nbùng mài dói lap dò, nhùng giai càp eó quyén lgi kinh té màu
thuàn nhau dò, khòng dì dén chò tiéu diét làn nhau va tiéu diét
luón cà xà bòi trong mot cupe dàu tranh vó ich, tbì càn pbii eó
mot lyc lugng càn tbièt, mot lyc lugng tya bó nhu dùng trtn xà
hpi, eó nhiém vu làm dep sy xung dot va giù cho sy xung dit dò
nim trong vùng "tràt tu"; va lyc lugng dò, này sinh tu xà bòi,
nhung lai dùng lén trén xà hói va ngày càng xa ròi xà hói, ibinh
là nhà nuóc." ^
Nhà nuóc dugc quan niém nhu mot cóng cy cùa già càp
này de tran àp mot giai càp khàc. Giai càp nàm nhà nuóc h giai
càp eó thè lyc nhàt. F. Engels viét: "Vì nhà nuóc này sinh tv nhu
càu phài kim che nhiìng dói làp giai càp, nhumg vì nhà nuóc cùng
'•^ K.Marx, F.Engcls. Tuyén tàp, tàp VI. NXB Sir thàt, 1983, tr, 257-25S 260261.
542
dóng thòi này sinh ra giùa cupe xung dot cùa càc giai càp ày, cho
nén theo lé thuòmg, nhà nuóc là nhà nuóc cùa giai càp co thè lyc
nhàt, cùa cài giai càp thóng tri ve màt kinh té va nhò eó nhà
nuóc, ma cùng trò thành giai càp thóng trj ve màt chinb tri va do
dò eó thém dugc nhùng phuong tién mói de dàn àp va bóc lòt
giai càp bi àp bue." '
Bào ve quan niém cùa F. Engels, trong tàc phàm A'^^à nude
va càch mgng, Lenin cùng viét: "Nhà nuóc là san phàm va biéu
hién cùa nhùng màu thuàn giai càp khóng thè diéu hoà dugc." ^
Mot bé luàn rùt ra tu luàn diém này là nhà nuóc chi tón tai trong
mgt xà bòi co giai càp nèn khi giai càp bj xoà bó nhà nuóc sè
tiéu vong. Theo chù nghìa Marx - Lenin, trong tuong lai cùa chù
nghìa còng san, khi khóng con màu thuan giai càp, nhà nuóc
cùng sè khòng con. F. Engels viét: "Nhùng giai càp dò nhàt djnh
sè bièn màt cùng nhu xua kia, chùng nhàt dinh pbài xuàt hién.
Giai càp tièu vong tbì nhà nuóc ciing khóng trành khói tiéu vong
theo. Xd bòi sè tó chùc lai nén sdn xuàt trèn co so lién hiép ty do
va bình dàng giùa nhùmg nguòi san xuàt, sè dem toàn bg bò mày
nhà nuóc xép vào cài vi tri thàt sy cùa nò lùc bay giò; vào vién
bào tàng dò co, ben canh cài xa kéo sgi va cài riu bang dóng." ^
Ve con duòng tièu vong cùa nhà nuóc, Lenin viét; "Khóng
cd càch mang bao lyc thi khdng thè thay thè nhà nude tu san
bing nhà nude vd san dugc. Viéc thù tiéu nhd nude vd sdn, nghìa
là viéc thù tiéu mpi nhà nude, chi cd thè thyc hién dugc bang con
dudng "tièu vong" thói." " Chuyén chinh vó san là con duòng di
*
'
^
'
'
K.Marx, F.Engels. Tuyén tàp, t^p VI. Sdd, tr. 263.
Lenin toàn i|p. t$p 33. NXB Tién bp, Màtxcova. 1976, tr. 9.
K.Marx, F.Engels. Tuyén lgp, tàp VI. Sdd, tr. 266.
Lenin toàn tàp. t$p 33. Sdd. 1976, tr.28.
543
dén thù tièu giai càp va nhà nuóc. Giai càp vò san phài su dung
nhà nuóc nhu mot còng cy thòng tri giai càp, tran àp giai cip tu
san, thù tiéu giai càp tu san, va giai càp nói chung. Khi dò, nhà
nuóc sè khóng con nùa.
Trong quan niém cùa chù nghìa Marx, nhà nuóc trong ljch
su xà bòi loài nguòi trai qua càc kiéu nhà nuóc: chù nò, phong
kién, tu san, va xà bòi chù nghìa. Co so ly luàn cùa vièc phàn
chia thành càc kiéu nhà nuóc nhu vày là ly thuyét cùa chù nghìa
Marx ve hình thài kinh té xà bòi. Tuomg ùmg vói mói bình thdi
kinh té xd bòi là mot kiéu nhà nuóc.
2. Ve hien phàp va md hình to chùc quyén lue nhà nude
Quan niém trèn ve nhà nuóc dan dén quan niém ve hién
phàp. Marx cho ràng Hién pbàp dugc thóng qua khi cuóc dàu
tranh giai càp dà giành dugc thè càn bang (òn djnh), khi mòi
quan bè giùa giai càp mói dugc hình thành, cho phép càc thè lyc
thòng tri di dén thoà hiép vói nbau. Trong bue thu gùi Bolòc
ngày 20-22 thàng 9 nàm 1980, F.Engels cho ring hién phàp cùa
càc nuóc bao giò cùng là két qua cùa cuòc dàu tranh giai cip va
do giai càp cbién thàng làm ra sau khi dà giành dugc thing lgi vd
nim dugc chinh quyén. Là nguòi bào ve chù nghìa Marx, Lenin
cùng cho ràng tbyc chat cùa Hién phàp là ó cho nhùng luàt phàp
co bàn cùa nhà nuóc nói chung va nhùmg luàt eó lién quan dén
phuong thùc bau cu vào càc co quan dai nghi dò... thè hién so
sành thyc chat càc lyc lugng trong cuóc dàu tranh giai càp. '
Din theo: Dò Ngpc Hai. Hièn phàp nàm 1946- bàn hién phàp dàt nén
móng cho nén làp hién Nhà nuàc Vi^t Nam, NXB Chinh trj Quóc già, H,
2006, tr. 18-19.
544
Nhu vày, trong quan niém cùa chu nghìa Marx, hién phàp tu
san ehi là cóng cu trong tay giai càp tu san. thè hién y ehi cùa
giai càp tu san, là mot hình thùc de giai càp tu san tò chire bó
mày thòng trj giai càp cóng nhàn va nhùng nguòi lao dòng kbàc.
Hién pbàp xà bòi chù nghìa cùng mang bàn chat giai càp, là cóng
cu cùa giai càp vó san trong viéc thyc bién chuyén chinh vò san,
tó chùc bó mày cbinb quyén cùa giai càp vó san.
Trong tàc phàm "Nhùng nguyén ly cùa chù nghìa cgng san"
ducrc viét theo lói Hói-Dàp, trà lòi cùa F, Engels cho càu hói
"Nhùng nguòi cóng san sè eó thài dò nhu thè nào dói vói càc
cbinb dàng kbàc trong thòi dai cùa chùng ta?" eó doan:
"Ò My là noi dà co hièn pbàp dàn chù, nguòi còng san sè
càn phài ùng hp cbinb dàng muón quay bàn bién phàp dò chóng
lai giai càp tu san va muón dùng bàn bièn phàp dò de muu Igi
cho giai càp vó san, tue là ùng ho chinb dàng cùa nbùng nguòi
ùng bò cài càch ruóng dàt trong nuóc." '
Chù nghìa Marx khòng quan niém bién phàp là mot cóng cy
giói ban quyén lyc nhà nuóc nhu quan niém eùa chù nghìa hgp
hién ty do ó phuong Tày; ngugc lai bién pbàp là mot cóng cy tó
chùc viéc cai tri. Do de cao chuyén cbinb vó san, chù nghìa
Marx de cao quyén lyc cùa nhà nuóc; va do dò hién phàp khóng
dugc xem nhu mgt eóng cy tiét che quyén lyc nhà nuóc.
Vói tu càch là mot bình thùc tó chùc chinh quyén chuyén
chinh vó san, hién phàp xà bòi chù nghìa phài dàt trong myc tièu
chung cùa giai càp vó san là tién lén chù nghìa xà bòi. Do dò,
bièn phàp là mot bình thùc dinh huóng cho nhà nuóc va xà bòi
KMarx, F, Engels. Tuyén tàp, t^p I. NXB Su thàt. 1980, tr. 465.
545
tièn lèn chù nghìa xà bòi. Hièn phàp phài phuc vy cho viéc xày
dyng chù nghìa xà bòi. Hién phàp xà bòi chù nghìa khóng phài
àn dinh nèn càc djnh che trung làp ma phài bó trg va thùc day.
djnh huóng cho càc djnh che vàn bành theo chù nghìa xà hpi.
Dièu này dàn dén càc quy djnh cùa hién phàp ve sy lành dac cùa
Dàng Cóng san, viéc tó chùc chinh quyén dya theo nguyéi tàc
tàp quyén xà bòi chù nghìa, che dò kinh tè, vàn hoà, xà hp chù
nghìa, càc quyén cóng dàn dugc thuc hién theo myc tiéu xi hói
chù nghìa.
V.l. Lenin viét: "Buóc chuyén tu chù nghìa tu bàn lér chù
nghìa eóng san. co nbién khóng thè khóng dem lai rat nhièu hình
thùc chinh trj khàe nhau, nhumg tbyc chat cùa nhiìng hinh thùc
ày tàt nhién chi là mot, tue là ; chuyén chinb vó san".' Tàt ci càc
dàn toc sè di tói chù nghìa xà bòi, dò là tàt yéu. Niung
V.I. Lenin chi ra ràng, tàt cà càc dàn toc di tói chù nghìa xi bòi
khòng hoàn toàn gióng nbau, mói dàn toc déu sé mang lai mot
dàc tnmg nào dò cho mot hình thùc dàn chù này hay bình thùc
dàn chù khàc, cho mot dang này hay mot dang kbàc cùa chiyén
chinh vó san.
Trong Tuyén ngón cùa Dàng Cóng .san, K. Marx va F. Eigels
chua chi ra mò hình cy thè cùa Nhà nuóc vó san ma chi d? càp
tóng quàt dò là "giai càp vó san dugc tó chùc thành già càp
thòng tri." ^ V.l. Lenin giài thich "Marx chò kinh nghién cùa
phong trào quàn chùng de giài dàp vàn de xem tò chùc àj cùa
giai càp vó san vói tu càch là giai càp thóng tri, sè theo mùng
' V.l,Lenin. Toàn làp. tàp 33, NXB Tién bò, Màtxcova, 1976, tr.44.
^ K.Marx-F Engels Tuyén làp I. NXB S^r thàt. H. 1980, tr.567.
546
hinh thùc cu thè nào." ' Nghién cùu nói chién ó Phàp nàm 1871,
Marx dà khàng djnh: "(óng xà là viéc xà bòi doat lai quyén lyc
nhà nuóc. quyén lyc này trd thành mot sue song cua bàn thàn xà
bòi chù khóng phài là mot lyc lirgng thóng trj va nò dich xà bòi.
Dò là viéc bàn thàn quàn chùng nhàn dàn doat lai quyén lyc nhà
nuóc, hp là nhùmg ngudi thay thè quyén lyc eó tó chùc dùng de
àp bue hp bang quyén lyc cùa ban thàn hp. cóng xà chinh là hình
thùc cbinb tri cùa sy giài phóng xà bòi cua ho ..." " Nhu vày, theo
quy két cùa Marx, cóng xà là mot mò hinh tó chùc Nhà nuóc cùa
giai càp vó san.
V.l. Lenin cùng dàc biét quan tàm tìm kiém mot mó hinh tò
chùc nhà nuóc cùa giai càp vó san d nucre Nga. Càch mang Nga
nàm 1905 va nàm 1917 dà xày dyng mot mò hình nhà nude ma
theo Lenin "dùng theo kiéu ma cdng xà dà sàng tao ra." Nhà
nude dd là Xd viét. Lenin kbàng djnh '"Xò viét là hình thùc
ebuyèn chinh vó san d Nga." Càc Xd viét bao góm chù yéu dai
biéu cùa cóng nhàn va càc tàng Idp cdng nhàn lao ddng, thyc sy
giù vai trd lành dao thyc hién càc chù truang eùa Lenin va Dàng
Bónsévich."^ Ve thyc chat, Xò viét ó Nga là hình thùc chinh
quyén cóng - nòng- binh.
Bpn theo chù nghìa xét lai eó muu toan àp dàt cho Lenin tu
tudng coi hình thùc chinb thè cóng hoà Xò viét là bình thùc nhà
nude duy nhàt cùa chuyén chinh vó san trong tàt cà càc thdi ky
phàt trién beh su sau này va dói vc'ri tàt cà càc nude. Trén tbyc té.
'
•
'"
''
V.I.Lenin. Toàn lgp. tàp 33, Sdd. tr,50.
K.Marx-F,Engels. Tuyén lgp IV. Sdd. tr 33.
V.l.Lenin. Tuyén tàp. quyèn II, phàn I. NXB sir thàt. H, 1959, tr 29,54
Vi^n bao tàng Ho Chi Minh, Chu lich Ha ( hi .Minh vài Càch mgng thàng
IO. NXBS^rthàt, H. 1985.tr. 126-127,
547
v.l. Lenin dà hoàn toàn dùng khi ve y nghìa qudc té cùa eie Xd
vièt, ve sy càn tbièt phài td chùc chinh quyèn nhà nude cut nhàn
dàn lao ddng theo kiéu cdc Xd viét. Nhung khdng bao jid va
khdng khi ndo Ngudi khing djnh rdng Xd viét là bình thic duy
nhàt bàt bude cùa Nhà nude xà bòi chù nghìa.'
3. Ve nguòn goc va bàn chat cùa phàp luàt
Cd thè ndi vàn de bàn chat cùa phàp luàt dà sdm dugc Marx
phàn tich trong tàc phàm "Gap phàn phé phàn triét hge phàp-^uyén
cùa Hé-ghen". Trong phàn bàn ve quyén làp pbàp cùa tàc phàn này,
Marx dà thè bién quan niém cùa minh ve bàn chat ciia phàp luà.
Quyén làp phàp là quyén àn djnh cài phd bién, Xic làp
nhùng quy tdc tdng qudt trong xà bòi. Quyén làp pbàp vdi y
nghìa nhu vày cd sy xung ddt vdi che dò nhà nude. K. Mirx dà
chi ra sy xung ddt ndy nhu sau:
"Quyén làp pbàp là quyén lyc phài tó chùc cài phó biói. Nò
là quyén lyc phài thiét làp che dò nhà nuóc. Nò cao hon die dò
nhà nuóc. Nhung mat khdc, quyén làp pbàp lai là quyèn lyc dugc
xàc làp phù hgp vói che dò nhà nuóc. Vì thè nò pbài phy thupc
vào che dp nhà nuóc. Che dò nhà nuóc này là luàt phàp ehi vói
quyén làp pbàp. Che dò nhà nuóc dà cung càp luàt phéo cho
quyén làp pbàp va dang cung càp luàt phàp cho quyén làp phàp
mot cdch thuòmg xuyén. Quyèn làp phàp chi là quyén làf phàp
' Vi^n hàn làm khoa hpc trvrc thuóc UBTW DCS Lién Xò. Nhùng ngiyén li
xày dung Nhà nuàc Xò viél va phàp quvèn. NXB Sàch giào khoa MarxLenin. H, 1986, tr. 33.
548
trong giói han eùa che dò nhà nuóc. con che dò nhà nuóc se
dimg hors tic loi^ néu nhu nò dùng ngoài quyén làp pbàp.^
Nhu vày, theo K.Marx, quyén làp phàp là quyén lyc phài
tbièt làp che dò nhà nuóc néu nò cao hon che dò nhà nuóc. Mot
nhà nuóc duge hgp ly hoà phài dugc tó chùc trén eo so pbàp ly
do i|uyén làp phàp thiét làp - hièn phàp va càc dao luàt tó chùc
quyén lue cóng. Chinh luàt bién phàp thiét làp nèn che dò nhà
niróc cho nén nò dùng trèn nhà nuóc, cao hon nhà nuóc de ràng
buóc quyén lyc cùa nhà nuóc. Mot nhà nuóc khóng dugc tó chùc
va vàn hành trong khuòn khó cùa phàp luàt là mot nhà nuóc
"dùng ngoài vòng phàp luàt." Day chinh là nbùmg y tuòng còt lòi
cùa mot nhà nuóc phàp quyèn.
Tuy nhién, vàn de xung dot cbinb là ó cbó; quyén làp phàp
mot màt dimg cao bon nhà nuóc, tó chùc ra che dò nhà nuóc
nhmig quyén làp phàp lai pbài dugc hành xù trong khuòn khó
cùa mot che dò nhà nuóc. Marx cho ràng:
"Sy xung dot giùa quyén làp pbàp vói che dò nhà nuóc
chàng qua chi là - sy xung dot cùa nhà nuóc vói bàn thàn minh,
là su màu thuàn trong khài niém che dò nhà nuóc."^
Vàn de dàt ra là tai sao lai eó sy xung dot nhu vày ? Dièu gì
làm cho phàp luàt cao hon nhà nuóc ? Ca so quyén lyc cùa phàp
luàt là ó dàu? Lòi giài dàp cho nbùng càu bòi này nàm ó doan
viét sau day cùa Marx:
"Quyén làp pbàp dà hoàn tbành cuóc càch mang Phàp.
Phàm c nc7i nào ma quyén làp pbàp xuàt hién duói tinh chat dàc
V
' Ngoài vòng phàp luàt.
' ' RMarx- F.Engcls. Toàn tàp, tàp 1. NXB Chinh trj Quóc già. H, 1995,
ir. 389-394.
549
thù cùa nò tbành mgt nguyén ly thóng tri, tbì nò tbyc hién dugc
cuòc càch mang phò bién hùu co vì dai. Cbinb vì quyén làp pbàp
lùc bay giò dà là nguòi dai biéu cùa nhàn dàn, cùa "y chi loài",
cho nén nò dà dàu tranh khóng phài cbòng lai che dò nhà nuóc
ndi chung, ma là chdng lai che dd nhà nude dàc thù, già coi.
Quyén bành chinh tbì ngugc lai, dd thyc hién duge nhùng cugc
cdch mang nhd nhdt, nhùmg cudc cdch mang phdn tién bd, nhùmg
cudc bién cdch phdn ddng. Chinh vì quyén bành cbinb là quyèn
dai biéu cùa y chi dàc thù, cùa sy tuy tién chù quan, cùa bg phàn
ào thuàt cùa y chi, cho nén nd dà dàu tranh khdng phài cho hién
phàp mdi va chdng lai hién phdp cu, md là chdng lai hién phdp
ndi chung.
Néu nhu càu bdi dugc néu lén mdt càch dùng ddn tbì nd chi
là nhu sau: Nhàn dàn cd quyén tao ra cho minh mdt che dd nhà
nude mdi hay khdng? Ve càu bdi này, pbài trà Idi mdt cdch tuyét
ddi khàng dinh, vì che dd nhà nude, mdt khi khdng cdn biéu hipn
tbyc sy cùa y chi cùa nhàn dàn tbì nd trd tbành mdt cài bini danh
vd thyc." '
Càu trà Idi cho càu hdi cdi ngudn quyén lyc cùa phàp luàt
d dàu cùng là càu trà Idi cho càu hdi nhàn dàn cd quyén tao ra
cho minh mpt che dd nhà nuóc mói hay khóng ? Mot nhà nuóc
sè chi là nhà nuóc thyc sy khi nò biéu hién thyc sy y ehi cùa
nhàn dàn. Marx con ndi: "Trong che dd dàn chù thi bàn thàn
nhà nude chinh tri, dudi hình thùc ma nd hình thành ben canh
noi dung dd va ty phàn biét vdi nói dung dd, chi là ngi dung dàc
thù cùa nhàn dàn, chi là bình thùc tdn tai dàc biét cùa nhàn dàn
ma thdi.... Trong che dd dàn chù tbì che dg nhà nude, luàt pbàp.
' K.Marx- F.Engels. Toàn lgp, t|p 1. Sdd, tr. 393-394.
550
bàn tbàn nhà nude - trong nhùng chùng myc nhà nuc'rc là mot
che dò cbinb tri xàc djnh - chi là sy ty quy dinh eùa nhàn dàn
va là nói dung xàc djnh eùa nhàn dàn."' Trong mot che dg dàn
chù, nhà nucVc là do nhàn dàn tbành làp ra. Quyén lyc cùa nhà
nude xuàt phàt tu nhàn dàn, do nhàn dàn trao cho: "Chù quyèn
cùa nhàn dàn khdng phài là cài phàt sinh tu chù quyén cùa nhà
vua, ma ngucre lai, chù quyén cùa nhà vua dya trén chù quyén
cùa nhàn dàn."^ Cbinb vì nhà nude chi là hình thùc tdn tai cùa
nhàn dàn, nhà nude nhàn quyèn lyc tu nhàn dàn nèn y chi cùa
nhàn dàn cao hon y chi cùa nhà nude. Ma quyén làp pbàp là
"ngudi dai biéu cùa nhàn dàn"; luàt pbàp là sy ty quy djnh cùa
nhàn dàn nèn luàt phàp dùmg cao bon nhà nude cùng cd nghìa
là y chi cùa nhàn dàn dimg cao bon y chi cùa nhà nude. Luàt
pbàp phài ràng bude nhà nude cùng cd nghìa là y chi cùa nhàn
dàn bàt nhà nude pbài phyc tùng. Tdm lai, chinh vì luàt pbàp
trong mdt che dò dàn chù dai dién cho y chi cùa nhàn dàn nén
cd quyèn lyc ràng bude nhà nude.
Tuy nhièn, vàn de khdng chi nhu vày, ngoài y chi cùa nhàn
dàn, cdn mot yéu td khàc làm nèn quyén lyc cùa pbàp luàt dd là
cài ma Marx ggi là "y chi loài". Nhàn dàn là mdt pham trù mang
tinh lich su. Nhumg loài lai là mot pham trù mang tinh nhàn bgc.
y chi loài d day chinh là udc mudn chung cùa con ngudi vdi tu
càch là bomosapien. Dd là y chi thdng nhàt cùa loài ngudi. "Y
chi loài" day cbinb là cài ma triét già Tran Due Thào ggi là
"nbùng ddi bdi cdng bing, binh dàng, cbinb tryc va cbinb nghìa,
ty do va chàn ly, làm cho mdi cà nhàn nhàn thày là minh va tdi,
là con nguòri theo nghìa chung cùa loài ngudi, con ngudi ndi
'-K.Marx-F.Engels. Toàn tàp, tàp 1. Sdd, tr, 351, 347.
551
- Xem thêm -
.PDF 
23 
159 
70 
