ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------------------NGUYỄN PHÙNG LƢU
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN
THẠCH HÀ, TỈNH HÀ TĨNH:
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
Hà Nội - 2014
i
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
NGUYỄN PHÙNG LƢU
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN
THẠCH HÀ, TỈNH HÀ TĨNH:
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
Chuyên ngành Quản lý kinh tế:
Mã số: 60 34 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS NGUYỄN HỒNG SƠN
Hà Nội – 2014
ii
Mục lục
Trang
Danh mục các ký hiệu viết tắt..........................................................................i
Danh mục các bảng..........................................................................................ii
Danh mục các hình vẽ.....................................................................................iii
Lời nói đầu.......................................................................................................1
Chương 1. Những vẫn đề lý luận chung về ngân sách nhà nước và ngân sách
cấp xã................................................................................................................8
1.1 Những lý luận chung về ngân sách nhà nước.............................................8
1.1.1Khái niệm, đặc điểm, chức năng của ngân sách nhà nước.............8
1.1.2 Các cấp ngân sách nhà nước và nguyên tắc phân cấp................. 11
1.1.2.1 Nguyên tắc phân cấp.......................................................11
1.1.2.2 Các cấp quản lý ngân sách nhà nước hiện nay...............12
1.2 Khái niệm, đặc điểm, vai trò của ngân sách cấp xã.............................12
1.2.1 Khái niệm, đặc điểm ngân sách xã....................................12
1.2.2 Đặc điểm ngân sách xã......................................................12
1.2.3 Vai trò của ngân sách xã....................................................14
1.3 Các nội dung quản lý ngân sách cấp xã.....................................................16
1.3.1 Quản lý thu ngân sách cấp xã.......................................................16
1.3.1.1 Xây dựng dự toán thu - chi ngân sách cấp xã.................16
1.3.1.2 Các khoản thu ngân sách xã............................................19
1.3.1.3 Tổ chức thu ngân sách....................................................22
1.3.2 Quản lý chi ngân sách..................................................................23
1.3.2.1 Nguyên tắc chi ngân sách...............................................23
1.3.2.2 Yêu cầu đối với thực hiện dự toán chi ngân sách...........24
1.3.2.3 Các khoản chi thuộc ngân sách xã..................................24
iii
1.3.2.4 Trách nhiệm của các tổ chức đơn vị thuộc xã và cá nhân
trong việc quản lý chi ngân sách...........................................................25
1.3.3 Quyết toán ngân sách xã..............................................................27
1.3.3.1 Thời gian chỉnh lý quyết toán ngân sách xã...................27
1.3.3.2 Các công việc thực hiện công tác khóa sổ và quyết toán
hàng năm..............................................................................................27
1.3.3.3 Quyết toán ngân sách cấp xã hàng năm..........................28
1.4 Một số tiêu chí đánh giá quản lý Ngân sách..............................................29
1.5 Sự cần thiết phải đổi mới quản lý ngân sách cấp xã..................................30
Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà
- Tỉnh Hà ........................................................................................................31
2.1 Những điều kiện kinh tế xã hội tác động đến quản lý ngân sách trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh...............................................................32
2.1.1 Điều kiện tự nhiên........................................................................32
2.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội...............................................................33
2.1.3 Thực trạng bộ máy quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh................................................................................34
2.1.3.1 Bộ máy quản lý ngân sách xã.........................................34
2.1.3.2 Thực trạng bộ máy quản lý ngân sách của các xã trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh....................................................36
2.2 Tình hình quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh
Hà Tĩnh............................................................................................................37
2.2.1 Tình hình quản lý thu ngân sách cấp xã.......................................37
2.2.2 Tình hình quản lý chi ngân sách cấp xã.......................................38
2.2.2.1 Chi thường xuyên của ngân sách xã...............................39
2.2.2.2 Chi đầu tư phát triển của ngân sách xã...........................41
iv
2.3 Kết quả, tồn tại và hạn chế trong quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh......................................................................43
2.3.1 Những kết quả đạt được...............................................................43
2.3.2 Tồn tại hạn chế.............................................................................46
2.3.2.1 Trong công tác thu ngân sách xã....................................46
2.3.2.2 Trong quản lý chi ngân sách xã......................................48
2.3.4 Nguyên nhân, tồn tại chủ yếu trong quản lý ngân sách xã...........56
Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã trên
địa bàn huyện Thạch Hà – Tỉnh Hà Tĩnh .......................................................59
3.1 Bối cảnh hiện nay, một số định hướng đổi mới quản lý ngân sách cấp xã hiện
nay...............................................................................................................................59
3.1.1 Nền kinh tế trong nước.................................................................59
3.1.2 Chủ trương của Đảng về phát triển nông nghiệp, nông thôn.......60
3.1.3 Xu hướng toàn cầu hóa và hợp tác hóa quốc tế...........................60
3.1.4 Công tác cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý ngân sách.61
3.1.5 Định hướng về phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Hà Tĩnh..........63
3.2 Một số giải pháp đổi mới quản lý ngân sách xã.......................................67
3.2.1 Đổi mới công tác quản lý thu ngân sách......................................68
3.2.2 Tăng cường nguồn thu ngân sách................................................72
3.2.3 Tiếp tục đổi mới chi ngân sách xã trên địa bàn............................73
3.2.4 Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về quản lý điều hành ngân sách nói
chung, ngân sách địa phương nói riêng...........................................................75
3.2.5 Nâng cao năng lực quản lý điều hành ngân sách.........................76
3.2.6 Tiến hành khoán chi...................................................................77
3.2.7 Đẩy mạnh công tác kiểm toán.....................................................78
3.2.8 Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động ngân sách cấp xã.......78
v
3.2.9 Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nước để đảm bảo cân
đối giữa các cấp ngân sách..............................................................................79
3.2.10 Tăng cườn quản lý tài chính thôn, khu phố................................81
3.2.11 Đổi mới quản lý ngân sách xã qua kho bạc nhà nước................85
3.2.12 Nâng cao năng lực đội ngũ chuyên môn....................................88
3.2.13 Khuyến khích thành lập các hợp tác xã, tổ chức tín dụng.........89
Kết luận...........................................................................................................91
Danh mục tài liệu tham khảo...........................................................................92
vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
STT
KÝ HIỆU
NGUYÊN NGHĨA
1
CNH - HĐH
Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa
2
HĐND
Hội đồng nhân dân
3
NĐ
Nghị định
4
TNCN
Thu nhập cá nhân
5
TT-BTC
Thông tư – Bộ Tài Chính
6
TDTT
Thể dục thể thao
7
UBND
Ủy ban nhân dân
8
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
9
XDCB
Xây dựng cơ bản
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT
KÝ HIỆU
BẢNG
1
Bảng 2.1
2
Bảng 2.2
3
Bảng 2.3
4
Bảng 2.3
5
Bảng 2.4
6
Bảng 3.1
NỘI DUNG
Thu ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà
năm 2010, 2011, 2012
Chi ngân sách trên địa bàn huyện Thạch Hà
năm 2010, 2011, 2012
Chi ngân sách cấp xã trong cơ cấu ngân sách
huyện
Thu ngân sách 31 xã, thị trấn của huyện Thạch Hà
- Hà Tĩnh
Chi ngân sách 31 xã, thị trấn của huyện Thạch Hà
- Hà Tĩnh năm 2010, 2011, 2012
Phân tích các điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách
thức
viii
TRANG
34
34
42
48
54
64
DANH MỤC HÌNH
STT
1
KÝ HIỆU
HÌNH
Hình 3.1
NỘI DUNG
TRANG
Quy trình để đảm bảo nộp thuế và quản lý thuế
hiệu quả
69
ix
LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (Gọi chung là ngân sách cấp xã) là
cấp ngân sách gắn với chính quyền cơ sở trong hệ thống tổ chức chính quyền
4 cấp của nước ta. Cấp xã là cấp chính quyền cuối cùng trực tiếp thực hiện
các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng ở địa
phương. Ngân sách cấp xã chính là phương tiện vật chất để chính quyền thực
hiện các chức năng nhiệm vụ của mình.
Trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước nói chung, công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới
nói riêng ngân sách cấp xã càng đóng vai trò quan trọng. Cấp xã chính là nền
tảng cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước, cấp chính quyền cơ sở có ổn
định phát triển tốt thì đất nước mới ổn định và phát triển. Vì vậy đầu tư cho
cơ sở chính là tạo nền tảng cho sự phát triển trong đó đầu tư nhân lực tốt,
nguồn ngân sách đảm bảo chính là điều kiện tiên quyết tạo nên sự thành công.
Tuy vây đến hiện nay các văn bản pháp luật quy định các nội dung về quản lý
ngân sách cấp xã còn nhiều bất cập với thực tiễn, và trên thực tế thì việc quản
lý còn nhiều hạn chế các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này còn chưa
được nhiều và chưa đáp ứng được yêu cầu nên cơ sở để hoàn thiện công tác
quản lý ngân sách cấp xã một cách toàn diện và tổng thể còn thiếu.
Huyện Thạch Hà là địa phương rộng nằm ở cửa ngõ phía bắc Thành
phố Hà Tĩnh. Trong những năm qua Thạch Hà đã có bước chuyển mình mạnh
mẽ nhất là trong kinh tế - xã hội, đời sống người dân có nhiều khởi sắc. Một
trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự phát triển đó là việc quản lý ngân
sách một cách có hiệu quả bảo đảm chi thường xuyên và tăng chi đầu tư phát
triển. Trong đó ngân sách xã chiếm một phần rất quan trọng trong ngân sách
chi toàn huyện. Tuy thu - chi một lượng ngân sách lớn như vậy nhưng nhìn
1
chung công tác quản lý ngân sách cấp xã còn nhiều bất cập, trình độ năng lực
của cán bộ còn nhiều yếu kém, sai sót, thất thoát trong thu chi xảy ra khá phổ
biến, một số xã thu chi không qua kho bạc, một số nguồn vốn đầu tư sử dụng
không hiệu quả, nguyên nhân chính là cơ chế chính sách chưa đồng bộ, quản
lý lỏng lẻo, trình độ cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy việc quản lý
ngân sách thế nào cho hiệu quả là việc đặt ra hết sức bức thiết đối với các cấp
các ngành.
Từ những lý do trên nên tôi chọn đề tài: Công tác quản lý ngân sách
cấp xã trên địa bàn Huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh: Thực trạng và giải pháp. Đề
tài sẽ trả lời câu hỏi quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn như thế nào? Giải
pháp nào để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách trên địa bàn? Quá trình
nghiên cứu, khảo sát đánh giá hoạt động quản lý ngân sách trong thời gian
qua trên địa bàn huyện mong muốn góp một phần nhỏ trong việc đưa ra các
giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà Tỉnh Hà Tĩnh được tốt hơn để đảm bảo nguồn ngân sách của nhà nước, nguồn
lực của nhân dân được phát huy một cách hiệu quả.
2. Tình hình nghiên cứu:
Vấn đề quản lý ngân sách cấp xã là vấn đề tương đối nhạy cảm nên
trong thời gian qua đã có một số đề tài nghiên cứu cấp bộ, cấp nhà nước, các
đề tài thạc sỹ, tiến sỹ, các bài viết được đăng tải nhằm phục vụ cho việc
nghiên cứu, áp dụng trên thực tiễn.
Năm 2002 Quốc hội thông qua luật ngân sách sửa đổi luật ngân sách
1996 (được sửa đổi bổ sung năm 1998), để sửa đổi luật các cấp, ngành, bộ tài
chính, chính phủ đã có nhiều đề tài đánh giá việc áp dụng luật ngân sách 1996
trên thực tế, chỉ ra những điều hợp lý, chưa hợp lý của các quy định để từ đó
có điều chỉnh một cách phù hợp hơn.
2
Trong quá trình nghiên cứu nhiều học giả, nhà nghiên cứu cũng đã tập
trung đi sâu vào việc thu chi ngân sách nhà nước và ngân sách cấp xã như đề
tài “Nghiên cứu cơ chế thu chi ngân sách nhà nước trong mối quan hệ với chế
độ tăng trưởng kinh tế, xóa đói giảm nghèo và các tiêu chí kinh tế vi mô
khác” do TSKH Trịnh Huy Khánh làm chủ nhiệm. Đề tài cũng đã đi sâu 1
một số vấn đề thu chi ngân sách từ đó nêu ra các tác động của nó đến các chỉ
tiêu kinh tế, tuy vậy đề tài chưa đi sâu vào việc hoàn thiện quản lý ngân sách.
Đề tài “Đánh giá việc thực hiện luật ngân sách nhà nước và việc kiến
nghị hoàn thiện” do GS-TSKH Tào Hữu Phùng làm chủ nhiệm. Đề tài đi sâu
đánh giá việc áp dụng các quy định của luật trên thực tế từ đó tìm ra những
quy định bất cập nhằm hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật.
Luận án Tiến sỹ kinh tế của Nguyễn Văn Nhất “Giải pháp nâng cao
hiệu quả quản lý kinh tế và điều hành ngân sách nhà nước ở chính quyền cơ
sở”. Đề tài cũng đã đi sâu vào việc quản lý kinh tế nói chung trong đó có 1
phần về quản lý ngân sách của cấp cơ sở.
Đề tài “Thu chi ngân sách cấp xã một số vùng điển hình nhằm đề xuất
những chính sách phát triển nông thôn” do Nguyễn Đỗ Anh Tuấn làm chủ
nhiệm đề tài, đề tài cũng đã nghiên cứu việc thu chi ngân sách và có 1 số kiến
nghị đề xuất nhưng đề tài chỉ hướng vào quản lý ngân sách để phục vụ cho
việc phát triển nông thôn, đề tài đang dừng lại ở lĩnh vực phục vụ cho việc
phát triển nông thôn chưa đi sâu vào quản lý ngân sách nói chung.
Ở Hà Tĩnh đề tài về quản lý ngân sách trên địa bàn làm chưa nhiều
nhưng đã có 1 số đề tài thạc sỹ như luận văn thạc sỹ “Quản lý ngân sách nhà
nước trên địa bàn Tỉnh Hà Tĩnh” của Trịnh Văn Ngọc. Đề tài đã đi sâu vào
việc quản lý ngân sách nói chung từ đó nêu ra những bất cập trong quản lý
ngân sách để nêu ra các giải pháp hoàn thiện.
3
Đến thời điểm hiện nay, nhìn chung các công trình nghiên cứu đa số
chủ yếu đang tập trung về công tác quản lý ngân sách nhà nước nói chung.
Một số đề tài mang tính chuyên môn hóa như: Việc quản lý vốn đầu tư, quản
lý thuế trong đó có nêu về ngân sách xã nhưng cũng chỉ ở một số mục nhỏ
nhưng chưa đi sâu. Có một số đề tài luận văn thạc sỹ nghiên cứu về vấn đề
quản lý ngân sách cấp xã tuy vậy các công trình này chỉ nghiên cứu ở địa
phương của người thực hiện đề tài, và chưa nghiên cứu hết các nội dung
quản lý ngân sách cấp xã mà chủ yếu nặng về việc thu - chi theo quy định
của pháp luật. Các đề tài này chưa nghiên cứu phần dự toán, quyết toán, một
số khoản thu - chi không qua kho bạc (tọa thu, tọa chi) của địa phương.
Những đề tài đó nghiên cứu trên cơ sở dùng phương pháp so sánh,
tổng hợp, phân tích các đề tài này ít sử dụng phương pháp điều tra. Trên cơ
sở kế thừa những nghiên cứu trước đây đề tài này sẽ tiếp tục bổ sung, hoàn
thiện trên cơ sở đó nghiên cứu thêm các nội dung bổ sung thêm phần dự
toán, quyết toán ngân sách, một số điểm mới của nội dung quản lý ngân sách
cấp xã so với trước đây và thêm một phần về nguồn thu chưa qua kho bạc từ
đó đưa ra một số giải pháp mới nhằm ghoàn thiện về quản lý ngân sách cấp
xã.
Trên địa bàn huyện Thạch Hà - Hà Tĩnh đến thời điểm hiện nay chưa
có một công trình nào nghiên cứu về lĩnh vực quản lý ngân sách cấp xã.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
- Mục đích: Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách cấp xã
trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh từ đó nêu ra một số giải pháp
nhằm quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn một cách tốt hơn.
- Nhiệm vụ:
+ Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về ngân sách nhà nước nói chung
và ngân sách xã nói riêng.
4
+ Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh.
+ Trên cơ sở lý luận, phân tích đánh giá thực tiễn từ đó đưa ra một số
giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh để trong thời gian tới đảm bảo việc quản lý ngân
sách theo đúng quy định của pháp luật, bảo đảm thu đúng thu đủ, chi ngân
sách có hiệu quả, tiết kiệm để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của
huyện.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu: Quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện
Thạch Hà - Hà Tĩnh
- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn sẽ tập trung nghiên cứu việc quản lý
ngân sách cấp xã trong thời gian từ năm 2010 đến tháng 9 năm 2013. Vì năm
2010 là năm kết thúc thời kỳ ổn định ngân sách địa phương và bước sang thời
kỳ ổn định ngân sách năm 2011 đến năm 2015. Tuy vậy trong quá trình
nghiên cứu sẽ mở rộng ra một số nội dung liên quan của thời gian trước năm
2010.
Nội dung tập trung vào việc quản lý ngân sách cấp xã.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu của đề tài dựa trên phương pháp duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng và nhà nước về quản lý ngân
sách nhà nước nói chung, ngân sách xã nói riêng ngoài ra sử dụng phương
pháp tổng hợp, phân tích, so sánh, điều tra.
Sử dụng các phương pháp trên nhằm đánh giá một cách khách quan,
đúng đắn trên cơ sở quy định của pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước
về quản lý ngân sách cấp xã. Từ các số liệu điều tra, so sánh giữa các thời kỳ,
các năm khác nhau để từ đó thấy được những kết quả đạt được tìm ra các
5
nguyên nhân hạn chế mang tính bản chất để đưa ra các giải pháp khắc phục.
Trên cơ sơ điều tra tìm ra những điểm chưa phù hợp trong việc áp dụng các
quy định về quản lý nghân sách ở địa phương, tham khảo các kiến nghị đề
xuất của các nhà quản lý, các cán bộ làm công tác chuyên môn để đưa ra các
kiến nghị đề xuất nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách ở cấp xã trong
thời gian sắp tới một cách tốt hơn.
6. Những đóng góp mới của luận văn
Hiện nay đề tài nghiên cứu về quản lý nghiên cứu về ngân sách cấp xã
khá nhiều tuy vậy việc nghiên cứu quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn
huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh từ trước đến nay chưa có, trong khuôn khổ
nghiên cứu của đề tài dự kiến sẽ đóng góp một số nội dung như sau: Cung cấp
những nội dung thiết yếu về cơ sở lý luận ngân sách nói chung và ngân sách
cấp xã nói riêng. Từ cơ sở lý luận nghiên cứu việc thực thi áp dụng ở địa
phương để phát hiện những vấn đề hợp lý, chưa hợp lý, tồn tại, hạn chế,
nguyên nhân của nó để nêu ra các giải pháp hoàn thiện nhằm thực hiện tốt
hơn công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà
Tĩnh trong thời gian tới.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn gồm 3 chương
- Chương 1: Nội dung chính về ngân sách cấp xã.
Chương này sẽ trả lời câu hỏi ngân sách nhà nước là gì? Ngân sách cấp
xã là gì? Quản lý ngân sách nhà nước Có những nội dung gì? Vị trí của ngân
sách cấp xã trong hệ thống ngân sách nhà nước. Trên cơ sở đó chỉ ra một số
điểm chưa phù hợp trong các quy định của nhà nước về quản lý ngân sách cấp
xã và sự cần thiết phải đổi mới công tác quản lý ngân sách cấp xã.
6
- Chương 2: Nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên địa
bàn huyện Thạch Hà - Tỉnh Hà Tĩnh.
Chương này trả lời câu hỏi về thực trạng quản lý ngân sách cấp xã trên
địa bàn huyện Thạch Hà như thế nào? Các điều kiện kinh tế - xã hội ảnh
hưởng đến quản lý ngân sách, những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế
của công tác quản lý ngân sách cấp xã.
- Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý ngân sách cấp xã.
Chương này sẽ nêu ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản
lý ngân sách, nhằm giải quyết những tồn tại hạn chế đã nêu ở chương 2.
7
Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ NGÂN
SÁCH CẤP XÃ
1.1 Những lý luận chung về ngân sách nhà nƣớc
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm, chức năng của ngân sách nhà nƣớc.
+ Khái niệm
Thuật ngữ ngân sách nhà nước được sử dụng rộng rãi trong đời sống
kinh tế xã hội mọi quốc gia được nhiều nhà kinh tế học nghiên cứu. Song hiện
nay quan niệm về ngân sách nhà nước của mỗi quốc gia có sự khác biệt. Người
ta đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái các
lĩnh vực nghiên cứu. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nước là
bảng kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc
gia.
Luật ngân sách nhà nước được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày
16/12/2002, định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu - chi của
nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực
hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà
nước. Qua nghiên cứu chúng ta thấy rằng sự hình thành và phát triển của ngân
sách nhà nước nó gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của hàng hóa - tiền tệ
trong các phương thức sản xuất của cộng đồng và nhà nước của từng cộng
đồng. Nói cách khác sự ra đời của nhà nước, sự tồn tại của kinh tế tiền tệ là tiền
đề của sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nước và ngân sách
chính là phương tiện phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của một nhà nước.
8
+ Đặc điểm của ngân sách nhà nƣớc:
- Hoạt động thu chi ngân sách nhà nước luôn gắn liền với quyền lực
kinh tế chính trị của nhà nước và thực hiện chức năng của nhà nước được nhà
nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định.
- Hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn
tài chính nó thể hiện ở hai lĩnh vực thu và chi của ngân sách nhà nước
- Ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước luôn chứa
đựng những lợi ích chung và lợi ích công cộng.
- Ngân sách nhà nước cũng có những đặc điểm nhưu quỹ tiền tệ khác,
nét khác biệt với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước. Nó chia
thành nhiều loại quỹ nhỏ có tác dụng riêng sau đó mới được chi dùng cho
những mục đích đã định
- Hoạt động thu chi ngân sách nhà nước thực hiện theo nguyên tắc hoàn
trả không trực tiếp là chủ yếu.
+ Chức năng của ngân sách nhà nƣớc:
- Ngân sách nhà nước có 2 chức năng cơ bản đó là chức năng phân phối
và chức năng giám đốc.
- Chức năng phân phối của ngân sách nhà nước: Bộ máy nhà nước luôn
muốn hoạt động của mình một cách bình thường và ổn định để thực hiện tốt
các chức năng nhiệm vụ là quản lý mọi mặt của đời sống xã hội của một quốc
gia thì nhất thiết phải có nguồn ngân sách nhà nước đảm bảo. Nếu không có
các nguồn lực đảm bảo thì sẽ không tồn tại các cơ quan, đơn vị của nhà nước
và sẽ không tồn tại nhà nước. Đồng thời thì khi nguồn lực vật chất mạnh thì
đất nước sẽ mạnh.
Với quyền lực của mình nhà nước bắt buộc các thành viên trong xã hội
cung cấp cho mình các nguồn tài chính cần thiết, nhà nước hình thành các bộ
máy để đảm bảo thực hiện nếu cá nhân hay tập thể nào không thực hiện với
9
quyền lực của mình nhà nước sẽ tiến hành cưỡng chế để bắt buộc phải thực
hiện nghĩa vụ đóng nộp của ngân sách với nhà nước. Cơ sở để hình thành
nguồn lực tài chính là sự phát triển kinh tế phát triển sản xuất kinh doanh, vì
vậy trong quá trình phát triển kinh tế xã hội nhà nước phải nắm và tôn trọng
các quy luật kinh tế khách quan đồng thời phải bảo đảm hài hòa lợi ích của
các chủ thể của nền kinh tế. sản xuất kinh doanh phát triển thì nguồn thu của
nhà nước mới được đảm bảo.
Một ngân sách nhà nước vững mạnh là một ngân sách mà cơ chế phân
phối của nó đảm bảo được sự cân đối trên cơ sở phát triển sản xuất kinh
doanh, nuôi dưỡng nguồn thu để tăng được được thu đáp ứng yêu cầu chi.
Ngoài ra một nguyên tắc nhà nước vững mạnh còn phải thể hiện sự
phân phối và quản lý đúng đắn, hợp lý và hiệu quả. Nhà nước sử dụng khối
lượng tài chính từ nguồn ngân sách nhà nước để sử dụng vào mục đích phát
triển kinh tế xã hội và chi tiêu cho hoạt động của bộ máy nhà nước.
Từ đó ta có thể thấy bản chất của ngân sách nhà nước đó là hệ thống
các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các thành viên trong xã hội phát
sinh trong quá trình nhà nước huy động và sử dụng các nguồn lực nhằm bảo
đảm bảo yêu cầu thực hiện chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế xã hội
của nhà nước.
- Chức năng giám đốc: Nhà nước thông qua ngân sách nhà nước để biết
được nguồn thu - chi nào là cơ bản của từng thời kỳ, từng giai đoạn từ đó để
có giải pháp làm tốt việc thu -chi. Nhà nước định ra cơ chế thu chi hợp lý theo
dõi các phát sinh và những ảnh hưởng đến thu chi. Chức năng này thể hiện
nhà nước trong quá trình quản lý ngân sách sẽ thường xuyên thực hiện việc
giám sát, đôn đốc, kiểm tra một cách thường xuyên, liên tục cùng với quá
trình của các đối tượng phân phối ngân sách nhà nước. Thông qua chức năng
giám đốc để nhà nước kiểm soát tình hình tài chính vĩ mô.
10
Hai chức năng phân phối và giám đốc có mối quan hệ lẫn nha thông
qua phân phối để nhà nước thực hiện việc kiểm tra, giám sát và ngược lại
thông qua kiểm tra, giám sáy để thực hiện việc phân phối tốt hơn.
1.1.2 Các cấp ngân sách nhà nƣớc và nguyên tắc phân cấp
1.1.2.1 Nguyên tắc phân cấp ngân sách
Luật ngân sách nhà nước quy định: Ngân sách nhà nước quản lý thống
nhất theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, công khai, minh bạch, có phân công
phân cấp quản lý gắn quyền hạn với trách nhiệm.
Nhằm giải quyết các mối quan hệ trong quản lý sử dụng ngân sách
trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước cần phải thực hiện các nguyên tắc
nhất định đó là:
- Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước phải phù hợp với phân cấp quản
lý kinh tế xã hội, quốc phòng an ninh và trình độ quản lý của mỗi cấp trên địa
bàn, phân cấp kinh tế xã hội là cơ sở cho việc phân cấp quản lý ngân sách nhà
nước. Nếu việc phân cấp không phù hợp sẽ khó quản lý, không tạo được sự
chủ động cho các địa phương, đơn vị.
- Ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, đảm bảo thực hiện các
nhiệm vụ chiến lược quan trọng của quốc gia, hỗ trợ những địa phương chưa
cân đối được thu chi ngân sách. Ngân sách địa phương phân cấp nguồn thu
đảm bảo chủ động trong thực hiện trong thực hiện nhiệm vụ được giao. Ngân
sách địa phương giữ vai trò độc lập tương đối của mình thể hiện các cấp chính
quyền lập, chấp hành, quyết toán ngân sách cấp mình trên cơ sở các quy định
của nhà nước, bên cạnh đó phải chủ động sáng tạo khai thác các thế mạnh của
địa phương để tăng thu giảm chi thực hiện cân đối ngân sách.
- Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp quản lý ngân sách nhà
nước giữa các địa phương, sự công bằng ở đây cũng chỉ mang tính chất tương
đối có nghĩa việc giao nhiệm vụ thu chi phải căn cứ vào thực trạng nguồn lực
11
- Xem thêm -