Tài liệu Tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH VÕ ĐỨC TOÀN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH VÕ ĐỨC TOÀN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Chuyên ngành: Kinh Tế Tài chính, Ngân hàng Mã số: 60.31.12.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS ĐỖ LINH HIỆP TP.HỒ CHÍ MINH - 2012 I LỜI CAM ĐOAN ***** Tôi tên là: Võ Đức Toàn Sinh ngày 28 tháng 03 năm 1980 Quê quán: Phường Xuân Đài, Thị xã Sông Cầu, Tỉnh Phú Yên Hiện công tác tại: Phòng kế toán Công Ty TNHH Dược Phẩm Huy Toàn - Số 6 Lô J Đường DD12, Phường Tân Hưng Thuận, Quận 12, Tp.Hồ Chí Minh Là nghiên cứu sinh khóa: 13 của Trường Đại Học Ngân Hàng Tp.Hồ Chí Minh. Mã nghiên cứu sinh: 010113080007 Cam đoan luận án: “Tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Linh Hiệp Luận án được thực hiện tại Trường Đại Học Ngân Hàng Tp.Hồ Chí Minh Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận án được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan danh dự của tôi. Tp.Hồ Chí Minh, ngày …… tháng ….. năm 2012 TÁC GIẢ LUẬN ÁN VÕ ĐỨC TOÀN II MỤC LỤC **** Trang DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU..................................................................... DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 1. Lý do nghiên cứu........................................................................................ 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan ..................................... 2 3. Mục tiêu, mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 4 5. Cơ sở lý luận và giả thuyết nghiên cứu....................................................... 4 6. Phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu .............................................. 5 7. Những đóng góp của luận án ...................................................................... 6 8. Kết cấu của luận án .................................................................................... 7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ....... 8 1.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ........................................................................................................ 8 1.1.1 Khái niệm về doanh nghiệp .................................................................. 8 1.1.2 Tiêu chuẩn doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................. 11 1.1.2.1 Tiểu chuẩn của một số quốc gia trên thế giới ................................... 11 1.1.2.2 Tiêu chuẩn ở Việt Nam ..................................................................... 13 1.1.3 Đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa............................................... 15 1.1.4 Vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................. 18 1.2 TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ....................................................................... 21 III 1.2.1 Cơ sở lý luận chung về tín dụng ngân hàng ......................................... 21 1.2.1.1 Khái niệm và đặc điểm tín dụng ngân hàng ...................................... 21 1.2.1.2 Bản chất của tín dụng ngân hàng ..................................................... 23 1.2.1.3 Một số hình thức tín dụng ngân hàng chủ yếu trong nền kinh tế ....... 25 1.2.2 Hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại.................................... 25 1.2.2.1 Hoạt động huy động vốn của ngân hàng thương mại........................ 26 1.2.2.2 Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại................................. 27 1.2.3 Đặc điểm và rủi ro của tín dụng ngân hàng đối với DNNVV............... 33 1.2.4 Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa...................................................................................................... 34 1.2.4.1 Tín dụng ngân hàng là đòn bẩy kinh tế hỗ trợ các DNNVV phát triển, làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế................................................ 35 1.2.4.2 Tín dụng ngân hàng góp phần tăng nguồn vốn, nâng cao khả năng cạnh tranh của các DNNVV..................................................... 35 1.2.4.3 Tín dụng ngân hàng tạo điều kiện cho các DNNVV tiếp cận các nguồn vốn từ nước ngoài. ................................................................. 36 1.2.4.4 Tín dụng ngân hàng góp phần tích cực hình thành đồng bộ hệ thống thị trường các yếu tố “đầu vào” và “đầu ra” cho các DNNVV. ........................................................................................... 36 1.2.4.5 Tín dụng ngân hàng góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các DNNVV..................................................................... 37 1.2.4.6 Góp phần nâng cao trình độ công nghệ khoa học, chất lượng và mẫu mã sản phẩm ............................................................................ 38 1.2.4.7 Góp phần nâng cao trình độ quản lý của lãnh đạo doanh nghiệp và trình độ tay nghề người lao động ..................................... 38 1.2.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa........................ 39 1.2.5.1 Môi trường chính trị, pháp lý, kinh tế xã hội..................................... 39 1.2.5.2 Chính sách hỗ trợ phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa .............. 40 IV 1.2.5.3 Năng lực của các doanh nghiệp nhỏ và vừa...................................... 40 1.2.5.4 Năng lực và chính sách của các ngân hàng thương mại cổ phần...... 42 1.2.6 Mở rộng tín dụng của các NHTM đối với DNNVV............................. 46 1.2.7 Chất lượng tín dụng của ngân hàng thương mại .................................. 47 1.3 BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ VÙNG LÃNH THỔ VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ...................................................................... 51 1.3.1 Kinh nghiệm một số quốc gia, vùng lãnh thổ trong khu vực và trên thế giới ........................................................................................... 51 1.3.2 Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam ........................................... 54 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH............................................................................................... 58 2.1 SƠ LƯỢC VỀ TÌNH HÌNH KINH TẾ, XÃ HỘI CỦA TP.HCM ........... 58 2.2 TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH................................... 62 2.2.1 Tình hình phát triển số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ................................................................ 62 2.2.2 Cơ cấu nguồn vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh....................................................................... 66 2.2.3 Thực trạng các nguồn vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian qua. ................................ 68 2.2.3.1 Vốn đăng ký kinh doanh ................................................................... 68 2.2.3.2 Nguồn vốn vay từ ngân hàng thương mại ......................................... 70 2.2.3.3 Vốn huy động thông qua thị trường chứng khoán ............................. 73 V 2.2.3.4 Các nguồn vốn khác.................................................................................74 2.2.4 Nhu cầu vốn phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh...................................................................... 74 2.2.5 Những đóng góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với thành phố Hồ Chí Minh....................................................................................... 76 2.3 HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH................................... 84 2.3.1 Huy động vốn của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ................................................................ 84 2.3.1.1 Vốn điều lệ của một số ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ............................................................ 84 2.3.1.2 Tình hình huy động tiền gửi từ các tổ chức, cá nhân của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. ............................................................................................... 86 2.3.2 Cho vay của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh...................... 90 2.3.2.1 Một số sản phẩm cho vay phổ biến được các ngân hàng thương mại cổ phần vận dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh....................................................... 90 2.3.2.2 Tình hình dư nợ tín dụng của các ngân hàng TMCP đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh....... 94 2.3.3 Đánh giá chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. ......................................................................................... 105 2.4 NHỮNG KẾT LUẬN RÚT RA TỪ PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP ĐỐI VỚI DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.......... 112 VI 2.4.1 Những ưu điểm trong hoạt động tín dụng của các Ngân hàng TMCP đối với DNNVV .................................................................... 112 2.4.2 Những hạn chế và nguyên nhân của nó trong quan hệ tín dụng của các Ngân hàng TMCP đối với DNNVV..................................... 113 2.4.2.1 Những hạn chế xuất phát từ phía các ngân hàng TMCP................. 113 2.4.2.2 Những hạn chế xuất phát từ phía các DNNVV................................ 120 2.4.2.3 Những hạn chế xuất phát từ phía cơ quan quản lý nhà nước .......... 125 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP MỞ RỘNG VÀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH.................................... 134 3.1 ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ....... 134 3.2 GIẢI PHÁP MỞ RỘNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NHTMCP ĐỐI VỚI DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. ......... 137 3.2.1 Giải pháp đối với các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh. ................................................................................................ 137 3.2.1.1 Các giải pháp gia tăng nguồn vốn .................................................. 137 3.2.1.2 Tăng cường liên kết, hợp tác với các hiệp hội, các tổ chức tài chính tín dụng trong và ngoài nước trong việc cho vay hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. ............................................................... 142 3.2.1.3 Xây dựng mục tiêu tín dụng và chính sách lãi suất đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................................................. 143 3.2.1.4 Hoàn thiện điều kiện cho vay một số sản phẩm tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. ............................................................... 145 VII 3.2.1.5 Tăng cường công tác tiếp thị, giới thiệu sản phẩm cho vay đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.................................................... 147 3.2.2 Giải pháp đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh ........................................................................................... 149 3.2.2.1 Tham gia vào các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề để tận dụng sự hỗ trợ. .................................................................... 149 3.2.2.2 Tăng cường liên kết, hợp tác theo chiều dọc lẫn chiều ngang giữa các doanh nghiệp để tận dụng nguồn lực của nhau. .............. 149 3.2.2.3 Chú trọng đổi mới và hiện đại hóa công nghệ để tăng năng suất lao động và chất lượng sản phẩm.................................................... 150 3.2.2.4 Xây dựng mạng thông tin để quảng bá hình ảnh, đồng thời cũng là kênh cung cấp thông tin cho khách hàng và ngân hàng khi muốn tìm hiểu doanh nghiệp. ......................................................... 150 3.2.2.5 Tận dụng tối đa sự hỗ trợ của các tổ chức trung gian tài chính trong quan hệ tín dụng với Ngân hàng TMCP.............................. 151 3.3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NHTMCP ĐỐI VỚI DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. .......................................................................................... 151 3.3.1 Đối với các ngân hàng TMCP trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh. ............ 151 3.3.1.1 Quan tâm nghiên cứu rút ngắn hơn nữa thời gian từ lúc doanh nghiệp xin vay cho đến lúc giải ngân .............................................. 151 3.3.1.2 Quản lý và thẩm định chặt chẽ các yếu tố ảnh hưởng đến tính lành mạnh trong quan hệ tín dụng với DNNVV............................... 152 3.3.1.3 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tín dụng trong quan hệ với các DNNVV thông qua công tác đào tạo, tái đào tạo và tuyển dụng. ..................................................................................... 153 3.3.1.4 Hoàn thiện quy trình thẩm định tín dụng chặt chẽ và đảm bảo thực hiện đúng qui trình trước khi giải ngân................................... 155 VIII 3.3.1.5 Nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra, giám sát tình hình sử dụng vốn vay của doanh nghiệp nhỏ và vừa sau khi giải ngân........ 157 3.3.1.6 Tăng cường quản lý rủi ro và thu hồi nợ quá hạn, nợ xấu để nâng cao chất lượng tín dụng.......................................................... 159 3.3.2 Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh........ 160 3.3.2.1 Chuyên nghiệp hóa trong tổ chức hoạt bộ máy kế toán – tài chính để tạo tính minh bạch và trung thực trong các báo cáo........ 160 3.3.2.2 Tăng cường giao dịch thanh toán qua ngân hàng nhằm tăng tính minh bạch trong hoạt động tài chính của DNNVV .................. 160 3.3.2.3 Nâng cao kỹ năng và trình độ nghề nghiệp đối với nhân viên và các cấp quản lý của DNNVV. .......................................................... 161 3.3.2.4 Tăng cường bổ sung nguồn vốn chủ sở hữu để tăng năng lực tài chính của doanh nghiệp. ................................................................ 162 3.3.2.5 Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng nhằm tăng uy tín của doanh nghiệp ................................................................................. 162 3.4 CÁC KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI HIỆP HỘI VÀ CƠ QUAN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC..................................................................... 163 3.4.1 Khuyến nghị đối với các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội nghề nghiệp............................................................................................... 163 3.4.2 Khuyến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức khác .................................................................................................. 164 3.4.2.1 Hoàn thiện qui chế về thành lập và hoạt động quỹ bão lãnh tín dụng linh hoạt, hợp lý và hiệu quả hơn. .......................................... 164 3.4.2.2 Nâng cao vai trò đích thực của hiệp hội doanh nghiệp trong tư cách của một tổ chức nghề nghiệp. ................................................. 164 3.4.2.3 Đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức tài chính tín dụng quốc tế thực hiện các hoạt động cho vay và bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. ............................................ 165 IX 3.4.2.4 Xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực có chất lượng phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của các DNNVV ......... 166 3.4.2.5 Tiếp tục hoàn thiện các chính sách hỗ trợ nhằm phát huy vai trò của các doanh nghiệp nhỏ và vừa............................................. 166 3.4.2.6 Nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ bảo lãnh tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa.......................................................................... 168 3.4.2.7 Đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa các ngân hàng thương mại Nhà nước để tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong hoạt động của ngân hàng. ..................................................................................... 170 3.4.2.8 Nghiên cứu và xúc tiến phương án tái cấu trúc hệ thống ngân hàng TMCP Việt Nam nhằm tăng khả năng cạnh tranh trong điều kiện hội nhập vừa gia tăng khả năng đáp ứng các sản phẩm dịch vụ có chất lượng cao. .................................................... 171 3.4.2.9 Thành lập và triển khai nghiệp vụ bảo lãnh tín dụng thuộc sở hữu tư nhân.................................................................................... 172 3.4.2.10 Xây dựng quỹ hỗ trợ lãi suất cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa ... 172 KẾT LUẬN................................................................................................ 176 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC PHỤ LỤC SỐ 1 PHỤ LỤC SỐ 2 PHỤ LỤC SỐ 3 PHỤ LỤC SỐ 4 X DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ************** Từ viết tắt ABBANK ACB ATM CIC CIEM CP CTTC DNNVV EVN EU EUR FDI HSBC IFC ILSSA ISO JBIC GDP L/C MFN NAVIBANK NH NHNN Nghĩa tiếng nước ngoài Nghĩa Tiếng Việt An Binh Commercial joint Ngân hàng thương mại cổ stock bank phần An Bình Ngân hàng Thương Mại Cổ Asia Commercial Bank Phần Á Châu Automatic Teller Machine Máy rút tiền tự động Trung tâm thông tin tín Credit Information Center dụng trực thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Central Institute for Viện Nghiên cứu quản lý Economic Management Kinh tế trung ương Chính Phủ Cho thuê tài chính Doanh nghiệp nhỏ và vừa Tập đoàn Điện lực Việt Vietnam Electricity Nam European Union Liên minh Châu Âu Đơn vị tiền tệ của Liên Euro minh Châu Âu Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài The Hongkong and Tập đoàn Ngân hàng Hồng Shanghai Banking Kông và Thượng Hải Corporation International Finance Tập đoàn Tài chính Quốc tế Corporation Institute of labour science Viện Khoa học Lao động and Social Affairs và Xã hội International Organization Tổ chức tiêu chuẩn hóa for Standardization quốc tế Japan Bank for International Quỹ Đầu tư Phát triển của Cooperation Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội Letter of Credit Thư tín dụng Most Favoured Nation Quy chế tối huệ quốc Ngân hàng Thương Mại Cổ Phần Nam Việt Ngân hàng Ngân hàng Nhà nước XI Ngân hàng thương mại cổ phần Nguyên tắc đãi ngộ quốc NT Nation Treatment gia Official Development Hỗ trợ phát triển chính thức ODA Assistance Quỹ Phát triển nông thôn RDF Rural Development Fund Ngân hàng thế giới Ngân hàng Thương Mại Cổ SACOMBANK Phần Sài Gòn Thương Tín Ngân hàng Standard SCB Standard Chartered Bank Chartered Ngân hàng Thương Mại Cổ SHB Phần Sài Gòn – Hà Nội Tài trợ doanh nghiệp nhỏ Small and Medium SMEFP và vừa Ngân hàng Hợp tác Enterprise Finance Program Quốc tế Nhật Bản Bảo lãnh tín dụng dành cho Small and Medium doanh nghiệp nhỏ và vừa SMELG Enterprise Loan Guarantee Cơ quan Viện trợ phát triển Quốc tế Mỹ Small and Medium Quỹ phát triển doanh SMEDF Enterprise Development nghiệp nhỏ và vừa liên Fund minh Châu Âu TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TMCP Thương mại cổ phần TTCK Thị trường chứng khoán UBND Ủy Ban nhân dân United States Agency For Cơ quan phát triển quốc tế USAID Internation Development Hoa Kỳ USD United States dollar Đô la Mỹ Vietnam Joint Stock Ngân hàng Thương Mại Cổ VIETINBANK Commercial Bank for Phần Công Thương Việt Industry and Trade Nam Joint stock commercial Ngân hàng Thương Mại Cổ VIETCOMBANK Bank for Foreign Trade of Phần Ngoại Thương Việt Vietnam Nam Vietnam Ho Chi Minh Chỉ số thị trường chứng VN-INDEX Stock Index khoán của Việt Nam WB World Bank Ngân hàng thế giới NHTMCP XII DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ***** TT THỨ TỰ BẢNG 1 Bảng 1.1 2 Bảng 1.2 3 Bảng 2.1 4 Bảng 2.2 5 Bảng 2.3 6 Bảng 2.4 7 Bảng 2.5 8 Bảng 2.6 9 Bảng 2.7 10 Bảng 2.8 11 Bảng 2.9 12 Bảng 2.10 13 Bảng 2.11 14 Bảng 2.12 15 Bảng 2.13 16 Bảng 2.14 TÊN BẢNG Tiêu chuẩn phân định doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số nước trên thế giới Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo khu vực kinh tế ở Việt Nam Một số chỉ tiêu cơ bản về kinh tế xã hội trên địa bàn Tp.HCM Số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Tổng tài sản và tổng nguồn vốn bình quân của một doanh nghiệp nhỏ và vừa từ năm 2006 đến 2011 Kết cấu Tổng nguồn vốn bình quân của một doanh nghiệp nhỏ và vừa từ năm 2006 đến 2011 Kết quả khảo sát 83 DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh năm 2010 về tình hình tài sản và nguồn vốn Số lượng doanh nghiệp đăng ký kinh doanh và số vốn đăng ký qua các năm tại TP.HCM Vốn huy động và cho vay của các NHTM trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến năm 2010 Doanh thu, chi phí và lợi nhuận của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2010 Nhu cầu vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Số lượng lao động làm việc trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Thu nhập của lao động làm việc trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Vốn đều lệ của một số ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh tính đến thời điểm 31/12/2010 Tình hình huy động vốn của các ngân hàng trên địa bàn Tp.HCM Sự thay đổi nguồn vốn huy động của các ngân hàng trên địa bàn Tp.HCM so với năm trước TRANG 12 15 58 63 66 67 68 69 71 75 76 77 78 85 86 87 XIII 17 Bảng 2.15 18 Bảng 2.16 19 Bảng 2.17 20 Bảng 2.18 21 Bảng 2.19 22 Bảng 2.20 23 Bảng 2.21 24 Bảng 2.22 25 Bảng 2.23 26 Bảng 2.24 27 Bảng 2.25 28 Bảng 2.26 29 Bảng 2.27 28 Bảng 2.28 30 Bảng 2.29 31 Bảng 2.30 Tình hình dư nợ tín dụng của các ngân hàng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Sự thay đổi dư nợ tín dụng của các ngân hàng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Tình hình dư nợ tín dụng của các ngân hàng TMCP đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Dư nợ tín dụng phân theo sản phẩm cho vay của các ngân hàng TMCP đối với DNNVV địa bàn Tp.HCM Tỷ trọng dư nợ tín dụng phân theo sản phẩm cho vay của các ngân hàng TMCP đối với DNNVV địa bàn Tp.HCM Tỷ trọng dư nợ tín dụng của các ngân hàng TMCP đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh phân theo ngành nghề kinh doanh năm 2010 Kết quả khảo sát cơ cấu sản phẩm cho vay các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại các ngân hàng TMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Nợ quá hạn tại các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Các chỉ tiêu phản ánh nợ của các NHTMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu của Ngân hàng TMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Chỉ tiêu lợi nhuận từ hoạt động tín dụng của các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến năm 2010 Chỉ tiêu sinh lời của hoạt động tín dụng của các Ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến năm 2010 Chỉ tiêu hiệu suất sử dụng vốn của các Ngân hàng TMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến năm 2010 Kết quả khảo sát DNNVV về tìm hiểu sản phẩm cho vay của các NHTMCP năm 2010 Kết quả khảo sát trình độ học vấn của 83 DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh năm 2010 Hoạt động bảo lãnh tín dụng của Quỹ bảo lãnh tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2008 đến 2010 95 95 96 100 101 102 104 107 109 109 110 110 111 121 124 126 XIV 32 Bảng 2.31 33 Bảng 2.32 34 Bảng 2.33 Kết quả khảo sát các nguyên nhân chủ yếu làm cho doanh nghiệp nhỏ và vừa không được ngân hàng TMCP chấp thuận cho vay Kết quả khảo sát sự thuận lợi trong quan hệ tín dụng giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa với ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh Kết quả khảo sát về nguyên nhân DNNVV không vay vốn ngân hàng thương mại cổ phần để kinh doanh 130 131 132 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ***** TT THỨ TỰ BIỂU ĐỒ 1 Biểu đồ 2.1 2 Biểu đồ 2.2 3 Biểu đồ 2.3 4 Biểu đồ 2.4 5 Biểu đồ 2.5 6 Biểu đồ 2.6 7 Biểu đồ 2.7 8 Biểu đồ 2.8 TÊN BIỂU ĐỒ TRANG Cơ cấu loại hình doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh năm 2010 Số DNNVV bị giải thể hoặc phá sản trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến năm 2011 Vốn đăng ký của các DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Thuế và các khoản phải nộp ngân sách nhà nước của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011 Tỷ trọng dư nợ tín dụng của các ngân hàng TMCP đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh phân theo loại hình doanh nghiệp năm 2010 Dư nợ tín dụng của một số ngân hàng TMCP đối với DNNVV trên địa bàn Tp.Hồ Chí Minh năm 2010 Thị phần cho vay và huy động vốn của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011. Nợ quá hạn của các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 64 65 79 83 99 103 106 108 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu Doanh nghiệp nhỏ và vừa có vai trò rất quan trọng đối với Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm, cung cấp đa dạng các sản phẩm và dịch vụ, thu hút nguồn vốn nhàn rỗi trong dân cư, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế …. Chính vì vậy mà Đảng và Nhà nước Việt Nam đã có nhiều chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong từng giai đoạn 5 năm. Thành phố Hồ Chí Minh là một trung tâm kinh tế, tài chính của cả nước, nên tập trung rất nhiều tổ chức tín dụng và các định chế tài chính trung gian trong và ngoài nước, đặc biệt là hệ thống các ngân hàng thương mại. Các nguồn vốn nhàn rỗi từ các tổ chức và cá nhân được tập trung chủ yếu thông qua hệ thống các ngân hàng thương mại, do đó có thể nói hệ thống các ngân hàng thương mại giữ vai trò chủ đạo trong việc huy động và cung ứng vốn cho nền kinh tế Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Trong giai đoạn 2006 đến 2010 các ngân hàng thương mại có tốc độ tăng trưởng tín dụng bình quân là 32%, tốc độ tăng trưởng huy động bình quân là 29%. Các ngân hàng thương mại quốc doanh vẫn chiếm tỷ lệ cao về thị phần cho vay và huy động, tuy nhiên khối ngân hàng thương mại cổ phần ngày càng hoạt động linh hoạt và dần chiếm lĩnh thị phần. Các ngân hàng thương mại cổ phần tập trung vào hoạt động ngân hàng bán lẻ và cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa. Mặc dù vậy, các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng từ các ngân hàng thương mại cổ phần để đáp ứng nhu cầu vốn cho sản xuất kinh doanh, nên hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa đang gặp nhiều khó khăn. 2 Xuất phát từ thực tiễn đó, đề tài “Tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” đã được chọn để nghiên cứu. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan Liên quan đến đề tài “Tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các NH thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” đã có một số công trình khoa học nghiên cứu công bố dưới dạng luận án tiến sỹ và các công trình nghiên cứu. Có thể kể ra một số công trình nghiên cứu gần đây có liên quan đến đề tài luận án như: Phạm Văn Hồng (2007), Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế, Luận án tiến sĩ kinh tế, Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội. Đề tài này đã nghiên cứu và hệ thống hoá các vấn đề lý luận liên quan đến sự phát triển DNNVV. Tổng kết kinh nghiệm phát triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của một số nước trên thế giới. Phân tích, đánh giá thực trạng DNNVV và môi trường thể chế phát triển DNNVV trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Nguyễn Minh Tuấn (2008), Phát triển dịch vụ ngân hàng hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ kinh tế, Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân, Hà Nội. Đề tài này đã nghiên cứu và hệ thống hoá các vấn đề lý luận về dịch vụ ngân hàng và DNVVN, đề cập những vấn đề quản lý rủi ro, chi phí giao dịch và chi phí hành chính, sự cần thiết có hệ thống kế toán tài chính đặc thù cho doanh nghiệp vừa và nhỏ…, xem xét các DNVVN như là các khách hàng tiêu dùng cá nhân, phân loại các DNVVN thành nhóm đại chúng và nhóm có nhiều lợi nhuận. Đề tài đã đưa ra các giải pháp chuyên sâu, có khả năng ứng dụng thực tiễn cao. Phân tích kinh nghiệm quốc tế từ các nền kinh tế có mức độ phát triển khác nhau để định vị hệ thống các DNVVN Việt Nam và các ngân hàng thương mại Việt Nam trên bản đồ toàn cầu từ đó tạo 3 điều kiện cho công tác hoạch định chiến lược và định hướng đối với các cơ quan hoạch định chính sách của Việt Nam. TS. Trương Quang Thông (2010), Tín dụng ngân hàng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, Nghiên cứu thực nghiệm tại khu vực Thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài này đã nghiên cứu và hệ thống hóa lý thuyết về DNNVV, phân tích tổng quan về DNNVV tại Việt Nam qua các số liệu thống kê và chính sách của nhà nước đối với DNNVV, đề tài cũng đã tiến hành khảo sát về tài trợ tín dụng cho các DNNVV, trên cơ sở đó tác giả đã gợi ý các chính sách đối với DNNVV, đối với ngân hàng và các cơ quan chính phủ. Đối chiếu với đề tài của tác giả đang nghiên cứu thì không có sự trùng lắp. 3. Mục tiêu, mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là hướng đến việc phân tích về thực trạng tín dụng đối với DNNVV của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ đó tìm ra những hạn chế và nguyên nhân của nó, trên cơ sở đó góp phần đưa ra các giải pháp giúp các DNNVV dễ tiếp cận nguồn vốn tín dụng từ các ngân hàng thương mại cổ phần. Mục đích nghiên cứu là đề xuất các giải pháp, khuyến nghị nhằm khắc phục những mặt hạn chế, phát huy những ưu điểm, góp phần mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Để đạt được mục tiêu, mục đích nghiên cứu của đề tài, luận án có các nhiệm vụ sau: - Hệ thống hóa những lý luận cơ bản về doanh nghiệp nhỏ và vừa, tín dụng ngân hàng thương mại đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và rút ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. 4 - Phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ đó rút ra những mặt được, những hạn chế và nguyên nhân của nó. - Đề xuất các giải pháp, khuyến nghị nhằm khắc phục những mặt hạn chế, phát huy những ưu điểm, góp phần mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại cổ phần đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Thành phố Hồ Chí Minh có thể xem như là một trung tâm tài chính ở Việt Nam do đó có rất nhiều loại hình ngân hàng đóng trên địa bàn này, nên Luận án chỉ nghiên cứu giới hạn trong phạm vi các ngân hàng thương mại cổ phần. Về thời gian, đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu từ năm 2006 đến nay. 5. Cơ sở lý luận và giả thuyết nghiên cứu Để làm nền tảng lý luận của Luận án, tác giả đã sử dụng cơ sở lý thuyết của một số tác giả và các văn bản pháp luật của Việt Nam như sau: - Lý luận về doanh nghiệp nhỏ và vừa: Tác giả đã tổng hợp lý luận của các tác giả: TS. Lê Xuân Bá, TS. Trần Kim Hào, TS. Nguyễn Hữu Thắng [1]; ThS. Nguyễn Công Bình [2]; Shim Shoon Chong [4]; TS Đàm Văn Huệ [8] và các văn bản pháp luật như Nghị định số 56/2009/NĐ-CP của Chính phủ [27]; Nghị định 90/2001/CP-NĐ [28] và các bàn luận của tác giả. - Lý luận về tín dụng ngân hàng: Tác giả đã tổng hợp lý luận của một số tác giả: TS Nguyễn Đăng Dờn [5]; TS. Lê Thị Tuyết Hoa, PGS.TS Nguyễn Thị Nhung [6]; TS. Nguyễn Minh Kiều [9],[10]; PGS.TS. Nguyễn