Thiết kế phân xưởng nấu của nhà máy bia với năng suất 35 triệu lít-năm
Đồ án công nghệ 3
Trang 1
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Lời Mở Đầu
Sự phát triển của ngành Công Nghiệp Thực Phẩm nói chung và ngành Công
Nghiệp Lên men nói riêng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, góp
phần làm đa dạng hóa nguồn thực phẩm cho xã hội và sản xuất ra nguyên liệu cho
một số ngành công nghiệp khác. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, ngành
công nghiệp lên men cũng càng ngày phát triển và đặt được nhiều thành tựu to lớn,
không ngừng hoàn thiện về số lượng và chất lượng.
“Bia” là một sản phẩm lên men được nhiều người ưa thích, với độ cồn thấp,
hương thơm đặc trưng, vị đắng dễ chịu của hoa houblon. Bia có tác dụng giải khát,
cung cấp một lượng lớn chất dinh dưỡng, kích thích tiêu hóa,…
Nguyên liệu chính dùng để sản xuất bia là: Malt đại mạch, hoa houblon, nấm
men, nước. Với một quy trình khá đặc biệt. Ngoài ra để tăng hiệu quả kinh tế, giảm
giá thành sản phẩm cũng như đa dạng hóa sản phẩm, các nhà máy sản xuất bia còn
dùng một số loại nguyên liệu thay thế như: Đại mạch chưa nảy mầm, gạo, ngô đã
tách phôi,...
Bia được sản xuất rộng rãi ở hầu hết các nước trên thế giới với sản lượng
ngày càng tăng và chất lượng ngày càng cao. Ở Việt Nam, bia còn là một mặt hàng
đem lại lợi nhuận cao cho nền kinh tế quốc dân. Trong những năm gần đây mặt
hàng này đang được chú trọng đầu tư và phát triển ở nước ta, tuy nhiên vẫn chưa
đáp ứng đủ nhu cầu rất lớn của người tiêu dùng. Vì thế việc xây dựng thêm nhà máy
bia là một nhu cầu thiết thực góp phần vào nền kinh tế đất nước.
Tôi xin trình bày phần thiết kế phân xưởng nấu của nhà máy bia bằng
phương pháp lên men liên tục với năng suất 35 triệu lít/năm.Với sự hướng dẫn của
KS Ngô Thị Minh Phương, giảng viên khoa Công Nghệ Hoá Học trường Cao Đẳng
Công Nghệ.
Đà Nẵng,ngày 04 tháng 05 năm 2009
Sinh viên thực hiện
Phạm Thị Thoa
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 2
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Chương 1: Giới thiệu nguyên liệu
Nguyên liệu dùng để sản xuất bia là: Malt đại mạch, hoa houblon, nước, nấm
men, ngoài ra người ta còn dùng một số nguyên liệu thay thế như: Đại mạch chưa
nảy mầm, gạo, ngô đã tách phôi,… để sản xuất một số loại bia.
1.1. Malt đại mạch
Malt đại mạch vừa là tác nhân đường hóa vừa là nguyên liệu đặc trưng dùng
để sản xuất bia. Qua nhiều năm liền nghiên cứu họ đã thấy rằng: Bia sản xuất từ
malt đại mạch có mùi vị và tính chất công nghệ hơn hẳn so với bia được sản xuất từ
malt của các hạt hào thảo khác.
Malt dùng cho sản xuất bia phải sạch có mùi thơm đặc trưng của malt, có vị
ngọt, có màu vàng sáng đều. Không được có mùi lạ, không hôi mốc và không hơi
khói.
Kích thước của các hạt phải đều, yêu cầu hạt trên sàng 2,8 mm và 2,5 mm
chiếm 94 % và dưới sàng 2,2 mm, không vượt quá 0,5 %. Khối lượng riêng của
malt bia dao động 520-600 g/l. Khối lượng của 1000 hạt chiếm khoảng 28-36 g. Độ
ẩm của malt sau khi sấy 2-3,5 % và trong thời kỳ bảo quản không vượt quá 6 %.
Độ chiết của malt là hàm lượng của các chất chuyển vào dung dịch trong quá
trình đường hóa đặt 75-82 %. Malt dùng để sản xuất bia có thời gian đường hóa 10
-35 phút, hoạt lực amylaza đặt 100-300 đơn vị.
Thành phần hóa học trung bình của malt bia tính theo phần trăm chất khô là:
Tinh bột
58 %
Đường khử
4 %
Saccazoza
5 %
Pentoza hoà tan
1 %
Pentoza không hòa tan và henxozan
9 %
Xenluloza
6 %
Chất chứa Nitơ
10 %
Chất béo
2,5 %
Chất khoáng
2,5 %
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 3
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Ngoài ra trong malt con chứa một ít các chất inozit, các chất màu, các tanin
và chất đắng.
Trong malt còn chứa các enzym thủy phân như: α-amylaza,
β-amylaza, protemaza, pitaza, peptidaza, xitaza, amylophotaza,… Trong đó các loại
enzym peptidaza, fitaza, xitaza là nhạy cảm với nhiệt độ hơn cả, do đó các loại
enzym này chỉ tồn tại trong các loại malt sấy nhẹ.
1.2. Hoa Houblon
1.2.1. Vai trò
Hoa houblon là nguyên liệu không thể thiếu được trong sản xuất bia. Nó làm
cho bia có mùi thơm và vị đắng dễ chịu, làm tăng khả năng tạo và giữ bọt, làm tăng
độ bền keo và ổn định thành phần sinh học của sản phẩm.
Người ta có thể sử dụng cao hoa, hoa viên hoặc hoa nguyên cánh. Nhà máy
bia thường sử dụng cao hoa và hoa viên.
1.2.2. Thành phần hóa học của hoa houblon
Thành phần hóa học của hoa houblon gồm nhiều chất khác nhau nhưng các
chất có giá trị trong công nghệ sản xuất bia là nhựa hoa houblon, các tanin và tinh
dầu. Ngoài ra trong hoa còn chứa một số chất khác như: protein, mỡ ,sáp, các hợp
chất phiprotein.
- Nhựa hoa houblon là thành phần chính rất quan trọng, nó bao gồm nhựa
cứng và nhựa mềm. Trong sản xuất bia quan trọng hơn vẫn là nhựa mềm và chủ yếu
nhất là α-acid đắng. Các chất đắng có trong bia là do nhựa hoa huoblon tạo nên,
ngoài tác dụng truyền vị đắng cho bia nó còn có tác dụng sát trùng, chúng ức chế sự
phát triển của vi khuẩn gram dương, ở nồng độ cao ức chế được vi khuẩn gram âm
nhưng không ảnh hưởng đến sự phát triển của men bia.
- Các chất tanin của hoa houblon là các polyphenol dễ hoà tan trong nước, dễ
bị oxi hóa nên nó bảo vệ nhựa houblon. Trong quá trình nấu bia, hầu hết tanin của
hoa houblon liên kết với protein của malt, do đó hàm lượng polyphenol ở trong bia
chủ yếu là của malt và chỉ khoảng 10 – 20 % là polyphenol của hoa houblon.
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 4
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
- Tinh dầu hoa houblon là một hỗn hợp phức tạp của các hydrat cacbon và
nhiều hợp chất chứa oxi dạng tecpen. Tinh dầu houblon không hòa tan trong nước
nhưng dễ bay hơi theo hơi nước. Trong quá trình sản xuất khoảng 98 % lượng tinh
dầu bị bay hơi chỉ còn khoảng 2 % tồn tại trong bia tạo hương thơm cho bia. Trong
quá trình bảo quản, tinh dầu sẽ mất dần do bay hơi và bị oxi hóa, do đó không dùng
hoa cũ để sản xuất bia và các sản phẩm chuyển hóa của tinh dầu nếu đưa vào bia sẽ
làm giảm chất lượng của bia.
1.2.3. Phương pháp bảo quản và nâng cao hiệu quả sử dụng hoa
Để bảo quản tốt cần giữ hoa trong các điều kiện sau:
-
Ngăn chặn sự xâm nhập của không khí vào hoa bằng cách bảo quản trong
thùng kín hoặc môi trường khí trơ.
-
Xông S02 để hạn chế sự oxi hóa và phát triển của vi sinh vật.
-
Bảo quản ở nhiệt độ thấp, gần 0oC vì ở nhiệt độ thấp có tác dụng kiềm
chế các quá trình hóa học hạn chế sự phát triển của vi sinh vật.
-
Cách ẩm tốt
Nếu bảo quản được trong các điều kiện trên thì hoa có thể bảo quản trong 2
năm mà chất lượng không thay đổi.
Hiệu quả sử dụng các chất đắng còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khi đun sôi
hoa với dịch đường, quan trọng nhất là thời gian và cường độ đun sôi, lượng hoa sử
dụng và pH của dịch đường. Nếu tiến hành houblon hóa trong điều kiện tối ưu thì
lượng chất đắng sử dụng được trong giai đoạn này khoảng 80 – 85 % còn 15 – 20 %
ở lại trong bã hoa.
Đối với nhà máy sử dụng 1/3 là cao hoa và 2/3 la hoa viên. Sau khi nhập về
hoa được bảo quản ở nhiệt độ là 0oC.
1.3. Nấm men bia
Tế bào nấm men chứa đến 80 % là nước. Bởi vậy trong nấm men bia ép tỉ lệ
giữa trọng lượng ướt và trọng lượng khô là 4 : 1. Nguyên tố chủ yếu là Cacbon
chiếm < 50 % chất khô. Các nguyên tố khác như Oxi (30-35 %), Nitơ (7,5%), hydro
(5%) và photpho (1%). Hàm lượng chất khoáng tổng số khoảng 5 – 10 % chất khô
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 5
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
của tế bào. Trong tế bào còn bao gồm rất nhiều vết các thành phần khác như Al, Ca,
Cu, Fe, Pb, Na, K, S, Mg, Ni,…
Các nhóm thành phần chính gồm các chất cao phân tử, đó là protein (4045%) chất khô, cacbonhydrat (30-35%), axit nucleic (6-8%) và lipit (4-5%). Thành
phần chính xác của các nhóm cao phân tử trong mỗi chủng nấm men khác nhau do
điều kiện nuôi cấy, pha phát triển.
Nấm men được sử dụng để sản xuất bia là loại vi sinh vật đơn bào thuộc
giống saccharomyces. Nhiệt độ tối ưu cho sinh trưởng của chúng là 25÷30 0C, nhưng
một số loài trong số này vẫn phát triển tốt ở nhiệt độ 2÷3 0C. Nấm men ngừng hoạt
động ở 400C và có thể chết dần ở nhiệt độ rất thấp. Nấm men có thể phát triển trong
môi trường có hoặc không có oxy và đóng vai trò rất quan trọng trong sản xuất bia,
vì quá trình trao đổi chất của tế bào nấm men bia chính là quá trình chuyển hóa
nguyên liệu thành sản phẩm. Nấm men có hai loại:
+ Saccharomyces cerevisiae : Thuộc loại nấm men nổi, chúng phát triển và
thực hiện quá trình lên men bia được ở nhiệt độ tương đối cao từ 12÷13 0C trở lên.
Trong quá trình lên men thì tế bào của chúng nổi lơ lửng trong dịch lên men và tập
trung trên bề mặt dịch.
+ Saccharomyces carlsbergensis Hansen : Đây là loại nấm men thực hiện quá
trình lên men chìm, phát triển tốt ở nhiệt độ 6÷70C. Trong quá trình phát triển tế bào
của chúng kết dính vào nhau thành chùm rồi lắng xuống đáy thiết bị khi hạ nhiệt độ
dịch lên men nên chúng rất dễ lấy ra khỏi thiết bị lên men để tái sinh men sử dụng.
Kích thước của tế bào nấm men từ 6 ÷ 9 µm, sinh sản dưới hình thức nảy chồi và
phân cắt.
Trong sản xuất bia hiện nay, cũng như yêu cầu về công nghệ sản xuất bia
ngắn ngày. Chủng nấm men nổi vẫn được áp dụng rộng rãi, vì các đặc tính của
chúng dần dần được cải thiện như : lên men được nhiệt độ thấp, có khả năng kết
lắng tốt, lên men nhanh các loại đường. Chính vì vậy nhà máy thiết kế sử dụng
chủng nấm men saccharomyces cerevisiae.
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 6
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Do yêu cầu về công nghệ cũng như sự phát triển của ngành công nghệ sinh
học chủng men bia nhà máy sử dụng là Saccharomyces cerevisiae. Cần có các đặc
tính sau :
1/ Độ thuần khiết sinh học
Chủng men bia thuần khiết là những chủng được tách ra từ một tế bào, đảm
bảo tính đồng nhất về mặt di truyền. Việc sử dụng các chủng thuần khiết là tối
thiểu bởi lẽ nó hạn chế sự thoái hóa giống trong quá trình sản xuất.
2/ Khả năng phát triển
Theo quan điểm của các nhà sản xuất bia thì nấm men ở pha loãng càng
loãng càng tốt. Các điều kiện thành phần dịch đường, độ thông khí, tỷ lệ nấm men
cấy, nhiệt độ lên men cũng như đặc tính di truyền của nấm men sẽ ảnh hưởng trực
tiếp đến quá trình lên men.
3/ Khả năng lên men
Năng lực lên men của một chủng nấm men bia phản ánh số lượng
hyđratcacbon mà nó có thể lên men được. Tế bào nấm men phân giải nguồn
hyđratcacbon trong môi trường để sinh tổng hợp các thành phần tế bào, tăng sinh
khối, đồng thời thực hiện các phản ứng chuyển hóa để tạo ra các sản phẩm của quá
trình lên men.
4/ Khả năng kết lắng
Kết lắng sớm hay muộn là đặc điểm di truyền của từng chủng nấm men mà
đặc điểm đó có thể bị ảnh hưởng bởi những yếu tố bên ngoài như thành phần các
chất trong dịch đường, hàm lượng ion Ca2+. Một số nhà nghiên cứu cho rằng thích
hợp nhất cho quá trình lên men là loại nấm men có độ kết lắng vừa phải, 90% kết
lắng còn 5 ÷ 10% không kết lắng.
1.4. Nước
Hàm lượng nước trong bia thành phẩm chiếm khoảng 77- 90%. Trong nhà
máy bia, nước được dùng với nhiều mục đích khác nhau như: Xử lý nguyên liệu,
nấu nguyên liệu, làm nguội bán thành phẩm, thanh trùng vệ sinh thiết bị, vệ sinh xí
nghiệp. Do đó lượng nước dùng trong nhà máy bia rất lớn. Lượng nước dùng để
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 7
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
trực tiếp nấu bia không những đòi hỏi có đầy đủ các tiêu chuẩn nước uống mà còn
phải có những yêu cầu riêng đáp ứng trong công nghệ sản xuất bia.
1.4.1. Thành phần hoá học trong nước sản xuất :
Nước là dung dịch loãng của các loại muối ở dạng ion. Nhóm cation nhiều
chất là: Ca2+, Mg2+, H+, K+, Na+, Fe2+, Mn2+, Al3+. Còn nhóm anion chủ yếu là OH -,
CO3-, Cl-, SO42-, NO3-, NO2-, SiO23-, PO43-... Các muối của canxi và magiê là những
hợp chất gây ra độ cứng của nước.
1.4.2. Những yêu cầu cơ bản của nước dùng nấu bia
Nước để nấu bia trước hết phải đảm bảo yêu cầu của nước uống: trong suốt,
không màu, có vị dễ chịu, không có mùi lạ và không chứa các vi sinh vật gây bệnh.
- Độ cứng trung bình của nước 5- 6 mg đương lượng/lít
- pH = 6,8- 7,3
- Độ axit không vượt quá 1- 2 mg/l.
- Hàm lượng cặn khô không vượt quá 600 mg/l.
Các chỉ tiêu sinh học: Chuẩn độ coli > 300, chỉ số coli < 3.
Hàm lượng kim loại có trong nước :
Fe không quá 0,3mg / lít.
Mn không quá 0,05 mg/ lít.
Mg không quá 120 mg /lít.
Zn không quá 5 mg / lít.
Flo không quá 1 mg / lít.
As không quá 0,05 mg / lít.
Cu không quá 3 mg / lít.
Pb không quá 0,1 mg / lít.
Se không quá 0,05 mg/ lít.
Nitrat không quá 35 mg / lít.
1.4.3. Sự ảnh hưởng của nước đến độ axit của dung dịch đường và bia
Độ axit tự nhiên của các bán thành phẩm và thành phẩm trong sản xuất bia
do các phosphat kali có trong malt quyết định. Trong malt bia chứa các muối
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 8
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
KH2PO4, K2HPO4, K3PO4. Nếu trong nước giàu ion HCO3- tức là nước có độ cứng
tạm thời cao thì trong quá trình nấu độ axit tự nhiên của dung dịch đường giảm bởi
các phản ứng sau:
2KH2PO4 + Ca(HCO3)2 = CaHPO4 + K2HPO + 2H2O + 2CO2
Nếu trong nước giàu Ca(HCO3)2 thì phản ứng sẽ xảy ra:
4KH2PO4 + 3Ca(HCO3)2 = Ca3(PO4)2 + 2K2HPO4 + 6H2O + 6CO2
Hoặc phản ứng xảy ra với Mg(HCO3)2:
2KH2PO4 + Mg(HCO3)2 = MgHPO4 + K2HPO4 + 2H2O + 2CO2
4KH2PO4 + 3Mg(HCO3)2 = Mg3(PO4)2 + 2K2HPO4 + 6H2O + 6CO2
Sự giảm độ axit tự nhiên (tăng pH) của các bán thành phẩm có ảnh hưởng
xấu đến công nghệ nấu bia như quá trình đường hoá khó khăn, dịch đường lọc chậm
kém trong cường độ tạo các kết tủa trong khi houblon hoá xảy ra chậm, kết qủa có
thể giảm hiệu suất thu hồi. Bia sản xuất từ dịch đường có pH cao thường có vị đắng
khó chịu và giảm độ bền sinh học.
Ngược lại với ion HCO3- các ion Ca2+ và Mg2+sẽ làm tăng độ axit tự nhiên
của các bán thành phẩm theo các phản ứng sau:
4K2HPO4 + 3CaSO4 = Ca3(PO4)2 + 2KH2PO4 + 3K2SO4
Ngoài ra các ion Ca2+ và Mg2+ có thể phản ứng với phosphat hữu cơ và các
protein làm tăng độ axit của dịch đường:
Protein H + Ca2+ = proteinat Ca + 2H+
Chính vì thế nên nước nấu bia tốt nhất có độ cứng trung bình, không vượt quá 7mg
đượng lượng/lít. Nếu nước có độ cứng quá lớn phải tiến hành xử lý.
1.4.4. Sự ảnh hưởng của nước đến chất lượng của bia
Ion SO42- làm cho bia có vị chát, tuy nhiên độ chát này chỉ nhận ra khi lượng
Ion SO42- nhiều, còn Ion SiO32- với hàm lượng 10 - 30 mg/l có thể xáo trộn quá
trình lên men và kết quả làm đục bia. Ion SiO 32- có nhiều ở trong malt, còn trong
nước không đáng kể. Ion NO3- nhiều cũng ảnh hưởng đến vị của bia. Mặt khác trong
quá trình lên men NO3- bị khử thành NO2- rất độc đối với nấm men. Với nồng độ
25mg/l NO2- đã có ảnh hưởng đến vị của bia. Các Ion Fe 2+, Fe3+ sẽ làm cho bia đục,
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 9
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
có vị khó chịu, màu bia đậm và bọt màu nâu. Cho nên hàm lượng sắt trong nước
không quá 0,2 - 0,5 mg/l. sự ảnh hưởng của mangan lên bia cũng giống như sắt và
có phần mãnh liệt hơn.
Các ion Mg2+ và Na+ đều làm cho bia có vị không bình thường. Người ta thấy
nếu dùng nước mềm hoặc nước có độ cứng trung bình để nấu bia thì các ion có
trong nước ảnh hưởng đến chất lượng của bia.
1.5. Nguyên liệu thay thế
Trong sản xuất bia, ở một số nơi người ta sử dụng nguyên liệu thay thế nhằm
mục đích hạ giá thành sản phẩm, tăng tính cạnh tranh.
Chọn nguyên liệu thay thế là ngô vì ở nước ta ngô là cây lương thực được
trồng nhiều sau lúa,có nhiều loại ngô khác nhau như ngô răng ngựa, ngô đá, ngô
bột, ngô nổ,... Nhà máy sử dụng nguyên liệu thay thế là ngô đã tách phôi với hàm
lượng tinh bột 77-84 %. Phôi ngô dùng để ép tách dầu ngô.
Hạt ngô bao gồm các thành phần sau:
Lớp vỏ quả
5-7 % khối lượng hạt
Lớp vỏ hạt
2 % khối lượng hạt
Lớp alơrông
6-8 % khối lượng hạt
Phôi
10-11 % khối lượng hạt
Nội nhũ
75% khối lượng hạt
Trong thành phần nội nhũ bao gồm tinh bột, protein, chất béo, đường, tro,
xenluloza,... trong đó tinh bột chiếm nhiều nhất.
Yêu cầu của ngô đưa vào sản xuất bia: phải có màu trắng đục (hàm lượng
tinh bột cao, hàm lượng protein thấp),kích thước hạt đồng đều, hạt ngô sạch, đã tách
phôi hoàn toàn.
Khi nhập về nhà máy, ngô được bảo quản trong kho chứa, thường xuyên
kiểm tra nhiệt độ và độ ẩm để kịp thời xử lý, thời gian bảo quản là 10 ngày.
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Trang 10
Đồ án công nghệ 3
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Chương 2: Chọn Và Thuyết Minh Dây Chuyền
Sản Xuất
2.1. Sơ đồ dây chuyền công nghệ phân xưởng nấu của nhà máy bia
Malt
Ngô
Nghiền
Nghiền
Đạm hóa
10 % so với bột ngô
Hồ hóa
Hội cháo
Đường hóa
Lọc dịc đường và rửa bã
Bã hèm
Hoa houblon
Houblon hóa
Bã hoa
Hơi
Lắng trong và làm lạnh dịch lên men
Chất tải lạnh
Sơ đồ dây chuyền công nghệ phân xưởng nấu của nhà máy bia
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 11
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
2.2. Chọn phương án sản xuất
2.2.1. Các phương pháp lên men
2.2.1.1. Lên men cổ điển:
Đây là phương pháp lên men có từ lâu đời quá trình lên men chính và lên
men phụ được thực hiện trong hai thiết bị riêng biệt. Thời gian lên men phụ thuộc
vào nồng độ chất hòa tan ban đầu của dịch đường và chế độ nhiệt trong thời gian
lên men đó. Quá trình lên men chính thực hiện ở áp suất thường, còn quá trình lên
men phụ được thực hiện dưới áp suất dư 0,3-0,7 atm. Tỉ lệ nấm men giống được sử
dụng khoảng 0,4-0,61/100 lít dịch đường.
Thiết bị lên men được chế tạo từ nhiều loại vật liệu khác nhau và thường có
thân dạng hình trụ đáy côn hoặc chỏm cầu.
Ưu điểm: Bia có chất lượng cao và ổn định
Nhược điểm: Thời gian lên men dài
2.2.1.2. Lên men 1 pha (lên men hiện đại)
Là quá trình lên men chính và lên men phụ được thực hiện trong cùng một
thiết bị. Phương pháp lên men này được thực hiện trong nhiều loại thiết bị có hình
dạng khác nhau. Sự điều chỉnh nhiệt độ lên men nhờ vào các áo lạnh có trong thiết
bị. Tỷ lệ nấm men giống được sử dụng cao hơn so với phương pháp cổ điển. Thời
gian lên men cũng được rút ngắn lại. Với phương pháp lên men này sẽ giảm bớt tổn
thất và các chi phí cho quá trình sản xuất
Ưu điểm: Chu kỳ lên men ngắn có sự chênh lệch nhiệt độ dẫn đến dung dịch
bị chuyển hóa, chuyển động nhanh, tiếp xúc nhiều nấm men suy ra khả năng thời
gian lên men ngắn.
Nhược điểm: Sản phẩm phụ tạo ra nhiều hơn đặc biệt là hàm lượng diacotyl
nhiều.
2.2.1.3. Lên men liên tục
Là quá trình lên men được thực hiện trong một dãy thiết bị được nối với
nhau bằng các ống chảy truyền. Phương pháp này cũng giảm được chi phí và rút
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 12
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
ngắn thời gian lên men so với phương pháp lên men cổ điển.Tuy nhiên phương
pháp này sẽ dẫn tới nhiễm khuẩn hàng loạt.
2.2.2. Chọn phương án sản xuất
Chọn phương pháp lên men liên tục vì chu kỳ lên men rút ngắn, do đó có
những ưu điểm nổi trội như: Tăng năng suất lao động nên giảm được giá thành sản
phẩm, giảm được vốn đầu tư, nấm men luôn luôn tồn tại và phát triển trong điều
kiện ổn định, do đó phát huy được ở mức cao nhất năng lực của chúng...
2.3. Thuyết minh dây chuyền công nghệ
2.3. 1. Làm sạch
2.3.1.1. Mục đích
Nguyên liệu malt và ngô đã tách phôi trước khi đưa vào sản xuất bia cần phải
làm sạch để tách hết bụi bẩn, loại bỏ các tạp chất nặng và các tạp chất nhẹ, làm kích
thước hạt đồng đều, không ảnh hưởng đến chất lượng của bia, tạo điều kiện thuận
lợi cho quá trình nghiền.
2.3.1.2. Tiến hành
Nguyên liệu malt và ngô đã tách phôi sau khi định lượng để đấu trộn đúng tỷ
lệ và đúng lượng thì được đưa qua máy làm sạch, sau đó đưa qua bộ phận tách từ để
loại bỏ tạp chất có từ tính rồi cho qua máy nghiền.
2.3.2. Nghiền nguyên liệu
2.3.2..1. Mục đích
Phá vỡ cấu trúc tế bào, tạo điều kiện thuận lợi và thúc đẩy các quá trình sinh
lý hoá xảy ra trong nguyên liệu khi nấu.
2.3.2.2. Yêu cầu
* Malt
- Vỏ malt: Cấu tạo từ xenlulo và một số chất khác. Xenlulo không biến đổi khi nấu
còn các chất khác khi nấu chuyển vào dung dịch làm giảm chất lượng của bia nên
yêu cầu khi nghiền vỏ malt được giữ càng nguyên càng tốt.
- Tạo một tỷ lệ thích hợp giữa tấm thô, tấm mịn và bột. Trong nội nhũ chứa tinh bột,
một số hidratcacbon khác và protein. Nếu nghiền mịn thì tỷ lệ tấm bột và tấm mịn
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 13
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
cao. Khi nấu, dưới tác dụng của enzim thuỷ phân, chúng chuyển sang dạng hoà tan
vào dung dịch nhưng khi nghiền quá mịn thì khó lọc.
* Ngô
Đối với ngô tiến hành nghiền nhỏ để trong quá trình nấu các chất tinh bột,
protein chuyển sang dạng hoà tan nhanh hơn.
2.3.2.3. Phương pháp sản xuất
Có thể nghiền khô, nghiền ẩm, nghiền ướt. Chọn nghiền khô, sử dụng máy
nghiền
Đối với malt do viện nghiên cứu dầu mỡ Liên Xô thiết kế.
Đối với ngô dùng máy nghiền búa mã hiệu UMM_0,3
2.3.3. Nấu bia
2.3.3.1. Mục đích
Chuyển các chất của malt và nguyên liệu thay thế từ trạng thái không hoà tan
sang trạng thái hoà tan nhờ tác động của enzim thuỷ phân.
2.3.3.2. Các quá trình xảy ra khi nấu
Quá trình sinh hoá quan trọng xảy ra trong lúc nấu là sự thuỷ phân các chất
dưới tác dụng của enzim thuỷ phân.
a/ Quá trình enzym
- Sự thuỷ phân tinh bột: Tinh bột dưới tác dụng của enzim sẽ bị thuỷ phân
tạo thành đường và các dextrin không lên men được nhưng nó đóng vai trò quan
trọng trong việc hoàn thiện vị của bia.
Mỗi enzim trong malt có nhiệt độ tối thích khác nhau. Enzim -amylaza có
nhiệt độ tối thích 63- 65oC, sản phẩm thuỷ phân chủ yếu là đường maltose và một ít
dextrin. Còn enzim -amylaza có nhiệt độ tối thích là 70- 75oC và sản phẩm thuỷ
phân là dextrin và một ít maltose. Nhịêt độ giới hạn của -amylaza là 78oC. nếu quá
giới hạn này nó sẽ bị khử hoạt tính hoàn toàn.
Mỗi loại enzim có 1 pH tối thích, riêng -amylaza có pH tối thích là 5,7 và
của -amylaza pH = 4,8. Tuy nhiên pH tối thích của các enzim amylaza còn phụ
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 14
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
thuộc vào nhiệt độ và ngược lại pH môi trường cũng ảnh hưởng đến nhiệt độ tối
thích của enzim. Qua nghiên cứu người ta thấy enzim amylaza hoạt động ở nhiệt độ
65oC có pH tối thích là 5,6. Giá trị pH môi trường phụ thuộc vào nguyên liệu và
nước dùng nấu.
Nồng độ tinh bột và các chất trong khối nấu củng ảnh hưởng đến hoạt động
của enzim. Nồng độ của các chất tăng thì vận tốc thuỷ phân xảy ra càng chậm.
- Sự thuỷ phân hemixelluloza và một số chất khác:Dưới tác dụng của hệ
enzim fitata của malt dẫn đến sự thuỷ phân hemixelluloza và một số chất khác của
nguyên liệu tạo thành glucose, các dextrin .
- Sự thuỷ phân protein:Khi dùng đường hoá, dưới tác dụng của enzim
proteaza thì protein bị thuỷ phân thành các polypeptit phức tạp và không đông tụ.
Tiếp đến dưới tác dụng của enzim polipeptidaza các polipeptit chuyển thành axit
amin.
- Sự thuỷ phân các phospho:Khi đường hoá, dưới tác dụng của enzim fitaza
xảy ra sự phân huỷ các chất phospho và giải phóng axit phosphoric. Các muối
photphat vô cơ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường đệm và đặc biệt
cần thiết cho sự hoạt động bình thường của enzim, pH tối thích của enzim fitaza là
5,2 và nhiệt độ tối thích là 48oC.
b. Quá trình phi enzym
Trong thời gian đường hóa, xảy ra các quá trình quan trọng không enzym mà
kết quả của chúng có ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
- Biến tính protein: Khi protein bị biến tính và kết lắng, chúng sẽ được loại ra khỏi
dịch đường, làm tăng độ bền của bia, giảm khả năng gây đục.
- Phản ứng melanoid: Một lượng melanoid tạo thành góp phần nâng cao chất lượng
của bia.
- Sự hòa tan các thành phần của malt vào dịch: Trong quá trình đường hóa ngoài các
chất đã có sẵn trong malt và các chất tạo thành trong quá trình như: Đường, acid
amin,... còn có các chất chát, chất đắng, polyphenol,... hòa tan trong nước và tạo
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 15
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
thành chất chiết của dịch đường. Cần khống chế những chất không có lợi cho dịch
đường.
2.3.3.3. Phương pháp nấu
Có hai phương pháp nấu:
-Phương pháp ngâm: Đặc trưng của phương pháp này là toàn bộ khối nấu
được nâng nhiệt và giữ nhiệt tại các mức theo yêu cầu công nghệ (45- 50, 63- 65,
70- 75oC) trong thời gian thích hợp. Sau đó có thể nâng khối nấu lên nhiệt độ 780C.
-Phương pháp đun sôi: Đặc trưng của phương pháp này là trích một phần đặc
của khối nấu đem đun sôi và sau đó trộn lẫn với các phần chưa đun sôi nhằm mục
đích để nâng và giữ nhiệt độ của khối nấu qua các mức theo yêu cầu công nghệ. Có
thể tiến hành đun sôi 1 lần, 2 lần, 3 lần.
*Phương pháp đun dôi 3 lần:
Ưu điểm: Phương pháp này cho kết quả tốt, đặc biệt với malt có chất lượng
xấu.
Nhược điểm: Tốn năng lượng, nhiều thiết bị, thời gian dài, màu bia tối.
* Phương pháp đun sôi 2 lần:
Phương pháp này đặc biệt thích hợp cho bia vàng. Đun sôi lần 1 bắt đầu ở 52 oC, lần
2 ở 64oC. sau hội cháo lần 1 nhiệt độ toàn khối nấu đạt 64oCvà sau lần 2 đạt 75oC
* Phương pháp đun sôi1 lần:
Trích một phần đi đun sôi từ nhiệt độ 75oC và sau khi hội cháo nhiệt độ của toàn
khối dịch sẽ đạt 78oC.
Ưu điểm: Phá vỡ triệt để cấu trúc tinh bột, thuỷ phân dễ dàng, hiệu suất tăng.
Ta chọn phương pháp đun sôi 1 lần.
2.3.3.4. Tiến hành nấu:
Sau khi nghiền nguyên liệu xong phải đem nấu ngay.
1/ Sơ đồ quá trình nấu malt và ngô
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Trang 16
Đồ án công nghệ 3
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
NỒI NGÔ
NỒI MALT
Nguyên liệu (ngô,malt lót,nước)
Nguyên liệu (malt, nước)
Phối trộn ở 45oC (5’)
Phối trộn ở 35oC(5’)
Giữ 45oC (15’)
Nâng nhiệt 55oC (10’)
Nâng 75oC (35’)
Giữ 55oC (20’)
Giữ 75oC (25’)
Hội cháo 65oC
Nâng sôi (20’)
Giữ 65oC (30’)
Giữ sôi (20’)
Nâng 75oC (10’)
Giữ 75oC (30’)
Nâng 78oC (5’)
Sơ đồ quá trình nấu malt và ngô:
2/ Sơ đồ nâng và giữ nhiệt của quá trình nấu
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Trang 17
Đồ án công nghệ 3
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
120
100
80
60
40
20
0
Nồi ngô
Nồi malt
Sơ đồ nâng và giữ nhiệt của quá trình nấu
3/ Các bước tiến hành:
Nấu bia :
Tỉ lệ phối trộn nguyên liệu : nước nấu là:
Malt:nước = 1kg:4,0 lit
Ngô:nước = 1kg:4,5 lit
* Nồi ngô:
Ngô đã nghiền mịn cùng với 10% bột malt lót (so với tổng lượng gạo cần
dùng cho một mẻ nấu) được đem vào phối trộn với nước ở 45 oC trong nồi phối trộn
có cánh khuấy. Bổ xung chế phẩm enzym với hàm lượng 0,2 % so với lượng ngô
đem nấu. Sau đó nâng nhiệt độ khối nấu lên 75 oC trong vòng 35 phút và giữ nhiệt
25 phút. Rồi nâng nhiệt độ khối nấu đến nhiệt độ sôi trong 20 phút, sau đó giữ sôi
20 phút.
* Nồi malt:
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 18
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Đem lượng malt còn lại của mẻ nấu vào nồi phối trộn với nứơc ở nhiệt độ
35oC trong 5 phút.Tiếp theo, nâng nhiệt độ khối nấu lên 55 oC trong 10 phút , giữ ở
nhiệt độ này 20 phút rồi tiến hành hội cháo.
Bật cánh khuấy ở chế độ nhanh nhất , bơm dịch cháo từ nồi ngô sang nồi
malt. Sau khi hội cháo, nhiệt độ của khối dịch đạt khoảng 65 oC,giữ nhiệt độ này
trong 30 phút rồi nâng lên 75oC trong 10 phút và giữ 30 phút . Cuối cùng nâng nhiệt
độ lên 78oC trong 5 phút rồi đem đi lọc
2.3.4. Lọc dịch đường,rửa bã
23.4.1. Mục đích
Tách các chất hoà tan ra khỏi các chất không hoà tan. Quá trình lọc dịch
đường gồm hai giai đoạn: lọc dịch và rửa bã. Rửa bã nhằm mục đích thu hồi các
chất còn sót lại trong bã. Để tăng quá trình khuếch tán các chất vào dung dịch, các
lớp bã cần phải khuấy trộn cho xốp và dùng nước nóng 75- 78 oC để rửa. Yêu cầu
nước rửa bã sau khi lọc phải trong hoàn toàn. Kết thúc rửa bã khi nồng độ chất khô
trong nưoiức rửa khoảng 0,5% khối lượng là được. Nếu rửa kỹ quá thì chất đắng
trong nguyên liệu chuyển vào dịch đường làm cho bia có vị khó chịu.
2.3.4.2. Tiến hành lọc dịch đường
Quá trình lọc dịch đường có thể sử dụng nhiều thiết bị khác nhau. Trong nhà
máy tiến hành lọc bằng thiết bị lọc thùng đáy bằng. Quá trình lọc được tiến hành ở
nhiệt độ 75- 78oC. Khối dịch sau khi đường hoá xong được bơm vào thiết bị lọc
thùng đáy bằng để lọc. Nếu dịch lọc chảy ra bị đục thì hồi lưu toàn bộ về nồi hội
cháo. Dịch lọc trong được đưa sang nồi houblon hoá.
- Thời gian lọc 35 - 40 phút.
Bã được rửa bằng nước nóng nhiệt độ 76- 78 oC nhằm trích ly thu hồi chất
dinh dưỡng còn sót lại.
Ngừng quá trình rửa khi nồng độ chất khô trong nước rửa bã còn khoảng 1%
khối lượng. Thời gian rửa bã 30-40 phút nước lọc và nước rửa bã được đưa vào nồi
houblon.
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 19
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Tháo bã, vệ sinh máy lọc, bã được tháo xuống thùng ở dưới rồi được đem ra
ngoài.
2.3.5. Houblon hoá
2.3.5.1. Mục đích
- Ổn định thành phần dịch đường:
- Làm cho dịch đường có nồng độ thích hợp theo yêu cầu:
- Làm keo tụ protein và vô hoạt các enzim.
- Thanh trùng dịch đường.
2.3.5.2. Các quá trình hoá lý xảy ra khi houblon hoá
a. Quá trình hòa tan các chất của hoa houblon vào dịch đường
Quá trình này nhờ sự khuếch tán các chất có giá trị của hoa houblon vào dịch
đường, nhờ các phản ứng mailard và caramen hoá trong khi đun sôi.
Sự hoà tan các chất đắng có trong hoa houblon đã làm thay đổi mùi vị của
dịch đường. Nó làm cho dịch đường từ vị ngọt thành vị đắng của hoa houblon. Độ
hoà tan của các axit đắng vào nước và dịch lên men không lớn nhưng khi đun sôi
các chất này bị đồng phân hoá và dễ dàng hoà tan hơn vào dịch đường. Trong khi
nấu bia nếu sử dụng hoa mới thì 85- 90% vị đắng là do isogumulon tạo nên. Sự
đồng phân hoá thích hợp ở nhiệt độ 100- 106 oC, đun sôi trong 2 giờ và pH càng có
tính kiềm thì sự đồng phân hoá càng lớn.
- Tinh dầu của hoa houblon cũng ảnh hưởng đến mùi của bia và dịch lên
men. Phần lớn tinh dầu bị bay theo hơi nước trong khi đun sôi. Để tăng cường mùi
thơm cho bia, một phần hoa houblon cho vào dịch đường trước khi kết thúc quá
trình đun sôi khoảng 30 phút.
b. Sự keo tụ protein
Là một quá trình quan trọng khi đun sôi dịch đường với hoa houblon. Sự có
mặt của protein hoà tan trong dịch lên men có thể là nguyên nhân làm đục bia ở
nhiều dạng khác nhau và làm giảm độ bền sinh học của bia.
c. Sự tăng độ màu của dịch lên men
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
Đồ án công nghệ 3
Trang 20
GVHD: Ngô Thị Minh Phương
Màu sắc của dịch đường trước và sau khi houblon hoá chủ yếu là do nguyên
liệu (malt) quyết định. Tuy nhiên trong quá trình nấu và houblon hoá đã làm tăng
thêm độ màu của dịch đường do các phản ứng melanodin, caramen và chất màu của
hoa tạo nên. Dịch đường càng đặc khi đun sôi màu của nó càng đậm, pH càng cao
màu cũng càng đậm.
2.3.5.3.Tiến hành houblon hoá
Thiết bị houblon hoá cũng giống như thiết bị nấu nhưng có bề mặt truyền
nhiệt lớn hơn do quá trình houblon hoá cần làm bay hơi một lượng lớn nước vật liệu
chế tạo tốt nhất là thép không rỉ. Tiến hành dịch đường và nước rửa bã từ thiết bị
lọc chuyển thẳng vào nồi houblon hoá. Khi dịch đường lấp đầy đáy nồi thì bắt đầu
cung cấp nhiệt để nhiệt độ dịch đường luôn giữ ở 75 oC. Khi nước rửa bã chảy vào
nồi gần kết thúc thì bắt đầu nâng nhiệt và cho 1/3 lượng hoa vào nhằm lấy chất đắng
duy trì khoảng 15 phút cho enzim amylaza tiếp tục thuỷ phân tinh bột còn sót. Nâng
nhiệt cho đến khi sôi giữ 25 phút rồi tiếp tục cho 1/3 lượng hoa vào. Đun sôi dịch
đường 50 phút. Trước khi kết thúc quá trình houblon hoá khoảng 30 phút thì cho
tiếp 1/3 lượng hoa còn lại để lấy mùi thơm, kết lắng protein. Tổng thời gian đường
hoá là 90 phút. Để kết thúc quá trình đun sôi, chỉ số đầu tiên là nồng độ dịch đường.
Những chỉ số khác là sự có mặt kết tủa của protein và độ trong của dịch đường.
Sau khi đun sôi xong, dịch đường chuyển sang thiết bị lọc bã hoa đặt dưói
thiết bị houblon hoá thiết bị lọc là một thùng bằng thép, đáy hình nón, bên trong có
lưới và cánh khuấy. Bã được giữ lại trên lưới còn dịch lên men được bơm đến bộ
phận lắng trong, làm lạnh.
2.3.6. Lắng trong và làm lạnh
2.3.6.1. Mục đích
Hạ nhiệt độ của dịch đường đến nhiệt độ lên men, bão hoà oxy cho dịch lên
men và kết tủa huyền phù.
2.3.6.2. Các quá trình hoá lý xảy ra trong khi làm lạnh, lắng trong
a/ Sự hoà tan oxy vào dịch lên men
SVTH: Phạm Thị Thoa_06HTP
- Xem thêm -