NguyÔn ch©u giang
ThiÕt kÕ Bµi gi¶ng
®Þa lÝ 6
Trung häc c¬ së
Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi
Lêi nãi ®Çu
Sau mét thêi gian ng¾n ph¸t hµnh, bé s¸ch ThiÕt kÕ bµi gi¶ng §Þa lÝ 6 ®·
®−îc ®«ng ®¶o c¸c b¹n ®ång nghiÖp gÇn xa ®ãn nhËn, sö dông tham kh¶o cho
c¸c bµi so¹n cña m×nh. Kh«ng nh÷ng thÕ, nhiÒu b¹n cßn göi th− gãp ý, nhËn xÐt
mong cuèn s¸ch hoµn thiÖn h¬n. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m t¹.
ThÓ theo nhu cÇu cña b¹n ®äc kh¾p mäi miÒn ®Êt n−íc, chóng t«i ®· söa
ch÷a, bæ sung vµ t¸i b¶n lÇn thø nhÊt bé s¸ch nµy.
ThiÕt kÕ bµi gi¶ng §Þa lÝ 6 ®−îc viÕt theo ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa (SGK)
míi ban hµnh n¨m häc 2002 – 2003. S¸ch giíi thiÖu mét c¸ch thiÕt kÕ bµi gi¶ng
§Þa lÝ 6, theo tinh thÇn ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc
nhËn thøc cña häc sinh (HS).
VÒ néi dung, môc tiªu cÇn ®¹t ë tõng bµi häc, c¸c ph−¬ng tiÖn h÷u Ých vµ phï
hîp víi ®iÒu kiÖn gi¶ng d¹y hiÖn nay ë n−íc ta nh− b¶n ®å, biÓu ®å, h×nh ¶nh ®Þa
lÝ sinh ®éng, qu¶ ®Þa cÇu...
VÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc, ThiÕt kÕ bµi gi¶ng theo h−íng d¹y häc tÝch cùc
ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh, v× thÕ ®· cè g¾ng ®Þnh danh cô thÓ c¸c ho¹t
®éng d¹y – häc cña thÇy vµ trß. Ng−êi thÇy lu«n gi÷ vai trß tæ chøc, chØ ®¹o, trß lµ
chñ thÓ tÝch cùc, chñ ®éng n¾m b¾t tri thøc. Tr×nh tù c¸c b−íc lªn líp còng ®−îc
s¾p xÕp hîp lÝ, cã thÓ thay ®æi linh ho¹t theo tinh thÇn ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y
häc. ThiÕt kÕ bµi gi¶ng cßn ®−a ra c¸c bµi tËp tr¾c nghiÖm ë cuèi bµi, nh»m gióp
c¸c em cñng cè c¸c kiÕn thøc ®· häc.
Chóng t«i hy väng cuèn s¸ch nµy sÏ lµ c«ng cô thiÕt thùc, gãp phÇn hç trî
c¸c b¹n gi¸o viªn (GV) gi¶ng d¹y §Þa lÝ 6 cã hiÖu qu¶. Chóng t«i mong nhËn
®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c b¹n ®Ó cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n.
t¸c gi¶
Ch−¬ng I
Tr¸i §Êt
Bµi 1
VÞ trÝ, h×nh d¹ng
vµ kÝch th−íc cña Tr¸i §Êt
I.
Môc tiªu bµi häc
1. KiÕn thøc
• HS n¾m ®−îc vÞ trÝ vµ tªn (theo thø tù xa dÇn MÆt Trêi) cña c¸c hµnh tinh
trong hÖ MÆt Trêi, biÕt mét sè ®Æc ®iÓm cña Tr¸i §Êt.
• HiÓu mét sè kh¸i niÖm vµ c«ng dông cña ®−êng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn, kinh
tuyÕn gèc, vÜ tuyÕn gèc.
2. KÜ n¨ng
• X¸c ®Þnh ®−îc kinh tuyÕn gèc, vÜ tuyÕn gèc, nöa cÇu B¾c, nöa cÇu Nam,
nöa cÇu §«ng, nöa cÇu T©y.
• BiÕt quan s¸t, nhËn xÐt mét sè hiÖn t−îng ®Þa lÝ.
II. Ph−¬ng tiÖn d¹y – häc
• B¶n ®å tù nhiªn thÕ giíi.
• Qu¶ §Þa CÇu.
• H×nh 1, 2, 3 trong SGK (phãng to).
IIi. Ho¹t ®éng trªn líp
1. KiÓm tra bµi cò
a) HLy nªu néi dung cña m«n §Þa lÝ líp 6?
b) Ph−¬ng ph¸p ®Ó häc tèt m«n §Þa lÝ líp 6?
2. Bµi gi¶ng
Vµo bµi : Trong vò trô bao la, Tr¸i §Êt lµ mét hµnh tinh xanh trong hÖ MÆt
Trêi. Cïng quay quanh MÆt Trêi víi Tr¸i §Êt cßn 8 hµnh tinh kh¸c víi c¸c kÝch
th−íc, mµu s¾c, ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Tuy rÊt nhá nh−ng Tr¸i §Êt lµ thiªn thÓ duy
nhÊt cã sù sèng trong hÖ MÆt Trêi. RÊt l©u råi, con ng−êi lu«n t×m c¸ch kh¸m ph¸
nh÷ng bÝ Èn vÒ "chiÕc n«i" cña m×nh. Bµi häc nµy ta t×m hiÓu mét sè kiÕn thøc ®¹i
c−¬ng vÒ Tr¸i §Êt (vÞ trÝ, h×nh d¹ng, kÝch th−íc ...).
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß
Ghi b¶ng
1) VÞ trÝ cña Tr¸i §Êt trong hÖ MÆt
Trêi
GV. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t :
– HÖ MÆt Trêi; ng−êi ®Çu tiªn t×m ra
hÖ MÆt Trêi – ThuyÕt “mét T©m hÖ”
cho r»ng MÆt Trêi lµ Trung t©m cña
HÖ MÆt Trêi – ®ã lµ Nic«lai C«pecnic
(1473 – 1543).
Ho¹t ®éng 1
(C¸ nh©n)
CH : Quan s¸t H1 (SGK), hLy kÓ tªn 9
hµnh tinh lín trong hÖ MÆt Trêi. (Theo
thø tù xa dÇn MÆt Trêi). Tr¸i §Êt n»m
ë vÞ trÝ thø mÊy ?
Tr¸i §Êt n»m ë vÞ trÝ thø 3 trong sè 9
hµnh tinh theo thø tù xa dÇn MÆt Trêi.
GV (Më réng)
– Tr¸i §Êt lµ mét thiªn thÓ trong hÖ
MÆt Trêi. HÖ MÆt Trêi l¹i lµ mét bé
phËn rÊt nhá bÐ trong hÖ lín h¬n lµ hÖ
Thiªn Hµ (cßn cã tªn lµ hÖ Ng©n Hµ),
n¬i cã kho¶ng 200 tØ ng«i sao tù ph¸t
s¸ng gièng nh− MÆt Trêi.
– HÖ Ng©n Hµ chøa MÆt Trêi l¹i chØ lµ
mét trong hµng chôc tØ Thiªn Hµ trong
vò trô bao la…
GV : (L−u ý HS) c¸c thuËt ng÷ :
Hµnh tinh; H»ng tinh; MÆt Trêi; HÖ
MÆt Trêi, hÖ Ng©n Hµ.
CH (giµnh cho HS kh¸) :
HLy cho biÕt ý nghÜa cña vÞ trÝ thø 3
trong hÖ MÆt Trêi cña Tr¸i §Êt. (Theo
thø tù xa dÇn hÖ MÆt Trêi).
(Gîi ý) VÞ trÝ thø 3 - ®ã lµ kho¶ng
c¸ch tõ Tr¸i §Êt ®Õn MÆt Trêi lµ 150
triÖu km. Kho¶ng c¸ch võa ®ñ ®Ó n−íc
tån t¹i ë thÓ láng, rÊt cÇn cho sù
sèng...lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt
quan träng ®Ó gãp phÇn nªn Tr¸i §Êt lµ
hµnh tinh duy nhÊt cã sù sèng trong hÖ
MÆt trêi.
ChuyÓn ý : C¸c em ®L biÕt vÞ trÝ cña Tr¸i
®Êt. VËy h×nh d¹ng, kÝch th−íc cña Tr¸i
®Êt ra sao ta cïng chuyÓn sang môc 2.
2) H×nh d¹ng, kÝch th−íc cña Tr¸i §Êt
GV : - Mçi d©n téc trªn thÕ giíi cã trÝ
t−ëng t−îng kh¸c nhau vÒ Tr¸i ®Êt.
Khi loµi ng−êi ch−a cã c©u tr¶ lêi ®óng
vÒ h×nh d¹ng Tr¸i §Êt.
VÝ dô : ë ViÖt Nam trÝ t−ëng t−îng
cña ng−êi x−a vÒ h×nh d¹ng Tr¸i §Êt
qua phong tôc b¸nh ch−ng, b¸nh dµy...
– ThÕ kØ XVII : Hµnh tr×nh vßng
quanh thÕ giíi cña Ma-gien-l¨ng trong
1083 ngµy (1522) ®L cã c©u tr¶ lêi
®óng vÒ h×nh d¹ng Tr¸i §Êt.
Ngµy nay, ¶nh, tµi liÖu tõ vÖ tinh, tµu
vò trô göi vÒ lµ chøng cø khoa häc vÒ
h×nh d¹ngTr¸i §Êt .
CH : Quan s¸t ¶nh (Tr5) : HLy cho biÕt
Tr¸i §Êt cã h×nh g×?
(l−u ý) HS cã thÓ nãi Tr¸i §Êt h×nh
trßn.
– H×nh trßn lµ h×nh trªn mÆt ph¼ng.
– Nãi râ Tr¸i §Êt cã h×nh khèi.
GV : Dïng qu¶ ®Þa cÇu giíi thiÖu m«
h×nh thu nhá cña Tr¸i §Êt, kh¼ng ®Þnh
râ nÐt h×nh d¹ng Tr¸i §Êt .
CH : Quan s¸t H2(SGK) Cho biÕt kÝch
th−íc ®é dµi b¸n kÝnh vµ ®−êng xÝch
®¹o cña Tr¸i §Êt.
( DiÖn tÝch tæng céng cña Tr¸i §Êt lµ
510 triÖu km2).
ChuyÓn ý : Trªn qu¶ ®Þa cÇu hoÆc trªn
b¶n ®å ta thÊy cã nhiÒu ®−êng däc,
®−êng ngang, ®ã lµ nh÷ng ®−êng g×?
Ta cïng t×m hiÓu môc 3.
a) H×nh d¹ng
Tr¸i §Êt cã d¹ng h×nh cÇu.
b) KÝch th−íc
– Tr¸i §Êt cã kÝch th−íc rÊt lín
+ B¸n kÝnh : 6.370km
+ XÝch ®¹o : 40.076km
Ho¹t ®éng 2
(C¸ nh©n/cÆp)
GV : Dïng qu¶ ®Þa cÇu minh häa lêi
3. HÖ thèng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn
gi¶ng Tr¸i §Êt tù quay quanh mét trôc,
t−ëng t−îng gäi lµ ®Þa trôc . §Þa trôc
tiÕp xóc víi bÒ mÆt ®Êt ë hai ®iÓm. §ã
chÝnh lµ hai ®Þa cùc : Cùc B¾c vµ Cùc
Nam.
CH : Dùa vµo H3 (SGK) Cho biÕt :
– C¸c ®−êng nèi liÒn hai ®iÓm cùc B¾c
vµ Cùc Nam trªn bÒ mÆt qu¶ ®Þa cÇu lµ
nh÷ng ®−êng g×? Chóng cã chung ®Æc
®iÓm g×?
– Trªn qu¶ ®Þa cÇu cã thÓ vÏ ra bao
Kinh tuyÕn : Lµ nh÷ng ®−êng nèi cùc
nhiªu ®−êng kinh tuyÕn ?
B¾c ®Õn cùc Nam Tr¸i §Êt cã ®é dµi
– NÕu mçi ®−êng kinh tuyÕn c¸ch 10 ë
b»ng nhau.
t©m th× cã 360 ®−êng kinh tuyÕn.
CH : Nh÷ng vßng trßn trªn qu¶ ®Þa cÇu
vu«ng gãc víi c¸c kinh tuyÕn lµ nh÷ng
®−êng g×? So s¸nh ®é dµi cña chóng?
(nhá dÇn tõ xÝch ®¹o vÒ cùc)
– Trªn qu¶ ®Þa cÇu cã thÓ vÏ ra bao
– VÜ tuyÕn : Lµ nh÷ng vßng trßn vu«ng
nhiªu ®−êng vÜ tuyÕn
gãc víi Kinh tuyÕn, cã ®é dµi kh¸c
(nÕu c¸ch 10 ë t©m th× trªn bÒ mÆt ®Þa
cÇu tõ cùc B¾c- Nam cã 181 vÜ tuyÕn) nhau.
CH : – §Ó ®¸nh sè c¸c ®−êng kinh
tuyÕn, vÜ tuyÕn ng−êi ta lµm nh− thÕ
nµo?
(Chän ra 1 kinh tuyÕn, 1 vÜ tuyÕn lµm
gèc vµ ghi ë 0o ).
T×m trªn qu¶ ®Þa cÇu hoÆc trªn b¶n ®å
kinh tuyÕn gèc, vÜ tuyÕn gèc.
GV : Dïng qu¶ ®Þa cÇu, hoÆc b¶n ®å
thÕ giíi nªu râ :
– Kinh tuyÕn gèc (0o) ®i qua ®µi thiªn
v¨n Grin-uýt ë ngo¹i « thµnh phè Lu©n
§«n (n−íc Anh).
– VÜ tuyÕn gèc (0o) lµ ®−êng xÝch ®¹o.
– Kinh tuyÕn ®èi diÖn kinh tuyÕn gèc
lµ kinh tuyÕn 180, 2 kinh tuyÕn nµy
chia bÒ mÆt cña qu¶ ®Þa cÇu ra thµnh
b¸n cÇu §«ng vµ b¸n cÇu T©y.
+ C¸c kinh tuyÕn tõ 1o- 179o bªn ph¶i
kinh tuyÕn gèc lµ Kinh tuyÕn §«ng.
+ C¸c kinh tuyÕn tõ 1o-179o bªn tr¸i
kinh tuyÕn gèc lµ kinh tuyÕn T©y.
– XÝch ®¹o chia qu¶ §Þa cÇu ra lµm 2
phÇn lµ b¸n cÇu B¾c vµ b¸n cÇu Nam.
+ Tõ xÝch ®¹o – Cùc Nam cã 90 ®−êng
vÜ tuyÕn Nam.
+ Tõ XÝch ®¹o – Cùc B¾c cã 90 ®−êng
vÜ tuyÕn B¾c.
- HÖ thèng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn cã ý
nghÜa rÊt quan träng dïng ®Ó x¸c ®Þnh
vÞ trÝ cña mäi ®Þa ®iÓm trªn bÒ mÆt tr¸i
®Êt.( Chç giao nhau cña 2 ®−êng kinh
tuyÕn, vÜ tuyÕn).
3. Cñng cè
- Gäi HS ®äc phÇn ch÷ ®á ë trang 8 trong SGK.
- X¸c ®Þnh trªn qu¶ §Þa CÇu : C¸c ®−êng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn, kinh tuyÕn
§«ng, kinh tuyÕn T©y, vÜ tuyÕn B¾c, vÜ tuyÕn Nam, nöa cÇu §«ng, nöa cÇu T©y,
nöa cÇu B¾c, nöa cÇu Nam.
phiÕu häc tËp
Chän c©u tr¶ lêi ®óng vµ ®¸nh dÊu (x)
C©u 1 : Trong hÖ MÆt Trêi , Tr¸i §Êt n»m ë vÞ trÝ :
a. Thø 3 tõ MÆt Trêi ra.
b. Thø 7 tõ hµnh tinh ngoµi cïng vµo.
c. Thø 3 theo thø tù xa dÇn MÆt Trêi.
d. TÊt c¶ c¸c c©u trªn ®Òu ®óng.
C©u 2 : Kinh tuyÕn gèc lµ kinh tuyÕn :
a. Cã kÝch th−íc lín nhÊt trong c¸c ®−êng kinh tuyÕn.
b. Lµ ®−êng kinh tuyÕn ®i qua ®µi Thiªn v¨n Grin-uýt ë
ngo¹i « Lu©n §«n, quy −íc kinh tuyÕn 0o.
c. Vu«ng gãc víi ®−êng vÜ tuyÕn gèc.
d. Lµ ®−êng kinh tuyÕn 180o.
C©u 3 : NÕu mçi kinh tuyÕn c¸ch nhau 150 th× trªn qu¶ ®Þa cÇu sÏ v¹ch ra ®−îc :
a. 180 Kinh tuyÕn
b. 90 Kinh tuyÕn
c. 360 Kinh tuyÕn
d. 24 Kinh tuyÕn
C©u 4 : Trªn qu¶ ®Þa cÇu, n−íc ViÖt Nam n»m ë :
a. Nöa cÇu B¾c vµ nöa cÇu T©y
b. Nöa cÇu Nam vµ nöa cÇu §«ng
c. Nöa cÇu B¾c vµ nöa cÇu §«ng
d. Nöa cÇu Nam vµ nöa cÇu T©y
C©u 5 : HLy ghÐp « bªn tr¸i (I) víi « ch÷ bªn ph¶i (II) ®Ó cã mét ®¸p ¸n ®óng.
I
§¸p ¸n
II
1. XÝch ®¹o
a. Lµ kinh tuyÕn n»m bªn tr¸i kinh tuyÕn gèc.
2. VÜ tuyÕn gèc
b. Lµ ®−êng vÜ tuyÕn n»m phÝa trªn xÝch ®¹o.
c. Lµ ®−êng trßn lín nhÊt, chia qu¶ ®Þa cÇu 2
3. Kinh tuyÕn t©y
phÇn b»ng nhau.
4. VÜ tuyÕn B¾c
d. Lµ ®−êng xÝch ®¹o.
5. Kinh tuyÕn
e. Lµ khu vùc tõ xÝch ®¹o ®Õn cùc Nam, gåm
90 ®−êng vÜ tuyÕn Nam.
6. B¸n cÇu Nam
g. Lµ nöa ®−êng trßn trªn bÒ mÆt qu¶ ®Þa cÇu vµ
nèi liÒn 2 cùc.
7. Nöa cÇu §«ng
i. Lµ khu vùc tõ phÝa §«ng kinh tuyÕn gèc
®Õn kinh tuyÕn 1800.
h. Lµ nh÷ng ®−êng trßn v¹ch ngang trªn mÆt
8. VÜ tuyÕn
®Þa cÇu song song víi xÝch ®¹o.
§¸p ¸n : C©u 1 (d)
C©u 2 (b)
C©u 3 (d)
C©u 4 (c)
C©u 5; (1-c); (2-d); (3-a); (4-b); (5-g); (6-e); (7-i); (8-h)
4. H−íng dÉn vÒ nhµ
- Lµm bµi tËp 1, 2.
- §äc bµi ®äc thªm.
Bµi 2
B¶n ®å. c¸ch vÏ b¶n ®å
I.
Môc tiªu bµi häc
1. KiÕn thøc
• HS tr×nh bµy ®−îc kh¸i niÖm b¶n ®å vµ mét vµi ®Æc ®iÓm cña b¶n ®å ®−îc
vÏ theo c¸c phÐp chiÕu ®å kh¸c nhau. BiÕt mét sè viÖc c¬ b¶n khi vÏ b¶n ®å.
2. KÜ n¨ng
• RÌn luyÖn c¸ch quan s¸t, nhËn biÕt c¸c yÕu tè ®Þa lÝ ®¬n gi¶n trªn b¶n ®å.
II. Ph−¬ng tiÖn d¹y – häc
• Qu¶ §Þa CÇu.
• Mét sè b¶n ®å : ThÕ giíi, ch©u lôc, quèc gia, b¸n cÇu.
III. Ho¹t ®éng trªn líp
1. KiÓm tra bµi cò (gäi hai HS cïng lªn kiÓm tra : mét tr¶ lêi, mét lµm bµi tËp
trªn b¶ng).
a) VÞ trÝ cña Tr¸i §Êt trong hÖ MÆt Trêi. Nªu ý nghÜa.
b) Gi¶i bµi 1 (tr.8, SGK).
c) X¸c ®Þnh trªn qu¶ §Þa CÇu : C¸c ®−êng kinh tuyÕn §«ng vµ T©y, vÜ tuyÕn
B¾c vµ Nam, b¸n cÇu §«ng, T©y; b¸n cÇu B¾c, Nam; kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn gèc.
d) GV vÏ hai h×nh trßn (t−îng tr−ng cho Tr¸i §Êt) yªu cÇu mét HS ghi ®−êng
xÝch ®¹o, nöa cÇu B¾c, nöa cÇu Nam; mét HS ghi kinh tuyÕn gèc, nöa cÇu §«ng,
nöa cÇu T©y.
2. Bµi gi¶ng
Vµo bµi : Trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, bÊt kÓ lµ trong nghiªn cøu, häc tËp ®Þa lÝ
vµ trong x©y dùng ®Êt n−íc, quèc phßng, vËn t¶i, du lÞch v.v... ®Òu kh«ng thÓ thiÕu
b¶n ®å. VËy b¶n ®å lµ g×? Muèn sö dông chÝnh x¸c b¶n ®å, cÇn ph¶i biÕt c¸c nhµ
®Þa lÝ, tr¾c ®Þa lµm thÕ nµo ®Ó vÏ ®−îc b¶n ®å.
Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß
Ghi b¶ng
Ho¹t ®éng 1
(C¸ nh©n)
1) B¶n ®å lµ g× ?
CH. Quan s¸t, so s¸nh h×nh d¸ng c¸c
lôc ®Þa trªn b¶n ®å treo t−êng víi h×nh
vÏ trªn qu¶ ®Þa cÇu ?
+ Gièng nhau : ®Òu lµ h×nh ¶nh thu nhá
cña thÕ giíi hoÆc mét khu vùc hay quèc
gia.
+ Kh¸c nhau : – B¶n ®å vÏ trªn mÆt
ph¼ng cña giÊy.
– §Þa cÇu vÏ trªn mÆt cung nªn chÝnh
x¸ch¬n, gièng thùc tÕ h¬n.
–VËy theo em b¶n ®å lµ g× ?
Lµ h×nh vÏ thu nhá t−¬ng ®èi chÝnh x¸c
vÒ vïng ®Êt hay toµn bé bÒ mÆt Tr¸i §Êt
trªn mét mÆt ph¼ng.
ChuyÓn ý : Dùa vµo b¶n ®å, chóng ta
biÕt rÊt nhiÒu th«ng tin vÒ ®Þa lÝ tù
nhiªn, kinh tÕ – xL héi vµ mèi quan hÖ
gi÷a chóng. VËy, ®Ó vÏ ®−îc b¶n ®å cÇn
ph¶i lµm nh− thÕ nµo ?
Ho¹t ®éng 2
(C¸ nh©n / CÆp)
2) VÏ b¶n ®å
CH. BÒ mÆt tr¸i ®Êt lµ mét mÆt cong,
b¶n ®å lµ mÆt ph¼ng. VËy ®Ó vÏ ®−îc
b¶n ®å, viÖc ®Çu tiªn ph¶i lµm g× ?
(Ph¶i chuyÓn mÆt cong tr¸i ®Êt ra mÆt
ph¼ng tê giÊy).
CH. - VËy vÏ b¶n ®å lµ lµm c«ng viÖc Lµ chuyÓn mÆt cong h×nh cÇu cña Tr¸i
§Êt lªn mÆt ph¼ng cña giÊy b»ng c¸c
g×?
ph−¬ng ph¸p chiÕu ®å.
ChuyÓn ý : Dùa vµo b¶n ®å ®Ó cã kh¸i
niÖm chÝnh x¸c vÒ vÞ trÝ, sù ph©n bè c¸c
®èi t−îng, hiÖn t−îng ®Þa lÝ tù nhiªn,
kinh tÕ – xL héi, cña c¸c vïng kh¸c
nhau trªn Tr¸i §Êt.
CH. H4 biÓu thÞ bÒ cong Qu¶ §Êt, §Þa
CÇu ®−îc dµn ph¼ng ra mÆt giÊy. HLy
cho nhËn xÐt cã ®iÓm g× kh¸c H5.
(C¸c vïng ®Êt trªn b¶n ®å ®Òu cã sù
biÕn d¹ng nhÊt ®Þnh)
CH. T¹i sao ®¶o Gr¬nlen trªn b¶n ®å
H5 l¹i to gÇn b»ng diÖn tÝch lôc ®Þa Nam
MÜ.
(Thùc tÕ Gr¬nlen = 1/9 lôc ®Þa Nam MÜ).
GV (gi¶ng gi¶i) :
- Khi dµn mÆt cong sang mÆt ph¼ng b¶n
®å ph¶i ®iÒu chØnh, nªn b¶n ®å cã sai sè.
- Ph−¬ng ph¸p chiÕu MÐccato c¸c ®−êng
kinh vÜ lµ nh÷ng ®−êng th¼ng song song.
Cµng vÒ hai cùc sù sai lÖch cµng lín (sù
biÕn d¹ng), ®ã lµ ®iÒu gi¶i thÝch sù biÕn
d¹ng cña b¶n ®å khi thÓ hiÖn ®¶o Gr¬nlen
ë vÞ trÝ gÇn cùc B¾c gÇn b»ng diÖn tÝch lôc
®Þa Nam MÜ ë vÞ trÝ gÇn xÝch ®¹o cña nöa
cùc Nam.
KÕt luËn :
C¸c vïng ®Êt biÓu hiÖn trªn b¶n ®å ®Òu
cã sù biÕn d¹ng so víi thùc tÕ. Cµng vÒ
hai cùc sù sai lÖch cµng lín.
- VÝ dô minh häa kh¸c?
- §ã lµ −u, nh−îc ®iÓm cña tõng lo¹i
b¶n ®å.
CH. HLy nhËn xÐt sù kh¸c nhau vÒ h×nh
d¹ng c¸c ®−êng kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn ë
b¶n ®å H5, H6, H7.
(Cµng vµo chÝnh gi÷a khung kinh tuyÕn,
vÜ tuyÕn th× ®é chÝnh x¸c cµng cao).
T¹i sao cã sù kh¸c nhau ®ã ?
T¹i sao c¸c nhµ hµng h¶i hay dïng b¶n
®å cã kinh tuyÕn, vÜ tuyÕn lµ nh÷ng
®−êng th¼ng ?
(V× vÏ b¶n ®å giao th«ng dïng c¸c b¶n
®å vÏ theo ph−¬ng ph¸p chiÕu MÐcato
ph−¬ng h−íng bao giê còng chÝnh x¸c).
ChuyÓn ý : Trªn b¶n ®å thÓ hiÖn c¸c ®èi
t−îng ®Þa lÝ víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nã.
Ph¶i dùa trªn c¬ së ®Ó thÓ hiÖn ®−îc
nh− vËy ?
3) Mét sè c«ng viÖc ph¶i lµm khi vÏ
b¶n ®å
GV. Yªu cÇu HS ®äc môc 2 vµ tr¶ lêi
c©u hái :
- §Ó vÏ ®−îc b¶n ®å ph¶i lÇn l−ît lµm
nh÷ng c«ng viÖc g×?
- Gi¶i thÝch thªm vÒ ¶nh vÖ tinh, ¶nh
hµng kh«ng?
Thu thËp th«ng tin vÒ ®èi t−îng ®Þa lÝ.
TÝnh tØ lÖ, lùa chän c¸c kÝ hiÖu ®Ó thÓ
hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ trªn b¶n ®å.
3. Cñng cè
Ph−¬ng ¸n 1
a) B¶n ®å lµ g×? TÇm quan träng cña b¶n ®å trong viÖc häc ®Þa lÝ.
b) Yªu cÇu HS ®äc phÇn ch÷ ®á (tr. 11) vµ tr¶ lêi c©u hái :
- VÏ b¶n ®å lµ g×?
– C«ng viÖc c¬ b¶n nhÊt cña viÖc vÏ b¶n ®å?
– Nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c vïng ®Êt ®−îc vÏ trªn b¶n ®å?
– §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trªn ng−êi ta lµm nh− thÕ nµo?
Ph−¬ng ¸n 2. (PhiÕu kiÓm tra tr¾c nghiÖm)
H·y chän 1 ph−¬ng ¸n ®óng vµ ®¸nh dÊu (x) vµo « thÝch hîp.
C©u 1 : B¶n ®å lµ g× :
a. Lµ biÓu hiÖn mÆt cong h×nh cÇu cña Tr¸i §Êt trªn mÆt ph¼ng giÊy
b. Lµ h×nh vÏ thu nhá, t−¬ng ®èi chÝnh x¸c vÒ mét khu vùc hay toµn bé bÒ
mÆt Tr¸i §Êt.
c. Lµ h×nh vÏ thu nhá trªn giÊy, t−¬ng ®èi chÝnh x¸c c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ
trªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt ®−îc thu nhá theo tØ lÖ vµ cã l−íi kinh, vÜ.
d. Ph−¬ng ¸n a, b, c ®Òu ®óng.
C©u 2 : ¦u ®iÓm lín nhÊt cña b¶n ®å ®Þa lÝ lµ cho ng−êi sö dông thÊy ®−îc :
a. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng−êi.
b. C¸c lo¹i ®Þa h×nh, s«ng ngßi, khÝ hËu.
c. Sù ph©n bè cô thÓ c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ trong kh«ng gian.
d. T×nh h×nh ph©n bè d©n c− vµ c¸c dÞch vô cña con ng−êi.
C©u 3 : C¸c nhµ hµng h¶i hay dïng b¶n ®å cã kinh, vÜ tuyÕn lµ nh÷ng ®−êng th¼ng v× :
a. §Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ n¬i ®Õn.
b. V¹ch lé tr×nh ®i trªn biÓn.
c. C¸c ®−êng hµng h¶i chÝnh th−êng n»m gÇn xÝch ®¹o nªn dÔ chÝnh x¸c.
d. C¸c ®¸p ¸n ®Òu ®óng.
C©u 4 : B¶n ®å cã vai trß quan träng trong häc tËp vµ gi¶ng d¹y ®Þa lÝ v× :
a. ThÓ hiÖn mèi quan hÖ cña c¸c yÕu tè ®Þa lÝ.
b. ThÓ hiÖn h×nh d¹ng Tr¸i ®Êt ë mét n¬i hay mét khu vùc.
c. ThÓ hiÖn vÞ trÝ, sù ph©n bè c¸c yÕu tè, hiÖn t−îng ®Þa lÝ theo lLnh thæ.
d. TÊt c¶ c¸c ®¸p ¸n trªn .
C©u 5 : HLy s¾p xÕp c¸c thø tù c«ng viÖc ph¶i lµm khi vÏ b¶n ®å.
a. TÝnh tØ lÖ.
b. §o ®¹c (hoÆc sö dông ¶nh hµng kh«ngvµ ¶nh vÖ tinh) thu thËp th«ng tin
c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ.
c. ThÓ hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ trªn b¶n ®å.
d. Lùa chän kÝ hiÖu.
§¸p ¸n : C©u 1 (d)
C©u 2 (c)
C©u 3 (c)
C©u 5 (b-d-a-c)
C©u 4 (d)
4. H−íng dÉn vÒ nhµ
Cã thÓ ®−a môc b phÇn cñng cè sang phÇn h−íng dÉn häc ë nhµ.
§äc bµi 3; 4 nhãm HS chuÈn bÞ th−íc tØ lÖ ®Ó thùc hµnh bµi tËp tiÕt sau.
Bµi 3
I.
TØ lÖ b¶n ®å
Môc tiªu bµi häc
1. kiÕn thøc
• HS hiÓu tØ lÖ b¶n ®å lµ g× vµ n¾m ®−îc ý nghÜa hai lo¹i : sè tØ lÖ vµ th−íc tØ lÖ.
2. KÜ n¨ng
• BiÕt c¸ch tÝnh c¸c kho¶ng c¸ch thùc tÕ dùa vµo sè tØ lÖ vµ th−íc tØ lÖ.
• BiÕt vËn dông kiÕn thøc ®L häc ®Ó ®äc tØ lÖ c¸c yÕu tè ®Þa lÝ trªn b¶n ®å.
II. Ph−¬ng tiÖn d¹y – häc
• Mét sè b¶n ®å cã tØ lÖ kh¸c nhau.
• Phãng to H8 trong SGK.
• Th−íc tØ lÖ.
III. Ho¹t ®éng trªn líp
1. KiÓm tra bµi cò
a) B¶n ®å lµ g×? B¶n ®å cã tÇm quan träng nh− thÕ nµo trong gi¶ng d¹y vµ häc
tËp ®Þa lÝ?
b) Nh÷ng c«ng viÖc c¬ b¶n cÇn thiÕt ®Ó vÏ ®−îc b¶n ®å?
2. Bµi gi¶ng
Vµo bµi : BÊt kÓ lo¹i b¶n ®å nµo còng ®Òu thÓ hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ nhá
h¬n kÝch th−íc thùc cña chóng. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, ng−êi vÏ ph¶i cã ph−¬ng
ph¸p thu nhá theo tØ lÖ kho¶ng c¸ch vµ kÝch th−íc cña c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ ®Ó ®−a
lªn b¶n ®å. VËy tØ lÖ b¶n ®å lµ g×? C«ng dông cña tØ lÖ b¶n ®å ra sao, c¸ch ®o tÝnh
kho¶ng c¸ch trªn b¶n ®å dùa vµo sè tØ lÖ thÕ nµo? §ã lµ néi dung cña bµi.
Ho¹t ®éng cña thµy vµ trß
Ghi b¶ng
Ho¹t ®éng 1
1) ý nghÜa cña tØ lÖ b¶n ®å
a) TØ lÖ b¶n ®å
VÝ dô :
1 1
1
;
;
v.v...
20 50 100
GV. Dïng hai b¶n ®å cã tØ lÖ kh¸c
nhau. Giíi thiÖu vÞ trÝ phÇn ghi tØ lÖ
cña mçi b¶n ®å.
- Yªu cÇu HS lªn b¶ng ®äc, råi ghi ra
b¶ng tØ lÖ cña hai b¶n ®å ®ã.
1
1
(VD :
®ã lµ c¸c tØ lÖ
;
100.000 250.000
b¶n ®å. §−îc ghi ë phÝa d−íi, gãc cña
b¶n ®å. C¸c sè ®ã chÝnh lµ tØ sè gi÷a
kho¶ng c¸ch trªn b¶n ®å so víi
kho¶ng c¸ch t−¬ng øng trªn thùc ®Þa).
– TØ lÖ b¶n ®å lµ g×?
Lµ tØ sè gi÷a kho¶ng c¸ch trªn b¶n ®å so
víi kho¶ng c¸ch t−¬ng øng trªn thùc ®Þa.
Ho¹t ®éng 2
(Nhãm / CÆp)
CH. – §äc tØ lÖ cña hai lo¹i b¶n ®å, H8, b) ý nghÜa : TØ lÖ b¶n ®å cho biÕt b¶n
H9. Cho biÕt ®iÓm gièng, kh¸c nhau.
®å ®−îc thu nhá bao nhiªu so víi thùc
(Gièng : ThÓ hiÖn cïng mét lLnh thæ
Kh¸c : TØ lÖ kh¸c).
CH. Quan s¸t hai b¶n ®å treo t−êng vµ
hai b¶n ®å H8, H9.
Cho biÕt cã mÊy d¹ng biÓu hiÖn tØ lÖ
b¶n ®å?
- Néi dung mçi d¹ng?
Gi¶i thÝch tØ lÖ
®Þa.
Hai d¹ng biÓu hiÖn tØ lÖ b¶n ®å :
- TØ lÖ sè
– TØ lÖ th−íc
1
1
;
100.000 250.000
+ Tö sè chØ gi¸ trÞ g×? (Kho¶ng c¸ch
trªn b¶n ®å).
+ MÉu sè lµ sè chØ gi¸ trÞ g×? (Kho¶ng
c¸ch ngoµi thùc ®Þa).
(1 cm trªn b¶n ®å = 1 km ngoµi thùc
®Þa) → TØ lÖ sè; 1 ®o¹n 1 cm = 1 km
hoÆc v.v... → TØ lÖ th−íc).
GV kÕt luËn :
– TØ lÖ sè cho biÕt kho¶ng c¸ch trªn
b¶n ®å ®−îc thu nhá bao nhiªu lÇn so
víi thùc tÕ.
– TØ lÖ th−íc ®−îc thÓ hiÖn nh− mét
th−íc ®o ®L tÝnh s½n, mçi ®o¹n trªn
th−íc ®Òu ghi sè ®o ®é dµi t−¬ng øng.
trªn thùc ®Þa.
CH. Quan s¸t b¶n ®å H8; H9 cho biÕt :
- Mçi cm trªn mét b¶n ®å øng víi
kho¶ng c¸ch bao nhiªu trªn thùc ®Þa?
+ B¶n ®å nµo trong hai b¶n ®å cã tØ lÖ
lín h¬n? T¹i sao?
+ B¶n ®å nµo thÓ hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa
lÝ chi tiÕt h¬n? Nªu dÉn chøng?
(+ H8 : 1cm trªn b¶n ®å øng víi 7.500m
ngoµi thùc ®Þa. H9 : 1cm trªn b¶n ®å
øng víi 15.000m ngoµi thùc ®Þa.
+ B¶n ®å H8 cã tØ lÖ lín h¬n vµ thÓ
hiÖn c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ chi tiÕt h¬n).
CH. VËy : Møc ®é néi dung cña b¶n ®å
phô thuéc vµo yÕu tè g×? (TØ lÖ b¶n ®å).
- Muèn b¶n ®å cã møc ®é chi tiÕt cao
B¶n ®å cã tØ lÖ b¶n ®å cµng lín, th× sè
cÇn sö dông lo¹i tØ lÖ nµo?
l−îng c¸c ®èi t−îng ®Þa lÝ ®−a lªn b¶n
CH. Tiªu chuÈn ph©n lo¹i c¸c lo¹i tØ lÖ ®å cµng nhiÒu.
b¶n ®å? (Lín, trung b×nh, nhá).
GV chèt l¹i qui −íc 3 cÊp ®é tØ lÖ :
– TØ lÖ lín : Trªn 1: 200.000
– TØ lÖ TB : Tõ 1: 200.000 ®Õn 1 :
1000.000
– TØ lÖ nhá : D−íi 1 : 1000.000
GV. KÕt luËn : TØ lÖ b¶n ®å quy ®Þnh
møc ®é kho¶ng c¸ch hãa néi dung thÓ
hiÖn trªn b¶n ®å.
Ho¹t ®éng 3
(Nhãm)
2) §o tÝnh c¸c kho¶ng c¸ch thùc ®Þa
dùa vµo tØ lÖ th−íc hoÆc tØ lÖ sè trªn
b¶n ®å
GV. môc 2 :
Yªu cÇu HS ®äc SGK, nªu tr×nh tù
c¸ch ®o tÝnh kho¶ng c¸ch dùa vµo tØ lÖ
th−íc, tØ lÖ sè.
Ho¹t ®éng nhãm
GV. Chia líp thµnh 4 nhãm (hoÆc theo – Muèn biÕt kho¶ng c¸ch trªn thùc tÕ,
ta cã thÓ dïng sè ghi tØ lÖ hoÆc th−íc tØ
tæ) giao viÖc :
Nhãm 1 : §o vµ tÝnh kho¶ng c¸ch thùc lÖ trªn b¶n ®å.
®Þa theo ®−êng chim bay tõ kh¸ch s¹n
H¶i V©n - kh¸ch s¹n Thu Bån.
Nhãm 2. §o vµ tÝnh kho¶ng c¸ch thùc
®Þa theo ®−êng chim bay tõ kh¸ch s¹n
Hßa B×nh - kh¸ch s¹n S«ng Hµn?
Nhãm 3. §o vµ tÝnh chiÒu dµi cña
®−êng Phan Béi Ch©u (®o¹n tõ ®−êng
TrÇn Quý C¸p - ®−êng LÝ Tù Träng).
Nhãm 4. (T−¬ng tù nh− nhãm 3) §o¹n
®−êng NguyÔn ChÝ Thanh (®o¹n tõ LÝ
Th−êng KiÖt ®Õn ®−êng Quang Trung).
H−íng dÉn :
– Dïng compa hoÆc th−íc kÎ ®¸nh dÊu
kho¶ng c¸ch råi ®Æt vµo th−íc tØ lÖ.
– §o kho¶ng c¸ch theo ®−êng chim
bay tõ ®iÓm nµy sang ®iÓm kh¸c.
– §o tõ chÝnh gi÷a c¸c kÝ hiÖu, kh«ng
®o tõ c¹nh kÝ hiÖu.
GV. KiÓm tra møc ®é chÝnh x¸c cña
kiÕn thøc.
GV kÕt luËn : Muèn biÕt kho¶ng c¸ch
trªn thùc tÕ, ta cã thÓ dïng sè ghi tØ lÖ
hoÆc th−íc tØ lÖ trªn b¶n ®å.
3. Cñng cè
HLy ®iÒn dÊu thÝch hîp vµo chç trèng gi÷a c¸c sè tØ lÖ b¶n ®å sau :
1
1
1
100.000
900.000
1.200.000
PhiÕu Bµi TËp
C©u 1 : HLy ®iÒn vµo chç trèng(....) Nh÷ng tõ vµ côm tõ cho kiÕn thøc ®óng:
TØ lÖ b¶n ®å ®−îc biÓu hiÖn ë .........(1) d¹ng lµ.............(2). C¸c b¶n ®å cã
thÓ cã tØ lÖ ............(3) .TØ lÖ cµng ...............(4) th× møc ®é chi tiÕt cña néi
dung b¶n ®å cµng ............(5). TØ lÖ cµng ...............(6) th× cµng cã tÝnh chÊt
kh¸i qu¸t.
HLy chän 1 ph−¬ng ¸n ®óng vµ ®¸nh dÊu (x) vµo « thÝch hîp.
C©u 2 : HLy nªu ý nghÜa cña tØ lÖ b¶n ®å.
a. ChØ râ møc ®é thu nhá cña kho¶ng c¸ch ®−îc vÏ trªn b¶n ®å so víi
thùc tÕ.
b. ChØ râ møc ®é thu nhá cña th−íc tØ lÖ so víi kho¶ng c¸ch thùc trªn
mÆt ®Êt.
c. ChØ râ ®é sai kh¸c nhau gi÷a b¶n ®å vµ trªn thùc tÕ.
d. C¸c ph−¬ng ¸n trªn ®Òu ®óng.
C©u 3 : B¶n ®å nµo d−íi ®©y cã tØ lÖ lín.
a. B¶n ®å cã tØ lÖ 1 :
70.000
b. B¶n ®å cã tØ lÖ 1 : 700.000
c. B¶n ®å cã tØ lÖ 1 : 1000.000
d. B¶n ®å cã tØ lÖ 1 : 10.000.000
C©u 4 : Sè ghi tØ lÖ cña b¶n ®å sau ®©y lµ 1 : 200.000 Cho biÕt 5cm trªn b¶n ®å øng
víi.
a. 20km trªn thùc ®Þa.
b. 10km trªn thùc ®Þa
c. 8km trªn thùc ®Þa
d. 1km trªn thùc ®Þa
C©u 5 : Trong sè c¸c b¶n ®å cã tØ lÖ sau, b¶n ®å nµo thÓ hiÖn chi tiÕt râ nÐt nhÊt
a. 1/100.000
b. 1/2000
c.1/7500
d. 1/1000
C©u 6 : §iÒn kho¶ng c¸ch thùc tÕ øng víi kho¶ng c¸ch trªn b¶n ®å. C¸c tØ lÖ :
TØ lÖ
Kho¶ng c¸ch trªn b¶n ®å
1/10.000
1/25.000
1/500.000
1cm
2cm
5cm
Kho¶ng c¸ch trªn thùc ®Þa
m
km
* §¸p ¸n : • C©u 1 : (1) hai
(2) TØ lÖ sè vµ tØ lÖ th−íc
(3) Kh¸c nhau
(4) Lín
(5) Cao
(6) Nhá
• C©u 2 : (a)
• C©u 3 : (a)
• C©u 4 : (d)
• C©u 5 : (d)
• C©u 6 : TØ lÖ 1/25.000 : Trªn b¶n ®å 2cm lÊy b»ng 500m trªn thùc ®Þa
hoÆc 0,5 km.
4. H−íng dÉn vÒ nhµ : Lµm bµi tËp 2, 3 (tr.4, SGK).
Bµi 4
Ph−¬ng h−íng trªn b¶n ®å.
kinh ®é, vÜ ®é vµ täa ®é ®Þa lÝ
I. Môc tiªu bµi häc
1. KiÕn thøc
• HS biÕt vµ nhí c¸c quy ®Þnh vÒ ph−¬ng h−íng trªn b¶n ®å.
• HiÓu thÕ nµo lµ kinh ®é, vÜ ®é, täa ®é ®Þa lÝ cña mét ®iÓm.
2. KÜ n¨ng
• BiÕt c¸ch t×m ph−¬ng h−íng, kinh ®é, vÜ ®é, täa ®é ®Þa lÝ cña mét ®iÓm
trªn b¶n ®å, trªn qu¶ §Þa CÇu.
II. Ph−¬ng tiÖn d¹y - häc
• B¶n ®å ch©u ¸, b¶n ®å khu vùc §«ng Nam ¸.
• Qu¶ §Þa CÇu.
III. Ho¹t ®éng trªn líp
1. KiÓm tra bµi cò
a) TØ lÖ b¶n ®å lµ g×? Lµm bµi tËp 2 (tr.14, SGK).
b) Nªu ý nghÜa cña tö sè, mÉu sè trong sè tØ lÖ.
VÝ dô : 1/15.000.000; lµm bµi tËp 3 (tr.14, SGK).
(B¶n ®å cã tØ lÖ
15
1
=
)
10.500.000 700.000
2. Bµi gi¶ng
Vµo bµi : Khi nghe ®µi ph¸t thanh b¸o c¬n bLo míi h×nh thµnh, ®Ó lµm c«ng
viÖc phßng chèng bLo vµ theo dâi diÔn biÕn c¬n bLo chuÈn x¸c cÇn ph¶i x¸c ®Þnh
®−îc vÞ trÝ vµ ®−êng di chuyÓn c¬n bLo. HoÆc mét con tµu bÞ n¹n ngoµi kh¬i ®ang
ph¸t tÝn hiÖu cÊp cøu, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ chÝnh x¸c cña con tµu ®ã ®Ó lµm
c«ng viÖc cøu hé. §Ó lµm ®−îc nh÷ng c«ng viÖc trªn, ta ph¶i n¾m v÷ng ph−¬ng
ph¸p x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng vµ täa ®é ®Þa lÝ cña c¸c ®iÓm trªn b¶n ®å. Néi dung
bµi häc h«m nay sÏ gióp chóng ta nh÷ng kiÕn thøc ®ã
Ho¹t ®éng cña thµy vµ trß
Ghi b¶ng
Ho¹t ®éng 1
(C¸ nh©n – §µm tho¹i gîi më)
1) Ph−¬ng h−íng trªn b¶n ®å
CH. Tr¸i §Êt lµ mét qu¶ cÇu trßn, lµm
thÕ nµo x¸c ®Þnh ®−îc ph−¬ng h−íng
trªn mÆt qu¶ §Þa CÇu?
(LÊy ph−¬ng h−íng tù quay cña Tr¸i
- Xem thêm -
.PDF 
179 
481 
57 
