Lêi më ®Çu
Toµn cÇu ho¸ ®· vµ ®ang lµm thay ®æi c¨n b¶n nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Ngµy
nay, sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña céng ®ång
quèc tÕ vµ khu vùc. Th¬ng m¹i, dÞch vô ®· trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ quan
träng trong hÇu hÕt c¸c quèc gia, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn dÞch vô kiÓm to¸n. ViÖc
h×nh thµnh thÞ trêng dÞch vô kiÓm to¸n lµ tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng, ho¹t ®éng kiÓm to¸n lµ c«ng cô qu¶n lý ®¾c lùc nÒn kinh tÕ – tµi chÝnh,
gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña mçi quèc gia.
Héi nhËp vµo sù ph¸t triÓn chung cña thÞ trêng dÞch vô kiÓm to¸n thÕ giíi,
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÞ trêng kiÓm to¸n ®éc lËp ë ViÖt Nam ®· cã nh÷ng
chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. ThÞ trêng kiÓm to¸n ®éc lËp cung cÊp c¸c dÞch vô kiÓm
to¸n vµ t vÊn theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng, trong ®ã kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi
chÝnh lµ mét trong nh÷ng dÞch vô chÝnh.
Mét cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ sù tæng hîp kÕt qu¶ cña c¸c phÇn
hµnh, c¸c chu tr×nh riªng biÖt tõ viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cho tíi giai ®o¹n
kÕt thóc kiÓm to¸n vµ ph¸t hµnh b¸o c¸o. Mçi mét phÇn hµnh, mét chu tr×nh lµ
mét qu¸ tr×nh riªng biÖt nhng chóng l¹i cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bæ
sung cho nhau trong c¶ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Trong ®ã kiÓm
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt kú mét cuéc kiÓm
to¸n nµo bëi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét kho¶n môc mang tÝnh tæng hîp
trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, ¶nh hëng rÊt nhiÒu ®Õn c¸c kho¶n môc kh¸c vµ kÕt qu¶
ho¹t ®éng kinh doanh cuèi cïng cña ®¬n vÞ.
MÆt kh¸c, theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu chuyªn gia trong lÜnh vùc kiÓm to¸n th×
møc ®é rñi ro thêng tËp trung ®¸ng kÓ vµo nh÷ng nghiÖp vô kinh tÕ cña phÇn
hµnh nµy vµ quy tr×nh kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt còng cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn
ph¶i hoµn thiÖn ®Ó cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh ®îc tiÕn hµnh thuËn lîi
h¬n.
NhËn thøc ®îc tÇm qua träng cña vÊn ®Ò trªn, trong thêi gian thùc tËp t¹i
C«ng ty Cæ phÇn KiÓm to¸n vµ §Þnh gi¸ ViÖt Nam, ®îc sù híng dÉn, gióp ®ì
nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o THS. Phan Trung Kiªn vµ c¸c c« chó l·nh ®¹o, c¸c anh
chÞ trong C«ng ty, em ®· chän vµ nghiªn cøu ®Ò tµi: “KiÓm to¸n kho¶n môc
chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh do C«ng ty Cæ phÇn KiÓm
to¸n vµ §Þnh gi¸ ViÖt Nam thùc hiÖn“.
Víi môc ®Ých vËn dông lý luËn vÒ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt vµo
viÖc nghiªn cøu thùc tÕ c«ng t¸c kiÓm to¸n cña C«ng ty Cæ phÇn KiÓm to¸n vµ
§Þnh gi¸ ViÖt Nam, em ®· sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p chung nh mèi quan
hÖ biÖn chøng, víi mét sè ph¬ng ph¸p riªng nh m« t¶, b¶ng biÓu, s¬ ®å vµ ph©n
tÝch ®Ó minh häa cho c¸c bíc kiÓm to¸n.
Tuy nhiªn, do h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian nªn em cha cã ®iÒu kiÖn ®i s©u vµo
t×m hiÓu quy tr×nh kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ë tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp mµ chØ tËp trung vµo t×m hiÓu quy tr×nh kiÓm to¸n ë 2 doanh nghiÖp s¶n
xuÊt. Th«ng qua t×m hiÓu ë hai doanh nghiÖp nµy th× c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®èi
víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt.
1
Còng do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nªn mÆc dï luËn v¨n
nµy ®îc hoµn thµnh víi sù nç lùc rÊt lín cña b¶n th©n em nhng ch¾c ch¾n kh«ng
tr¸nh khái sai sãt. V× vËy, em kÝnh mong nhËn ®îc sù gãp ý, chØ b¶o cña c¸c thÇy
c« gi¸o còng nh nh÷ng ngêi quan t©m ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn thiÖn h¬n.
LuËn v¨n cña em ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, néi dung chÝnh ®îc
chia lµm ba ch¬ng:
Ch¬ng I :Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh
Ch¬ng II: Thùc tÕ kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n
b¸o c¸o tµi chÝnh do C«ng ty Cæ phÇn KiÓm to¸n vµ §Þnh gi¸ ViÖt Nam thùc
hiÖn
Ch¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn kiÓm to¸n
kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt do C«ng ty Cæ phÇn KiÓm to¸n vµ §Þnh gi¸ ViÖt
Nam thùc hiÖn.
Ch¬ng I
Lý luËn chung vÒ kiÓm to¸n kho¶n môc
chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµI
chÝnh
I. kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm
to¸n B¸o c¸o tµI chÝnh
1. §Æc ®iÓm chi phÝ s¶n xuÊt t¸c ®éng ®Õn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt
Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
NÒn s¶n xuÊt x· héi cña bÊt kú ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng g¾n liÒn víi sù vËn
®éng, tiªu hao c¸c yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nãi c¸ch kh¸c, qu¸
tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp c¶ ba yÕu tè: t liÖu lao ®«ng, ®èi tîng lao ®éng
vµ søc lao ®éng. Sù kÕt hîp c¶ ba yÕu tè nµy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ t¹o ra
nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô phôc vô cho nhu cÇu cña con ngêi. ViÖc tiªu hao mét lîng nhÊt ®Þnh c¸c yÕu tè trªn ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, dÞch vô ®îc gäi lµ chi phÝ.
§èi víi mçi doanh nghiÖp, chi phÝ lu«n g¾n liÒn víi mét kú s¶n xuÊt vµ ph¶i
lµ chi phÝ thùc. V× vËy, cÇn cã sù ph©n biÖt gi÷a chi phÝ vµ chi tiªu. Chi phÝ cña
kú h¹ch to¸n lµ nh÷ng hao phÝ vÒ tµi s¶n vµ lao ®éng cã liªn quan ®Õn khèi lîng
s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú chø kh«ng ph¶i mäi kho¶n chi ra trong kú h¹ch
2
to¸n. Trong khi ®ã, chi tiªu lµ sù gi¶m ®i ®¬n thuÇn c¸c lo¹i vËt t, t×a s¶n, tiÒn
vèn cña doanh nghiÖp, bÊt kÓ nã ®îc dïng vµo môc ®Ých g×. Nhng chi tiªu l¹i lµ
c¬ së ph¸t sinh cña chi phÝ, kh«ng cã chi tiªu th× kh«ng cã chi phÝ. Trªn thùc tÕ
cã nh÷ng chi phÝ tÝnh vµo kú hiÖn t¹i nhng cha ®îc chi tiªu (c¸c kho¶n ph¶i tr¶)
hay nh÷ng kho¶n chi tiªu cña kú hiÖn t¹i nhng cha ®îc tÝnh vµo chi phÝ (mua tµi
s¶n cè ®Þnh råi khÊu hao dÇn vµo chi phÝ). Nh v©y, chi phÝ vµ chi tiªu kh«ng
nh÷ng kh¸c nhau vÒ mÆt lîng mµ cßn kh¸c nhau vÒ thêi gian. Së dÜ cã sù kh¸c
nhau nh vËy lµ do ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt vËn ®éng vµ ph¬ng thøc chuyÓn dÞch gi¸
trÞ cña tõng lo¹i tµi s¶n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ yªu cÇu kü thuËt h¹ch to¸n
chóng.
Nh vËy, cã thÓ hiÓu chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé lao
®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cÇn thiÕt mµ doanh nghiÖp ®· chi ra trong mét kú
nhÊt ®Þnh.
Chi phÝ vÒ lao ®éng sèng lµ c¸c chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo
l¬ng ®îc tÝnh vµo chi phÝ. Kho¶n nµy bao gåm yÕu tè søc lao ®éng – mét trong
nh÷ng yÕu tè cña bÊt kú nÒn s¶n xuÊt nµo.
Chi phÝ vÒ lao ®éng vËt ho¸ bao gåm chi phÝ vÒ nguyªn vËt liÖu, chi phÝ khÊu
hao…Kho¶n nµy bao gåm hai yÕu tè lµ t liÖu lao ®éng vµ ®èi tîng lao ®éng cña
nÒn s¶n xuÊt x· héi.
Theo môc ®Ých vµ c«ng dông, chi phÝ s¶n xuÊt cßn ®îc hiÓu lµ nh÷ng chi phÝ
ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc chÕ t¹o s¶n phÈm hay thùc hiÖn c¸c lao vô, dÞch vô
trong ph¹m vi ph©n xëng. Nh vËy, chi phÝ s¶n xuÊt ®îc cÊu thµnh bao gåm:
Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp: Bao gåm chi phÝ vÒ c¸c laäi nguyªn vËt
liÖu chÝnh (kÓ c¶ nöa thµnh phÈm mua ngoµi), vËt liÖu phô, nhiªn liÖu….sö dông
trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm hay thùc hiÖn c«ng viÖc lao vô, dÞch vô.
Kh«ng tÝnh vµo kho¶n môc nµy nh÷ng chi phÝ nguyªn vËt liÖu dïng vµo môc
®Ých phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt chung hay cho nh÷ng ho¹t ®éng ngoµi lÜnh vùc
s¶n xuÊt.
Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: bao gåm chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng, phô cÊp ph¶i tr¶
vµ c¸c kho¶n trÝch b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn trªn tiÒn
l¬ng cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt theo quy ®Þnh. Kh«ng tÝnh vµo kho¶n môc
nµy nh÷ng kho¶n tiÒn l¬ng, phô cÊp vµ c¸c kho¶n trÝch trªn l¬ng cña nh©n viªn
ph©n xëng, nh©n viªn b¸n hµng, nh©n viªn qu¶n lý doanh nghiÖp hay nh©n viªn
kh¸c.
Chi phÝ s¶n xuÊt chung: Lµ chi phÝ dïng vµo viÖc qu¶n lý vµ phôc vô s¶n
xuÊt chung t¹i bé phËn s¶n xuÊt, bao gåm c¸c kho¶n sau:
Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng: Gåm chi phÝ vÒ tiÒn l¬ng, phô cÊp vµ c¸c kho¶n
trÝch b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn trªn tiÒn l¬ng cña nh©n
viªn thèng kª, b¶o vÖ…t¹i ph©n xëng s¶n xuÊt theo quy ®Þnh.
Chi phÝ vËt liÖu: Gåm c¸c lo¹i vËt liÖu sö dông cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung
s¶n xuÊt nh dïng ®Ó söa ch÷a tµi s¶n cè ®Þnh, dïng cho c«ng t¸c qu¶n lý t¹i ph©n
xëng.
Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt: §ã lµ chi phÝ vÒ c¸c lo¹i c«ng cô, dông cô dïng
cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung ë ph©n xëng nh: khu«n mÉu, dông cô g¸ l¾p, dông
cô cÇm tay, dông cô b¶o hé lao ®éng….Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt cã thÓ bao gåm
trÞ gi¸ thùc tÕ cña c«ng cô, dông cô xuÊt kho (®èi víi lo¹i ph©n bæ mét lÇn) vµ sè
3
ph©n bæ vÒ chi phÝ c«ng cô, dông cô kú nµy (®èi víi lo¹i ph©n bæ nhiÒu lÇn)
dïng cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung ë bé phËn ph©n xëng s¶n xuÊt.
Chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh: bao gåm sè khÊu hao vÒ tµi s¶n cè ®Þnh h÷u
h×nh, tµi s¶n cè ®Þnh v« h×nh vµ tµi s¶n cè ®Þnh thuª tµi chÝnh sö dông ë ph©n xëng s¶n xuÊt nh khÊu hao m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, khÊu hao nhµ xëng…
Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi vµ chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: Bao gåm c¸c kho¶n chi
vÒ dÞch vô mua ngoµi, thuª ngoµi ®Ó sö dông cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung cña
ph©n xëng nh chi phÝ vÒ ®iÖn, níc, ®iÖn tho¹i, thuª söa ch÷a tµi s¶n cè ®Þnh…vµ
c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c ph¸t sinh trong ph¹m vi ph©n xëng.
Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo môc ®Ých vµ c«ng dông kinh tÕ cã t¸c dông
phôc vô cho viÖc qu¶n lý chi phÝ theo ®Þnh møc, lµ c¬ së cho kÕ to¸n tËp hîp chi
phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm theo kho¶n môc, lµ c¨n cø ®Ó ph©n tÝch
t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh vµ ®Þnh møc chi phÝ s¶n xuÊt cho kú sau.
Tõ ®ã ®Ò ra ®îc nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó phÊn ®Êu gi¶m chi phÝ, chän ph¬ng ¸n s¶n
xuÊt cã chi phÝ thÊp nhÊt, ®ã chÝnh lµ c¬ së, tiÒn ®Ò ®Ó h¹ gi¸ thµnh, t¨ng doanh
lîi.
Tãm l¹i, chi phÝ s¶n xuÊt n»m trong giai ®o¹n s¶n xuÊt vµ kÕt qu¶ cña giai
®o¹n nµy thÓ hiÖn ë thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang. Do ®ã, khi kiÓm to¸n cÇn
ph¶i c©n nh¾c c¸c vÊn ®Ò sau:
Xem xÐt viÖc tæ chøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ,
tÝnh phï hîp cña ph¬ng ph¸p kÕ to¸n ¸p dông, tÝnh trung thùc cña sè liÖu.
Ngoµi viÖc kiÓm to¸n c¸c yÕu tè chi phÝ chÝnh lµ chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung, kiÓm to¸n viªn cßn ph¶i
kiÓm to¸n ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang vµ viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm. Khi ®ã kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i xem xÐt c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ s¶n
phÈm dë dang vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cã phï hîp hay kh«ng, ®ång thêi
xem xÐt tÝnh nhÊt qu¸n cña c¸c ph¬ng ph¸p ®ã.
2. Vai trß cña kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o
c¸o tµi chÝnh
Chi phÝ nãi chung vµ chi phÝ s¶n xuÊt nãi riªng ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong
B¸o c¸o tµi chÝnh vµ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh
kinh doanh cña doanh nghiÖp. Chi phÝ ph¸t sinh vµ biÕn ®æi liªn tôc trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, g¾n liÒn víi sù tån t¹i cña doanh nghiÖp. MÆc
dï chi phÝ s¶n xuÊt cha ®ñ ®Ó nãi lªn hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp nhng nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ viÖc
tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Cô thÓ:
C¸c chØ tiªu vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan chÆt chÏ tíi c¸c tµi kho¶n trªn
B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n còng nh c¸c chu tr×nh kiÓm to¸n kh¸c. Cô thÓ, chi phÝ s¶n
xuÊt liªn quan ®Õn tµi kho¶n 152, 334, 338, 214….do vËy nã còng liªn quan ®Õn
c¸c chu tr×nh mua hµng - thanh to¸n, chu tr×nh tiÒn l¬ng - nh©n viªn, chu tr×nh
®Çu t tµi s¶n cè ®Þnh… V× vËy, viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu chi phÝ s¶n
xuÊt ®îc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c kho¶n môc, c¸c chu tr×nh
nghiÖp vô liªn quan vµ ®ßi hái mét sù ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tæng hîp cña kiÓm
to¸n viªn.
Trªn B¸o c¸o kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c chØ tiªu vÒ chi phÝ lµ c¸c chØ
tiªu quan träng ph¶n ¸nh tæng qu¸t qu¸ tr×nh kinh doanh trong bÊt kú doanh
nghiÖp nµo mµ mäi sai sãt liªn quan ®Õn viÖc ph¶n ¸nh chi phÝ ®Òu cã ¶nh hëng
4
trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng cña doanh nghiÖp lµ lîi nhuËn cña ho¹t ®éng
kinh doanh.
§èi víi Nhµ níc, c¸c chØ tiªu doanh thu vµ chi phÝ cïng c¸c kho¶n thu nhËp
kh¸c cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh thuÕ thu nhËp vµ thuÕ gi¸ trÞ gia
t¨ng ph¶i nép. Theo ®ã, nh÷ng sai sãt hay gian lËn trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n chi
phÝ s¶n xuÊt cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi nghÜa vô cña doanh nghiÖp víi ng©n s¸ch
Nhµ níc.
Kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt cã ¶nh hëng lín tíi c¸c kho¶n môc kh¸c trong
b¸o c¸o tµi chÝnh. Do vËy, kho¶n môc nµy lu«n ®îc coi lµ mét kho¶n môc träng
yÕu. Trong bÊt kú mét cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh nµo, khi ®¸nh gi¸ tÝnh
träng yÕu cña c¸c kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, c¸c kiÓm to¸n viªn ®Òu cho
r»ng kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ träng yÕu vµ do ®ã cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh
kiÓm to¸n mét cc¸ch ®Çy ®ñ nh»m tr¸nh bá sãt nh÷ng sai sãt träng yÕu cã thÓ cã
®èi víi kho¶n môc nµy vµ do ®ã cã thÓ gi¶m rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc thÊp
nhÊt cã thÓ ®îc. TÝnh ®óng ®¾n cña viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét c¬ së
quan träng ®Ó kiÓm to¸n viªn ®a ra ý kiÕn cña m×nh vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp lý
cña c¸c th«ng tin tr×nh bµy trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cu¶ doanh nghiÖp, ®ång
thêi t vÊn cho doanh nghiÖp hoµn thiÖn h¬n trong c«ng t¸c h¹ch to¸n kÕ to¸n, tõ
®ã n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña kh¸ch hµng.
Víi nh÷ng lý do trªn, kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trë thµnh mét
phÇn hµnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh , ®Æc biÖt lµ ®èi
víi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp s¶n xuÊt. NÕu thiÕu kiÓm to¸n
kho¶n môc nµy kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ ®a ra ý kiÕn vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp
lý cña c¸c th«ng tin tr×nh bµy trªn b¸o c¸o tµi chÝnh trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu,
tøc lµ kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu kiÓm to¸n ®èi víi kh¸ch hµng.
3. §Æc ®iÓm cña kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o
c¸o tµi chÝnh
KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kiÓm to¸n nãi
chung. KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:
“KiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh lµ ho¹t ®éng ®Æc trng nhÊt cña kiÓm to¸n nh»m
x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ c¸c b¶ng khai tµi chÝnh do c¸c kiÓm to¸n viªn
chuyªn nghiÖp tiÕn hµnh theo luËt ®Þnh”.
KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh thêng cã hai c¸ch tiÕp cËn sau:
TiÕp cËn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh theo kho¶n môc: Lµ c¸ch kiÓm to¸n viªn
ph©n chia tõng kho¶n môc hoÆc nhãm kho¶n môc trong c¸c b¶ng khai tµi chÝnh
vµo mét phÇn hµnh. C¸ch tiÕp cËn theo kho¶n môc ®¬n gi¶n song hiÖu qu¶ kh«ng
cao do t¸ch biÖt nh÷ng kho¶n môc ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau nhng cã mèi liªn hÖ
chÆt chÏ víi nhau, ®ång thêi viÖc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña kiÓm so¸t néi bé ®èi víi
tõng kho¶n môc lµ rÊt khã kh¨n.
TiÕp cËn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh theo chu tr×nh: Lµ c¸ch kiÓmto¸n viªn
ph©n chia c¸c kho¶n môc, c¸c qu¸ tr×nh cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau vµo
mét chu tr×nh. KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh theo chu tr×nh kh¾c phôc ®îc h¹n chÕ
cña kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh theo kho¶n môc. Tuy nhiªn, kiÓm to¸n b¸o c¸o
tµi chÝnh theo chu tr×nh rÊt phøc t¹p ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr×nh ®é
nghiÖp vô cao.
KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt võa mang ®Æc ®iÓm chung cña kiÓm to¸n b¸o c¸o
tµi chÝnh, võa mang ®Æc ®iÓm riªng cña kiÓm to¸n kho¶n môc.
5
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt mang ®Æc ®iÓm chung cña kiÓm to¸n
b¸o c¸o tµi chÝnh
VÒ chøc n¨ng: KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt s¶n xuÊt nh»m x¸c minh
vµ bµy tá ý kiÕn vÒ tÝnh trung thùc, hîp lý vµ hîp ph¸p cña kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt trªn b¸o c¸o tµi chÝnh.
VÒ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n: KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt sö dông kÕt
hîp 2 ph¬ng ph¸p c¬ b¶n lµ kiÓm to¸n chøng tø vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ.
VÒ tr×nh tù kiÓm to¸n: KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh
theo 3 bíc: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ kÕt thóc kiÓm to¸n.
KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt mang ®Æc ®iÓm riªng cña kiÓm to¸n kho¶n môc
VÒ ®èi tîng kiÓm to¸n: KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã ®èi tîng lµ kho¶n môc
chi phÝ s¶n xuÊt. Do ®ã, viÖc kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt g¾n víi viÖc kiÓm tra
tÝnh ®óng ®¾n vµ hîp lý trong qu¸ tr×nh lËp vµ lu©n chuyÓn chøng tõ vÒ chi phÝ
s¶n xuÊt,tÝnh chÝnh x¸c trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n, ghi chÐp sæ s¸ch vÒ chi phÝ s¶n
xuÊt vµ tr×nh bµy trªn B¸o c¸o tµi chÝnh.
VÒ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n: KiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt sö dông kÕt hîp c¶ hai
ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ vµ ngoµi chøng tõ nhng chó träng nhiÒu ®Õn phong ph¸p c©n ®èi, ®èi chiÕu trùc tiÕp, ®èi chiÕu logic. Bªn c¹nh ®ã, kiÓm to¸n
viªn cßn sö dông c¸c ph¬ng ph¸p quan s¸t, pháng vÊn, ®iÒu tra.
VÒ thùc hiÖn kiÓm to¸n: Trong qu¸ t×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn thêng chó ý ®Õn mét sè vÊn ®Ò sau:
Thø nhÊt, kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan ®Õn c¸c chØ tiªu
tiÒn mÆt, vËt t, hµng ho¸, tiÒn l¬ng…V× vËy, kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt thêng kÕt hîp víi kiÓm to¸n c¸c phÇn hµnh cã liªn quan ®Ó gi¶m bít khèi lîng c«ng viÖc kiÓm to¸n.
Thø hai, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn
c¸c nghiÖp vô chi tiÒn, nghiÖp vô xuÊt vËt t, hµng ho¸. §©y lµ nh÷ng yÕu tè thêng
xuyªn biÕn ®éng, dÔ x¶y ra gian lËn vµ sai sãt nhÊt nªn kho¶n môc chi phÝ s¶n
xuÊt dÔ x¶y ra sai ph¹m. V× vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i hÕt søc thËn träng trong qu¸
tr×nh kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt.
Thø ba, kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c¸c chØ tiªu trªn
B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vµ B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. V× vËy, kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt ®îc ®¸nh gi¸ lµ träng yÕu trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.
II. Môc tiªu vµ tr×nh tù kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh
1. Môc tiªu cña kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
Môc tiªu kiÓm to¸n tæng qu¸t theo chuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 200,
®o¹n 11 x¸c ®Þnh: “Môc tiªu kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ gióp cho kiÓm to¸n
viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®a ra ý kiÕn x¸c nhËn r»ng b¸o c¸o tµi chÝnh cã ®îc
lËp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh (hoÆc ®îc chÊp nhËn), cã
tu©n thñ ph¸p luËt liªn quan, cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý t×nh h×nh tµi
chÝnh trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu hay kh«ng?”.
§©y lµ môc tiªu tæng qu¸t cña cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh . Môc tiªu
tæng qu¸t nµy ®îc cô thÓ ho¸ thµnh c¸c môc tiªu nh tÝnh hîp lý chung, tÝnh hiÖn
h÷u, tÝnh ®Çy ®ñ, tÝnh gi¸, quyÒn vµ nghÜa vô, tr×nh bµy vµ khai b¸o.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n, ngoµi viÖc ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c
môc tiªu cô thÓ, kiÓm to¸n viªn cßn ph¶i g¾n c¸c môc tiªu ®ã vµo tõng phÇn
6
hµnh kiÓm to¸n ®Ó x©y dùng hÖ thèng môc tiªu ®Æc thï. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu
kiÓm to¸n ®Æc thï cho mçi phÇn hµnh, kho¶n môc cô thÓ lµ mét c«ng viÖc quan
träng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n ®ång thêi cã thÓ gióp lµm
gi¶m rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc thÊp nhÊt. Trªn c¬ së c¸c môc tiªu kiÓm to¸n
®Æc thï cho tõng kho¶n môc, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh c¸c thñ tôc ®Ó kh¼ng ®Þnh
môc tiªu kiÓm to¸n ®ã cã ®îc ®¬n vÞ kh¸ch hµng tu©n thñ hay kh«ng, tõ ®ã t×m
ra c¸c sai ph¹m.
Nh ®· tr×nh bµy, chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm c¸c yÕu tè chi phÝ nguyªn vËt liÖu
trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung. Do vËy, viÖc kiÓm
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së kiÓm to¸n ®èi víi nh÷ng
kho¶n môc nµy.
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh thêng híng tíi c¸c môc tiªu ®Æc thï sau:
TÝnh hiÖn h÷u: C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh vÒ chi phÝ s¶n xuÊt ®· ®îc
ghi sæ lµ cã thËt vµ cã c¨n cø hîp lý.
TÝnh ®Çy ®ñ: TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt
trong kú ®Òu ph¶i ®îc ph¶n ¸nh trªn sæ s¸ch kÕ to¸n cña ®¬n vÞ mét c¸ch ®Çy ®ñ,
®óng kú vµ ®¶m b¶o kh«ng cã sai sãt träng yÕu ph¸t sinh.
TÝnh chÝnh x¸c: C¸c kho¶n chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú ph¶i ®îc ph¶n
¸nh ®óng víi gi¸ trÞ thùc cña nã vµ phï hîp víi c¸c chøng tõ gèc ®i kÌm. ViÖc
kÕt chuyÓn sè liÖu gi÷a c¸c sæ kÕ to¸n vµ B¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i ®îc thùc hiÖn
mét c¸ch chÝnh x¸c vµ phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n.
TÝnh tu©n thñ: ViÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh, chÝnh s¸ch vÒ chi phÝ s¶n xuÊt
ph¶i nhÊt qu¸n gi÷a c¸c kú, h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt ph¶i tu©n thñ c¸c chuÈn
mùc, chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh.
Tr×nh bµy vµ khai b¸o: C¸c nghiÖp vô chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ph¶i ®îc
tr×nh bµy ®óng tµi kho¶n. ViÖc kÕt chuyÓn sè liÖu gi÷a c¸c sæ kÕ to¸n vµ B¸o c¸o
tµi chÝnh ph¶i ®îc thùc hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c vµ phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c
kÕ to¸n.
2. Quy tr×nh kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ kiÓm to¸n mét kho¶n
môc trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. V× vËy, tr×nh tù kiÓm to¸n kho¶n môc chi
phÝ s¶n xuÊt mang ®Æc ®iÓm chung cña kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, ®ång thêi cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña kiÓm to¸n kho¶n môc. TÝnh chÊt riªng cã cña kiÓm
to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc thÓ hiÖn cô thÓ trong tõng giai ®o¹n kiÓm
to¸n.
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc tiÕn hµnh qua 3 giai ®o¹n: LËp kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ kÕt thóc kiÓm to¸n.
2.1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn trong quy tr×nh kiÓm to¸n, cã
môc ®Ých t¹o ra c¸c tiÒn ®Ò vÒ c¬ së ph¸p lý, tµi liÖu, vËt chÊt, nh©n lùc vµ c¸c
®iÒu kiÖn kh¸c tríc khi thùc hiÖn kiÓm to¸n. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®· ®îc
quy ®Þnh trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300, ®o¹n 2 lµ: “KiÓm to¸n
viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n cÇn lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc
r»ng cuéc kiÓm to¸n ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶”. Trong giai ®o¹n nµy,
kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn c¸c bíc c«ng viÖc sau:
Bíc 1: ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
7
ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n nh»m môc ®Ých x¸c lËp c¬ së ph¸p lý, x¸c ®Ých
c¸c môc tiªu, ph¹m vi kiÓm to¸n cïng c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n lùc, vËt lùc cho
cuéc kiÓm to¸n
Khi tiÕp nhËn Th mêi kiÓm to¸n, c«ng ty kiÓm to¸n cÇn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng
chÊp nhËn kiÓm to¸n th«ng qua xem xÐt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, tÝnh liªm
chÝnh cña Ban qu¶n lý vµ liªn l¹c víi kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm.
NÕu chÊp nhËn th mêi kiÓm to¸n, c«ng ty kiÓm to¸n sÏ cö kiÓm to¸n viªn
xuèng ®¬n vÞ theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn ®ã ph¶i cã tr×nh ®é,
n¨ng lùc vµ sù hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kinh doanh cña kh¸ch hµng.
KiÓm to¸n viªn còng ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp víi kh¸ch hµng vÒ lîi Ých kinh tÕ
vµ quan hÖ x· héi. Trªn c¬ së ®ã, kiÓm to¸n viªn thay mÆt c«ng ty kiÓm to¸n
cïng kh¸ch hµng ký Hîp ®ång kiÓm to¸n mµ thùc chÊt lµ mét hîp ®ång kinh tÕ.
Sau khi ký kÕt Hîp ®ång kiÓm to¸n lµm c¨n cø ph¸p lý cho cuéc kiÓm to¸n,
kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cña cuéc kiÓm to¸n. §©y lµ bíc rÊt quan
träng v× nã x¸c ®Þnh c¸i ®Ých cÇn ®¹t tíi vµ lµ thíc ®o ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cuéc
kiÓm to¸n.
Sau khi x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu bao trïm cña cuéc kiÓm to¸n viªn, kiÓm to¸n
viªn cÇn x¸c ®Þnh ®èi tîng kiÓm to¸n lµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh hay mét quy tr×nh
nghiÖp vô, mét ho¹t ®éng…. TiÕp ®ã cÇn x¸c ®Þnh ph¹m vi kiÓm to¸n. §ã lµ sù
giíi h¹n vÒ kh«ng gian vµ thêi gian cña ®èi tîng kiÓm to¸n.
Sau khi x¸c ®Þnh ®îc ®èi tîng, môc tiªu, ph¹m vi kiÓm to¸n, c«ng ty kiÓm
to¸n sÏ chØ ®Þnh nhãm kiÓm to¸n. §ã lµ nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é t¬ng xøng vµ ®éc
lËp víi kh¸ch hµng. Trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ cã ®a ra yªu cÇu ®èi
víi kiÓm to¸n viªn lµ: Kh¶ n¨ng cña kiÓm to¸n viªn, tÝnh chÝnh trùc, kh¸ch quan
vµ ®éc lËp, tÝnh thËn träng nghÒ nghiÖp. ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 200
còng quy ®Þnh c¸c yªu cÇu ®èi víi mét kiÓm to¸n viªn khi tham gia kiÓm to¸n,
®ã lµ: Tu©n thñ ph¸p luËt cña Nhµ níc, tu©n thñ nguyªn t¾c ®¹o ®øc nghÒ
nghiÖp, tu©n thñ chuÈn mùc kiÓm to¸n, cã th¸i ®é hoµi nghi nghÒ nghiÖp.
Bíc 2: Thu thËp th«ng tin
Bíc c«ng viÖc nµy kh¸ quan träng gióp kiÓm to¸n viªn hiÓu kh¸i qu¸t vÒ
kh¸ch thÓ kiÓm to¸n. Trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ (ISA) 310 chØ râ: “§Ó
thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n tµi chÝnh, chuyªn gia kiÓm to¸n ph¶i hiÓu biÕt ®Çy
®ñ vÒ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n ®Ó x¸c ®Þnh vµ hiÓu ®îc c¸c sù kiÖn,
nghiÖp vô vµ c¸ch lµm viÖc cña ®¬n vÞ, mµ theo ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn cã
thÓ cã mét t¸c ®éng quan träng ®Õn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, ®Õn viÖc kiÓm to¸n
hoÆc ®Õn b¸o c¸o kiÓm to¸n”.
ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 310 - HiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh
cña kh¸ch hµnh cã nªu: “Khi thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n
viªn ph¶i n¾m ®îc t×nh h×nh kinh doanh cña ®¬n vÞ ®Ó cã thÓ nhËn thøc vµ x¸c
®Þnh c¸c sù kiÖn, nghiÖp vô vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng mµ theo ®¸nh gi¸ cña kiÓm
to¸n viªn cã thÓ ¶nh hëng träng yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh, ®Õn viÖc kiÓm tra
cña kiÓm to¸n viªn hoÆc ®Õn b¸o c¸o kiÓm to¸n”.
Trong bíc nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn thu thËp th«ng tin c¬ së vµ th«ng tin vÒ
nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng. Thu thËp th«ng tin c¬ së cã môc ®Ých gióp
kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc mét c¸ch tæng qu¸t lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ t×nh h×nh s¶n
xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng. C¸c th«ng tin nµy cã thÓ ®îc thu thËp tõ
nhiÒu nguån kh¸c nhau nh: Tham quan nhµ xëng, xem xÐt c¸c tµi liÖu cña c«ng
8
ty, pháng vÊn nh©n viªn cña c«ng ty, nhËn diÖn c¸c bªn cã liªn quan, trao ®æi víi
kiÓm to¸n viªn n¨m tríc hoÆc tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia bªn ngoµi.
KÕt qu¶ cÇn thu thËp ®îc trong bíc nµy nh»m gi¶i ®¸p nh÷ng c©u hái doanh
nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc g×, s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ g×, c«ng nghÖ s¶n
xuÊt ra sao, quy m« cña doanh nghiÖp nh thÕ nµo, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ra
sao….
Thu thËp th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng nh»m môc ®Ých gióp
kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc nh÷ng c¨n cø cho sù hiÖn diÖn cña kh¸ch hµnh trong
nÒn kinh tÕ nh doanh nghiÖp thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh nµo, c¬ quan nµo cÊp, laäi
h×nh doanh nghiÖp, laäi h×nh së h÷u, c¬ cÊu tæ chøc…KiÓm to¸n viªn cã thÓ thu
thËp tõ c¸c nguån th«ng tin nh: QuyÕt ®Þnh thµnh lËp c«ng ty, quy chÕ, néi quy
c«ng ty, Biªn b¶n häp héi ®ång qu¶n trÞ, häp cæ ®«ng, c¸c hîp ®ång kinh tÕ, c¸c
b¸o c¸o ngµnh, pháng vÊn Ban gi¸m ®èc, nh©n viªn c«ng ty….
Tuy nhiªn, viÖc thu thËp c¸c th«ng tin vÒ ®¬n vÞ chØ cho phÐp kiÓm to¸n viªn
hiÓu ®îc doanh nghiÖp theo “chiÒu réng” mµ cha hiÓu ®îc theo “chiÒu s©u” vµ
nã chØ híng tíi viÖc ®a ra c¸c bíc kiÓm to¸n chø cha ®Æt ra môc tiªu thu thËp
b»ng chøng cho kÕt luËn cña kiÓm to¸n viªn.
Trong kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt , kiÓm to¸n viªn cÇn thu thËp
th«ng tin vÒ quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm vÒ chi phÝ s¶n
xuÊt, c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý vµ kiÓm so¸t néi bé ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt, c¸c
th«ng tin vÒ ph©n cÊp qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt t¹i ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. Ngoµi
ra, kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt néi dung kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
cña n¨m tríc (nÕu cã).
Bíc 3: Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé
Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé lµ viÖc kiÓm to¸n viªn ph©n tÝch c¸c sè
liÖu, th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng, qua ®ã t×m ra xu híng biÕn ®éng vµ t×m ra
nh÷ng mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víi c¸c th«ng tin cã liªn quan kh¸c hoÆc cã sù
chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn.
C¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé thêng ®îc thùc hiÖn ë c¶ 3 bíc lµ lËp kÕ ho¹ch
kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n, kÕt thóc kiÓm to¸n, trong ®ã ë giai ®o¹n lËp kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n, c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé gióp kiÓm to¸n viªn nhËn diÖn c¸c
vÊn ®Ò quan träng ®ßi hái sù quan t©m ®Æc biÖt trong qu¸ t×nh kiÓm to¸n sau nµy.
Ngoµi ra, kiÓm to¸n viªn cßn x¸c ®Þnh ®îc rñi ro tiÒm tµng liªn quan ®Õn c¸c
kho¶n môc. ViÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch s¬ bé bao gåm mét sè bíc tõ
x©y dùng môc tiªu ph©n tÝch, thiÕt kÕ c¸c thñ tôc ph©n tÝch, tiÕn hµnh ph©n tÝch
vµ ®a ra kÕt luËn. X©y dùng môc tiªu ph©n tÝch lµ nh»m kiÓm tra c¸c biÕn ®éng
vµ kiÓm tra tÝnh hîp lý cña c¸c th«ng tin thÝch ®¸ng kh¸c hay kiÓm tra c¸c biÕn
®éng cã chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ dù kiÕn. Trªn c¬ së môc tiªu ph©n tÝch, cÇn
thiÕt kÕ c¸c thñ tôc ph©n tÝch. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc kiÓm to¸n viªn sö dông
gåm 2 lo¹i:
Ph©n tÝch ngang: lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c trÞ sè cña cïng
chØ tiªu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c chØ tiªu ®îc sö dông bao gåm: So s¸nh sè liÖu
cña kú nµy víi kú tríc, so s¸nh sè liÖu thùc tÕ víi ®Þnh møc, so s¸nh sè liÖu cña
doanh nghiÖp víi sè liÖu chung cña ngµnh.
Ph©n tÝch däc: lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c tû lÖ t¬ng quan
qua chØ tiªu vµ c¸c kho¶n môc kh¸c nhau trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c tû suÊt tµi
9
chÝnh thêng dïng trong ph©n tÝch däc cã thÓ lµ c¸c tû suÊt vÒ kh¶ n¨ng thanh
to¸n, c¸c tû suÊt sinh lêi…..
Sau khi c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®îc thiÕt kÕ, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh ph©n
tÝch. ViÖc ph©n tÝch ®ã cã thÓ cho kiÓm to¸n viªn biÕt vÒ xu híng t¨ng, gi¶m cña
th«ng tin, tÝnh hîp lý cña th«ng tin.
§èi víi phÇn hµnh chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh so s¸nh sè liÖu
trªn c¸c sæ kÕ to¸n vÒ chi phÝ s¶n xuÊt víi sè kÕ ho¹ch cña ®¬n vÞ hoÆc sè liÖu íc
tÝnh cña kiÓm to¸n viªn, so s¸nh sè liÖu vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cña n¨m nay víi n¨m
tríc, sö dông c¸c tû suÊt nh:
Tû suÊt l·i gép = Tæng l·i gép / Tæng doanh thu
Tû lÖ vßng quay hµng tån kho =Tæng gi¸ vèn hµng b¸n / B×nh qu©n hµng tån
kho
Bíc 4: T×m hiÓu s¬ bé hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®èi víi
chi phÝ s¶n xuÊt
Chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét kho¶n chi phÝ chiÕm tû träng t¬ng ®èi lín trªn B¸o
c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp (®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp s¶n
xuÊt). §Ó cã thÓ kiÓm so¸t tèt chi phÝ s¶n xuÊt, c¸c doanh nghiÖp thêng thiÕt lËp
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé theo sù vËn ®éng cña chi phÝ. HÖ thèng kiÓm so¸t néi
bé ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt t¹i c¸c doanh nghiÖp thêng bao gåm c¸c yÕu tè sau:
Bé phËn qu¶n lý s¶n xuÊt vµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý s¶n xuÊt:
Bé phËn qu¶n lý s¶n xuÊt ph¶i ®¶m b¶o xuyªn suèt tõ trªn xuèng díi vµ ph¶i
®îc thiÕt lËp tõ bé phËn qu¶n lý cÊp cao nh: Phßng KÕ ho¹ch, Phßng Qu¶n lý s¶n
xuÊt, Phßng KiÓm tra chÊt lîng, c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt…C¸c bé phËn vµ
tõng c¸ nh©n trong bé phËn nµy cÇn ®îc ph©n ®Þnh râ quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm
trong c«ng t¸c qu¶n lý chi phÝ sao cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh
doanh, ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ, ph¬ng thøc vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña doah
nghiÖp.
C¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp ®îc x©y dùng tõ giai
®o¹n cung cÊp c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt ®Õn giai ®o¹n kÕt thóc s¶n xuÊt, bao
gåm:
ChÝnh s¸ch vÒ xuÊt vËt t cho s¶n xuÊt nh: vËt t xuÊt kho ph¶i cã phiÕu yªu cÇu
sö dông vËt t vµ cã sù phª chuÈn cña bé phËn s¶n xuÊt
ChÝnh s¸ch vÒ theo dâi thêi gian lµm viÖc vµ chÝnh s¸ch tÝnh l¬ng cho c«ng
nh©n viªn nh: tÝnh l¬ng theo s¶n phÈm hoµn thµnh, theo thêi gian….
§èi víi c¸c doanh nghiÖp lín th× mét yªu cÇu c¬ b¶n nhÊt lµ ph¶i x©y dùng ®îc hÖ thèng tiªu chuÈn ®Ó kiÓm so¸t chi phÝ. Doanh nghiÖp ph¶i x©y dùng ®îc
®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt vÒ tiªu hao vËt t vµ lao ®éng cho tõng loaÞ s¶n phÈm vµ
tõng c«ng ®o¹n chÕ biÕn s¶n phÈm. C¸c ®Þnh møc chi phÝ nµy lu«n ph¶i ®îc thiÕt
lËp phï hîp víi d©y truyÒn c«ng nghÖ vµ ®îc theo dâi ®Þnh kú bëi bé phËn qu¶n
lý s¶n xuÊt. C¸c chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ph¸t sinh ®îc so s¸nh víi ®Þnh møc
nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng biÕn ®éng bÊt thêng ®Ó tõ ®ã ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kÞp
thêi.
Ngoµi ra, ®Ó kiÓm so¸t tèt ®îc chi phÝ s¶n xuÊt, c¸c doanh nghiÖp cÇn cã c¸c
quy ®Þnh vÒ viÖc ghi chÐp sæ s¸ch t¹i c¸c bé phËn s¶n xuÊt vµ c¸c quy ®Þnh vÒ
kiÓm tra t¹i c¸c tæ ®éi s¶n xuÊt.
HÖ thèng kÕ to¸n:
10
§©y lµ yÕu tè quan träng trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, bao gåm hÖ thèng
chøng tõ kÕ to¸n, hÖ thèng tµi kho¶n kÕ to¸n, hÖ thèng sæ kÕ to¸n chi phÝ, b¸o
c¸o chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, c¸c chÝnh s¸ch kÕ to¸n liªn quan ®Õn
chi phÝ s¶n xuÊt.
Chøng tõ kÕ to¸n lµ vËt mang tin, chøng minh cho nghiÖp vô kinh tÕ ®· thùc
sù ph¸t sinh vµ hoµn thµnh. C¸c chøng tõ sö dông trong h¹ch to¸n chi phÝ s¶n
xuÊt bao gåm:
C¸c chøng tõ vËt t: Yªu cÇu sö dông vËt t, PhiÕu xuÊt kho, PhiÕu b¸o vËt t
cßn l¹i…
C¸c chøng tõ vÒ tiÒn l¬ng: B¶ng chÊm c«ng, B¶ng thanh to¸n tiÒn l¬ng, tiÒn
thëng, PhiÕu b¶o hiÓm x· héi…
Chøng tõ vÒ tµi s¶n cè ®Þnh: B¶ng tÝnh khÊu hao, B¶ng ph©n bæ khÊu hao….
C¸c chøng tõ dÞch vô mua ngoµi: Ho¸ ®¬n tiÒn ®iÖn, tiÒn níc….
Ngoµi ra, cßn mét sè chøng tõ kh¸c nh B¶ng ph©n bæ tiÒn l¬ng, B¶ng ph©n
bæ nguyªn vËt liÖu, c«ng cô dông cô…
C¸c chøng tõ nµy ph¶i ®îc lËp mét c¸ch râ rµng vµ trung thùc, ph¶n ¸nh
®óng néi dung, b¶n chÊt cña nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh vµ tu©n thñ theo ®óng
quy ®Þnh vÒ tr×nh tù lu©n chuyÓn chøng tõ. C¸c yÕu tè trªn chøng tõ ph¶i ®¶m
b¶o ®Çy ®ñ, g¹ch bá phÇn bá trèng, kh«ng tÈy xo¸, söa ch÷a. Trong mäi trêng
hîp, tÝnh liªn tôc trªn c¸c chøng tõ cÇn ph¶i ®îc tu©n thñ.
Ph¬ng thøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt: C¸c nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®Õn
chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ph¶i ®îc h¹ch to¸n ®óng vµo tµi kho¶n trªn c¬ së quy
tr×nh h¹ch to¸n nh sau:
S¬ ®å 01: S¬ ®å h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp
Hµng tån kho
Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang
KÕt chuyÓn chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp
NhËp kho hoÆc göi b¸n
Chi phÝ nguyªn nh©n c«ng trùc tiÕp
KÕt chuyÓn chi phÝ
nh©n c«ng trùc tiÕp
Chi phÝ s¶n xuÊt chung
Gi¸ vèn hµng b¸n
Tiªu thô th¼ng kh«ng qua kho
KÕt chuyÓn chi phÝ
HÖ thèng sæ kÕ
to¸n: HiÖn nay cã 4 h×nh thøc ghi sæ lµ NhËt ký chung,
s¶n xuÊt chung
Chøng tõ ghi sæ, NhËt ký chøng tõ, NhËt ký sæ c¸i. Tuú tõng ®iÒu kiÖn thùc tÕ,
c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän mét trong c¸c h×nh thøc sæ trªn, ®ång thêi më
sæ chi tiÕt theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ. C¸c sæ kÕ to¸n c¬ b¶n vÒ chi phÝ
s¶n xuÊt bao gåm: Sæ c¸i, Sæ chi tiÕt vÒ chi phÝ s¶n xuÊt, B¶ng tæng hîp chi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm….
C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n trong h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt:
Trong toµn bé qu¸ tr×nh h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, doanh nghiÖp ph¶i tu©n
thñ c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n chung ®îc thõa nhËn do Héi ®ång chuÈn mùc cña
cña Liªn ®oµn kÕ to¸n viªn quèc tÕ ban hµnh, ®Æc biÖt lµ bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n
chi phÝ ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt, ®ã lµ:
11
Nguyªn t¾c chi phÝ: ViÖc tÝnh to¸n chi phÝ vµ tr×nh bµy trªn b¸o c¸o tµi chÝnh
phØa dùa trªn gi¸ thùc tÕ mµ kh«ng quan t©m ®Õn gi¸ thÞ trêng.
Nguyªn t¾c nhÊt qu¸n: ViÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸, ph¬ng ph¸p
h¹ch to¸n chi phÝ ph¶i thèng nhÊt gi÷a c¸c kú.
Nguyªn t¾c phï hîp: H¹ch to¸n chi phÝ ph¶i ®óng ®èi tîng chÞu chi phÝ, ®óng
kú vµ phï hîp víi thu nhËp trong kú.
Nguyªn t¾c thËn träng: §¶m b¶o sù an toµn khi tÝnh c¸c kho¶n chi phÝ vµ thu
nhËp, trong ®ã thu nhËp ph¶i ®îc ®¶m b¶o ch¾c ch¾n, chi phÝ ph¶i ®îc tÝnh tèi
®a.
Nh÷ng nguyªn t¾c trªn lµ kim chØ nam cho viÖc h¹ch to¸n chi phÝ vµ cÇn ®îc
xem xÐt trong bÊt kú mét cuéc kiÓm to¸n nµo.
C¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt:
C¸c thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong
doanh nghiÖp ®îc thiÕt lËp chñ yÕu dùa trªn ba nguyªn t¾c sau:
Nguyªn t¾c ph©n c«ng, ph©n nhiÖm: Theo nguyªn t¾c nµy, kh«ng cho phÐp c¸
nh©n nµo qu¶n lý nghiÖp vô tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u cuèi. Cô thÓ lµ pph¶i ph©n
c«ng c«ng viÖc gi÷a chøc n¨ng mua hµng, chøc n¨ng phª duyÖt, chøc n¨ng nhËp
kho, ghi sæ…®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng gian lËn, ®ång thêi th«ng qua ®ã c¸c chøc n¨ng
cã thÓ kiÓm so¸t chÐo lÉn nhau.
Nguyªn t¾c bÊt kiªm nhiÖm: Theo nguyªn t¾c nµy, cÇn t¸ch b¹ch gi÷a c«ng
t¸c ghi sæ, c«ng t¸c qu¶n lý vËt t, tµi s¶n, theo dâi lao ®éng vµ c«ng t¸c thu chi
trong doanh nghiÖp.
Nguyªn t¾c uû quyÒn vµ phª chuÈn: Theo nguyªn t¾c nµy, tÊt c¶ c¸c nghiÖp
vô vÒ thu, chi, xuÊt, nhËp vËt t, quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn thëng…
ph¶i ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª chuÈn.
ViÖc t×m hiÓu s¬ bé hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng lµ bíc quan
träng ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n vµ thu thËp b»ng chøng liªn quan. Trong
ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ ISA- 400 quy ®Þnh râ: “KiÓm to¸n viªn ph¶i cã
®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lªn kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶. KiÓm to¸n
viªn ph¶i sö dông ®Õn xÐt ®o¸n chuyªn m«n ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n vµ x¸c
®Þnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n nh»m gØam c¸c rñi ro nµy xuèng mét møc cã thÓ
chÊp nhËn ®îc”.
ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400- §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé
còng cã nªu: “KiÓm to¸n viªn ph¶i cã ®îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ hÖ thèng kÕ to¸n
vµ kiÓm so¸t néi bé ®Ó ®¸nh gi¸ th¸i ®é, møc ®é quan t©m vµ sù can thiÖp cña
c¸c thµnh viªn trong Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban gi¸m ®èc víi kiÓm so¸t néi bé vµ
®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng trong viÖc ng¨n ngõa,
ph¸t hiÖn c¸c sai sãt träng yÕu trong b¸o c¸o tµi chÝnh”.
§Ó ®¹t ®îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn tiÕn
hµnh kh¶o s¸t qu¸ t×nh kiÓm so¸t th«ng qua c¸c h×nh thøc c¬ b¶n sau: Pháng vÊn
c¸c nh©n viªn cña C«ng ty, kiÓm tra chøng tõ, sæ s¸ch, b¸o c¸o, tham quan thùc
tÕ, lÊy x¸c nhËn, quan s¸t c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, lµm l¹i c¸c kiÓm so¸t…..
C¨n cø vµo c¸c íc ®o¸n vÒ tÝnh hiÖn h÷u cña kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n
viªn sÏ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t theo nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau nh theo tû lÖ
%, theo møc ®é cao, trung b×nh, thÊp….
12
§¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ
hÕt søc cÇn thiÕt v× ®ã lµ c¬ së cho viÖc thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt trong
thùc hiÖn kiÓm to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®èi víi kh¶on
môc chi phÝ s¶n xuÊt ®îc ®¸nh gi¸ lµ “h÷u hiÖu” nÕu ®¶m b¶o ®îc ®é tin cËy cña
c¸c th«ng tin vÒ chi phÝ s¶n xuÊt, b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ chi
phÝ s¶n xuÊt, b¶o ®¶m ®îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. C¸c vÊn ®Ò thêng ®îc quan t©m vÒ kiÓm so¸t néi bé ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ:
Doanh nghiÖp cã thiÕt lËp c¸c quy ®Þnh vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, c¸c kho¶n
chi cã ®óng thñ tôc quy ®Þnh kh«ng?, c¸c chøng tõ cã dÊu hiÖu cña kiÓm so¸t néi
bé vµ cã ®óng mÉu quy ®Þnh kh«ng?, cã ®èi chiÕu sè liÖu vÒ chi phÝ s¶n xuÊt trªn
sæ c¸i vµ sæ chi tiÕt thêng xuyªn kh«ng?, c¸c nghiÖp vô chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t
sinh cã ®îc phª duyÖt ®Çy ®ñ cña cÊp cã thÈm quyÒn hay kh«ng….
Bíc 5: §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu vµ rñi ro ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
Träng yÕu, xÐt trong quan hÖ víi néi dung kiÓm to¸n, lµ kh¸i niÖm chØ tÇm
cì vµ tÝnh hÖ träng cña phÇn néi dung c¬ b¶n cña kiÓm to¸n cã ¶nh hëng tíi tÝnh
®óng ®¾n cña viÖc nhËn thøc, ®¸nh gi¸ ®èi tîng kiÓm to¸n vµ viÖc sö dông th«ng
tin ®· ®¸nh gi¸ ®ã ®Ó ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. ViÖc x¸c ®Þnh møc träng yÕu cho
phÐp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh nh÷ng lÜnh vùc quan träng cÇn ph¶i kiÓm to¸n, nãi
c¸ch kh¸c lµ x¸c ®inh râ h¬n tÝnh chÊt, lÞch tr×nh vµ ph¹m vi kiÓm to¸n.
§Ó ®¸nh gi¸ møc träng yÕu, kiÓm to¸n viªn cÇn thùc hiÖn c¸c bíc sau:
¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu: Trong bíc nµy, kiÓm to¸n viªn ®a ra
møc trong yÕu tèi ®a íc lîng cho c¶ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. Kh¸i niÖm
träng yÕu ®îc ®¸nh gi¸ díi hai gãc ®é lµ quy m« (mÆt lîng) vµ tÝnh hÖ träng
(mÆt chÊt).
VÒ quy m«: Bao gåm quy m« tuyÖt ®èi vµ quy m« t¬ng ®èi. ChuÈn mùc
kiÓm to¸n kh«ng ®a ra mé con sè cô thÓ nµo vÒ quy m« tuyÖt ®èi cña tÝnh träng
yÕu v× ®iÒu nµy sÏ rÊt kh¸c nhau ë c¸c kh¸ch hµng kh¸c nhau. Quy m« tuyÖt ®èi
cña tÝnh träng yÕu hoµn toµn phô thuéc vµo xÐt ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn. Quy
m« t¬ng ®èi cña tÝnh träng yÕu ®îc xem xÐt trong mèi t¬ng quan víi toµn bé ®èi
tîng kiÓm to¸n vµ quy ®Þnh vÒ quy m« t¬ng ®èi còng rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c
c«ng ty kiÓm to¸n.
VÒ tÝnh hÖ träng: TÝnh träng yÕu ®îc quyÕt ®Þnh bëi b¶n chÊt cña sai ph¹m
nh: c¸c sai sãt lÆp ®i lÆp l¹i, tÝch luü c¸c sai sãt nhá thµnh c¸c sai sãt lín, c¸c
hµnh vi gian lËn ®Òu ®îc coi lµ träng yÕu.
TiÕp theo, kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n bæ íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho
tõng kho¶n môc hay nhãm kho¶n môc. C¸c tµi kho¶n cã hai xu híng sia sãt lµ
sai thõa vµ sai thiÕu. Hai xu híng nµy rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c tµi kho¶n do phô
thuéc vµo b¶n chÊt nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®Õn tµi kho¶n. Do ®ã, khi ph©n bæ
møc träng yÕu cho c¸c kho¶n môc, kiÓm to¸n viªn ph¶i lu ý ph©n bæ cho c¶ 2 xu
híng nµy.
§èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn c¨n cø vµo c¸c nh©n tè
cã ¶nh hëng ®Õn tÝnh träng yÕu ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó ®a ra møc
sai sè tèi ®a cho phÐp ®èi víi kho¶n môc nµy. Th«ng thêng, chi phÝ s¶n xuÊt ®îc
ph©n bæ víi møc träng yÕu cao bëi v× chi phÝ s¶n xuÊt thêng chiÕm tû träng cao
trong tæng chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c nghiÖp vô vÒ chi phÝ s¶n xuÊt thêng
dÔ x¶y ra gian lËn, sai sãt.
13
Møc träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ ngîc chiÒu nhau, cã
nghÜa lµ møc träng yÕu cµng cao th× rñi ro cµng thÊp vµ ngîc l¹i. Theo ®ã, khi
x¸c ®Þnh rñi ro kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cÇn dùa vµo viÖc ®¸nh gi¸ møc träng
yÕu ë trªn. Trong kiÓm to¸n cã c¸c lo¹i rñi ro lµ:
Rñi ro tiÒm tµng (IR): lµ møc rñi ro mµ kiÓm to¸n viªn íc tÝnh lµ cao h¬n
møc ®é cã thÓ chÊp nhËn trong mét bé phËn tríc khi xÐt ®Õn tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ
thèng kiÓm so¸t néi bé. KiÓm to¸n viªn ph¶i dù ®o¸n ®îc n¬i nµo cã trªn b¸o
c¸o tµi chÝnh cã rñi ro tiÒm tµng cao nhÊt, thÊp nhÊt. §iÒu dã phô thuéc vµo ®Æc
®iÓm cña tõng kho¶n môc. Rñi ro tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c yÕu tè nh: b¶n chÊt ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
cña kh¸ch hµng, b¶n chÊt nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh, tÝnh trung thùc cña nh÷ng
ngêi lµm c«ng t¸c kÕ to¸n chi phÝ….C¸c sai sãt tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc chi
phÝ s¶n xuÊt thêng bao gåm:
B¶ng 01: C¸c sai sãt tiÒm tµng ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
Môc tiªu
C¸c sai sãt tiÒm tµng
TÝnh cã thËt
C¸c kho¶n chi phÝ s¶n xuÊt ghi sæ nhng thùc tÕ kh«ng ph¸t sinh
TÝnh chÝnh x¸c Chi phÝ ph¶i tr¶ cao h¬n chi phÝ thùc tÕ
c¬ häc
Sè thanh to¸n ghi sæ cao h¬n so víi sè ®· chi trong thùc tÕ
TÝnh ®Çy ®ñ
Chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ph¸t sinh nhng kh«ng ®îc ghi sæ
TÝnh ®óng kú
Chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh kú sau nhng l¹i ghi sæ kú nµy
Chi phÝ ph¶i tr¶ ph¸t sinh kú nµy nhng l¹i ghi sæ kú sau
TÝnh tu©n thñ
ViÖc ghi sæ chi phÝ s¶n xuÊt cha phï hîp víi chÕ ®é kÕ to¸n mµ
®¬n vÞ ®ang ¸p dông
Tr×nh bµy vµ
Chi phÝ s¶n xuÊt tr×nh bµy kh«ng hîp lý
khai b¸o
Rñi ro kiÓm so¸t (CR): lµ møc ®é rñi ro mµ kiÓm to¸n viªn íc tÝnh lµ cao
h¬n møc cã thÓ chÊp nhËn ®îc trong mét bé phËn mµ kh«ng ng¨n chÆn hay ph¸t
hiÖn ®îc b»ng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng.
Rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ x¸c suÊt mµ kho¶n
môc chi phÝ s¶n xuÊt cã chøa nh÷ng sai sãt träng yÕu mµ kh«ng ®îc hÖ thèng
kiÓm so¸t néi bé ng¨n ngõa, ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a kÞp thêi.
Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ møc rñi ro íc tÝnh cã sai sãt träng yÕu trªn b¸o
c¸o tµi chÝnh mµ kiÓm to¸n viªn kh«ng ph¸t hiÖn ra.
Rñi ro kiÓm to¸n: AR = IR x CR x DR
DR= AR/(IRxCR)
Víi møc rñi ro kiÓm to¸n cã thÓ chÊp nhË ®îc vµ c¸c rñi ro tiÒm tµng, rñi ro
kiÓm so¸t x¸c ®Þnh, kiÓm to¸n viªn sÏ tÝnh ra rñi ro ph¸t hiÖn vµ dùa vµo ®ã x¸c
®Þnh sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp.
Bíc 6: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung vµ thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n
Trªn c¬ së nh÷ng hiÓu biÕt vÒ t×nh h×nh kinh doanh, nghÜa vô ph¸p lý cïng
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh lËp kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n chung vµ thiÕt kÕ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n.
LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung lµ qu¸ tr×nh c©n ®èi tÝch cùc gi÷a nhu cÇu vµ
nguån lùc ®· cã. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung gióp kiÓm to¸n viªn thu
thËp ®îc c¸c b»ng chøng ®Çy ®ñ, tin cËy nh»m h¹n chÕ c¸c sai sãt, gi¶m thiÓu
tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vµ gi÷ uy tÝn cña c«ng ty kiÓm to¸n. §ång thêi kÕ ho¹ch
kiÓm to¸n chung sÏ gióp t¨ng cêng hiÖu qu¶ hîp t¸c gi÷a kiÓm to¸n viªn víi
14
kiÓm to¸n viªn vµ víi kh¸ch hµng ®Ó gi÷ cho phÝ kiÓm to¸n ë møc hîp lý, t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c«ng ty kiÓm to¸n.
Trëng nhãm kiÓm to¸n dùa trªn kÕt qu¶ cña nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc kÕt
hîp víi nh÷ng xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp ®Ó lËp ra kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung. Tê kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n chung bao gåm c¸c néi dung sau: §Æc ®iÓm cña kh¸ch thÓ kiÓm
to¸n, môc tiªu vµ ph¹m vi kiÓm to¸n, thêi gian vµ tr×nh tù tiÕn hµnh c¸c c«ng
viÖc kiÓm to¸n, yªu cÇu ®èi víi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n vÒ ®iÒu kiÖn, ph¬ng tiÖn,
tµi liÖu phôc vô cho cuéc kiÓm to¸n, dù kiÕn nhãm kiÓm to¸n thùc hiÖn, thêi gian
kÕt thóc c¸c phÇn chÝnh cña cuéc kiÓm to¸n, ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ møc ®é träng
yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n, s¾p xÕp mét c¸ch cã kÕ ho¹ch c¸c c«ng viÖc vµ nh©n
lùc, b¶o ®¶m sù phèi hîp gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn.
ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chung lµm c¬ së cho c¸c kiÓm to¸n viªn thiÕt
kÕ ch¬ng t×nh kiÓm to¸n. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n lµ nh÷ng dù kiÕn chi tiÕt vÒ c¸c
c«ng viÖc kiÓm to¸n thùc hiÖn, thêi gian hoµn thµnh, c¸c thñ tôc vµ sù ph©n c«ng
lao ®éng gi÷a c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh nh÷ng dù kiÕn vÒ nh÷ng t liÖu, nh÷ng
th«ng tin liªn quan cÇn sö dông vµ thu thËp.
Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n thêng ®îc thiÕt kÕ riªng cho tõng kho¶n môc. Ch¬ng
tr×nh kiÓm to¸n c¸c kho¶n môc nãi chung vµ chi phÝ s¶n xuÊt nãi riªng thêng
gåm 3 phÇn:
Tr¾c nghiÖm c«ng viÖc: Bao gåm 2 lo¹i tr¾c nghiÖm lµ tr¾c nghiÖm ®¹t yªu
cÇu vµ tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i. Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu (kh¶o s¸t kiÓm so¸t):
nh»m môc tiªu ®¸nh gi¸ hÖ thèng kÕ to¸n, viÖc qu¶n lý tµi chÝnh vµ ®¸nh gÝ hiÖu
qu¶ cña c¸c lo¹i h×nh kiÓm so¸t néi bé ®èi víi kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt. Lo¹i
tr¾c nghiÖm nµy ®îc tiÕn hµnh theo 2 trêng hîp lµ cã dÊu vÕt vµ kh«ng co dÊu
vÕt. Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i (kh¶o s¸t nghiÖp vô) nh»m môc ®Ých kh¶o s¸t c¸c
sai sãt hoÆc c¸c quy t¾c vÒ chi phÝ s¶n xuÊt cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi c¸c sè d trªn
b¸o c¸o tµi chÝnh. Nh÷ng dÊu hiÖu ngo¹i lÖ khi tiÕn hµnh tr¾c nghiÖm ®¹t yªu
cÇu sÏ lµ c¬ së cho viÖc tiÕn hµnh tr¾c nghiÖm ®é v÷ng tr·i. §Ó ®¹t ®îc c¸c laäi
tr¾c nghiÖm nµy ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn ph¶i t×m hiÓu c¸c ®Æc
thï vÒ qu¶n lý, c¬ cÊu tæ chøc bé phËn s¶n xuÊt, c¸c quy ®Þnh chÝnh s¸ch liªn
quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña kh¸ch hµng, kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c quy
®Þnh vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt: chøng tõ, sæ kÕ to¸n, b¸o c¸o kÕ to¸n, ph¬ng
ph¸p h¹ch to¸n kÕ to¸n…, kiÓm tra tÝnh ®éc lËp gi÷a c¸c bé phËn trong bé m¸y
qu¶n lý s¶n xuÊt, kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ
kh¸ch hµng….
Tr¾c nghiÖm ph©n tÝch: C¸c kiÓm to¸n viªn thêng sö dông tr¾c nghiÖm ph©n
tÝch trong tÊt c¶ c¸c cuéc kiÓm to¸n v× chóng ®îc thùc hiÖn nhanh chãng víi chi
phÝ s¶n xuÊt thÊp. Tr¾c nghiÖm ph©n tÝch gåm 3 môc ®Ých: HiÓu biÕt vÒ c«ng viÖc
kinh doanh cña kh¸ch hµng, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sai sãt cã thÓ cã trªn B¸o c¸o tµi
chÝnh vµ ®Ó gi¶m bít c¸c tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d. §èi víi kho¶n môc chi phÝ
s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn thêng tiÕn hµnh so s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ gi÷a
c¸c th¸ng, quý, n¨m víi nhau, gi÷a n¨m nay víi nhau, gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c
®¬n vÞ cïng ngµnh, so s¸nh chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ víi kÕ ho¹ch hoÆc víi ®Þnh
møc, so s¸nh tû lÖ chi phÝ s¶n xuÊt trªn doanh thu gi÷a c¸c th¸ng, quý, n¨m gi÷a
n¨m nay víi n¨m tríc, so s¸nh tû lÖ tõng yÕu tè chi phÝ gi÷a c¸c th¸ng trong
n¨m, gi÷a n¨m nay víi n¨m tríc, so s¸nh tû lÖ gi÷a c¸c yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt
trªn tæng chi phÝ s¶n xuÊt.….
15
Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d (kh¶o s¸t chi tiÕt): Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d tËp
trungvµo c¸c sè d cuèi kú trªn Sæ c¸i tæng hîp vµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. §èi víi
kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt, kiÓm to¸n viªn thêng thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra
chi tiÕt sau:
§èi chiÕu sè liÖu trªn B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh,
b¶ng tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt víi sè liÖu trªn sæ c¸i, sæ chi tiÕt chi phÝ
§èi chiÕu sè liÖu vÒ chi phÝ s¶n xuÊt gi÷a c¸c bé phËn kÕ to¸n víi c¸c bé
phËn cã liªn quan: bé phËn kho, bé phËn thèng kª ph©n xëng.
KiÓm tra chi tiÕt víi c¸c nghiÖp vô ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, c¸c nghiÖp vô
ghi gi¶m chi phÝ cã néi dung kh«ng b×nh thêng.
Chän mÉu mét sè chøng tõ liªn quan ®Õn nghiÖp vô vÒ chi phÝ, ®è chiÕu víi
sæ chi tiÕt ®Ó kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n cña nghiÖp vô nµy.
Tãm l¹i, lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n lµ bíc ®Çu tiªn trong quy tr×nh kiÓm to¸n vµ
cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc x¸c lËp c¬ së cho c¸c c«ng viÖc kiÓm to¸n,
®Þnh híng cuéc kiÓm to¸n vµ chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho toµn bé cuéc
kiÓm to¸n. Do ®ã, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i lu«n thËn träng trong qu¸ tr×nh lËp kÕ
ho¹ch kiÓm to¸n.
2.2. Thùc hiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt
Thùc hiÖn kiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh triÓn khai ®ång bé c¸c c«ng viÖc ®· Ên ®Þnh
trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n. Môc ®Ých cña giai ®o¹n nµy
lµ thu thËp b»ng chøng ®Çy ®ñ, tin cËy lµm c¬ së cho viÖc ®a ra ý kiÕn cña kiÓm
to¸n viªn trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Thùc
chÊt cña thùc hiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt lµ thu thËp c¸c b»ng
chøng ®Ó chøng minh cho viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t vµ tÝnh chÝnh x¸c vÒ
mÆt tiÒn tÖ cña c¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh vÒ chi phÝ s¶n xuÊt.
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn, kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn ba bíc c«ng viÖc:
thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch vµ thùc hiÖn c¸c
thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt. KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt trong kiÓm to¸n
b¸o c¸o tµi chÝnh bao gåm c¸c néi dung sau:
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt chung
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang
§èi víi mçi kho¶n môc chi phÝ, c«g viÖc tiÕn hµnh kiÓm to¸n ®Òu bao gåm c¸c
bíc sau:
Bíc 1: Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t
Bíc 2: Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch
Bíc 3: Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt
2.2.1. Thùc hiÖn kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp
KiÓm to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ mét trong nh÷ng néi dung
quan träng vµ phøc t¹p nhÊt trong kiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt v× mét
sè lý do sau:
Thø nhÊt, trong chi phÝ nãi chung vµ chi phÝ s¶n xuÊt nãi riªng, chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp thêng chiÕm tû träng lín nhÊt. Nh÷ng sai sãt vÒ chi phÝ
nguyªn vËt liÖu kh«ng chØ dÉn ®Õn sai sãt trong kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt mµ
16
cßn dÉn ®Õn sai sãt ë mét sè kho¶n môc kh¸c nh hµng tån kho, gi¸ vèn hµng
b¸n….H¬n n÷a, nh÷ng sai sãt nµy thêng dÉn ®Õn nh÷ng sai sãt träng yÕu vÒ chi
phÝ s¶n xuÊt, kÕt qu¶ kinh doanh vµ nghÜa vô víi Nhµ níc.
Thø hai, viÖc theo dâi, tÝnh to¸n, ®¸nh gi¸ nguyªn vËt liÖu dïng cho s¶n xuÊt
vµ dïng cho c¸c môc ®Ých kh¸c trong doanh nghiÖp rÊt phøc t¹p, ph¬ng ph¸p
tÝnh gi¸ nguyªn vËt liÖu thêng mang nÆng tÝnh chñ quan nªn dÉn ®Õn nh÷ng sai
sãt, nhÇm lÉn vµ gian lËn ph¸t sinh.
a) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp
Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi kho¶n môc chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp lµ viÖc kiÓm to¸n viªn kiÓm tra c¸c quy ®Þnh vÒ chi phÝ nguyªn vËt liÖu vµ sù
tu©n thñ c¸c quy ®Þnh nµy t¹i ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. Cô thÓ, kiÓm to¸n viªn xem
xÐt c¸c néi dung sau:
Thø nhÊt, xem xÐt viÖc tæ chøc qu¶n lý vµ theo dâi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ë c¸c
bé phËn s¶n xuÊt, quy tr×nh lµm viÖc cña c¸c bé phËn kiÓm tra chÊt lîng vµ tÝnh
®éc lËp cña nh÷ng ngêi lµm nhiÖm vô nµy.
Thø hai, kiÓm tra viÖc ghi nhËt ký vµ lËp c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú cña c¸c bé
phËn s¶n xuÊt b»ng c¸ch ®éc lËp xem xÐt c¸c b¸o c¸o, sæ kÕ to¸n cña bé phËn
s¶n xuÊt, pháng vÊn nh©n viªn ®¬n vÞ vµ quan s¸t thùc tÕ t¹i ®¬n vÞ kh¸ch hµng.
Thø ba, xem xÐt quy tr×nh lËp, lu©n chuyÓn vµ sö dông chøng tõ kÕ to¸n vµ
c¸c tµi liÖu liªn quan. KiÓm tra viÖc ghi sæ kÕ to¸n vµ quy tr×nh h¹ch to¸n chi phÝ
nguyªnvËt liÖu cña bé phËn kÕ to¸n.
Thø t, quan s¸t viÖc qu¶n lý, b¶o qu¶n vËt t, s¶n phÈm dë dang ë c¸c bé phËn
s¶n xuÊt, quy tr×nh vµ thñ tôc kiÓm kª, ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang.
Thø n¨m, xem xÐt viÖc ®èi chiÕu sè liÖu gi÷a bé phËn kho vµ bé phËn kÕ
to¸n, gi÷a kÕ to¸n tæng hîp vµ kÕ to¸n chi tiÕt cã ®îc thùc hiÖn thêng xuyªn
kh«ng th«ng qua pháng vÊn nh©n viªn cña ®¬n vÞ vµ kiÓm tra dÊu hieÑu cña kiÓm
so¸t néi bé.
b) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch
Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®èi víi chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ
viÖc ph©n tÝch sè liÖu, c¸c tû suÊt quan träng liªn quan ®Õn chi phÝ nguyªn vËt
liÖu, qua ®oa t×m ra c¸c chªnh lÖch hoÆc m©u thuÉn cña kho¶n môc nµy. KiÓm
to¸n viªn thêng sö dông c¸c thñ tôc sau:
So s¸nh chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp gi÷a kú nµy víi kú tríc hoÆc víi kÕ
ho¹ch ®Ó ph¸t hiÖn c¸c biÕn ®éng bÊt thêng.
So s¸nh tæng chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông trong kú vµ tæng gi¸ thµnh s¶n
phÈm hoµn hµnh trong kú
So s¸nh tæng chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông trong kú vµ tæng khèi lîng s¶n
phÈm hoµn thµnh trong kú
Mét sè tû suÊt quan träng mµ kiÓm to¸n viªn sö dông, ®ã lµ:
Tû suÊt chi phÝ nguyªn vËt liÖu trªn gi¸ thµnh s¶n phÈm
=
Tæng chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông trong kú
Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú
Tû suÊt chi phÝ nguyªn vËt liÖu trªn khèi lîng s¶n phÈm hoµn thµnh
=
Tæng chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông trong kú
Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú
17
Ph©n tÝch hai tû suÊt trªn cho phÐp kiÓm to¸n viªn thÊy ®îc tÝnh hîp lý cña
chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông trong s¶n xuÊt kinh doanh. §Æc biÖt, qua viÖc ®èi
chiÕu tû suÊt chi phÝ nguyªn vËt liÖu trªn gi¸ thµnh s¶n phÈm trong kú víi ®Þnh
møc chi phÝ nguyªn vËt liÖu cña doanh nghiÖp, kiÓm to¸n viªn sÏ dÔ dµng ph¸t
hiÖn ®îc nh÷ng biÕn ®éng bÊt thêng cña chi phÝ nguyªn vËt liÖu.
c) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt
KiÓm tra chi tiÕt chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p kü thuËt cô thÓ nh»m kh¼ng ®Þnh tÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu vÒ chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trªn sæ s¸ch vµ b¸o c¸o kÕ to¸n. C¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt ®èi
víi kho¶n môc chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp bao gåm:
Thø nhÊt, kiÓm tra chi tiÕt chøng tõ liªn quan ®Õn nhËp, xuÊt vËt t. KiÓm to¸n
viªn tiÕn hµnh kiÓm tra chän mÉu mét sè PhiÕu xuÊt kho nguyªn vËt liÖu dïng
cho s¶n xuÊt ®Ó xem cã trêng hîp nµo h¹ch to¸n sai hoÆc kh«ng ®óng tµi kho¶n
kh«ng?.
Thø hai, ®èi chiÕu gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu xuÊt kho (ph¸t sinh Cã TK 152) víi
tæng chi phÝ nguyªn vËt liªô ph¸t sinh trong kú ®îc tËp hîp vµo bªn Nî c¸c TK
621,627.641,642. Thùc hiÖn c«ng viÖc nµy nh»m ph¸t hiÖn sù chªnh lÖch gi÷a
tæng gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu xuÊt dïng víi chi phÝ nguyªn vËt liÖu ®îc ghi nhËn
hoÆc sù nhÇm lÉn gi÷a c¸c kho¶n môc chi phÝ.
Thø ba, ®èi chiÕu lîng vËt t xuÊt kho( trªn B¶ng tæng hîp nhËp xuÊt tån vËt t
hµng ho¸) víi B¸o c¸o sö dông vËt t nh»m kiÓm tr xem vËt t xuÊt dïng cã ®îc sö
dông ®óng môc ®Ých, ®óng bé phËn yªu cÇu vµ h¹ch to¸n ®óng ®¾n vµo chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trong kú hay kh«ng.
Thø t, ®éc lËp céng dån vµ ®èi chiÕu c¸c sæ kÕ to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu ®Ó
ph¸t hiÖn c¸c sai sãt trong céng dån vµ chuyÓn sæ tríc khi chóng ®îc sö dông ®Ó
tËp hîp chi phÝ.
Ngoµi ra, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh kiÓm tra chän mÉu mét sè PhiÕu nhËp kho
vËt liÖu ®Ó ®¶m b¶o gi¸ trÞ nguyªn vËt liªô nhËp kho ®îc ghi sæ ®óng ®¾n.
2.2.2. KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp
Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp thêng ®îc xem lµ mét kho¶n môc träng yÕu v×
viÖc ph©n bæ chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp cho c¸c ®èi tîng chÞu chi phÝ kh«ng
®óng ®¾n sÏ dÉn ®Õn sai lÖch vÒ gi¸ trÞ hµng tån kho vµ do ®ã ¶nh hëng ®Õn lîi
nhuËn cña doanh nghiÖp. V× vËy kiÓm to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp ®ãng vai
trß quan träng trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh nãi chung vµ kiÓm to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt nãi riªng. KiÓm to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp ®îc thùc hiÖn theo
tr×nh tù chung bao gåm 3 bíc: thñ tôc kiÓm so¸t,thñ tôc ph©n tÝch vµ thñ tôc
kiÓm tra chi tiÕt.
a) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi kho¶n môc chi phÝ nh©n c«ng
trùc tiÕp
18
Thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp lµ viÖc so¸t
xÐt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vÒ chi phÝ tiÒn l¬ng vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
lao ®éng, tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp. C¸c thñ tôc nµy bao gåm:
Thø nhÊt, kiÓm tra viÖc tu©n thñ c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ doanh
nghiÖp vÒ lao ®éng, tiÒn l¬ng nh: c¸c quy ®Þnh vÒ tuyÓn dông vµ qu¶n lý lao
®éng, quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông lao ®éng, tho¶ íc lao ®éng….KiÓm tra cã ®îc
sù hiÓu biÕt nµy th«ng qua pháng vÊn Ban Gi¸m ®èc vµ bé phËn nh©n sù ë ®¬n vÞ
kh¸ch hµng.
Thø hai, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý lao ®éng vµ tiÒn l¬ng nh
kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ tuyÓn dông , ®Ò b¹t, thuyªn chuyÓn nh©n
viªn, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ ®Þnh møc tû lÖ tiÒn l¬ng trªn gi¸
thµnh s¶n phÈm hoÆc lîi nhuËn kinh doanh.
Thø ba, kiÓm tra viÖc ph©n bæ chi phÝ tiÒn l¬ng vµ ®èi tîng sö dông lao ®éng,
kiÓm tra tÝnh nhÊt qu¸n trong h¹ch to¸n chi phÝ tiÒn l¬ng t¹i c¸c bé phËn chÞu chi
phÝ.
Thø t, kiÓm tra s¬ ®å h¹ch to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp xem cã ®óng quy
®Þnh hiÖn hµnh vµ c¸c chÝnh s¸ch cña ®¬n vÞ hay kh«ng.
b) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc ph©n tÝch
Còng gièng nh kho¶n môc chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc
tÝnh hîp lý cña kho¶n môc chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ ®ång thêi gi¶m bít
khèi lîng kiÓm tra chi tiÕt chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh
mét sè thñ tôc ph©n tÝch sau:
Thø nhÊt, so s¸nh chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp gi÷a kú nµy víi c¸c kú tríc,
gi÷a bé phËn nµy víi c¸c bé phËn kh¸c ®Ó thÊy ®îc nh÷ng biÕn ®éng bÊt thêng
cña mét kú hay cña mét bé phËn nµo ®ã. So s¸nh gi÷a chi phÝ nh©n c«ng trùc
tiÕp víi khèi lîng s¶n phÈm hoµn thµnh hoÆc doang thu ®· thùc hiÖn ®Ó thÊy ®îctÝnh hîp lý cña ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng, ®èi chiÕu xem ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng tÝnh ®îc ë
®¬n vÞ cã phï hîp víi ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng do Nhµ níc, do ngµnh quy ®Þnh (nÕu cã)
hay kh«ng.
Thø hai, so s¸nh tû lÖ chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp víi chi phÝ tiÒn l¬ng cña bé
phËn s¶n xuÊt gi¸n tiÕp ®Ó thÊy ®îc tÝnh hîp lý gi÷a tiÒn l¬ng trùc tiÕp vµ tiÒn l¬ng gi¸n tiÕp.
Thø ba, so s¸nh møc ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng cña kú nµy víi møc ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng
cña kú tríc. NÕu cã biÕn ®éng bÊt thêng th× ph¶i t×m hiÓu nguyªn nh©n lµ do
thay ®æi cña Nhµ níc, cña ngµnh hay do ®¬n vÞ h¹ch to¸n sai. So s¸nh tû lÖ thuÕ
thu nhËp c¸ nh©n trong tæng sè tiÒn l¬ng cña kú nµy so víi kú tríc xem cã sù
thay ®æi bÊt thêng nµo vÒ thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n trong ®¬n vÞ hay kh«ng. NÕu
cã th× kiÓm to¸n viªn cÇn kiÓm tra xem sù thay ®æi ®ã cã quyÕt ®Þnh cña c¸c cÊp
cã thÈm quyÒn, cña doanh nghiÖp vµ cã phï hîp víi quy ®Þnh cña Nhµ níc hay
kh«ng.
Thø t, so s¸nh tæng chi phÝ b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng
®oµn cña kú nµy so víi kú tríc ®Ó kiÓm tr tÝnh hîp lý cña c¸c kho¶n môc nµy.
c) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt
19
Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t vµ thñ tôc ph©n tÝch cho phÐp kiÓm to¸n
viªn ®¸nh gi¸ s¬ bé vµ x¸c ®Þnh ph¹m vi kiÓm tra chi tiÕt chi phÝ nh©n c«ng trùc
tiÕp. §Ó cã thÓ ®a ra kÕt luËn chÝnh x¸c vÒ chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, kiÓm to¸n
viªn ph¶i tiÕn hµnh c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt. Th«ng thêng, ®èi víi kho¶n môc
nµy, do giíi h¹n vÒ thêi gian vµ chi phÝ nªn kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ thùc hiÖn
kiÓm tra chi tiÕt toµn bé c¸c nghiÖp vô chi phÝ vÒ nh©n c«ng ph¸t sinh mµ ph¶i
chän mÉu ®Ó kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh kiÓm tra chän mÉu c¸c néi
dung sau:
Thø nhÊt, ®èi chiÕu danh s¸ch, hä tªn, møc l¬ng cña c«ng nh©n trong Hå s¬
lao ®éng víi danh s¸ch , hä tªn, møc l¬ng trong B¶ng tÝnh l¬ng nh»m ph¸t hiÖn
sè c«ng nh©n khai khèng hoÆc sai møc l¬ng quy ®Þnh. Chän ra tõ sæ nh©n sù mét
sè hå s¬ nh©n viªn ®· th«i viÖc hoÆc ®· m·n h¹n hîp ®ång trong n¨m ®Ó kiÓm tra
tÝnh cã thËt vµ phï hîp cña c¸c kho¶n thanh to¸n m·n h¹n hîp ®ång. C¸c gian
lËn nµy thêng x¶y ra do kh«ng ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp trong qu¶n lý lao ®éng vµ
tiÒn l¬ng ho¹c cã sù th«ng ®ång trong néi bé doanh nghiÖp.
Thø hai, ®èi chiÕu sè giê c«ng, ngµy c«ng trªn B¶ng tÝnh l¬ng víi sè giê
c«ng trªn B¶ng chÊm c«ng. §èi chiÕu sè lîng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra cña tõng
lao ®éng trªn B¶ng tÝnh l¬ng víi sè lîng s¶n phÈm ®· nhËp kho (®· s¶n xuÊt ra)
cña tõng lao ®éng trªn sæ theo dâi b¸o c¸o cña bé phËn s¶n xuÊt ®Ó kiÓm tra tÝnh
®óng ®¨n cña viÖc tÝnh vµ tr¶ l¬ng. Chªnh lÖch nÕu cã chñ yÕu lµ do viÖc theo
dâi, gi¸m s¸t vµ qu¶n lý kh«ng chÆt chÏ vÒ thêi gian lao ®éng hoÆc do sù mãc
nèi gi÷a ngêi gi¸m s¸t víi c¸c nh©n viªn trong doanh nghiÖp.
Thø ba, kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c, hîp lý cña viÖc ¸p dông ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng vµ
tÝnh l¬ng ®èi víi ngêi lao ®éng trªn B¶ng tÝnh l¬ng b»ng c¸ch ®èi chiÕu ®¬n gi¸
®îc dïng ®Ó tÝnh l¬ng víi ®¬n gi¸ do Nhµ níc quy ®Þnh vµ tÝnh toans l¹i tiÒn l¬ng.
Thø t, kiÓm tra viÖc tÝnh to¸n c¸c kho¶n khÊu trõ l¬ng cña ngêi lao ®éng trªn
B¶ng tÝnh l¬ng
Thø n¨m, kiÓm tra viÖc tÝnh vµ ph©n bæ tiÒn l¬ng vµo s¶n phÈm s¶n xuÊt
trong kú.
Thø s¸u, kiÓm tra, ®èi chiÕu tæng sè tiÒn l¬ng ®· tÝnh trªn B¶ng tÝnh l¬ng víi
sè tiÒn ghi trªn chøng tõ tr¶ l¬ng b»ng c¸ch chän mÉu mét sè nghiÖp vô tr¶ l¬ng
trªn sæ chi tiÕt tiÒn l¬ng, ®èi chiÕu víi c¸c chøng tõ cã liªn quan ®Ó kiÓm tra xem
nghiÖp vô tr¶ l¬ng cã thùc sù tån t¹i kh«ng.
Thø b¶y, kiÓm tra viÖc h¹ch to¸n vµ lËp b¸o c¸o chi phÝ tiÒn l¬ng
Thø t¸m, kiÓm tra chi tiÕt tÝnh ®óng ®¾n cña tû lÖ trÝch vµ nguån trÝch c¸c
kho¶n trÝch trªn tiÒn l¬ng. §èi víi b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm y tÕ, møc trÝch
nép ®îc tÝnh theo tû lÖ do Nhµ níc quy ®Þnh trªn møc l¬ng c¬ b¶n. §ãi víi kinh
phÝ c«ng ®oµn, møc trÝch nép ®îc tÝnh trªn tæng quü l¬ng mµ ®îc hëng. Khi
kiÓm tra kho¶n trÝch b¶o hiÓm x· héi, kiÓm to¸n viªn cßn cã thÓ ®èi chiÕu sè liÖu
cña ®¬n vÞ víi Biªn b¶n x¸c nhËn cña c¬ quan B¶o hiÓm.
2.2.3. KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt chung
KiÓm to¸n kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt chung còng ®îc thùc hiÖn theo 3 bíc:
a) Thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi chi phÝ s¶n xuÊt chung
20
- Xem thêm -
.DOC 
82 
37 
126 
