Chuong 8
CÀC HOC THUYÉT CHINH TRI DÙC
THÒI CÀN DAI
I. Khài quàt chung
Khdng khi chinb tri xà bòi Due trudc nguòng cùa nàm
1789 bé ngoài khóng khàc gì mày khóng khi àm dam va thè
lucmg cùa dòi song xà bòi Due càc thàp ky dàu thè ky XVIII.
Cupe càch mang tu san Phàp vì dai nhu tia ebdp dành vào dàt
nude này. Tàt cà déu bàt dàu chuyén dòng. Nhùng cupe nói day
bùng lèn d Baden, Xacxdn, Pbantxo. Sy bàt bình cùa thj dàn thè
hién ra màt. Mùa thu nàm 1793 dà nd ra cuóc khdi nghìa cùa
tho dét d càc quàn Xìlèdi va Maintxo dà tuyén bd tbièt làp nén
cdng hoà.
Quàn chùng nhàn dàn va nbirng dai dién tièn tién nhàt cùa
nén vàn boa Due vui mimg ddn chào nhùng sy kién càch mang d
Phàp. Trong nhùng ngudi tri thùc Due phàn làp mot nbòm càc
nhà vàn va chinh luàn dudi hình thùc de biéu va trong sàng dà
phàn ành sy thùc tinh chinb trj cùa nhàn dàn. ca nggi nhùng ly
tudng còng hoà, thè bièn nhirng thién càm nóng thàm vói nhiìng
ngudi Giacdbanh. Song ve màt khàch quan hp vàn chua dù sue
465
thyc bién kinh nghiém cùa Phàp va càc nhàn td tién bd Due trén
qué buomg cùa minh.
Ba vàn de màu chdt càn pbài giài quyét trén dàt Due là;
thành làp sy thdng nhàt dàn tdc; dàn chù hoà che dd nhà nuóc,
che dd pbàp luàt, bài bd che dd nóng nò. Tu san Due, thòi dò là
phe dói làp vdi che dd phong kién cd bù - nhu trudc day, van lo
ngai nbùmg bành ddng càp tién, hp sg dua hàn vào nhùng tàng
Idp rdng rài ngudi lao dgng. Càc nhà tu tudng cùa bg coi trgng
viéc chuyén nhùng tu tudng càch mang cùa thè ky sang ngdn
ngù khd biéu cùa triét bgc va mài mòn nhùng mùi dui càc vàn de
chinh trj thyc tién ndng bdng cùa thdi dai. Già trj cao nhàt hg
myèn bd là y thùc, ty do tri tue v.v... Dièu quan tàm chinb cùa hg
là làm thè nào chinb phù khóng nói giàn.
Tin tue ve càch mang Phàp dugc dòn nhàn d Due rat kbàc
nbau. Càc nhdm thj dàn va tièu tu san mimg rd. Giai càp thdng
tri, quan lai dja chù va giào bòi tbì cbàn nàn, tue giàn va càm
hdn. Gidi phàn ddng quy toc phong kién phàn img dièn cuòng.
Nhàt là trudng phài beh su phàp quyén va càc trào luu bào thù
khàe gàn vdi nd, ddi làp vdi khuynh hucriig khai sàng va cpng
hoà càch mang dà thè bién rò nhàt sy càm thù nhiìng cài càch
nhà nude va pbàp luàt cùa cupe càch mang Phàp.
IL Càc hoc thuyét chinh trj tiéu biéu
/. Hge thuyét chinh tri cùa Immanuel Kant (1724 -1804)
I. Kant sinh nàm 1724 trong mdt già dinh quy toc Phò d
Keninxbec, trong mdt già dinh nghèo dà rdi bd xù Scotland tu
100 nàm trudc. Thdi tré Kant rat sùng md tdn giào. thdi tràng
nièn dng xa giào dudng va ve già dng duy tri due tin. Òng hpc tai
466
rrmrng Dai hge Tòng hgp Keninxbec. Trir mot thdi gian ngàn di
day d mot làng làn càn. vi giào su nhò ngucri làng le này, con
ngiriri rat yéu thich giang ve dia ly va nhàn chùng hge ve nhùng
xù xa xói - khóng bao gicr ròi khòi dò thi qué huang minh. Dén
nàm 1755, óng bàt dàu giàng day sièu hinh hpc va càc mòn bpc
tu nbién c7 day. Tir nàm 1770. òng chù yéu quan tàm dén vàn de
triét hpc. 1. Kant là mot trong nhùng nhà triét hpc vì dai nhàt cùa
ljch su tu tudng phuang Tày trudc K. Marx.
Khóng ai ngò Kant sè làm cbàn dóng thè gidi vdi mdt bé
tbcìng sièu hình mdi me; làm cho bàt cu ai giàt minh dudng nhu là
tdi lói cuòi cùng ma vi giào su kbiém tón rut rè này co thè pham
phài. Chinb òng cùng khòng mong dgi gì dièu ày; nàm 42 tuoi
Kant viét: "Tói may man làm mot nguòi yéu cùa sièu bình bpc;
nhung eó nhàn tình cùa tói cho dén nay chi ban cho tói rat it àn
hué". Vào thdi ày òng thudng nói dén "vyc sàu khóng day eùa
sièu hinh hoc", va sièu bình hpc là "mot dai duomg den thàm
khóng ben bd cùng khóng bài dàng", trong dò day nhùng cupe
dàìn tàu triét hpc. Òng lai co thè dà kich nhùmg nhà sièu hình hpc
nhu là nbinig ngudi cr trén nhùng tàng thàp cao cùa tu duy tbuàn
ly, "d day thuòmg cd rat nhièu cudng phong". Òng khdng de com
bào tàp sièu binh dù dói nhàt sè do chinh óng thòi tdi.
Giào su triét hpc Trudng Dai hpc Tdng hgp Keninxbec là
l.Kant (1724-1804) d Due là ngudi dàu tién bé tbòng hoà chù
nghìa tu do - nén tàng tu tudng cho giai càp tu san. Vào thdi dai
cùa Kant, do bj àp che bdi che dd chuyén che va giào bòi, giai
càp tu san Due to ra bét sue ben nhàt. Ve càc vàn de quan trgng
nhàt cùa thdi dai, giai càp này ed làp trudng hét sue dao ddng, va
thàm chi dòi khi qua bào thù. Kant dàt ra muc dich phàn tich làp
trudng này nhu là làp trudng duy nhàt hgp ly, tao cho nd nén
t.ing triét bgc thàm my va tu dd bièn minh cho nd.
467
Kant qua yéu sue ve thè chat dén ndi dng phài theo nhùng
phuong thùc nghièm ngàt de giù gin sue khoé; dng nghì tdt han
khdng nén nhd dén mdt y sì. Bdi thè dng sdng tdi tudi tàm muai.
Vào nàm thàt tuàn dng viét mdt tiéu luàn "Ve nàng lyc tàm ly de
khàc phyc càm giàc.bénh hoan nhd sue manh cùa quyét y". Mgt
trong nhùng nguyén tàc yéu thich cùa dng là chi thd bang mùi,
nhàt là khi d ngoài trdi; do dd ve mùa thu, ddng va xuàn, dng
thudng khdng cho phép ai ndi chuyén vdi dng trong nhùng buoi
di dao bang ngày: im làng tòt hon là càm lanh. Òng suy ngam
mgi sy chu dào trudc khi hành ddng; va bdi thè dng d ddc tbàn
sudt ddi. Cd bai làn dng suy nghì dén viéc càu hdn mot thièu nù,
nhung suy nghì làu qua nén làn dàu tbì thiéu nù két hdn vdi mot
ngudi dan dì hon, va làn sau tbì cd kia dgn nhà khdi Koenigsberg
trudc khi nhà triét bgc cd thè quyét djnh. Cd lé dng nghì, nhu
Nietzsche, ràng hdn nhàn sè càn trd dng trong cdng viéc theo
dudi cbàn ly mot càch dùmg dàn. "Mot ngudi dàn dng ed già
dinh, Talleyrand thudng bào, sè làm bàt eù vièc gì de kiém tién".
Va vào nàm bai muoi hai tudi, Kant dà viét vdi tàt cà ldng nhiét
tbành tdt dep cùa tuoi tré: "Tói dà chuyén chù vào dudng hudng
bành ddng ma tdi quyét dinh giù. Tdi sè di con dudng eùa tdi va
khdng gì ngàn càn dugc tdi di theo dudng ày".
Bdi thè dng kién tàm chiù dyng sy nghèo tùng, vd danh,
phàc hga, viét di viét lai tàc phàm cùa dng trong gàn mudi làm
ndm; vd chi hoàn tbành vào nàm 1781, khi óng nàm muoi bay
tuoi. Chua cd ngudi nào chin mudi chàm dén thè; va cùng chua
cd tàc phàm nào làm kinh ddng va làt dd cà thè gidi triét bgc nhu
thè. Hpc thuyét cùa dng ve nhà nude va ve phàp luàt dugc trình
bay trong càc tàc phàm: "Nbùmg tu tudng ve beh su dai cuong tu
quan dièm chinb trj thè gidi", "Ve hoà bình vình cùu", "Nhùng
co sd duy ly cùa bgc thuyét ve phàp luàt".
468
Iran day tinh thàn khai sàng va phàn nào chu nyhìa cà nhàn
cùa trudng phài Phàp quyén tu nhién, nguyén tàc hon dà tang
ella càc quan diém xà bòi eùa Kant là: mòi cà nhàn eó phàm
hanh toàn dién, eó già tri tuyét dói; nhàn càch khóng phài là cóng
cu tliyc bién càc kè hoach nào dò. thàm ehi eùa nhùng ké hoach
cao thirgng nhàt ve phùc lgi xà bòi. Con nguòi là chù thè co y
thirc ve phàm già. Ve thyc chat, khàc biét vói thién nhién xung
quanh, con ngudi trong hành vi cùa minh phài tuàn thù nhùmg
dao luàt dao dire. Dao luàt này là duang nhién va khòng chju
nhùng ành hudng cùa hoàn cành va do dò là tàt yéu.
Thirc chat cùa ty do là cài ben trong eùa nhàn càch con
nguài. Con ngudi bàm sinh ed khà nàng img xir theo muc dich
va theo nhùng càch thùc phù hgp vdi muc dich dò. Song vàn de
là d chò khóng phài ai cùng su dyng duge ty do cà nhàn mot
càch dùng mùc va do dò nò trd thành chuyén quyén. Tdng thè
càc diéu kién han che chuyén quyén cùa ngudi này ddi vdi ngudi
khàc bang càc dao luàt chung khàch quan ve ty do, sè loai trù
xung dot phàp ly trong xà bòi, dugc Kant ggi là phàp luàt. Tu
eàth hiéu phàp luàt nhu vày cho thày phàp luàt eó nhiém vu dièu
chinb hình thùc ben ngoài càc bành vi con ngudi, phàp luàt mdi
cd tinh man thù chung. Song dat dugc diéu dd bang càch nào?
Thdng qua viéc tao cho nd hiéu lyc bàt bude. Bang càch dd tao
ra càu ndi phàp luàt vdi nhà nude, bdi le chi cd quyèn lyc xà bòi
indi tao dugc cho phàp luàt biéu lyc bàt bude, quyén lyc dd là
liba nude.
Theo Kant, co ba loai pbàp luàt: pbàp luàt ty nhién, phàp
luàt thyc té, va phàp luàt cóng ly. Phàp luàt tu nhién là nhùng
nguyén tic tién nghiém tàt nhièn; phàp luàt thyc tè, ma nguón là
nhihig y chi cùa ngudi làp phàp, pbàp luàt cdng ly là nhiìng ddi
469
hói khàt vgng khóng dugc phàp luàt quy djnh va nò khòng dugc
bào dàm bang cudng che. Phàp luàt ty nhièn ve phàn minh chia
thành bai nhành: luàt tu va luàt cdng. Lu$t tu diéu chinh càc mdi
quan he giùa càc cà nhàn vdi tu càch là càc chù sd hùu, cdn luàt
cdng diéu chinh càc mdi quan bé giùa mgi ngudi Hèn minh thành
cdng ddng càc cdng dàn (nhà nude), vdi tu càch là càc tbành
vièn cùa tòng thè chinb tri. Che djnh co bàn eùa luàt tu là so hùm
duói hình thùc chiém hùu tbyc té mang tinh phàp ly trong diéu
kién cùa tràt ty dàn sy, khi y chi chung dugc mgi nguòi thùa
nhàn ngy tri trén y chi cùa mói cà nhàn.
Sy vó quyén va chuyén quyén phong kién dugc Kant dói làp
vói tràt ty phàp luàt tu san dya trén càc dao luàt chung cho tàt cà.
Kant phàn bàc càc dàc quyén pbàp ly xuàt phàt tu so hùu va dòi
hòi bình dàng trong càc mói quan bé tu pbàp. Song óng nhugng
bó tu tuòng phong kién ó diém thùa nhàn dói tugng cùa luàt tu
khóng chi là dò vàt va bành vi con nguòi, ma con cà bàn thàn
con nguòi. Sy thùa nhàn này dua Kant tói cbó bién minh cho
viéc ghi nhàn ve màt phàp luàt quyén lyc cùa cbòng dói vói vg,
quyén lue cùa óng chù dói vói day tó.
Che dinh trung tàm cùa luàt cóng là quyén cùa nhàn dàn dòi
hói dugc tham già vào viéc tbièt làp tràt ty pbàp luàt bang càch
thóng qua hièn phàp thè bién y chi eùa hg. Tbyc chat dò là tu
tuòng dàn chù tièn bó ve chù quyén nhàn dàn. Tiép theo
Rousseau, quyén tói cao cùa nhàn dàn dugc Kant tuyén bó là co
so cho ty do, bình dàng va dóc làp cùa mgi cóng dàn trong nhà
nuóc, mot tó chùc tòng thè cùa nhiéu cà nhàn quan bé vói nbau
bòi càc dao luàt. Dua ra nguyén tàc chù quyén nhàn dàn, Kant lai
vói va bién minh ràng óng khòng co y nói dén nén dàn chù ròng
rài thyc sy va khóng bi càt xén. Òng chia càc cóng dàn thành tich
470
cuc 'à tby dóng (bj màt quyén bau cir), Ngirdi thu dóng buóc
phài kiém ké sinh nhai, chi biét chàp hành ménh lénh nguòi
khàc bg là nhùng ngudi lao dóng va bi bck lòt.
Mugn tu tiróng cùa Montesquieu ve viéc phàn chia quyèn
lue, <,ant khóng ly giài tu tudng càn bang quyén lue. Theo dng,
mpi ihà nuc7e eó ba quyén lyc: làp phàp (chi thuóc "y nguyén va
chù quyén tàp thè cùa nhàn dàn"), hành pbàp (thuóc ngudi càm
quyói theo luàt va tuàn thù quyén lue làp pbàp) va tu phàp (do
quyói lyc hành phàp bó nhiém). Tòng thè va sy nhàt tri ba quyén
lyc rày eó thè ngàn ngùa chuyén che va bào dàm phón vinh cho
quóc già.
Viéc phàn loai càc hình thùc nhà nude theo co càu cùa nhà
nude là sy càn tbièt tàt yéu, theo Kant, khdng phài do nhu càu
tbyc tién ma do càc nhu càu ty càm nhàn cùa con ngudi. Tu dd
cho bay vì sao nhà nude khóng quan tàm dén phùc lgi va hanh
phùc cóng dàn. Nhà nude cd tràch nhiém bào ve dao luàt tbyc tè,
dàm bào sy ngy tri cùa phàp luàt va ty do. Khàng dinh quan
dièn duy tàm tu san ve bàn chat va tràch nhiém cùa nhà nude
nhu vày, Kant nhanh chdng dugc giai càp bdc Idt thùa nhàn là
mpt rong nhirng nhà ly luàn dàu tién ve "nhà nude phàp quyén",
tue à nhà nude dudng nhu dya trén ddc làp cà nhàn va trong
boat ddng cùa minh dudng nhu tuàn thù tuyét dói càc diéu khoàn
cùa uàt phàp.
Kant ly giài vàn de ve nguòn gòc nhà nude gióng hét nhu
Rousseau; Òng cho ràng càc luàn dièm cùa minh là duy ly, tién
nghiìm, óng khóng dinh nói dén nhà nude cy thè nào, ma là ndi
ve nià nude ly tudng theo càc nguyén tàc phàp luàt thuàn tuy.
Klid diém phàn tich cua Kant là già thiét ve tình trang ty nbién
bj mit dì càc ddm bdo pbàp ly. Tràch nhiém dao ly, tình càm tdn
471
trpng quyén ty nhién dà thdi thùc mpi ngudi rdi bd tình trang ban
dàu này va chuyén sang ddi sdng trong xà bòi. Viéc chuyén tiép
này khóng mang tinh ngàu nbién. Bang thoà thuàn, mpi cà thè
riéng rè dà tao nén nhàn dàn va nhà nude, vàn bàn thoà thuàn ày
chinb là khé udc. Theo nói dung khè udc này tbì nbùmg cà thè
riéng rè tao nén nhàn dàn sè tu bd ty do ben ngoài cùa minh de
rdi lai cd dugc ty do vdi tu càch là tbành vién nhà nude, d day
càc cà nhàn khdng by sinh ty do cùa minh nhim su dyng chic
chin phàn con lai cùa nò. Don giàn là mgi ngudi tu bd ty do
khdng kiém che va vd td chùc de nhàm cho minh ty do thàt sy
trong toàn bd tdng thè eùa sy phy thuge cdng khai va trong mdi
trudng phàp ly.
Ve hình thùc nhà nude, Kant chia ra ba dang; chuyén che,
quy tdc va dàn chù. Òng cho ràng trung tàm cùa vàn de td chire
nhà nude là phuong thùc nhàn dàn càm quyén. Tu quan diém
này dng phàn biét bình thùc dàn chù va dgc tài. Hinh thùc dàn
chù dya trén sy phàn tàch quyèn lyc bành pbàp khdi quyén lyc
làp pbàp, cdn hình thùc ddc tài tbì boa nhàp cà hai vào nhau. Vdi
Kant, nén cdng hda khóng dóng nghìa vdi dàn chù, cùng nhu
chuyén che khdng hoàn toàn ddng nhàt vdi ddc tài. Òng phàn bàc
viéc ddng nhàt càc khài niém dd. Hon nùa, dng tin ràng hình
thùc chinh quyén chuyén che hoàn toàn là cd thè là nén cóng hoà
(néu trong dò tàch quyén bành pbàp khòi làp pbàp), cdn nén dàn
chù (vdi sy tham già cùa tàt cà vào thyc bién quyén lyc va sè cyc
ky khd khan khi mudn tàch hoat ddng làp phàp khdi bành phàp)
tbì de dàng chuyén hoà thành chuyén che va dung hoà vdi nd. Cd
le dng coi bình thùc quàn chù làp bién là de chàp tbuàn hon cà.
Màc dù Kant dua ra quan diém ve chù quyèn nhàn dàn, song
dng hét sue lo ngai ve càc kèt luàn càp tién rùt ra tu dd. Ong
472
kh;uig dinh mpi quyén lue là xuàt phàt tu Chùa. Nhà càm quyén
co càc quyén chù khóng phài eó tràch nhiém dòi vdi càc tbàn
dàn. Ong bàc bò quyén nhàn dàn trirng tri nguòi càm quyén.
ngay cà khi ngudi dò vi pham tràch nhiém truck dàt nude. Òng
circrng quyét phé phàn quyén khdi nghìa va ehi thùa nhàn viéc
phan khàng hcrp phàp. thu dòng.
Trong .so càc nhà tu tiróng vì dai cùa Càch mang tu san gàn
ben vdi hpc thuyét Nhà nuc7C phàp quyèn tu san phài ké dén
Kant. Óng eó dóng góp rat nhiéu cho bgc thuyét này. Khóng pbài
ngau nhién ma ngircVi ta gàn tén tuoi cùa óng vdi bgc thuyét Nhà
nirck phàp quyén. Theo Kant, nhà nude là tàp hgp cùa nhiéu
ngudi, là bào dàm cùa sy thàng lgi cùa pbàp luàt va triét de àp
dung thuyét phàn quyén trong td chùc nhà nude. Theo óng tbì ò
dàu àp dung nguyén tàc phàn quyén tbì ó dò eó Nhà nuóc phàp
quyén; Nhà nuóc phàp quyén khòng phài là bién tugng kinh
nghiém ma là mò hình li luàn, li tiróng càn phài tuàn thù. Nhà
mrde dà phài là nhà nude còng boa thuàn tuy, cbàn chinh, noi eó
phàp luàt ngy tri. mpi cà nhàn, mpi chù thè mang quyén lyc nhà
nirdc phài pby thudc vào phàp luàt. Quyèn làp phàp ed muc dich
tao ra ty do. cdn quyén hành phàp khdng cd muc dich phàp li
chung ma chi tàc ddng dén cdng dàn.
Xuàt phàt tu quan niém khàng djnh tinh nghjch ly cùa phàt
trién xà bòi, mot màt Kant dành già cao vai trò cùa càc xung dot
xà bòi. Òng coi dò khóng chi là dóng lire thùc day phàt trién lich
su, ma con là mot diéu cao cà dàng dugc tran trpng, néu nhu
chùng "dugc tién hành mot càch dùng dàn."' Màt khàc, Kant kéu
gpi tàt cà càc dàn toc hày thiét làp mói quan he hoà bình, hùu
Kant, Càc làc phàm Matxana, 1964, tàp 5, tr.271.
473
nghj. Kéu gpi tàt cà càc quóc già bay doàn kèt xày dyng mot ben
bang tàt cà dàn toc trén bành tinh.
Tu tuòng xày dyng mot thè giói dai dóng cùa tàt cà càc dàn
toc, vì sy phón vình cùa nhàn loai, vì ty do cùa mói con ngucri
phù hgp vói xu huóng chung cùa thòi dai ngày nay.
2. Tutudng chinh tri cùa G.G. Fichte (1762-1814)
G.G. Fichte (1762-1814) là mot nhà triét bgc Dye nói tiéng,
nguòi ké tyc sy nghiép cùa Kant 1. Òng sinh nàm 1762 trong mot
già dinh nóng dàn nghèo ó mièn Dóng nuóc Phó. Sau khi theo
bgc ngànb triét ó càc truong dai bgc Iena va Laipxicb, nàm 1791
óng dén Keninxbec gap Kant, chju ành buòng tu tuòng cùa Kant,
càc quan dièm ly luàn chung cùa Fichte ve nhà nuóc va phàp lu^t
phàt trién theo bgc thuyét phàp quyén ty nhièn. Càc quan diém
này ly giài ve màt triét hge va su dyng phuong phàp luàn rat d$c
thù. Fichte là nhà triét bgc duy tàm chù quan. Theo óng, thè giói
vàt chat tón tai chi nhu mói trucmg thè hién ty do cùa y chi con
nguòi, khóng eò trong thyc tai khàch quan ngoài y thùc va boat
dóng eùa con nguòi.
Va theo óng, phàp luàt là khài niém tién nghiém. Nò dugc
rùt ra tu nhiìng "bình thùc tu duy thuàn tùy". Càc yéu tó ben
ngoài khóng Hèn quan dén bàn chat eùa phàp luàt. Nò càn thiét là
do ty y thùc, bòi le sy tòn tai cùa phàp luàt tao dièu kién xàc
djnh bàn chat co bàn cùa nhàn càch. Song phàp luàt khóng phài
dya trén y chi cà nhàn. Nò dugc xàc làp trén co so thùa nb^n
chung cùa càc cà nhàn va ty do cà nhàn.
De dàm bào ty do cà nhàn va dung hoà nd vói ty do cùa tàt
cà. càn cd phàp luàt chung cho mgi ngudi. Cdt lòi cùa sy tbòng
474
rih;ìt phàp luàt này phai là dao luàt xuàt phàt lù càc mói quan bé
qua lai cùa càc tbyc thè ly tri ty do. chù khóng phài tu dao luàt
hành VI. Theo Fichte, phàp luàt eó chire nàng dc}c làp veri dao
dire, nò chi diéu chinb lình vuc hành dóng eùa con nguòi.
Theo óng, càc quan he pbàp luàt. va tu dò là ty do càc cà thè
khóng trành khòi bj vi pham. Sy thóng tri cùa phàp luàt khóng
dén mot càch ty dòng. De bào ve càc quan he phàp luàt va ty do
phài dùng cuòng che. Ngoài ra, khòng eó càch nào khàc. Do nhu
càu dàm bào quyén ty do cùa cà nhàn dà xuàt hién nhà nuóc. Sue
nianh cuòng che eùa nhà nuóc. khòng thè là y ehi cùa cà nhàn.
Nò chi co thè là y chi tàp thè. thóng nhàt, dugc tao làp bòi sy
nhàt tri cùa tàt cà bang sy thoà thuàn tuong ùng. Nhò dò, y chi
chung này sinh va chinh quyén nhà nuóc dugc tbièt làp, y chi
chung cùa nhàn dàn là cót lòi cùa quyén làp pbàp va xàc djnh
pham vi ành huóng cùa nhà nuóc. Ò diém này cho thày nhà dàn
chù Fichte muón ngàn cbàn sy chuyén quyén cùa quyén lyc
chuyén che cành sàt dói vói càc eóng dàn eùa minh, va dya trén
hoc thuyét phàp quyén ty nhièn, óng khàng djnh càc quyén chinh
trj va ty do cà nhàn.
Khóng giàu diém thién càm vói nén cóng boa, óng nhàn xét
rat dùng ràng dièm khàc biét cùa mot nhà nuóc hgp ly, phù hgp
vói nhùng dòi bòi cùa pbàp luàt (khóng tuy thuòc hình thùc cùa
nd) là tràch nhiém cùa càc cà nhàn càm quyén truóc xà bòi. Nèu
nliu trén thuc té tràch nhiém dò khóng eó ibi thè che nhà nuóc
bién tbành dòe tài. De cho chù quyén nhàn dàn khóng chi là lòi
ndi tròng róng va chinb phù tuàn thù nghièm ngàt pbàp luàt,
Fichte de nghj tbièt làp tó chùc Ephorat là tó chùc do dàn bau ra,
làm nhiém vy kiém sàt thuong xuyén. Co quan này eó thè dinh
475
chi quyén lyc hành phàp néu thày càc boat dóng cùa nò trai pbàp
luàt. Nhàn dàn là nguòi dành già cuòi cùng nhirng hành dòng cùa
chinb phù. Vài ndm sau này (1812), Fichte thùa nhàn tu tuòng
tbành làp tò chùc này là khóng hién thyc va dà bó tu tuòng dò.
Óng tin tuòng sàu sàc vào uy tin tuyét dói cùa nhàn dàn va
tu dò nhàn dàn eó quyén thay dói bàt ky mot che dò nhà nude
nào khdng cdn dàp img minh, tue là quyèn làm càch mang.
Nhumg tu khoàng nàm 1800, Fichte dà rdi bd nbirng quan
diém rat càp tién va bàt dàu hy vgng vào càc cài càch thugng
tàng. Tuy nhién, niém tin vào sy càn thiét ty do hoà che dd chinb
tri, bài bd cdc ddc quyén ddng càp, thiét làp phàp che nghiém
minh, thuomg càm ndng nhiét ddi vdi càc tàng Idp nhàn dàn,
chua bao gid hi Fichte tu bd. Cho tdi nhirng ngày cudi cùng cùa
cugc ddi, dng trung tbành vdi bé tu tudng nhàn vàn khai sàng vd
khdng tu bd nbirng quan dièm ddn chù tu sdn tién tién cùa thdi
dai minh.
3. Hpc thuyét chinh tri phàp lugt cùa G.F. Hegel (1770 1830)
G.F. Hegel là mdt nhà bién chùmg Idi lac, bàc tién bòi cùa
triét bgc macxit. Theo nhàn xét cùa F.Engel, òng "khòng chi là
mgt tbièn tài sàng tao, ma con là mgt nhà bàc bgc eó tri thùc
bàch khoa nén trong mgi lình vyc, óng xuàt hién nhu là mgt
nguòi vach thòi dai"".
G.F. Hegel sinh nàm 1770 trong mgt già dinh quan chùc cao
càp ó Stutga thuóc Due, sau dò theo bgc khoa Triét, Tbàn hpc ó
' C.Marx - F.Engels, Tuyén làp, tàp 6, NXB, sy th^t, 1984, tr.367.
476
Irircriig Dai hoc long hgp Tubingen. IhcVi tre, òng chu yéu quan
tàm nghién ciru càc vàn de lich su. phàp quyén va tón giào.
Hegel là ngudi theo chù trucmg duy tàm. rbeo óng, nguyén
tàc chi phòi van vàt là tinh thàn hay y tuòng tuyét dói. Dò là mot
y tuòng tu nò vón eó chù khòng phài ó trong mot tri oc nào, là
linh hòn eùa mpi vàt, Vàt bum hình chi là mot trang thài cùa tinh
thàn hay y tucriig tuyét dói ma thòi. He thóng càc quan diém
chinb tri phàp ly day dù cùa Hegel duge trình bay trong tàc phàm
"Triét hoc phàp quyén".
Hegel là ngudi eó cóng rat lón dòng góp cho li thuyét cùa
Nhà nucVc phàp quyén. Theo óng, Nhà nuóc phàp quyén là sy thè
bién trong thyc té nhùng y niém duói hình thùc nhàt dinh cùa tón
tai thyc tè con nguòi. Phàp luàt là su thè bién cùa tu tuòng ty do.
Pbàp luàt trong Nhà nuóc phàp quyèn là "hién tbyc cùa ty do" va
là "tón tai tbyc té cùa y chi ty do." Trong xà bòi, nhà nuóc ó vi
tri cao nhàt va cao hom cà con nguòi. Pbàp quyén vùa là sy sàng
tao vùa là san phàm eùa nhà nuóc. Con nguòi khóng thè tón tai
thièu nhà nuóc. Sy phàn quyén trong nhà nuóc là nhàm dàm bào
su tu do eóng cc)ng. cbòng lam quyén, chuyén che, vù lyc va phi
pbàp. Tuy nhién, òng cùng cho ràng, sy phàn chia tuyét dói
quyén lue lai là nguy co dàn dén thù dich va cbòng dòi. Ty do so
bum tài san là tbành qua vì dai nhàt cùa thòi dai càch mang tu san
kéo theo viéc dòi ty do hgp dóng. Nhà nuóc là nén tàng cùa pbàp
quyén, là phàp nhàn cao nhàt eó quyén uy vd sue manh chi huy
toàn xà bòi. Óng coi Nhà nuóc phàp quyén là biéu hién cùa li tri
sàng suót dói vói bình thùc tón tai thyc tè cùa con nguòi. Nhà
nuóc là biéu hién cao nhàt eùa phàp luàt cy thè, biéu bién cao
nhàt cùa ty do. Òng tàp trung vào viéc cbòng sy tuy tién, vò phàp
luàt cùa cà nhàn con nguòi. Nhung Nhà nuóc phàp quyén cùa
477
Hegel luòn gàn vói duy tàm. Òng coi nhà nuóc là sy ngoan du
cùa tròi trén trai dàt. Nhà nuóc pbàp quyèn là mot trong nbrng
hpc thuyét eó càch hiéu rat khàc nhau, tuy theo sy v$n dyng cùa
timg nuóc.
Làp truong giai càp va thè giói quan cùa Hegel hình thinh
duói ành huóng là càc yéu tó khàc nhau va dói làp nhau. Mén
tàng chung cùa he tu tuòng tu san Due. Thòi tré òng chiù inh
huóng tién bó cùa càch mang tu san Pbàp. Vào thòi ky sau lày
òng chiù ành biróng cùa trào luu phàn dòng chuyén che giào bòi
chàu Àu duói thòi Phyc che.
Nhùng hoàn cành dò tao nén tinh chat màu thuàn trong hpc
thuyét cùa Hegel ve nhà nuóc va pbàp luàt. Cbòng lai che dò
phong kién, Hegel dua ra càc khàu biéu ty do va nhàn vàn. S^ng
óng lai két hgp mot cdch ky la chùng vói cdc quan diém bào thù
va thoà hiép vói che dò quàn chù phong kién.
Thyc chat cùa vù try, theo òng là y niém tuyét dói ty jbàt
trién - nò sièu ty nhién va kliói thuy duy tàm (gióng nhu Chùa
tao nén tbièn nbién va con nguòi. Sy phàt trién cùa y niém tjyét
dòi ty phàt trién này trai qua ba giai doan: giai doan lógich, hay
là sy tón tai cùa thè tuyét dói truóc khi tao ra thién nhién, giai
doan bai là giai doan ty nbién bay thòi ky thè tuyét dói tiàm
nhàp vào thè giói vàt chat, thòi ky thù ba là thòi ky ly tri hay thdi
ky thè tuyét dói trò lai vói chinb minh (ty tu duy) trong tr' tue
con nguòi.
Dói vói chùng ta, cài quan trgng là thòi ky thù ba, thci ky
két thùc sy chuyén dòng cùa thè tuyét dói, khi nò lién quan den
con nguòi va xà bòi con nguòi. Theo Hegel, thòi ky này bao ^óm
ba giai doan thay dói tuàn ty: tri tue chù thè (y thùc cà nbànccm
nguòi). tri tue khàch quan (càc tbièt che do xà bòi con nguò tiio
478
hip) va tri tue tuyét dòi (thè tuyét dói tu hiéu minh trong càc hình
thùc nghé thuàt. tòn giào va triét hoc), lù bé tbòng mó tà biéu dò
này eùa triét hoc Hegel, eó thè hiéu rò là vi sao chi eó giai doan
hai là duge xem xét tiép theo ó day. Chinb ó dièm này, chùng ta
xeni xét càc khài niém chinb tri phàp quyén. déu dugc Hegel
trình bay trong "Triét hpc phàp quyén".
Theo Hegel, xà bòi loài ngudi phàt trién trai qua bón loai
binh thài nhà nuóc co tinh ljch su toàn thè giói. Hình thài nhà
nuóc eó tinh beh su toàn thè giói dàu tién là nhà nude phong
kién phuang Dòng. Trong nhà nuc7c phong kién phuang Dóng,
nhùng vàn de nhàn quyén, Igi ich cà nhàn. quyén ty do cà nhàn
chua duge thùa nhàn. Hình thài nhà nude cd tinh beh su toàn
thè gidi tiép theo sè là nhà nude chù nò Hy Lap. Trong nhà
mrde chù nd Hy Lap, cài dàc thù dà "nhù lèn", nhàn quyén, lgi
ich cà nhàn, quyén ty do cà nhàn cùa mdt bd phàn xà bòi (gidi
chù nd) dà dugc cdng nhàn, nhung nhàn quyén, lgi ich cà nhàn,
quyén ty do cà nhàn cùa tàt cà mgi ngudi (bao gdm nd lé) tbì
chua dugc cdng nhàn.
Sy trdi day cùa y thùc ve cài cà nhàn dàc thù sau thdi hoàng
kim cùa nhà nude dàn chù chù nò Hy Lap làm này sinh thài dò
phàn khàng, sy trói day cùa kiéu tu duy sièu bình, dóng nhàt chét
cùmg (tuyét dói boa cài chung, cài còng dòng, tàp thè), thù dich
vdi cài dàc thù (sy kbàc biét, ddi làp - mdt quy djnh tàt yéu kbàc
cùa cudc song). Do thù djch vdi cài cà nhàn dàc thù, xà hgi màt
di sue sdng va bé qua tàt yéu cùa nd là sy nghèo ddi, kiét qué,
chuyén quyèn, ddc doàn, chién tranh lién mién. Nhà nude cd tinh
beh su toàn thè gidi tuong img vdi thdi ky này, theo Hegel, dd là
nhà nude La Ma. Nhà nude phàp quyén tu san, theo Hegel, là
kiéu hình thài nhà nucVc cd tinh beh su toàn thè gidi thay thè hình
479
thài nhà nude kiéu La Ma. Nhà nude này dugc bình thành jya
trén hai nén tàng là già dinh va xà hdi cóng dàn. Nbùmg giai d^an
quan trgng trong qua trình hình tbành nhà nude phàp quyér là:
1. Hình tbành xà hdi cdng dàn: Trong thdi ky này. cài cà nhàn dàc
thù cùa tàt cà mgi ngudi (sd hùu tu nhàn. cà thè, Igi ich cà nhài...)
dugc thùa nhàn. xà bòi giàu ed rat nhanh. nhumg mdi quan bé giùa
ngudi vdi ngudi tbì lai cyc ky càng thàng, nhu chd sdi vdi chd
sdi" (do chù nghìa cà nhàn phàt trién), dao due cùa xà bòi duòng
nhu bj phà vò. Tuy nhièn, xà hòi còng dàn sè dàn dàn di vào tràt
ty, di vào quy dao phàt trién hgp ly nhò sy hình tbành va cùnj co
càc tbièt che cùa nò là cành sàt, toà àn, càc hiép bòi va sy lình
thành ctia thiét che nhà nuóc chinb trj. Mot so triét già coi giai
doan này tuomg ùng veri giai doan phàt trién ban dàu, "so klai",
"hoang dà" cùa nhà nuóc tu san. 2. Hinh tbành nhà nuóc chini trj;
Nhà nuóc chinb tri chi eó thè dugc bình thành trén co so tron» xà
bòi dà eò tbièt che xà bòi cóng dàn. Day là thiét che quyén lyc dòi
nói (thiét che quyén lyc nhàm dói phó vói ben ngoài là ciinh
quyén quàn sy). Sy phi chinb tri cùa lyc lugng cành sàt va cuàn
dòi trong càc nuóc tu bàn phàt trién hién nay, eó phàn bàt n^uón
tu càc quan diém triét hge ve xà bòi cóng dàn va nhà nuóc ciinh
tri cùa Hegel. Nhà nuóc chinb tri ra dòi nhim kbàc phyc c à c h ^
che cùa tbièt che già dinh va xà bòi cóng dàn.
Theo Hegel, nhà nuóc chinh tri thè bién sy thóng nhàt qtyén
lyc song dpng trén co so phàn hoà, kbàc biét hgp ly cùa 3 loai
quyén lyc: 1) Quyén cùa cài phó quàt (dai dién cho y chi cui tàt
cà càc tàng lóp xà bòi), ndi càch kbàc, dd là quyén làp piàp.
Tbièt che tuong ùmg vdi nd là nghj vién (Thugng nghj vièi va
Ha nghj vién). 2) Quyèn cùa cài dàc thù (giài quyét càc vài de
dàc thù. lién quan dén timg tàng IcTrp, trucrng hgp cy thè tréi co
480
sd càc luàt lé phd quàt do nghi vién ban hành). Dò là co quan
hành phàp, Thiét che tuomg ùmg là chinh phù. 3) Quyén cùa cài
don nhàt, nói càch khàc. dò là quyén cùa nguyén thù quòc già,
ngirdì ky càc quyét djnh cùa nhà nude va cd mdt sd quyén phù
quyét ddi vdi nghj vién. Trong Nhà nude phàp quyén, quyén lyc
cùa cài dcrn nhàt (nguyén thù qudc già) khdng phài là thù quyèn
lyc tuy tién nhu trong càc kiéu nhà nude khàc, mpi vàn bàn de
nguyén thù quóc già ky déu do càc co quan chùc nàng chuàn bi
ky luòng, cho nén, ve thyc chat, chù ky cùa nguyén thù quóc già
chi C y nghìa, theo càch nói cùa Hegel, là "dành dàu chàm trén
Ó
dàu chùi".
Day là bón kiéu bình thài nhà nude ed tinh beh su toàn thè
gidi co bàn nhàt, nhung khóng phài quòc già nào cùng trai qua 4
giai doan phàt trién này. Theo Hegel, mói dàn toc eó quyén eó
hình thài nhà nuóc dàc thù phù hgp vói trình dò phàt trién cùa
minh, nhung thòi dai co quyèn cao hon. Thòi dai sè khóng thèm
"dém xia" dén quyén dàc thù cùa càc quóc già néu càc quyén này
di ngugc lai xu thè phàt trién eùa nò. Dàn toc nào khóng nàm bit
dugc tinh thàn thòi dai va vuon lén boa nbàp vói thòi dai tbì bàt
h^nh là diéu khóng trành khòi.
Quan niém nhà nuóc pbàp quyèn cùa Hegel hoàn toàn khàc
vdi quan niém nhà nuóc phàp tri. Nhà nuóc phàp quyèn truóc hét
phdi là mot nhà nuóc hgp ly, chi eó thè dugc bình thành trong xd
hpi bién dai (khi dà cd xà hpi cdng dàn). Luàt phàp cùa nhà nude
phàp quyén nghiém nhién dugc de cao, khdng càn bàt eù mgt àp
lue nào, vì nd là san phàm cùa mgt nhà nude hgp ly. Sy de cao
phàp luàt chi là bé qua chù khdng pbài là tién de eùa Nhà nude
phàp quyén. Khdng pbài cu de cao pbàp luàt là cd dugc nhà
nude pbàp quyèn. Theo Hegel, nhà nude hgp ly là nhà nude md
481
trong dd, sy thdng nhàt giùa y chi cùa cà nhàn vdi quy luàt phàt
trién tàt yéu eùa xà bòi dugc dàm bào. Mudn thè. nhà nude này
phài là mot nhà nude chinb tri, sy thdng nhàt cùa quyén lyc là su
thdng nhàt hùu co - thdng nhàt trén co sd phàn hoà, ddi làp hgp
ly cùa ba thiét ebé quyén lyc; 1 ) Nghi vién: co quan làp phàp, dai
dién cho y chi cùa toàn dàn, 2) Chinh phù; co quan bành pbàp,
giài quyét cdng viéc bang ngày cùa dàt nude trén co sd càc quy
dinh phàp luàt, 3) Nguyén thù qudc già: ngudi dùng dàu dàt
nude, cd quyèn quyét djnh cudi cùng ddi vdi càc cdng viéc cùa
dàt nude. Nhà nude này chi cd thè dugc hình tbành khi xà hói
cóng dàn dà ra dòi. Hai nén tàng co bàn cùa Nhà nuóc phàp
quyén là già dinh va xà bòi còng dàn.
Già dinh là tbyc thè luàn ly tryc tiép, eò nén tàng là sy dóng
nhàt càm tinh, dò là tình yéu. Nhung do nén tàng cùa già dinh là
cai edm tinh nén cac quy djnh cùa già dinh de mang tinh chù
quan vd phién dién. Xà bòi cóng dàn là thiét che bào ve quyén
cùa cdi cd nhàn dàc thù, sy kbàc biét, dói làp. Khòng eó xà hòi
cóng dàn tbì khóng eó nhàn quyén. Nén tàng cùa xà bòi còng dàn
là cài tri tinh (logie bình thùc, tu duy sièu hình). Tri tinh va gdn
lién vói nò là nhàn quyén trùu tugng (tàch ròi vói quòc quyén)
cùng phién dién, eó thè day mói quan he giùa nguòi vói nguòi
dén cho thù djch, dói xù vói nbau nhu "chò sòi vói cbó sòi". Xà
bòi còng dàn cùng là noi y thùc dao due dugc khing dinh va
phàt trién.
Hegel cho ràng, nhàn quyén thè bién quyén ty do cùa con
nguòi dói vói tòn tai ben ngoài, truóc hét là càc san phàm lao
dóng do chinh minh làm ra (quyén so hùu, ky két hgp dóng kinh
te, quyén thành làp va tham già càc hiép bòi...). Dao due thè bién
quyén ty do eùa con nguòi dói vói chinh bàn thàn minh: con
482
nguòi lày minh làm dói tugng. ty bàt minh tuàn theo càc khuòn
mau hành vi, ùng xù ma minh cho là tòt, thién. Chinh vì thè,
hành vì dao due meri là hành vi ty nguyén. Quyén eùa dao due
cao lem nhàn quyén. Tuy nhién, cà nhàn quyén va dao due cùng
chi 11 nhùng quyén tu do eó tinh bình thùc, phién dién, khóng
thuc :hàt néu khóng phù hgp vói quóc quyén, vói luàt phàp cùa
nhà ruóc pbàp quyén.
Mhà nuóc phàp quyén là sy thòng nhàt bién chùmg "chàn ly"
cùa già dinh va xà hòi cóng dàn. Nén tàng cùa nhà nuóc là cài ly
tinh. Cài ly thè hién qua càc quy djnh phàp luàt cùa nhà nuóc
phàp quyén gióng nhu càc mach màu xuyén suót càc thiét che xà
hòi c3ng dàn va già dinh, thàm nbàp vào càc quy djnh càm tinh
cùa già dinh va tri tinh cùa xà bòi cóng dàn, kbàc phyc tinh chù
quan phién dién, sy han che cùa chùng. Trong nhà nuóc phàp
quyéi, tình yéu (già dinh), nhàn quyén, dao due (xà bòi cóng
dàn) va cài ly tinh (nhà nuóc chinb tri) tbòng nhàt vói nhau.
Theo Hegel, nhà nuóc se tón tai vình cùm. Quyén cùa nhà nuóc
chi tlàp hon quyén cùa thòi dai. '
"beo Hegel, tu tuòng phàp quyèn trong qua trình phàt trién
trai gja mot loat càp dò ó mòi càp dò va eó hình thùc rièng, va
khdi liém cùa sy phàt trién pbàp quyén là y chi ty do. "Y chi ty
do trróc hét là tryc tiép va bòi vày nò eó tinh càch cùa càc dem
nhat tue cà nhàn; sy tón tai ma cà nhàn tao ra ty do cùa minh là
so hxii. Phàp luàt ty tbàn mang tinh hình thùc va trim tugng". Ò
day tlé hién bàn chat bgc thuyét Hegel ve phàp luàt trim tugng.
Tmóc hét, nói dung co bàn cùa phàp luàt trim tugng là tòng thè
càc nói quan bé giùa càc cà thè nhu càc chù so hùu. "Pbàp luàt
Xcn, Pham Chién Khu, Tgp chi Triél hge, 2007, sé 6.
483
là mói quan bè cùa con nguòi, bòi le hg là càc nhàn càch trùu
tugng". Hegel tuyén bó; "Hày là nhàn càch vd tòn trgng nguòi
khdc nhu cdc nhdn cdch". De ddng thày dugc y nghìa phàn phong
cùa lòi kéu ggi này, khi khing dinh nhàn càch cùa con nguòi bi
chd dap trong che dò chuyén che nóng nò. Hai là, còt lòi cùa
phdp luàt trim tugng dugc Hegel coi là so bum. Va so bum ò day
chi eó già tri khi nò là tu hiru. Tu dò co sy ngy tri hoàn toàn va
khòng han che cùa nhàn càch dói vói dò vàt.
So bum duge òng coi ehi là quan bé cùa con nguòi dòi vói
dò vàt, này sinh tu sy càn thiét cùa moi cà nhàn dói vói viéc xàc
dinh ty do cùa minh vói thè giói ben ngoài. Nhò eó so hiìu, con
nguòi bình thành nhàn cdch. "Chi eó trong so bum cà nhàn mói
trò tbành ly tinh". Theo Hegel, ty do tu hùu là thành qua vi dai
nhàt eùa thòi dai mói. Ty do này kéo theo dòi bòi ty do hgp dóng
vd cdc mòi quan bé hgp dòng giùa càc chù so hùu.
Bào ve tinh hgp ly cùa tu hùu tu san, Hegel phé phàn dy àn
"cgng san chù nghìa" ctia Plato. Òng ciing khòng dóng y vói
Rousseau ve viéc bdi bó bdt cóng tài san. Dòng thòi òng dàu tranh
cbòng càc quyén phong kién. Hegel tin tuòng ràng chùng khóng
phù hgp vói khài nièm dùng ve so hùu, ma theo dò chù ruòng dàt
phài là nhùng nguòi so hùu va canh tàc chung. Hegel cùng khóng
chàp nhàn che dg nòng nò va nò lé, vì le chiing chà dap nhàn
phàm con nguòi. "Trong ty nhièn sy vàt, eó quyén tuyét dòi cùa
ké nò lé giành cho minh ty do". Phàn luàn nhu vay khòng bé làm
Hegel ùng bò tu tuòng bình ding giùa tàt cà mgi nguòi. Òng bàc
bò tu tuòng này vì cho rdng nò trdi ngugc ty nhièn.
Trong triét bgc phdp quyén vd triét bgc beh su, Hegel the
hién quan diém co bdn cùa minh ve cdc vdn de phdt trién xà hgi.
trong dò óng ddc biét quan tdm nghién cùm bdn chit vd nguón
484
- Xem thêm -
.PDF 
23 
256 
82 
