Tài liệu Pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất từ thực tiễn huyện bảo thắng, tỉnh lào cai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH: LUẬT KINH TẾ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BẢO THẮNG TỈNH LÀO CAI PHẠM THỊ THU HẰNG HÀ NỘI - NĂM 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BẢO THẮNG TỈNH LÀO CAI PHẠM THỊ THU HẰNG NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM THỊ HƢƠNG LAN HÀ NỘI - NĂM 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu khoa học của tôi trong quá trình học tập tại trƣờng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu trong quá trình học tập của tôi. Các kết quả trong công trình nghiên cứu của tôi đƣợc phân tích một cách trung thực, khách quan phù hợp với thực tiễn. Các kết quả công trình nghiên cứu của tôi chƣa từng đƣợc công bố ở các công trình nghiên cứu khác. Hà Nội, ngày 25 tháng 12 năm 2020 Tác giả luận văn Phạm Thị Thu Hằng DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT UBND tỉnh Ủy ban nhân dân tỉnh UBND huyện Ủy ban nhân dân huyện LỜI CẢM ƠN Việc hoàn thành luận văn thạc sĩ của em bên cạnh nỗ lực cố gắng của bản thân còn có sự chỉ bảo của thầy cô trong suốt thời gian học tập nghiên cứu luận văn thạc sĩ. Em xin chân thành biết ơn các thầy cô giáo của trƣờng Đại học Mở Hà Nội đã tâm huyết truyền đạt những kiến thức quí báu cho em trong quá trình học tập nghiên cứu tại trƣờng. Đặc biệt em chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến cô giáo TS. Phạm Thị Hƣơng Lan đã tận tình hƣớng dẫn em nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh. Tác giả luận văn Phạm Thị Thu Hằng MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT LỜI CẢM ƠN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ...................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 5 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ........................................ 6 6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận văn..................................................... 7 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 7 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT ............................................... 8 1.1. Lý luận pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ........................................ 8 1.1.1. Khái niệm pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ........................................................8 1.1.2. Nguyên tắc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ......................................................................11 1.1.3. Sự cần thiết điều chỉnh pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất .................................13 1.1.4. Những yếu tố tác động đến pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản trên đất ...................................14 1.2. Cơ cấu về nội dung của pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ................ 17 1.3. Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ......................................................................................................... 19 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 21 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT TẠI HUYỆN BẢO THẮNG, TỈNH LÀO CAI .......................................... 22 2.1. Thực trạng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất hiện nay ............... 22 2.1.1. Quy định đối với trƣờng hợp thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ......................................22 2.1.2. Quy định về thẩm quyền thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ...............................................24 2.1.3. Quy định trình tự, thủ tục thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ...............................................24 2.1.4. Quy định về xử lý trƣờng hợp không thu hồi đƣợc giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất......................27 2.1.5. Giải quyết khiếu nại, tố cáo về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ......................................29 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai .................................................................................. 32 2.2.1. Đặc điểm tình hình tự nhiên, kinh tế, xã hội .....................................32 2.2.2. Công tác quản lý đất đai và tình hình thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ..............................................................................................................39 2.2.3. Thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ......41 2.3. Kết quả của việc áp dụng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ............................................................... 61 2.3.1. Những kết quả đạt đƣợc của việc áp dụng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất huyện Bảo Thắng tỉnh Lào Cai ...............................................................................61 2.3.2. Những khó khăn, vƣớng mắc trong thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ..............................................................................................................64 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 68 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT ............................................. 69 3.1. Định hƣớng hoàn thiện pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ........................... 69 3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ...... 72 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất......................72 3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai .........................................................................................74 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 78 KẾT LUẬN .................................................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Với chức năng quản lý đất đai Nhà nƣớc có quyền công nhận quyền sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, cấp và thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất là một trong những biện pháp quản lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai mà Nhà nƣớc có vai trò là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất luôn là vấn đề phức tạp vì là cơ sở pháp lý làm thay đổi, chấm dứt quyền sử dụng đất của ngƣời sử dụng đất. Luật Đất đai năm 1993, Luật Đất đai năm 2003 và hàng loạt các văn bản hƣớng dẫn thi hành thƣờng xuyên đƣợc sửa đổi, bổ sung thay thế cho phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn song do sự phát triển nhanh chóng của tình hình kinh tế, xã hội nên nhiều quy định của các văn bản này không còn phù hợp để việc quản lý và sử dụng đất. Đáp ứng yêu cầu thời kỳ đẩy mạnh và phát triển toàn diện Luật Đất đai năm 2013 đã sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện hơn về việc quản lý và sử dụng đất trong đó có các quy định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Luật Đất đai năm 2013 đang đƣợc các cấp, các ngành và địa phƣơng triển khai thực hiện trong thời gian qua. Tìm hiểu các quy định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất là cần thiết nhằm thực hiện có hiệu quả việc thực hiện của các quy định pháp luật trong thực tiễn và khắc phục các khó khăn và vƣớng mắc trong thời gian tới. Bảo Thắng là một huyện biên giới cửa ngõ của tỉnh Lào Cai. Phía Bắc giáp huyện Hà Khẩu (Vân Nam - Trung Quốc) với đƣờng biên giới dài 15km; phía đông và đông bắc giáp giới với huyện Bắc Hà và Mƣờng Khƣơng; Phía nam giáp huyện Bảo Yên và Văn Bàn; phía tây giáp huyện Sa Pa và tây bắc 1 giáp thành phố Lào Cai. Dải đất này từ thời Hùng Vƣơng thuộc đất Tây Âu của Thục Phán, thời Bắc Thuộc là châu Cam Đƣờng quận Giao Chỉ, đến đời Lý thuộc Châu Đăng, đời Trần thuộc Quy Hoá. Từ thời nhà Lê đến khi thực dân Pháp chiếm đóng (1428 - 1886), Bảo Thắng thuộc châu Thuỷ Vĩ, phủ Quy Hoá, tỉnh Hƣng Hoá. Ngày nay, Bảo Thắng với diện tích trên 69 nghìn ha và trên 106 nghìn nhân khẩu. Toàn huyện có 17 dân tộc anh em chung sống ở 195 thôn, tổ dân phố thuộc 11 xã và 3 thị trấn. Thực hiện quy định của Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành huyện Bảo Thắng đã thực hiện quản lý đất đai đạt hiệu quả khá tốt. Tuy nhiên việc thi hành pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất trên địa bàn huyện còn gặp nhiều khó khăn, thách thức bởi vì thực tiễn thực hiện việc khai thác và sử dụng đất của các cá nhân, hộ gia đình, tổ chức trên địa bàn huyện còn mang tính tự phát, tự khai hoang ,khoanh vùng và sử dụng chuyển mục đích trái phép.... điều này ảnh hƣởng đến việc duy trì ổn định tình hình chính trị, trật tự địa bàn huyện phát sinh các tranh chấp, khiếu nại về đất đai. Để góp phần ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội và nâng cao hiệu quả quản lý đất đai trên địa bàn huyện Bảo Thắng thì việc nghiên cứu một cách hệ thống đầy đủ pháp luật về đất đai nói chung và các quy định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất riêng từ thực tiễn huyện Bảo Thắng, Tỉnh Lào Cai nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm là việc làm có ý nghĩa. Vì vậy, học viên lựa chọn đề tài: “ Pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất từ thực tiễn huyện Bảo Thắng, Tỉnh Lào Cai” làm luận văn thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tác động trực tiếp đến lợi ích của ngƣời bị thu hồi đất, nhà 2 đầu tƣ, Nhà nƣớc... Chính vì vậy, trong thời gian gần đây đã nhận đƣợc sự quan tâm của nhiều chủ thể trong xã hội. Qua tìm hiểu trong thời gian gần đây, tác giả thấy rằng có một số sách báo, công trình nghiên cứu vấn đề này cả về lý luận và thực tiễn liên quan nhƣ sau: Hà Chi (2019), Những trường hợp bị thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo pháp luật, Tạp chí Tòa án. Trong công trình nghiên cứu tác giả đã phân tích khá cụ thể những trƣờng hợp bị thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo pháp luật và những bất cập cả về quy định pháp luật cũng nhƣ thực tiễn đang đặt ra. Trên cơ sở đó tác giả đã có những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về đất đai nói chung và pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nói riêng trong thời gian tới. Đồng tác giả Nguyễn Thùy Trang, Võ Văn Bình ( 2019), Quyền khởi kiện, căn cứ thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Tạp chí Tòa án. Trên cơ sở những vụ án cụ thể tác giả đã phân tích những vấn đề pháp lý đặt ra trong tố tụng dân sự và những điều kiện để thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp. Tác giả đã đƣa ra các kiến nghị có giá trị tham khảo trong việc nghiên cứu và xây dựng pháp luật trong thời gian tới. Nhật Minh ( 2020), Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Hiểu sao cho đúng, Tạp chí Tài chính. Bài viết đã phân tích về trƣờng hợp thu hồi lại Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do cấp không đúng thẩm quyền, không đúng đối tƣợng, không đủ diện tích, không đủ điều kiện đƣợc cấp, không đúng mục đích, nguồn gốc theo quy định, trừ trƣờng hợp ngƣời sử dụng đất đó đã chuyển quyền sử dụng đất cho ngƣời khác theo quy định của pháp luật đất đai từ thực tiễn áp dụng có cách hiểu khác nhau nên cần pháp luật quy định sửa đổi và hƣớng dẫn cụ thể. Phạm Thị Hƣơng Lan ( chủ biên) ( 2018), Bình luận khoa học Luật Đất đai năm 2013. Trong công trình này, tác giả đã bình luận khoa học những quy 3 định của Luật Đất đai năm 2013 trong đó có các quy định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản trên đất. Nguyễn Thị Tâm (2014), Pháp luật về thu hồi đất trong việc giải quyết mối quan hệ giữa nhà nước, nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi, luận văn thạc sĩ luật học, do TS. Trần Quang Huy hƣớng dẫn. Trong nội dung luận văn đề cập đến thu hồi đất những có liên quan đến thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất trong mối quan hệ giữa nhà nƣớc, nhà đầu tƣ và ngƣời có đất bị thu hồi. Nguyễn Minh Tuấn (năm 2013), “Thu hồi đất vì mục đích kinh tế ở Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ; Phạm Thu Thùy " Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ở Việt Nam" Luận án tiến sỹ (năm 2014)... Trong nội dung luận văn đề cập đến thu hồi đất những có liên quan đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất khi tiến hành thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ tại địa phƣơng trong thời gian qua. Trần Thị Ngà (2014), Pháp luật về hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất nông nghiệp qua thực tiễn thi hành tại thành phố Phủ Lý - tỉnh Hà Nam, luận văn thạc sĩ luật học, PGS. TS. Nguyễn Quang Tuyến hƣớng dẫn. Đào Trung Chính, Đặng Hùng Võ và Nguyễn Thanh Trà,“Đánh giá thực tiễn triển khai công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư theo quy định của pháp luật”, công trình ghiên cứu này thực hiện tại 3 thành phố: Hà Nội, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh và đã đánh giá về chuyển đổi đất đai, thu hồi đất, những vấn đề về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất..... Tạp chí Khoa học và Phát triển 2013, số 3. Có thể thấy các công trình nói trên đã nghiên cứu trên nhiều khía cạnh pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nhƣng rất ít công trình tập trung nghiên cứu pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Hơn nữa, công trình nghiên cứu 4 tại địa phƣơng miền núi trong việc áp dụng pháp luật về nội dung này một cách chuyên sâu thì không có nhiều do đó cần thiết có công trình nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện các quy định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất thông qua việc tìm hiểu thực tiễn tại huyện Bảo Thắng, Tỉnh Lào Cai. Từ đó, đề xuất giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất và nâng cao hiệu quả thi hành tại địa phƣơng. * Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt mục đích nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất nhƣ khái niệm, nguyên tắc, các yếu tố tác động, cơ cấu nội dung pháp luật... - Phân tích, đánh giá và luận giải thực trạng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất theo Luật Đất đai năm 2013; chỉ ra những yếu kém, khó khăn, bất cập, yêu cầu và đòi hỏi từ thực tiễn tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. - Đề xuất một số định hƣớng, giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: - Hệ thống các quan điểm, đƣờng lối của Đảng, chính sách pháp luật 5 của Nhà nƣớc về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. - Các văn bản quy phạm pháp luật thực định về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Trong đó tập trung đánh giá, phân tích thực trạng về pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất; đƣa ra những vấn đề phát sinh từ thực tiễn trong thời gian qua. - Thực trạng việc thực hiện pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. * Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu các quy định pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất với thời gian nghiên cứu từ khi có Luật Đất đai 2013 đến nay, trên phạm vi huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu * Phƣơng pháp luận Phƣơng pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác- Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng về xây dựng Nhà nƣớc và pháp luật trong thời kỳ đổi mới; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy Nhà nƣớc nói chung và về đất đai nói riêng để đáp ứng nhu cầu phát triển đất nƣớc một cách bền vững và văn minh. * Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp hệ thống, bình luận, phân tích đƣợc sử dụng trong chƣơng 1 nhằm tìm hiểu một số vấn đề lý luận và pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. - Phƣơng pháp tổng hợp, diễn giải, đánh giá, thống kê, đối chiếu... chƣơng 2 để tìm hiểu về pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Đồng thời, đề xuất một số giải 6 pháp tích cực nhằm hoàn thiện pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. - Phƣơng pháp bình luận, phƣơng pháp quy nạp, phƣơng pháp diễn giải... đƣợc sử dụng tại chƣơng 3 để nghiên cứu về định hƣớng và giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng nhƣ nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. 6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần hệ thống hóa, bổ sung xây dựng luận cứ khoa học và thực tiễn của pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ở nƣớc ta. - Ý nghĩa thực tiễn: Đề tài đóng góp việc nghiên cứu vận dụng vào thực tiễn quy định pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất trên địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai và có thể nhân rộng áp dụng trên toàn quốc. 7. Kết cấu của luận văn Tác giả bố cục luận văn gồm các phần chính sau: Mở đầu, chƣơng 1, chƣơng2, chƣơng 3, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo. Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai Chƣơng 3: Định hƣớng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất 7 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI GIẤY CHỨNG NHẬN QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, QUYỀN SỞ HỮU NHÀ Ở VÀ TÀI SẢN GẮN LIỀN VỚI ĐẤT 1.1. Lý luận pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất 1.1.1. Khái niệm pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất Công tác quản lý và sử dụng đất đai luôn đƣợc Nhà nƣớc ta chú trọng nhằm đạt hiệu quả, tiết kiệm và đúng quy định pháp luật. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất ( sau đây gọi chung là giấy chứng nhận) là một trong những nội dung quản lý đất đai của nhà nƣớc nhằm đảm bảo trật tự và hiệu quả trong quá trình sử dụng đất. Khái niệm về thu hồi theo từ điển tiếng Việt định nghĩa thu hồi là việc “ thu về lại, lấy lại cái trước đó đã đưa ra, đã cấp phát hoặc bị mất vào tay kẻ khác”1. Đối với đất đai, do quyền sở hữu đất đai thuộc về toàn dân, do Nhà nƣớc là đại diện. Nhà nƣớc thống nhất quản lý đất đai và thực hiện các thủ tục để cấp giấy chứng nhận cho ngƣời sử dụng đất nhằm xác lập quyền sử dụng đất hợp pháp của họ. Theo Từ điển Luật học do Viện Khoa học Pháp lý ( Bộ Tƣ pháp) thì “Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Giấy chứng nhận do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp cho người sử dụng đất để bảo hộ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất”2. Luật Đất đai năm 2013 quy định rõ hơn: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là chứng thư pháp lý để Nhà nước xác nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở, tài Từ điển diếng Việt (2004), NXB Đà Nẵng Viện Khoa học Pháp lý ( 2006), Từ điển Luật học, trang 302, Nxb Tƣ pháp và Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội. 1 2 8 sản khác gắn liền với đất hợp pháp của người có quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và quyền sở hữu tài sản khác gắn liền với đất3. Dù có nhiều quan điểm nhƣng điểm chung cho thấy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là chứng thƣ pháp lý do Nhà nƣớc cấp cho ngƣời sử dụng đất để công nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất của họ là hợp pháp và là cơ sở pháp lý để thực hiện quyền của ngƣời sử dụng đất. Qua đó cho chúng ta thấy thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là việc Nhà nước ra quyết định hành chính để thu lại chứng thư pháp lý đã cấp cho người sử dụng đất. Lý do để thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất có nhiều lý do trong đó có thể là lỗi của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; có thể do lỗi của ngƣời sử dụng đất hoặc do phải thực hiện các trƣờng hợp thu hồi đất theo quy định của pháp luật. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất mang những đặc điểm sau đây: Thứ nhất, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất xảy ra do nhiều lý do khác nhau nhƣ: thu hồi do thực hiện các quy định về thu hồi đất dẫn đến thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất; thu hồi do lỗi của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; có thể do lỗi của ngƣời sử dụng đất trong quá trình sử dụng đất. Nhƣ vậy, việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất xảy ra không chỉ có yếu tố lỗi của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền hay của ngƣời sử dụng đất do vi phạm pháp luật đất đai mà còn có nguyên nhân từ việc quản lý, khai thác và sử dụng đất. 33 Khoản 16 Điều 3 Luật Đất đai năm 2013 9 Thứ hai, việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất thuộc thẩm quyền của cơ quan Nhà nƣớc có chức năng quản lý đất đai theo quy định của pháp luật. Thứ ba, Khi thực hiện thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì phải đƣợc thực hiện theo quy định về trình tự, thủ tục nhằm đảm bảo đúng quy định pháp luật và bảo vệ quyền lợi của ngƣời sử dụng đất cũng nhƣ trật tự quản lý của Nhà nƣớc. Thứ tư, trƣờng hợp thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì ngƣời sử dụng đất có thể đƣợc cấp lại Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc bị thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà Nhà nƣớc không cấp lại. Các trƣờng hợp này phụ thuộc vào tính chất của vụ việc thu hồi giấy chứng nhận trong trƣờng hợp nào?. Thứ năm, việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là thu hồi chứng thƣ pháp lý đã cấp cho ngƣời sử dụng đất và có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với ngƣời sử dụng đất. Nhƣ vậy, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là một trong những hoạt động quản lý nhà nƣớc về đất đai đất gắn liền với lợi ích của Nhà nƣớc nên pháp luật quy định ngày càng cụ thể để quyền năng của Nhà nƣớc đƣợc đảm bảo thực hiện trong việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất nói riêng và trong quản lý đất đai nói chung. Pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất một là một bộ phận của pháp luật đất đai nó bao gồm các quy phạm pháp luật đất đai do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền ban hành nhằm điều chỉnh nhóm quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực thu hồi, cấp lại, sửa đổi, đính chính quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất. Do vậy, pháp luật thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất có thể định nghĩa nhƣ sau: 10 Pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất là tổng hợp các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành về nguyên tắc, đối tượng, trình tự, thủ tục thu hồi giấy chứng nhận; thẩm quyền, tổ chức, hoạt động của cơ quan Nhà nước khi thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Qua việc phân tích pháp luật về thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất cho thấy đây là các quy phạm do Nhà nƣớc ban hành nhằm điều chỉnh những quan hệ xã hội giữa một bên là cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền và bên kia là các tổ chức, cá nhân, hộ gia đình bị thu hồi giấy chứng nhận. Đây là nhóm quan hệ xã hội thể hiện sự bất bình đẳng về địa vị pháp lý giữa các bên, thể hiện tính quyền uy phục tùng với cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền trong việc ban hành mệnh lệnh thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất. 1.1.2. Nguyên tắc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất liên quan đến quyền tài sản và tài sản thuộc sở hữu của ngƣời sử dụng đất vì gắn với đất đai và tài sản trên đất, đó không những là tƣ liệu sản xuất mà còn là sự gắn kết xã hội giữ Nhà nƣớc và ngƣời sử dụng đất. Chính lẽ đó, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cần phải dựa trên các nguyên tắc nhƣ sau: Thứ nhất, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất phải trên cơ sở quy định của pháp luật về đất đai. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất làm phát sinh quan hệ pháp lý giữa nhà nƣớc với ngƣời sử dụng đất phải theo đúng quy định pháp luật thuộc các trƣờng hợp thu hồi, mục đích của việc thu hồi, thẩm quyền thu hồi, trình tự, thủ tục 11 thu hồi đối với các trƣờng hợp thu hồigiấy chứng nhận khác nhau nhƣ: thu hồi giấy chứng nhận khi Nhà nƣớc thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh và thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; hay Nhà nƣớc thu hồi đất thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai và thu hồi đất do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa tính mạng con ngƣời thì ngƣời sử dụng đất nộp Giấy chứng nhận đã cấp trƣớc khi bàn giao đất cho Nhà nƣớc ( trừ trƣờng hợp cá nhân sử dụng đất chết mà không có ngƣời thừa kế quy định tại Điểm b Khoản 1 Điều 65 của Luật Đất đai); thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do cấp sai về đối tƣợng, diện tích, địa chỉ.... Thứ hai, việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất nhằm đảm bảo trật tự quản lý đất đai của Nhà nƣớc. Với vai trò là đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý về đất đai, Nhà nƣớc có vai trò và trách nhiệm phải đảm bảo công bằng cho ngƣời sử dụng đất và đảm bảo lợi ích chung của xã hội. Việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất không thể tùy tiện mà chỉ đƣợc thực hiện có căn cứ cho rằng do liên quan đến đất đai bị thu hồi hoặc do lỗi của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền hay ngƣời sử dụng đất trong quá trình sử dụng đất. Thứ ba, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất phải đảm bảo công khai, minh bạch và tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật. Thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất là phƣơng thức thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai của Nhà nƣớc trên thực tế thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất gặp rất nhiều khó khăn, phức tạp và dễ xảy ra những tranh chấp khiếu kiện vì đụng chạm đến lợi ích của ngƣời sử dụng đất. Thứ tư, việc thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cần tiến hành cách công khai, minh bạch 12