Tài liệu Pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất để đảm bảo thi hành án từ thực tiễn thành phố lào cai, tỉnh lào cai

NGUYỄN MINH THẮNG BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ PH¸P LUËT VÒ K£ BI£N LUẬT KINH TẾ QUYÒN Sö DôNG §ÊT §Ó §¶M B¶O THI HµNH ¸N Tõ THùC TIÔN THµNH PHè LµO CAI, TØNH LµO CAI NGUYỄN MINH THẮNG 2018 - 2020 HÀ NỘI - 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ PH¸P LUËT VÒ K£ BI£N QUYÒN Sö DôNG §ÊT §Ó §¶M B¶O THI HµNH ¸N Tõ THùC TIÔN THµNH PHè LµO CAI, TØNH LµO CAI NGUYỄN MINH THẮNG Chuyên ngành : Luật kinh tế Mã số : 8 38 01 07 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN THỊ NGA HÀ NỘI - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi là Nguyễn Minh Thắng, học viên lớp Luật Kinh tế khóa 2018 - 2020 xin cam đoan đây là công trình độc lập của riêng tôi mà không sao chép từ bất kỳ nguồn tài liệu nào đã được công bố. Các tài liệu, số liệu sử dụng phân tích trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đầy đủ, có xác nhận của cơ quan cung cấp số liệu. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là kết quả nghiên cứu của tôi được thực hiện một cách khoa học, trung thực, khách quan. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của các nguồn số liệu cũng như các thông tin sử dụng trong công trình nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Minh Thắng LỜI CẢM ƠN Được sự phân công của Khoa Sau đại học, Trường Đại học Mở Hà Nội và sự đồng ý của giáo viên hướng dẫn PGS.TS Nguyễn Thị Nga về đề tài luận văn: "Pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất để đảm bảo thi hành án từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai ". Để hoàn thành được luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, động viên, giúp đỡ của quý thầy, cô giáo trong trường. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn tới các thầy, cô giáo của Trường Đại học Mở Hà Nội đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy trong suốt quá trình tôi học tập, nghiên cứu tại Trường. Chân thành cảm ơn giáo viên hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Thị Nga đã tận tình hướng dẫn tôi nghiên cứu thực hiện luận văn của mình. Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Khoa đào tạo sau đại học, Trường Đại học Mở Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, cố gắng để thực hiện luận văn một cách hoàn chỉnh nhất, nhưng không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định mà tự bản thân không thể tự nhận thấy được. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của Quý thầy, cô giáo để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện luận văn, công trình nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Minh Thắng MỤC LỤC Trang 1 MỞ ĐẦU Chƣơng 1: LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Lý luận về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm về thi hành án dân sự 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.3. Phân loại kê biên tài sản là quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.4. Các yêu cầu về kê biên tài sản là quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.5. Cơ chế bảo đảm kê biên tài sản là quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.2. Lý luận pháp luật về kê biên quyề n sử du ̣ng đấ t trong thi hành án dân sự 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.2.2. Cơ cấu pháp luật điều chỉnh về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.2.3. Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về kê biên tài sản là quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP 9 9 9 12 20 22 23 26 26 30 32 LUẬT VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI THÀ NH PHỐ LÀ O CAI, TỈNH LÀO CAI Thực trạng pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 2.1.1. Căn cứ kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 2.1.2. Nguyên tắc khi kê biên quyền sử dụng đất 2.1.3. Các yêu cầu chung khi kê biên quyền sử dụng đất 38 2.1. 38 38 39 41 2.1.4. Trình tự, thủ tục thực hiện kê biên quyền sử dụng đất 2.1.5. Xử lý quyền sử dụng đất đã kê biên 2.2. Thực tiễn áp du ̣ng pháp luâ ̣t về kê biên tài sản là quyề n sử dụng đất trong thi hành án dân sự ta ̣i thành phố Lào Cai , tỉnh Lào Cai 2.2.1. Những kế t quả đa ̣t đươ ̣c trong viê ̣c kê biên tài sản là quyề n sử dụng đất trong thi hành án dân sự tại thành phố Lào Cai , tỉnh Lào Cai 2.2.2. Những hạn chế , bấ t câ ̣p và nguyê n nhân của những hạn chế , bấ t câ ̣p trong việc thực hiện kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự ta ̣i thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai Chƣơng 3: 43 46 50 51 57 YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI Các yêu cầu về hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai 3.1.1. Về cơ chế quản lý công tác thi hành án 68 3.1. 3.1.2. Yêu cầu về tính nghiêm minh của pháp luật 3.1.3. Yêu cầu về nâng cao hiệu quả công tác thi hành án Giải pháp góp phần đảm bảo thi hành pháp luật về kê biên Quyền sử dụng đất từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai 3.2.1. Nhóm giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luâ ̣t kê biên quyền sử dụng đất 3.2.2. Nhóm giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luâ ̣t về kê biên quyền sử dụng đất 68 68 69 70 3.2. KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO 71 71 74 79 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CHV : Chấp hành viê QSDĐ : Quyền sử dụng đất THADS : Thi hành án dân sự UBND : Ủy ban nhân dân DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ Trang Kết quả THADS theo tiêu chí số vụ việc tại thành phố 54 biểu đồ 2.1 Lào Cai (giai đoạn 2016 - 2020) 2.2 Kết quả THADS theo tiêu chí số tiền tại thành phố Lào 55 Cai (giai đoạn 2016 - 2020) 2.3 Kết quả việc thực hiện cưỡng chế THADS tại thành phố Lào Cai (giai đoạn 2016 - 2020) 56 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tinh thần đổi mới của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Quyền lực nhà nước thống nhất dưới sự lãnh đạo của Đảng, các cơ quan, tổ chức phối hợp với nhau trong quá trình hoạt động. Trong quá trình đổi mới và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước luôn giữa vai trò chủ đạo, nắm quyền điều hành, lãnh đạo. Nhà nước bằng quyền lực của mình ban hành các văn bản pháp luật nhằm điều chỉnh các mối quan hệ trong xã hội. Tuy nhiên, cùng với đó, các giao dịch và hoạt động dân sự cũng tăng lên một cách nhanh chóng, từ đó phát sinh nhiều tranh chấp, mâu thuẫn trên thực tế, cần có sự giải quyết của cơ quan Tòa án có thẩm quyền. Tuy nhiên, trên thực tế không phải lúc nào bản án, phán quyết của Tòa án được tuân thủ, chính vì vậy, cần phải có hoạt động thi hành án nói chung và thi hành án dân sự nói riêng nhằm đảm bảo bản án, phán quyết của Tòa án được thực hiện trên thực tế, từ đó để bảo vệ quyền và lợi ích của các bên liên quan. Thi hành án dân sự (THADS) có ý nghĩa to lớn, không chỉ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể, mà còn đảm bảo pháp luật không chỉ là những quy định khô khan mà mà được hiện thực hóa trên thực tế. Qua đó thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, tạo nên môi trường phát triển trong sạch và vững mạnh. Tính quyền lực của THADS thể hiện cao nhất ở hoạt động cưỡng chế thi hành án, trong đó có yêu cầu kê biên tài sản. Đây được coi là một trong những biện pháp mạnh mẽ nhất được áp dụng trong THADS. Khẳng định như vậy bởi lẽ, tài sản là quyền sử dụng đất (QSDĐ) là tài sản có giá trị lớn không chỉ về mặt vật chất mà còn cả về mặt tinh thần đối với mỗi người dân. Chúng là nơi ăn, chốn ở, nguồn sống và việc làm, là cơ sở kinh doanh để nguồn thu nhập trong cuộc sống và tích lũy làm giàu của mỗi hộ gia đình, cá nhân. Đối với doanh nghiệp, QSDĐ là nguồn vốn lớn, là yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất, là tài sản bảo đảm cho các giao dịch dân sự, thương mại trong quá trình kinh doanh. Quan trọng như vậy nên mỗi tổ chức, cá nhân, hộ gia đình đều có ý thức để quản lý và bảo vệ, bảo toàn đối với tài sản thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mình. Chỉ khi không thể hoặc buộc 1 phải từ bỏ đối với tài sản đó thì như là biện pháp cuối cùng các chủ thể này không thể khác. Theo đó, dứt bỏ đối với tài sản đó không phải là điều dễ dàng đối với các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân. Kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án là một trong những biểu hiện khó khăn là như vậy. Theo quy định tại khoản 3 Điều 71 của Luật THADS năm 2008, được sửa đổi, bổ sung năm 2014, kê biên, xử lý tài sản là QSDĐ là một trong những biện pháp cưỡng chế. Về cơ bản, Luật THADS năm 2008, được sửa đổi, bổ sung năm 2014 cũng như các văn bản hướng dẫn thi hành và có liên quan đến thi hành án như nghị định, thông tư cũng đã quy định khá chặt chẽ, đầy đủ, rõ ràng về trình tự, thủ tục áp dụng kê biên tài sản là QSDĐ để đảm bảo thi hành án. Vì vậy, trong thời gian gần đây, nhiều vụ việc về QSDĐ hoặc có liên quan đến QSDĐ với giá trị lớn được giải quyết thông qua công tác kê biên để quản lý, kiểm soát tài sản là QSDĐ. Nhờ đó, phục vụ cho công tác thi hành án đã được tổ chức triển khai có hiệu quả hơn, phòng ngừa được tốt hơn tình trạng tẩu tán và gian lận trong cất giấu tài sản, góp phần làm cho công tác THADS đã đạt và vượt chỉ tiêu được giao ở nhiều tỉnh thành trong cả nước. Tuy nhiên, nhìn nhận và đánh giá một cách khách quan cũng không thể phủ nhận rằng, việc áp dụng biện pháp kê biên tài sản là QSDĐ từ thực tiễn của một số tỉnh, thành phố của cả nước vẫn chưa đạt được mục tiêu và kế hoạch đề ra. Quá trình triển khai công tác kê biên còn gặp nhiều khó khăn và rào cản, thậm chí nhiều trường hợp không thể thực hiện được do pháp luật thực định đất đai, nhà ở, về thi hành án và pháp luật khác có liên quan chưa thực sự đồng bộ, thống nhất và phù hợp. Điều quan trọng là giữa pháp luật thực định và thực tiễn triển khai còn có độ vênh rất lớn, chẳng hạn như: công tác đăng ký đất đai, hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu về đất đai chưa được triển khai đồng bộ, kịp thời và minh bạch cũng tác động và ảnh hưởng lớn tới công tác thi hành án nói chung và kê biên tài sản là QSDĐ đảm bảo cho THADS nói riêng. Thành phố Lào Cai tỉnh Lào Cai trong công tác kê biên để THADS cũng gặp những khó khăn và vướng mắc tương tự. Nhiều bản án, quyết định của Tòa án tuyên là QSDĐ thuộc phạm vi phải kê biên để phục vụ cho việc thi hành các phán quyết của Tòa để chuyển giao đất đó cho người khác song trên thực tế không thể tiến hành giao đất được cho người được thi hành án. 2 Trong nhiều trường hợp khi áp dụng biện pháp kê biên tài sản là QSDĐ thì phát sinh nhiều vấn đề tranh chấp do chưa xác định được ai là chủ sở hữu đích thực đối với QSDĐ đó, hoặc người sở hữu đối với tài sản trên đất không cùng với chủ thể sử dụng đất thuộc diện phải thi hành án... Cùng với đó, công tác phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực đất đai, nhà ở, cơ quan thi hành án và các cơ quan khác có liên quan còn thiếu sự liên kết, phối hợp chưa thực sự đồng bộ, kịp thời. Điều này dẫn đến chậm thi hành các bản án, quyết định của Tòa án, kéo theo hệ quả là quyền, lợi ích hợp pháp của người được thi hành án chưa được đảm bảo một cách tối đa. Với những vướng mắc và khó khăn nêu trên, với mong muốn từng bước tháo gỡ và khắc phục những khó khăn, vướng mắc, bất cập ở cả khía cạnh pháp luật và khía cạnh thực tiễn triển khai, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác kê biên tài sản là QSDĐ trong THADS nhằm bảo vệ tài sản cho Nhà nước, cho doanh nghiệp, cho công dân; tăng cường công tác pháp chế trong thi hành án từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, tác giả chọn đề tài: “Pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất để đảm bảo thi hành án từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ luật kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong bối cảnh hiện nay, thi hành án nói chung và THADS nói riêng là một hoạt động khá phức tạp và nhạy cảm, nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của các chủ thể trong xã hội. Vì vậy, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu, đề cập đến công tác THADS, cụ thể như: Hoàng Thọ Khiêm, Nguyễn Khắc Hiếu, Nguyễn Thanh Thủy, Nguyễn Thanh Phương, Lê Anh Tuấn (1999), Tìm hiểu pháp luật thi hành án dân sự, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999; Giáo trình Thi hành án dân sự Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội, 2012; Giáo trình Kỹ năng thi hành án dân sự, Học viện Tư pháp, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, 2012; Học viện Tư pháp, Tài liệu bồi dưỡng Chấp hành viên trung cấp, Hà Nội, 2014; Đề tài luận văn thạc sĩ luật học “Bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Bùi Thị Thu Hiền (Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014; Tổng cục THADS, Bộ Tư pháp, Sổ tay nghiệp vụ thi hành án dân sự, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, 2012; 3 Tổng cục THADS, Bộ Tư pháp, Sổ tay nghiệp vụ thi hành án dân sự, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, 2014; Tổng cục THADS, Bộ Tư pháp, Sổ tay nghiệp vụ Thi hành án dân sự, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, 2015;…. Còn nghiên cứu trực tiếp về kê biên QSDĐ có những công trình đã đề cập như: Bài viết: “Một số tồn tại, bất cập và những khó khăn, vướng mắc trong quá trình xử lý tài sản thế chấp là quyền sử dụng đất tại các Ngân hàng thương mại hiện nay”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 4, năm 2008 của tác giả Nguyễn Thị Nga; Bài viết: “Thực thi pháp luật về giao dịch bảo đảm trong hoạt động cấp tín dụng của ngân hàng thương mại - một số vướng mắc pháp lí và đề xuất hoàn thiện”, Phạm Thị Giang Thu, Nguyễn Ngọc Lương, Tạp chí Luật học, số 10/2011; Bài viết “Tính nhân văn trong áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên quyền sử dụng đất và tài sản trên đất”, Tạp chí dân chủ và pháp luật, số 3 năm 2019 của tác giả Đinh Phạm Văn Minh; Bài viết “Quyền sử dụng đất được kê biên để thi hành án”, Tạp chí Nghề Luật, số 7, năm 2020 của tác giải Bùi Nguyễn Phương Lê; Luận văn thạc sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội “Áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản nhằm thi hành các bản án, quyết định của tòa án qua thực tiễn thực hiện tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu” của tác giả Châu Vũ, 2012; Luận văn thạc sĩ Luật học, Đại học Luật Hà Nội, “Pháp luật kê biên tài sản là quyền sử dụng đất để đảm bảo thi hành án dân sự và thực tiễn thực hiện trên địa bàn tỉnh Hòa Bình” của Hoàng Xuân Hiến, 2019; Đề tài nghiên cứu cấp Bộ “Hoàn thiện pháp luật về bán đấu giá tài sản nhằm thúc đẩy thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam” do Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp thực hiện năm 2011... Ngoài ra, sách chuyên khảo có “Pháp luật về thế chấp quyền sử dụng đất tại các Tổ chức tín dụng ở Việt Nam - Thực trạng và hướng hoàn thiện”, Nhà xuất bản Tư pháp, tháng 4 năm 2015 của tác giả Nguyễn Thị Nga; “Bình luận Luật thi hành án dân sự”, Nhà xuất bản Tư pháp, năm 2019 của tác giả Nguyễn Văn Nghĩa…. Những năm gần đây, trong bối cảnh nền kinh tế xã hội ngày càng phát triển, các hoạt động, giao dịch về đất ngày càng tăng, vì thế mà có nhiều nhà nghiên cứu tìm hiểu về vấn đề cưỡng chế THADS, đặc biệt chuyên sâu về lĩnh vực kê biên QSDĐ. Tuy nhiên, số lượng công trình nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện liên quan đến các quy định của pháp luật và thực tiễn kê 4 biên QSDĐ trong THADS theo pháp luật Việt Nam còn chưa nhiều. Do đó, các công trình nghiên cứu khoa học kể trên đã đạt được nhiều thành tựu, có nội dung nghiên cứu ở nhiều góc độ, khía cạnh và mức độ khác nhau về THADS nói chung và kê biên, xử lý tài sản là QSDĐ nói riêng. Đây là những tài liệu quý báu, chứa đựng nhiều giá trị khoa học để tác giả kế thừa và có định hướng nghiên cứu ở những khía cạnh lý luận của vấn đề kê biên tài sản nói chung và tài sản là QSDĐ nói riêng để đảm bảo THADS. Cùng với đó, nghiên cứu từ thực tiễn thực thi pháp luật về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai được tác giả dành nhiều thời gian nghiên cứu chuyên sâu thông qua các số liệu báo cáo hàng năm; các hội nghị triển khai, hội nghị tổng kết công tác thi hành án qua các năm và một số vụ việc nổi cộm của thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai nhằm nhận diện tính đặc thù, những khó khăn, vướng mắc của địa phương trong quá trình triển khai công tác này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu các quy định của pháp luật về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án và nghiên cứu về thực tiễn triển khai pháp luật về về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án trên địa bàn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai nhằm đánh giá khách quan về thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi. Từ đó, đưa ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu các tiền đề lý luận về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án và lý luận pháp luật điều chỉnh kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án trong đó đặc biệt làm rõ bản chất, cơ cấu điều chỉnh pháp luật và các yếu tố chi phối, tác động tới pháp luật về kê biên QSDĐ để đảm bảo thi hành án Nghiên cứu và đánh giá thực trạng pháp luật chung và pháp luật chuyên ngành, các văn bản hướng dẫn của ngành, của địa phương về công tác thi hành án nói chung, kê biên tài sản là QSDĐ nói riêng để đảm bảo THADS nói riêng nhằm tìm ra những hạn chế, bất cập đã và đang là nguyên nhân gây khó khăn, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực thi pháp luật về kê biên tài sản là QSDĐ. Đồng thời, nghiên cứu thực tiễn triển khai công tác kê biên 5 QSDĐ trên địa bà thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai trong trong gian qua nhằm chỉ rõ những rào cản, những vướng mắc. Tìm hiểu rõ nguyên nhân của thực trạng bất cập, vướng mắc từ khía cạnh pháp luật và những khó khăn, tồn đọng từ quá trình tổ chức thực thi, từ đó đặt ra yêu cầu cần phải quán triệt và những giải pháp về hoàn thiện pháp luật và các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc thực hiện biện pháp kê biên tài sản là QSDĐ trong THADS từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu vấn đề kê biên tài sản là QSDĐ trong THADS từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai trên cơ sở: - Các quy định của Luật Đất đai năm 2013 cùng hệ thống các văn bản hướng dẫn thi hành Luật đất đai; - Các quy định của Luật THADS năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014) cùng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật THADS; - Pháp luật về công chứng, chứng thực, đăng ký bất động sản, đăng ký giao dịch bảo đảm và pháp luật khác có liên quan về kê biên QSDĐ để bảo đảm thi hành án; - Các báo cáo của tỉnh Lào Cai và của thành phố Lào Cai về công tác THADS qua các năm từ 2015 đến 2019. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng song trong khuôn khổ của luận văn thạc sĩ luật học với sự giới hạn về dung lượng số trang, thời gian nghiên cứu nên đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu việc kê biên QSDĐ để đảm bảo THADS mà không nghiên cứu việc kê biên QSDĐ trong các vụ án hình sự. Đề tài nghiên cứu các vấn đề pháp lý về kê biên QSDĐ trong THADS, đưa ra các ưu điểm, nhược điểm trong thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành, từ đó đưa ra các yêu cầu và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thực thi. - Về không gian: Luận văn nghiên cứu các vụ việc, các báo cáo chủ yếu nhấn mạnh tới việc Chấp hành viên (CHV) phải áp dụng biện pháp kê biên tài sản là QSDĐ trong THADS tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. Các 6 báo cáo của tỉnh được nghiên cứu trong tổng thể chung để nhận định, đánh giá vấn đề được bao quát, toàn diện và khách quan hơn trong quá trình nghiên cứu thực trạng kê biên QSDĐ tại thành phố Lào Cai. - Về thời gian: Thời gian nghiên cứu: từ năm 2015 -2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Bên cạnh đó, luận văn vận dụng cách tiếp cận đa ngành, liên ngành để nghiên cứu về kê biên tài sản là QSDĐ trong THADS. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu này, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản sau đây: phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp quy nạp, phương pháp so sánh, phương pháp lịch sử, phương pháp đối chiếu, phương pháp thống kê…, cụ thể như sau: + Phương pháp phân tích: phương pháp này chủ yếu được sử dụng để làm rõ các vấn đề lý luận về kê biên QSDĐ để đảm bảo THADS và xác định các giải pháp nhằm đảm bảo thi hành pháp luật. + Phương pháp lịch sử, so sánh, đánh giá, thống kê: được sử dụng để nghiên cứu tình hình trong nước và ngoài nước cũng như khi đánh giá thực trạng tại địa bàn tỉnh Lào Cai. + Phương pháp bình luận, phương pháp quy nạp, phương pháp diễn giải, phương pháp tổng hợp… được sử dụng để khái quát, hệ thống hóa các vấn đề, tổng kết lý luận, thực tiễn và khi nghiên cứu giải pháp hoàn thiện pháp luật và các biện pháp góp phần nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về kê biên QSDĐ trong THADS tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn đã đưa ra và lập luận, giải thích một số quan điểm cơ bản về THADS, kê biên QSDĐ trong THADS, thêm vào đó là tìm hiểu đặc điểm, bản chất của kê biên QSDĐ trong THADS, từ đó góp phần bổ sung làm phong phú thêm cho hoạt động nghiên cứu khoa học về pháp luật THADS. 7 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Từ việc nghiên cứu, tìm hiểu và đánh giá thực trạng pháp luật về kê biên QSDĐ trong THADS, tác giả đã đưa ra được những mâu thuẫn, bất cập cần sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật THADS. Bên cạnh đó, từ việc đánh giá thực trạng việc kê biên QSDĐ trong THADS, tác giả cũng đã phân tích nguyên nhân của những bất cập và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật, các biện pháp nâng cao hiệu quả kê biên QSDĐ trong THADS tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm ba chương: Chương 1: Lý luận về kê biên quyền sử dụng đất và lý luận pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự. Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự tại thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. Chương 3: Yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự từ thực tiễn thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai. 8 Chƣơng 1 LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT VÀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ KÊ BIÊN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Lý luận về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm về thi hành án dân sự 1.1.1.1. Khái niệm thi hành án dân sự Thi hành án dân sự có vai trò quan trọng, là một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn đến quá trình giải quyết cũng như kết quả của một vụ án dân sự. Để phán quyết cuối cùng của Tòa án thật sự phát huy hiệu quả trên thực tế, đồng thời các đương sự thực hiện đầy đủ nghĩa vụ cũng như quyền và lợi ích chính đáng của mình thì hoạt động THADS cần được triển khai thực hiện nhanh chóng, kịp thời. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay, tồn tại hai quan điểm về THADS. Một bên cho rằng THADS là một giai đoạn của tố tụng dân sự, trong khi đó một số quan điểm khác lại cho rằng THADS là một hoạt động hành chính - tư pháp. Cụ thể: (i) Theo quan điểm thứ nhất: các tác giả cho rằng THADS được xác định là một giai đoạn của quá trình tố tụng dân sự. Đây là quan điểm xuất phát từ sự phụ thuộc lẫn nhau giữa công tác xét xử và thi hành án, cụ thể: kết quả của hoạt động xét xử phải được thi hành trong thực tế, và muốn thực hiện được công tác thi hành án thì phải dựa trên hoạt động của công tác xét xử. Nếu theo quan điểm này, THADS thực chất là hoạt động tố tụng dân sự của Tòa án được các thực hiện bởi các chủ thể có thẩm quyền nhằm đảm bảo cho bản án và quyết định của Tòa án được thi hành một cách kịp thời, hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích của bên bị xâm phạm. (ii) Theo quan điểm thứ hai: một số tác giả lại nhận định THADS là một hoạt động hành chính - tư pháp. Quan điểm này cho rằng tố tụng là quá trình thực hiện các trình tự, thủ tục được pháp luật quy định để giải quyết các vụ án, tranh chấp trong xã hội, mặc dù quá trình này bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau nhưng chúng lại có liên quan mật thiết với nhau tạo thành một thể thống nhất, trong đó xét xử là giai đoạn cuối cùng, giai đoạn trung tâm và quan trọng nhất của hoạt động tố tụng, chính vì vậy bản án, quyết định do Tòa 9 án tuyên ở cuối giai đoạn xét xử là kết quả cuối cùng đánh dấu sự kết thúc của hoạt động tố tụng. Đây là quan điểm được thừa nhận rộng rãi hơn bởi lý do: - Bản án, quyết định dân sự của Tòa án là cơ sở pháp lý để các cơ quan có thẩm quyền tiến hành hoạt động thi hành án; - Sau khi bản án, quyết định được Tòa án tuyên vào cuối giai đoạn xét xử, thì hoạt động tiếp theo cần phải thực hiện là thực thi bản án, quyết định đó trong thực tế. Như vậy có thể thấy, hoạt động THADS có mối quan hệ mật thiết, đan xen với các giai đoạn tố tụng trước đó. Tuy có sự đan xen và liên kết, nhưng bản thân thi hành án cũng mang tính độc lập của riêng nó. Bởi lẽ, hoạt động thi hành án chỉ được phát sinh khi có quyết định của Thủ trưởng cơ quan THADS. Các cán bộ, cơ quan, các chủ thể có quyền và nghĩa vụ liên quan đều bắt buộc chấp hành quyết định của Thủ trưởng cơ quan thi hành án và có trách nhiệm hợp tác, phối hợp với nhau để cùng thực hiện. Có thể thấy, THADS mang tính chấp hành. Điều này chứng tỏ THADS không đơn giản chỉ là một hoạt động tố tụng. Trong quá trình thực hiện có sự tham gia của Tòa án và Viện kiểm sát có thẩm quyền, tuy nhiên trong một số vụ việc, với yêu cầu, lĩnh vực và tính chất khác nhau, có nhiều cơ quan nhà nước khác cũng tham gia vào quá trình thi hành án như Ủy ban nhân dân (UBND) các cấp, đơn vị nơi các chủ thể đang sinh sống và làm việc… - Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 quy định về chức năng kiểm sát thi hành án của Viện kiểm sát bên cạnh kiểm sát đối với hoạt động tư pháp. Với nhiệm vụ, quyền hạn như tên, trong nhiều trường hợp, Viện kiểm sát đã đưa ra nhiều kháng nghị với các quyết định THA, qua đó đảm bảo quyết định thi hành án được ban hành và thực thi đúng pháp luật. Như vậy, cho dù được quy định các chức năng riêng biệt, các cơ quan tư pháp, lập pháp, hành pháp vẫn có sự phối hợp với nhau. Điều này, cũng phản ánh mối quan hệ giữa quan hệ pháp luật tố tụng với quan hệ pháp luật về thi hành án. - Thi hành án dân sự không được coi là một giai đoạn trong quá trình tố tụng bởi lẽ THADS và tố tụng có mục đích khác nhau. Tố tụng là quá trình phân tích, tìm hiểu và giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn phát sinh giữa các bên chủ thể để dựa trên cơ sở đó đưa ra quyết định công bằng nhất, phù hợp nhất theo đúng quy định của pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên. Dựa trên mục đích này, toàn bộ quá trình tố tụng phải tuân theo trình 10 tự, thủ tục vô cùng chặt chẽ theo quy định của pháp luật và đảm bảo các nguyên tắc bình đẳng, công khai, dân chủ... và quá trình tố tụng kết thúc khi có phán quyết của Tòa án. Trong khi đó, bản chất của THADS là đưa phán quyết cuối cùng của Tòa án được thực hiện trên thực tế. Quá trình này có thể do các chủ thể phải thi hành án tự thực hiện hoặc được thực hiện theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định bởi cơ quan THADS nếu chủ thể phải thi hành án không tự giác thực hiện và phải tiến hành cưỡng chế thi hành án. - Ngoài ra, thi hành án không chỉ đơn thuần là hoạt động của các cơ quan hành chính mà còn là hoạt động nối liền giữa hoạt động tư pháp và hoạt động hành chính bởi lẽ thi hành án là giai đoạn kế tiếp của hoạt động xét xử. Thi hành án là dạng hoạt động chấp hành, quản lí và thể hiện rõ tính chất hành chính, và phải dựa vào các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực thi hành. Chính vì vậy, các quy định về hành chính - tư pháp được áp dụng linh hoạt trong hoạt động THADS, kết hợp với pháp luật tố tụng để đạt hiệu quả cao nhất. Việc áp dụng linh hoạt, nhuần nhuyễn các quy định trên tạo thuận lợi cho quá trình THADS được thực hiện nhanh chóng và xuyên suốt. Từ những phân tích trên, có thể hiểu THADS là việc tổ chức thực hiện các bản ản, quyết định có hiệu lực pháp lý do Tòa án ban hành nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan. 1.1.1.2. Đặc điểm của thi hành án dân sự Như đã phân tích, THADS là một dạng hoạt động hành chính - tư pháp do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền - cơ quan thi hành án thực hiện nhằm thi hành bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án. Chính vì vậy, hoạt động này mang những đặc điểm như sau: - Thi hành án dân sự có mối quan hệ mật thiết với hoạt động của Tòa án, đặc biệt hoạt động THADS có hiệu quả hay không phụ thuộc rất lớn vào chất lượng của hoạt động xét xử của Tòa án. - Hoạt động THADS được tiến hành theo một quy trình chặt chẽ do pháp luật quy định trong suốt quá trình thực hiện, dựa trên căn cứ pháp lý đầy đủ, rõ ràng để đảm bảo sự công bằng, đảm bảo quyền và nghĩa vụ của các bên trong THADS. - Thi hành án dân sự nhằm thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án. Hoạt động này mang tính bắt buộc đối với cá nhân, cơ quan tổ 11 chức liên quan tới bản án, quyết định của Tòa án; nếu các cá nhân, cơ quan, tổ chức đó không tuân thủ chấp hành sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi của mình. - Một đặc điểm thể hiện tính linh hoạt của THADS đó là quyền thỏa thuận của các chủ thể, miễn là những thỏa thuận này không trái với thuần phong mỹ tục, đạo đức xã hội, không vi phạm điều cấm của pháp luật. Để đảm bảo việc tự thỏa thuận này được thực hiện minh bạch, công khai và phụ hợp với việc thi hành án, pháp luật quy định về trách nhiệm của cơ quan THADS trong việc kiểm tra, giám sát và ghi nhận kết quả thỏa thuận, thống nhất của các bên. Điều này một lần nữa khẳng định nguyên tắc tự định đoạt của đương sự và thể hiện tính dân chủ trong chế tài của nước ta. Đây cũng là chủ trương xuyên suốt trong quá trình phát triển kinh tế và xã hội, tạo nên sự linh hoạt trong cơ chế THADS. Nhà nước rút gọn sự can thiệp vào hoạt động thi hành án, cùng với đó, các chủ thể cần tăng tính tích cực và chủ động để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình. Sự cởi mở này đã thúc đẩy kinh tế và xã hội phát triển năng động và đa dạng hơn. - Cơ quan THADS có quyền sử dụng các biện pháp nhất định như cưỡng chế, yêu cầu kê biên tài sản hoặc thực hiện việc ủy thác thi hành án để áp dụng vào các tình huống khác nhau. Việc này nhằm mục đích phát huy tối đa hiệu quả của hoạt động THADS. 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự 1.1.2.1. Khái niệm về kê biên quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự * Khái niệm kê biên Theo Từ điển Luật học, kê biên tài sản là một biện pháp cưỡng chế của Nhà nước áp dụng đối với tội mà theo quy định của Bộ luật Hình sự có thể bị phạt tiền hoặc tịch thu tài sản hoặc để đảm bảo trách nhiệm bồi thường thiệt hại, nhằm bảo đảm việc thi hành án hình sự1. Còn trong lĩnh vực tố tụng dân sự và THADS, thì kê biên tài sản là một biện pháp cưỡng chế THADS do cơ quan THADS áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án phải có nghĩa vụ thanh toán khoản tiền nào đó theo bản án, quyết định của Tòa án 1. Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển Luật học, Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội, tr. 243. 12