Tài liệu Luận văn quản lý ngân sách tại huyện hoài đức thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TRẦN XUÂN TÂN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI HUYỆN HOÀI ĐỨC - THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH Hà Nội - Năm 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TRẦN XUÂN TÂN QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI HUYỆN HOÀI ĐỨC - THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN VIỆT KHÔI XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận án là do tôi tự tìm hiểu, đúc kết và phân tích một cách trung thực, phù hợp với tình hình thực tế. Hà Nội, ngày 24 tháng 6 năm 2015 Tác giả luận văn Trần Xuân Tân LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tác giả đã được sự giúp đỡ nhiệt tình và tạo điều kiện của rất nhiều người, sau đây là lời cảm ơn chân thành của tác giả: Trước hết, xin cảm ơn sâu sắc thầy giáo hướng dẫn - PGS.TS. Nguyễn Việt Khôi - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội về sự hướng dẫn nhiệt tình và những ý kiến đóng góp quý báu để luận án được hoàn thành tốt hơn. Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong khoa Kinh tế Chính trị - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia về những ý kiến đóng góp cho luận văn. Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Hoài Đức về việc cung cấp thông tin phục vụ cho việc phân tích trong luận văn, cũng như những lời góp ý để hoàn thiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 24 tháng 6 năm 2015 Tác giả luận văn Trần Xuân Tân MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... ii DANH MỤC HÌNH ............................................................................................. iii PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn: ................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2 4. Cấu trúc của luận văn ........................................................................................ 3 CHƯƠNG I: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG ................................................................................................................ 4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................... 4 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về ngân sách nhà nước................................. 4 1.1.2. Khoảng trống nghiên cứu ...................................................................... 7 1.2. Tổng quan về ngân sách nhà nước .................................................................. 7 1.2.1. Khái niệm NSNN .................................................................................. 7 1.2.2. Cơ cấu NSNN ....................................................................................... 9 1.2.3. Hệ thống NSNN .................................................................................. 13 1.2.4. Ngân sách địa phương ......................................................................... 14 1.3. Quản lý nsnn và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nsnn ............................ 17 1.3.1. Khái niệm Quản lý NSNN ................................................................... 17 1.3.2. Nguyên tắc quản lý NSNN .................................................................. 17 1.3.2. Nội dung quản lý NSNN ..................................................................... 19 1.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý NSĐP ............................ 26 1.4. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý NSNN .............................................. 27 1.5. Kinh nghiệm quản lý nsđp ở một số nước ..................................................... 31 1.5.1. Nhật bản .............................................................................................. 31 1.5.2. Trung Quốc ......................................................................................... 31 1.5.3. Hoa Kỳ ................................................................................................ 32 1.5.4. Bài học kinh nghiệm............................................................................ 33 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................... 35 2.1. Thu thập dữ liệu ........................................................................................... 35 2.2. Xử lý dữ liệu ................................................................................................ 36 2.2.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp ........................................................ 36 2.2.2. Phương pháp thống kê ......................................................................... 37 2.2.3. Phương pháp so sánh đối chiếu............................................................ 37 2.3. Các bước thực hiện ....................................................................................... 37 CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC HUYỆN HOÀI ĐỨC ............................................................................................ 39 3.1. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội huyện hoài đức ...................................... 39 3.1.1. Đặc điểm địa lý - tự nhiên ................................................................... 39 3.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội huyện Hoài Đức .......................................... 40 3.2. Thực trạng quản lý NSNN huyện Hoài Đức.................................................. 41 3.2.1. Kết quả thu NSNN huyện Hoài Đức 2010 – 2014................................ 41 3.2.2. Kết quả chi NSNN huyện Hoài Đức 2010 – 2014 ................................ 45 3.3. Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý nsnn huyện hoài đức ........................ 46 3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................. 46 3.3.2. Những hạn chế chủ yếu ....................................................................... 47 3.3.3. Nguyên nhân hạn chế .......................................................................... 50 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC HUYỆN HOÀI ĐỨC...................................................................................................................... 51 4.1. Mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội huyện hoài đức giai đoạn 2015 2020 và tầm nhìn đến 2030 ................................................................................ 51 4.1.1. Quan điểm phát triển ........................................................................... 51 4.1.2. Mục tiêu .............................................................................................. 52 4.2. Cơ sở đề xuất giải pháp quản lý nsnn huyện hoài đức ................................... 55 4.3. Những giải pháp cơ bản quản lý nsnn huyện hoài đức .................................. 55 4.3.1. Tăng cường quản lý thu ....................................................................... 55 4.3.2. Quản lý và sử dụng có hiệu quả các khoản chi NSNN ......................... 56 4.3.3. Đẩy mạnh thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính .................................... 58 4.3.4. Hoàn thiện cơ chế điều hành ngân sách ............................................... 58 4.3.5. Đổi mới quy trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN ....................... 61 4.3.6. Hoàn thiện hạch toán kế toán, quyết toán NSNN ................................. 65 4.3.7. Tăng cường thanh tra, kiểm tra trong quản lý NSNN ........................... 66 4.3.8. Nâng cao trình độ cán bộ trong quản lý NSNN .................................... 68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 71 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BS Bổ sung 2 BQ Bình quân 3 CĐNS Cân đối ngân sách 4 CTMT Chương trình mục tiêu 5 DNNN Doanh nghiệp nhà nước 6 DT 7 DTTC Dự trữ tài chính 8 ĐTPT Đầu tư phát triển 9 GT-ĐT Giáo dục - Đào tạo 10 GTGT Giá trị gia tăng 11 GDP 12 HĐND Hội đồng nhân dân 13 KBNN Kho bạc nhà nước 14 NSNN Ngân sách nhà nước 15 NSĐP Ngân sách địa phương 16 NSTW Ngân sách trung ương 17 NS 18 ODA Nguồn vốn viện trợ phát triển chính thức 19 SXKD Sản xuất kinh doanh 20 TT Tỷ trọng 21 TX Thường xuyên 22 TTĐB 23 TW 24 XDCB Xây dựng cơ bản 25 UBND Ủy ban nhân dân Dự toán Tổng sản phẩm quốc nội Ngân sách Tiêu thụ đặc biệt Trung ương i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên Nội dung bảng Thu NSNN trên địa bàn huyện Hoài Đức giai đoạn 2010 Trang 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 Tốc độ tăng trưởng và tỷ lệ động viên GDP vào NSĐP 44 3 Bảng 3.3 Chi NSĐP huyện Hoài Đức giai đoạn 2010 - 2014 45 - 2014 ii 41 DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Nội dung Trang 1 Hình 3.1 Cơ cấu kinh tế huyện Hoài Đức 40 2 Hình 3.2 Thu ngân sách huyện Hoài Đức giai đoạn 2010 - 2014 43 3 Hình 3.3 Chi ngân sách huyện Hoài Đức giai đoạn 2010 - 2014 45 iii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, cùng với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước thì hoạt động quản lý ngân sách nhà nước có vai trò hết sức quan trọng, thể hiện qua việc huy động, phân bổ nguồn lực hợp lý, bảo đảm cân đối thu chi, làm lành mạnh tình hình tài chính, thúc đẩy nền kinh tế phát triển ổn định và bền vững. Tuy nhiên, thực tiễn đời sống kinh tế xã hội đang đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi công tác quản lý ngân sách nhà nước phải tiếp tục được hoàn thiện hơn nữa. Từ ngày 01/08/2008, cùng với toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Hoài Đức được sáp nhập vào Hà Nội. Ngày 21/09/2012 UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 4157/QĐ-UBND phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội huyện Hoài Đức đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Theo bản Quy hoạch, đến năm 2020 Hoài Đức trở thành một vùng đô thị mới phát triển có hệ thống giao thông tương đối hoàn chỉnh, đến năm 2030 Hoài Đức trở thành trung tâm đô thị hiện đại của Thành phố, có kết cấu hạ tầng hiện đại, đồng bộ, môi trường trong lành, có cơ cấu kinh tế dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp kết hợp dịch vụ du lịch sinh thái, duy trì sự phát triển hiệu quả, bền vững các làng nghề và ngành nghề truyền thống. Tuy nhiên, hiện nay Hoài Đức vẫn còn là huyện nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp nên khả năng huy động nguồn thu ngân sách nhà nước thấp, trong khi đó nhu cầu chi cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội là rất lớn, nhất là các khoản chi cho xây dựng đô thị, giáo dục, y tế. Việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách huyện Hoài Đức là hết sức quan trọng, góp phần phát triển địa phương. Thời gian qua, công tác quản lý ngân sách nhà nước huyện Hoài Đức dù có những bước tiến tích cực, thu ngân sách cơ bản đáp ứng nhu cầu chi góp phần kích thích tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn một số vấn đề cần khắc phục, hoàn thiện. Ví dụ như : quan hệ giữa các cấp ngân sách, việc lập và chấp hành dự toán ngân sách, sử dụng hợp lý các nguồn lực. Quản lý ngân sách vừa phải bảo đảm nguyên tắc tài chính quốc gia, vừa phải phát huy tính năng động, sáng tạo, tự chủ và minh bạch. Vì vậy, tôi chọn đề tài “Quản lý ngân sách tại huyện Hoài Đức, Thành phố Hà Nội” để làm luận văn tốt nghiệp với mong muốn góp một phần nhỏ trong việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn: Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu những lý luận cơ bản về quản lý ngân sách nhà nước. Đồng thời, trên cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động quản lý ngân sách nhà nước của huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội, luận văn đề ra những giải pháp hữu hiệu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước huyện Hoài Đức trong giai đoạn tới, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu, tác giả sẽ thực hiện một số công việc : Nghiên cứu một số lý luận về quản lý ngân sách nhà nước, làm rõ nội dung quản lý ngân sách nhà nước, các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong đó tập trung vào quản lý ngân sách cấp địa phương. Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước hiện nay trên địa bàn huyện Hoài Đức, làm rõ đặc thù và những mặt tích cực, mặt yếu kém, nguyên nhân và những bài học kinh nghiệp trong công tác quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Hoài Đức. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước ở huyện Hoài Đức, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu : Đối tượng nghiên cứu của luận văn: những vấn đề lý luận về quản lý NSNN ; các hoạt động quản lý NSNN tại huyện Hoài Đức – TP. Hà Nội. Phạm vi nghiên cứu của luận văn : - Về nội dung : Luận văn nghiên cứu về quản lý thu, quản lý chi, định mức, chi tiêu cơ bản của NSNN huyện Hoài Đức ở các cấp chính quyền địa phương. - Về thời gian : luận văn đánh giá hoạt động quản lý NSNN huyện Hoài Đức trong giai đoạn 2010 - 2014. Câu hỏi nghiên cứu: - Nội dung quản lý NSNN là gì? Thực trạng hoạt động quản lý NSNN tại huyện Hoài Đức hiện nay như thế nào? Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý NSNN huyện Hoài Đức trong thời gian tới? 2 4. Cấu trúc của luận văn Cấu trúc luận văn: Ngoài phần mở đầu luận văn này được chia thành bốn chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số lý vấn đề lý luận về quản lý ngân sách địa phương Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Đánh giá hoạt động quản lý ngân sách nhà nước huyện Hoài Đức Chương4: Giải pháp quản lý ngân sách nhà nước huyện Hoài Đức 3 CHƯƠNG 1 -MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Xuất phát từ vị trí, vai trò quan trọng của công tác quản lý NSNN mà nhiều cơ quan, nhà khoa học, đã tập trung nghiên cứu vấn đề này, đã có không ít đề tài, báo cáo, bài viết và công trình nghiên cứu về công tác quản lý NSNN với các góc độ, khía cạnh, phạm vi, thời gian khác nhau. Ở Việt Nam, vấn đề Tài chính công nói chung và Ngân sách nhà nước nói riêng còn mới mẻ, đòi hỏi phải được nghiên cứu một cách nghiêm túc, thấu đáo, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang tích cực chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Vì vậy, Đảng ta đã sớm nhận thấy vai trò quan trọng của tài chính công trong nền kinh tế quốc dân, đồng thời hiểu rõ tính cấp thiết của công cuộc cải cách tài chính công ở nước ta hiện nay. Chính vì vậy, vấn đề ngân sách nhà nước đã có khá nhiều cấp, ngành và các đơn vị nghiên cứu cũng như các phương tiện đại chúng quan tâm, phân tích đánh giá. Cụ thể, đó là: 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về ngân sách nhà nước Sách Tài Chính công của giáo sư Michel Bouvier chủ biên với sự cộng tác của Giáo sư Marie-Christine Esclassan và Giáo sư Jean - Pierre Lassale. Cuốn sách được dịch ra tiếng Việt với nội dung tập trung trình bày những vấn đề cơ bản nhất về mặt lý luận của tài chính công, lịch sử hình thành các vấn đề thuộc ngành tài chính công với tư cách là một khoa học, các đặc điểm và kết cấu cơ bản của tài chính công; vấn đề tài chính công hiện đại và Nhà nước ; bối cảnh vận hành của nền tài chính công ; các khái niệm và học thuyết xung quanh vấn đề tài chính công… Cuốn sách cũng giới thiệu thực tiễn vận dụng lý luận về tài chính công ở Pháp và châu Âu, thể hiện ở ngân sách nhà nước và các luật trong lĩnh vực tài chính ; cơ chế và công cụ hoạt động tài chính của Nhà nước… Đặc biệt, các tác giả dành một phần không nhỏ trong cuốn sách để phân tích về hoạt động tài chính của tài chính địa phương. Sách “Les finances locales” của Giáo sư Michel Bouvier. Cuốn sách được dịch ra tiếng Việt, chứa đựng nhiều nội dung lý luận quan trọng và hiện đại về tài 4 chính các cấp chính quyền địa phương, được cập nhật và minh chứng bằng hệ thống tài chính đương đại của Pháp. Đồng thời tác giả cũng đặt ra nhiều vấn đề mới đang là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận trên các diễn đàn khoa học về phân cấp ngân sách cho các địa phương. Đây là cuốn sách có giá trị tham khảo tốt cho việc hoạt định chính sách trong bối cảnh Việt Nam. Giải pháp phát triển kinh tế - xã hội, tăng thu ngân sách vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2020 của TS. Nguyễn Văn Cường. Qua nghiên cứu, tác giả đã chỉ ra rằng để phát triển nhanh và bền vững kinh tế - xã hội của Vùng, chúng ta cần phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, thu hút nguồn lực đầu tư của toàn xã hội, tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó tập trung vào các giải pháp cơ bản như: tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra và đôn đốc tổ chức thực hiện của Đảng và Nhà nước; nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công tác quy hoạch; chuyển đổi cơ cấu kinh tế; phát triển sản xuất, tăng thu ngân sách nhà nước; thu hút nhiều nguồn lực đầu tư, phát triển kết cấu hạ tầng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; đảm bảo an sinh và phát triển khoa học công nghệ, văn hóa, xã hội gắn với chính sách đồng bào dân tộc; đẩy mạnh cải cách hành chính, đảm bảo quốc phòng an ninh. Tác động của phân cấp ngân sách đối với tăng trưởng kinh tế của các tỉnh ở Việt Nam của tác giả Ông Nguyên Chương, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế số 386 tháng 7/2010. Trong nghiên cứu này, tác giả đã chỉ ra mối quan hệ giữa phân cấp ngân sách và tăng trưởng kinh tế của các tỉnh với dữ liệu hỗ hợp của 64 tỉnh trong giai đoạn 2000 - 2005. Mặc dù, các địa phương còn hạn chế trong việc thực hiện nhiệm vụ thu - chi ngân sách, các kết quả nghiên cứu cho thấy có mối liên hệ giữa sự hội tụ về thu ngân sách với tăng trưởng kinh tế ở các tỉnh. Các kết quả hồi quy bằng mô hình ảnh hưởng cố định cũng chỉ ra rằng, mức độ phân cấp về thu ngân sách càng cao thì góp phần vào tăng trưởng kinh tế của các tỉnh. Hơn nữa, phân cấp ngân sách phải được kết hợp với những chính sách khác để tránh những hiệu ứng tiêu cực. Luận án tiến sỹ: Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam hiện nay của TS. Lê Toàn Thắng. Tác giả đã phân tích và đánh giá một cách khoa học về 5 thực trạng phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam hiện nay. Phân tích làm rõ những ưu điểm, tồn tại trong công tác này nhằm chỉ ra những vấn đề cần nghiên cứu giải quyết trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước. Tác giả đã đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam trong thời kỳ mới và những điều kiện đảm bảo cho việc thực hiện những giải pháp đó có hiệu quả. Phân cấp ngân sách - Dưới góc nhìn từ quản lý ngân sách địa phương của TS. Lê Văn Hoạt - Phó Chủ tịch HĐND Thành phố Hà Nội. Qua nghiên cứu, tác giả đã đánh giá tình hình thực hiện Luật Ngân sách nhà nước giai đoạn 2004 - 2014. Luật Ngân sách nhà nước năm 2002 đã giúp việc thực hiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nước đạt được một số kết quả nhất định như đã làm tăng tính chủ động, tích cực của chính quyền địa phương hơn trước; cơ chế phân cấp đã khuyến khích các địa phương phấn đấu tăng thu ngân sách để có nguồn chi; phân cấp NSNN góp phần tăng cường trách nhiệm của chính quyền địa phương, nâng cao vai trò, trách nhiệm và tính thực quyền của các cơ quan dân cử; việc trao quyền nhiều hơn cho chính quyền địa phương trong quyết định các vấn đề về ngân sách cũng đòi hỏi địa phương phải tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thực hiện ngân sách. Tuy nhiên, tác giả cũng đã chỉ ra một số hạn chế của cơ chế phân cấp hiện nay như: hệ thống ngân sách mang tính lồng ghép; việc phân cấp nhiệm vụ chi chưa tương đồng với phân cấp quản lý kinh tế - xã hội; phân cấp nguồn thu không đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ chi đã phân cấp. Tác giả cũng đã đề xuất một số giải pháp như: xóa bỏ tính lồng ghép ngân sách; khi quy định nguồn thu - nhiệm vụ chi và xây dựng định mức phân bổ ngân sách cần chú ý đến những yếu tố đặc thù của địa phương; quy định cụ thể về thời kỳ ổn định ngân sách; đổi mới quy trình lập, phân bổ, chấp hành và quyết toán ngân sách… Luận văn thạc sỹ kinh tế: Hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách nhà nước cho các cấp chính quyền địa phương của tác giả Đào Xuân Liên. Xuất phát từ một số nội dung chủ yếu về phân cấp ngân sách nhà nước, tác giả đã tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về phân cấp ngân sách, đồng thời trên cơ sở phân tích thực trạng phân cấp ngân sách của Việt Nam trong thời gian qua, rút ra những 6 ưu điểm và hạn chế. Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện phân cấp ngân sách ở nước ta, đáp ứng tiến trình cải cách tài chính công trong gian đoạn tới. 1.1.2. Khoảng trống nghiên cứu Có thể thấy, hầu hết các nghiên cứu đã có đều chỉ nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nước như một bộ phận trong tổng thể các hoạt động của Chính phủ hoặc chỉ đề cập đến vấn đề ngân sách nhà nước chung chung. Đối với các nghiên cứu của nước ngoài, họ rất khác so với tình hình thực tế tại Việt Nam do bối cảnh kinh tế xã hội, thể chế chính trị khác xa so với Việt Nam, do đó khi áp dụng tại Việt Nam, chúng ta phải chọn lọc những điểm phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Liên quan đến NSNN nói chung và ngân sách quận, huyện, thị xã nói riêng, ở trong nước đã có một số công trình, đề tài nghiên cứu, tuy nhiên, hầu hết các công trình đều tập trung nghiên cứu và đề cấp đến các vấn đề quản lý NSNN ở tầm vĩ mô, có rất ít các công trình nghiên cứu về NS cấp huyện, song chủ yếu nghiên cứu ngân sách cấp huyện dưới góc độ quản lý hành chính. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đó đã đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau về quản lý NSNN. Tuy nhiên chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu về quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Hoài Đức - Hà Nội. Do đó, tôi chọn đề tài “Quản lý ngân sách nhà nước huyện Hoài Đức - Thành phố Hà Nội” làm luận văn thạc sỹ với mong muốn đưa ra một số kiến nghị mang tính khoa học, thực tiễn để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước nói chung và với địa phương - huyện Hoài Đức nói riêng. 1.2. Tổng quan về ngân sách nhà nước 1.2.1. Khái niệm NSNN Từ “ngân sách” được lấy ra từ thuật ngữ “budjet”, một từ tiếng Anh thời trung cổ, dùng để mô tả chiếc túi của nhà vua trong đó có chứa những khoản tiền cần thiết cho những khoản chi tiêu công cộng. Dưới chế độ phong kiến, chi tiêu của nhà vua cho những mục đích công cộng như: đắp đê phòng chống lũ lụt, xây dựng đường xá và chi tiêu cho bản thân hoàng gia không có sự tách biệt nhau. Khi giai 7 cấp tư sản lớn mạnh, họ từng bước khống chế nghị viện và đòi hỏi tách bạch hai khoản chi tiêu này, từ đó nảy sinh khái niệm ngân sách nhà nước. Trong thực tiễn, khái niệm ngân sách thường để chỉ tổng số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định. Một bảng tính toán các chi phí để thực hiện một kế hoạch, hoặc một chương trình cho một mục đích nhất định của một chủ thể nào đó. Nếu chủ thể đó là Nhà nước thì được gọi là ngân sách nhà nước. Từ điển tiếng Việt thông dụng định nghĩa: “Ngân sách: tổng số thu và chi của một đơn vị trong một thời gian nhất định”. Điều 1 của Luật Ngân sách Nhà nước được Quốc hội khóa XI nước Cộng hòa XHCN Việt Nam thông qua tại kỳ họp thứ hai, năm 2002 cũng khẳng định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Về bản chất của NSNN, đằng sau những con số thu, chi đó là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể khác như doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách. NSNN Việt Nam gồm: ngân sách trung ương (NSTW) và ngân sách địa phương (NSĐP). Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân (với những đơn vị thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân thì chỉ có Ủy ban nhân dân). Ngân sách địa phương bao gồm: ngân sách cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh), ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện) và ngân sách cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). 8 1.2.2. Cơ cấu NSNN NSNN được cấu thành bởi hai thành phần: Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN. Phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã được huy động vào việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 1.2.2.1. Thu ngân sách nhà nước Thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực để huy động một bộ phân giá trị của cải xã hội hình thành quỹ ngân sách nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Thu NSNN bao gồm rất nhiều loại, ngoài các khoản thu chính từ thuê, phí, lệ phí; còn có các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Để cung cấp thông tin một cách có hệ thống, công khai, minh bạch, bảo đảm trách nhiệm, đáp ứng yêu cầu quản lý của các đối tượng thì việc phân loại các khoản thu theo những tiêu thức nhất định là hết sức quan trọng. Hiện nay, trong quản lý ngân sách thường dùng hai cách phân loại thu, đó là phân loại theo phạm vi phát sinh và theo nội dung kinh tế. Phân loại theo phạm vi phát sinh, các khoản thu NSNN được chia thành: Thu trong nước và thu ngoài nước. - Thu trong nước là các khoản thu ngân sách phát sinh tại Việt Nam, bao gồm: Thu từ các loại thuế: thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu… Ngoài ra, còn có các khoản thu từ phí, lệ phí, tiền thu hồi vốn ngân sách, thu hồi tiền cho vay (cả gốc và lãi), thu từ vốn góp của Nhà nước, thu sự nghiệp, thu tiền bán nhà và thuê nhà ở thuộc sở hữu Nhà nước,… Các khoản thu này thường được báo cáo theo các khu vực doanh nghiệp nhà nước trung ương, địa phương; thu từ các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; thu từ các doanh nghiệp thành lập theo luật doanh nghiệp, hợp tác xã; thu từ cá nhân sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ; thu từ khu vực khác. 9 - Thu ngoài nước là các khoản thu phát sinh không tại Việt Nam bao gồm: Các khoản đóng góp tự nguyện, viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức khác, các cá nhân ở nước ngoài cho Chính phủ Việt Nam. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước thì các khoản vay nợ trong nước, ngoài nước như phát hành trái phiếu chính phủ, vay ODA trở thành nguồn bù đắp thâm hụt ngân sách và đầu tư phát triển rất quan trọng. Qua việc phân loại các khoản thu ngân sách trên cho phép đánh giá mức độ huy động các nguồn thu ở các khu vực kinh tế khác nhau trong nền kinh tế, cũng như tổng quan thu trong nước, ngoài nước. Từ đó có chính sách, biện pháp khai thác các nguồn thu cho hợp lý ở các khu vực, cân đối giữa thu trong nước và ngoài nước. Căn cứ vào nội dung kinh tế, các khoản thu ngân sách nhà nước ở nước ta gồm: - Thuế, phí, lệ phí do các tổ chức, cá nhân nộp theo quy định của pháp luật. - Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước. - Thu từ hoạt động sự nghiệp. - Các khoản đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân. - Các khoản viện trợ không hoàn của Chính phủ các nước, tổ chức, cá nhân ở ngoài cho Chính phủ Việt Nam, các cấp chính quyền và các cơ quan, đơn vị Nhà nước. - Thu từ Quỹ dự trữ tài chính; Thu kết dư ngân sách. - Các khoản thu khác theo quy định của Pháp luật như các khoản di sản nhà nước được hưởng; các khoản phạt, tịch thu; Thu chuyển nguồn ngân sách từ ngân sách năm trước chuyển sang… Qua cách phân loại này giúp cho việc xem xét từng nội dung thu theo tính chất và hình thức động viên vào ngân sách, đánh giá tính cân đối, bền vững, hợp lý về cơ cấu của các nguồn thu. Trên cơ sở đó giúp cho việc hoạch định chính sách 10