Tài liệu đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và tác động đến đời sống người dân trong dự án đường hồ núi cốc đoạn qua xã quyết thắng, thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------------- NGUYỄN THỊ TUYẾT Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG VÀ TÁC ĐỘNG ĐẾN ĐỜI SỐNG NGƯỜI DÂN TRONG DỰ ÁN ĐƯỜNG HỒ NÚI CỐC ĐOẠN QUA XÃ QUYẾT THẮNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Địa chính môi trường Lớp : K46 – ĐCMT – N02 Khoa : Quản lý tài nguyên Khóa học : 2014 – 2018 Thái Nguyên, năm 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM -------------------- NGUYỄN THỊ TUYẾT Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG VÀ TÁC ĐỘNG ĐẾN ĐỜI SỐNG NGƯỜI DÂN TRONG DỰ ÁN ĐƯỜNG HỒ NÚI CỐC ĐOẠN QUA XÃ QUYẾT THẮNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Địa chính môi trường Lớp : K46 – ĐCMT – N02 Khoa : Quản lý tài nguyên Khóa học : 2014 – 2018 Giảng viên hướng dẫn : GS.TS Nguyễn Thế Đặng Thái Nguyên, năm 2018 i LỜI CẢM ƠN Thực tập tốt nghiệp là một khâu rất quan trọng trong quá trình học tập của mỗi sinh viên nhằm hệ thống lại toàn bộ lượng kiến thức đã học, vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, bước đầu làm quen với những kiến thức khoa học. Qua đó sinh viên ra trường sẽ hoàn thiện hơn về kiến thức lý luận, phương pháp làm việc, năng lực công tác nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn của công việc say này. Được sự giúp đỡ của Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm và Ban chủ nhiệm khoa Tài nguyên và Môi trường, em đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và tác động đến đời sống người dân trong Dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên”. Trong suốt quá trình thực tập em đã nhận được sự giúp đỡ của các thầy cô giáo và anh chị nơi em thực tập tốt nghiệp. Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm, Ban chủ nhiệm khoa Quản lý Tài nguyên, và đặc biệt là thầy giáo GS.TS. Nguyễn Thế Đặng người đã trực tiếp hướng dẫn em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Do trình độ có hạn mặc dù đã rất cố gắng song bản khóa luận tốt nghiệp của em không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được những ý kiến chỉ bảo của các thầy cô giáo, ý kiến đóng góp của bạn bè để bài khóa luận tốt nghiệp của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng Sinh viên Nguyễn Thị Tuyết năm 2018 ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1. Hiện trạng sử dụng đất xã Quyết Thắng năm 2016 .................................. 32 Bảng 4.2. Diện tích thu hồi đất của dự án đường Hồ Núi Cốc qua xã Quyết Thắng .... 35 Bảng 4.3. Xác định đối tượng và điều kiện bồi thường của dự án............................ 36 Bảng 4.7 giá bồi thường đất nông nghiệp ................................................................ 37 Bảng 4.4: Tổng hợp kinh phí hỗ trợ cho người dân .................................................. 39 Bảng 4.9. Bảng tổng hợp kinh phí bồi thường giải phóng mặt bằng dự án .............. 41 Bảng 4.10. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân không bị mất đất nhưng chịu ảnh hưởng của dự án ......................................................................................... 42 Bảng 4.11. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân mất 50 - 70% đất ......... 43 Bảng 4.12. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân mất hết đất ................... 53 Bảng 4.13. Đánh giá chung về tình trạng cuộc sống hiện tại so với trước khi có dự án ..................................................................................................................... 54 Bảng 4.14. Đánh giá về tình hình tiếp cận cơ sở hạ tầng, phúc lợi xã hội của ......... 54 các hộ dân sau khi bị thu hồi đất ............................................................................... 54 Bảng 4.15. Đánh giá về tác động của Dự án đến mối quan hệ trong gia đình .......... 55 iii MỤC LỤC Phần 1 MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài. ...................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 4 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................ 4 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 4 1.3. Ý nghĩa của đề tài ................................................................................................. 4 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................................ 6 2.1 Cơ sở khoa học của đề tài ..................................................................................... 6 2.1.1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................... 6 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng .............. 6 2.1.3. Vai trò của công tác giải phóng mặt bằng đối với sự phát triển cơ sở hạ tầng và đời sống xã hội ..................................................................................................... 10 2.2. Cơ sở pháp lý ..................................................................................................... 12 2.2.1. Các văn bản pháp quy của Nhà nước có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng .................................................................................................. 12 2.2.2. Các văn bản pháp quy của địa phương có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng .................................................................................................. 13 2.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 13 2.3.1. Sơ lược về công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của một số nước trên thế giới ....................................................................................................................... 13 2.3.2. Khái quát về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở Việt Nam ............ 19 2.4. Nhận xét chung về tổng quan các vấn đề nghiên cứu ........................................ 21 2.5. Kết luận chung về vấn đề nghiên cứu ................................................................ 21 Phần 3 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................. 23 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 23 3.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 23 3.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 23 3.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội trên địa bàn và mô tả dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng .................................................................................. 23 iv 3.3.2. Thực trạng công tác bồi thường GPMB trên địa bàn dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng ......................................................................................... 23 3.3.3. Đánh giá tác động của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống của những người dân trong khu vực giải phóng mặt bằng ........................................ 23 3.3.4. Đề xuất các phương án giải quyết và rút ra những bài học kinh nghiệm cho công tác bồi thường giải phóng mặt bằng. ................................................................ 24 3.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 24 3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu .......................................................................... 24 3.4.2. Phương pháp chuyên gia ................................................................................. 25 3.4.3. Phương pháp thống kê phân tích, xử lý số liệu ............................................... 25 3.4.4. Phương pháp tham khảo, kế thừa các tài liệu có liên quan đến đề tài ............ 25 Phần 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................ 26 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội trên địa bàn và mô tả dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng .................................................................................. 26 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 26 4.1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội ................................................................................. 29 4.1.3. Tình hình sử dụng đất ..................................................................................... 32 4.1.4. Khái quát dự án ............................................................................................... 34 4.2. Đánh giá kết quả công tác bồi thường giải phóng mặt bằng của Dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng ........................................................................... 35 4.2.1. Kết quả công tác bồi thường về đất................................................................. 35 4.2.2 Kết quả công tác bồi thường về tài sản gắn liền với đất .................................. 38 4.2.3. Kết quả hỗ trợ tái định cư cho người dân trong dự án .................................... 39 4.2.4. Tổng hợp kinh phí bồi thường, hỗ trợ ............................................................. 41 4.3. Đánh giá tác động của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống của những người dân trong khu vực giải phóng mặt bằng ........................................ 42 4.3.1. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân sau khi thực hiện dự án........ 42 4.3.2. Đánh giá chung về tình trạng cuộc sống hiện tại so với trước khi có dự án ... 54 4.3.3. Tác động đến việc phát triển các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội 54 4.3.4. Tác động đến mối quan hệ trong gia đình ....................................................... 55 v 4.4. Thuận lợi, khó khăn và giải pháp ....................................................................... 55 4.4.1. Đánh giá những thuận lợi trong công tác GPMB ........................................... 55 4.4.2. Đánh giá những khó khăn trong công tác GPMB ........................................... 56 4.4.3. Giải pháp ......................................................................................................... 57 PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ...................................................................... 59 5.1. Kết luận .............................................................................................................. 59 5.1. Kiến nghị ............................................................................................................ 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 62 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là một tài nguyên thiên nhiên quý giá của mỗi quốc gia và nó cũng là yếu tố mang tính quyết định sự tồn tại và phát triển của con người và các sinh vật khác trên Trái Đất. Các Mác viết: “Đất đai là tài sản mãi mãi với loài người, là điều kiện để sinh tồn, là điều kiện không thể thiếu được để sản xuất, là tư liệu sản xuất cơ bản trong nông, lâm nghiệp”. Bởi vậy, nếu không có đất đai thì không có bất kỳ một ngành sản xuất nào, con người không thể tiến hành sản xuất ra của cải vật chất để duy trì cuộc sống và duy trì nòi giống đến ngày nay. Trải qua một quá trình lịch sử lâu dài con người chiếm hữu đất đai biến đất đai từ một sản vật tự nhiên thành một tài sản của cộng đồng, của một quốc gia. Theo luật Đất đai 1993 có ghi “Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng đặc biệt của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng cơ sở kinh tế, an ninh quốc phòng”. Xã hội ngày càng phát triển đất đai ngày càng có vai trò quan trọng, bất kì một ngành sản xuất nào thì đất đai luôn là tư liệu sản xuất đặc biệt và không thể thay thế được. Đối với nước ta, một nước nông nghiệp thì vị trí của đất đai lại càng quan trọng và ý nghĩa hơn. Trong điều kiện kinh tế thị trường vai trò và vị trí của đất đai càng trở nên quan trọng hơn đặc biệt khi đất nước ta đang trong công cuộc CNH-HDH cùng với xu thế hợp tác hóa, toàn cầu hóa của đất nước. Nhu cầu sử dụng đất đai cho các dự án đầu tư cho các đầu tư dự án phát triển trong những năm gần đây không ngừng tăng lên.Trong khi đó, diện tích đất đai có hạn và ngày càng trở nên hạn hẹp đối với nhu cầu ngày càng tăng của con người. Thực tế cho thấy khả năng đáp ứng của đất đai là không đủ yêu cầu với nhu cầu hiện tại của đất đai. Chính vì vậy việc sử dụng quỹ đất đai hợp lý và có hiệu quả đang được các cấp các ngành quan tâm đông thời viễ thu hồi bố trí sắp xếp lại. Đồng thời việc thu hồi bố trí, sắp xếp lại đất đai đáp ứng những nhu cầu sinh hoạt sản xuất của người dân một cách khoa học tạo điều kiện cho sư phát triển lâu dài và bền vững là một vấn đề lớn và cấp thiết. Công tác 2 bồi thường thiệt hại, tái định cư giải phóng mặt bằng lại càng là điều kiện kiên quyết, giữ vai trò quan trọng để có thể đẩy nhanh tiến độ thi công công trình, là cửa ngõ phải vượt qua của hầu hết các dự án trước khi bước vào thi công. Việc nhanh hay chậm của công tác này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ triển khai và hiệu quả của dự án. Từ thực tế cho thấy, công tác bồi thường, GPMB luôn là vấn đề phức tạp, nhạy cảm tác động không nhỏ đến đời sống của người dân trong vùng dự án, đòi hỏi các cấp, ngành chức năng cần giải quyết thấu đáo công bằng, dứt điểm. Giải quyết không tốt, không thoả đáng một mặt gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân có đất bị thu hồi mặt khác làm ảnh hưởng đến tiến độ các dự án gây thiệt hại tiền bạc và làm ảnh hưởng xấu đến tâm lý của nhà đầu tư, dẫn đến bùng phát khiếu kiện, đặc biệt là những khiếu kiện tập thể đông người, sẽ trở thành vấn đề xã hội phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình an ninh trật tự, mất ổn định xã hội và phần nào ảnh hưởng đến lòng tin của người dân đối với các chính sách của nhà nước. Nếu việc thu hồi đất bị lạm dụng, quỹ đất nông nghiệp bị giảm dần, về lâu dài có thể ảnh hưởng tới an ninh lương thực quốc gia. Tại Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ về việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất đã quy định cụ thể về các mức bồi thường về đất, tài sản và các chính sách hỗ trợ, tái định cư. Giao nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cho các cơ quan chức năng như cấp huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh), chức năng của cấp xã trong công tác giải phóng mặt bằng. Cùng đó là trách nhiệm của các cơ quan chức năng có liên quan, nghĩa vụ và quyền lợi của người bị thu hồi đất. Nguyên nhân gây nên tình trạng này ngoài vấn đề về giá đất tính bồi thường chưa hợp lí, còn nhiều nguyên nhân quan trọng là do chính sách, thủ tục về bồi thường đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng còn nhiều vướng mắc, bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất, đến người có đất bị thu hồi và tác động xấu đến môi trường đầu tư của nước ta. Mặt khác, một số địa phương đã đơn giản trong việc thu hồi đất, chưa gắn công tác thu hồi đất với tái định cư, đặc biệt là hỗ trợ việc làm, dạy nghề cho lao động; bồi thường cho hộ bị thu hồi đất chủ yếu thực hiện dưới 3 hình thức tiền tệ hóa, chưa có cơ chế, giải pháp kịp thời và hiệu quả để hỗ trợ dạy nghề, tạo việc làm, ổn định đời sống cho người bị thu hồi đất. Hơn nữa, công tác tái định cư cũng chưa được chuẩn bị chu đáo, thiếu các điều kiện đảm bảo cho người dân có điều kiện sinh hoạt bình thường tại nơi ở mới. Vì vậy, tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm, không chuyển đổi được nghề nghiệp, khó khăn trong cuộc sống sinh hoạt tại nơi tái định cư v.v.. hiện đang là vấn đề bức xúc diễn ra khá phổ biến ở nhiều địa phương, gây ách tắc trong công tác giải phóng mặt bằng. Thái Nguyên là tỉnh trung du miền núi, nằm ở phía Bắc thủ đô Hà Nội, là tỉnh có nhiều di tích lịch sử - văn hoá có ý nghĩa lịch sử. Trong những năm qua, Ngành Du lịch Thái Nguyên đã có sự phát triển vượt bậc. Tuy nhiên, sự phát triển du lịch Thái Nguyên vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế, nhiều tài nguyên du lịch có ý nghĩa đối với quốc gia và vùng vẫn chưa được khai thác xứng tầm như: Hồ Núi Cốc, di tích lịch sử ATK, chè Tân Cương.... Chính vì vậy, ngày 18 tháng 11 năm 2016 Thủ Tướng chính phủ có Quyết định số 2228/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển khu du lịch quốc gia Hồ Núi Cốc, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030" là rất cần thiết, tạo cơ sở cho việc quản lý, thu hút đầu tư, khai thác hiệu quả và phát huy tiềm năng du lịch của Hồ Núi Cốc góp phần tích cực vào phát triển du lịch bền vững gắn chặt với việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc; giữ gìn cảnh quan, bảo vệ môi trường; bảo đảm an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội. Để thực hiện kế hoạch trên, cuối năm 2016 thành phố Thái Nguyên đã bắt đầu triển khai một hạng mục quan trọng đó là mở đường mới từ trung tâm thành phố vào Khu du lịch Quốc gia Hồ Núi Cốc. Dự án đường Bắc Sơn kéo dài (đường Hồ Núi Cốc) có tổng chiều dài toàn tuyến là trên 30km, điểm đầu giao với đường Lương Ngọc Quyến, điểm cuối thuộc xóm Cao Trãng, xã Phúc Xuân. Toàn tuyến có khoảng 2,3km đường có lộ giới 27m và hơn 7km có lộ giới 61m. Tuyến đường đi qua 5 phường, xã. Sau khi hoàn thành sẽ là tuyến đường rộng nhất trên địa bàn và cũng là tuyến đường huyết mạch kết nối trục Đông - Tây của thành phố Thái Nguyên, mở ra cơ hội mới thúc đẩy sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của cả vùng phía Tây thành 4 phố, đồng thời thúc đẩy phát triển tiềm năng thế mạnh Khu du lịch Hồ Núi Cốc. Một trong những công tác đầu tiên đóng vai trò quan trọng, chủ chốt cần thực hiện đó là công tác bồi thường giải phóng mặt bằng ổn định nơi ở và sản xuất hợp lý cho người dân trong khu vực dự án. Xuất phát từ thực tế tiễn trên, được sự đồng ý của Ban Giám Hiệu Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Quản Lý Tài Nguyên và dưới sự hướng dẫn của GS.TS Nguyễn Thế Đặng, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và tác động đến đời sống người dân trong Dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Đánh giá được kết quả công tác bồi thường giải phóng mặt bằng và tác động của nó đến đời sống người dân trong Dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên và đề xuất phương án giải quyết có tính khả thi và rút ra bài học kinh nghiệm giúp ổn định cuộc sống nhân dân khi bồi thường, giải phóng mặt bằng trong khu vực dự án. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của khu vực dự án Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng. - Khái quát được dự án, khu vực dự án và yêu cầu đối với giải phóng mặt bằng thu hồi đất cho thực hiện dự án. - Đánh giá được kết quả công tác bồi thường giải phóng mặt bằng của Dự án đường Hồ Núi Cốc đoạn qua xã Quyết Thắng - Đánh giá tổng thể thực trạng đời sống, việc làm, thu nhập và các tiêu chí khác của đời sống xã hội cộng đồng dân cư sau khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án cụ thể. - Đề xuất các giải pháp cần thực hiện trong thời gian tới nhằm ổn định và nâng cao đời sống của người dân bị thu hồi đất hiện tại và tương lai. 1.3. Ý nghĩa của đề tài - Giúp sinh viên củng cố và ứng dụng những kiến thức đã được học trong nhà 5 trường trong thực tiễn công việc trong quá trình thực tập tại cơ sở - Tạo môi trường cho sinh viên được bổ sung thêm các kiến thức và kĩ năng mềm khác cũng như việc tiếp cận xử lý thông tin - Giúp sinh viên có được cái nhìn cơ bản và kinh niệm về công việc, ngành nghề mình học . - Kết quả điều tra nghiên cứu có thể được sử dụng cung cấp thông tin cần thiết cho công tác quản lý - Các giải pháp nghiên cứu được đề xuất. 6 Phần 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Cơ sở lý luận - Các luận điểm về bồi thường giải phóng mặt bằng - Các khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư + Thu hồi - Thu hồi đất là việc Nhà nýớc ban hành quyết định để thu lại quyền sử dụng đất của ngýời đang sử dụng, ngýời, tổ chức đýợc giao quản lý (Nghị định 47/2014/NĐ-CP, 2014) [12]. + Bồi thường - Bồi thýờng khi Nhà nýớc thu hồi đất là việc Nhà nýớc trả cho ngýời đang sử dụng đất những thiệt hại về quyền sử dụng đất hoặc quyền sử dụng đất, nhà ở, tài sản khác gắn liền với đất do việc bị thu hồi đất gây ra (Nghị định 47/2014/NĐ-CP, 2014) [12]. +. Hỗ trợ Hỗ trợ khi Nhà nýớc thu hồi đất là việc Nhà nýớc giúp đỡ ngýời bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, hỗ trợ kinh phí để di dời đến địa điểm mới (Nghị định 47/2014/NĐ-CP, 2014) [12]. + Tái định cư Tái định cý là việc Nhà nýớc bồi thýờng thiệt hại bằng việc giao đất ở mới, nhà ở tại khu TĐC hoặc bồi thýờng bằng tiền theo đề nghị của ngýời có đất ở bị thu hồi mà phải di chuyển chỗ ở mới, và các hoạt động hỗ trợ để xây dựng lại cuộc sống, thu nhập, cõ sở vật chất tinh thần tại đó (Nghị định 47/2014/NĐ-CP, 2014) [12]. 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng 2.1.2.1. Yếu tố cơ bản trong quản lý nhà nước về đất đai. a) Việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai và tổ chức thực hiện các văn bản đó. Để thực hiện tốt chức năng quản lý Nhà nước về đất đai đòi hỏi các văn bản pháp luật liên quan đến lĩnh vực này phải mang tính ổn định cao và phù hợp với tình hình thực tế. 7 Từ sau khi Luật đất đai năm 1993 ra đời Nhà nước đã không ngừng xây dựng khuôn khổ pháp lý để kịp thời tháo gỡ những khó khăn phát sinh từ thực tiễn để giải quyết vấn đề vốn đã phức tạp và nhạy cảm của GPMB. Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định của Nhà nước trong thực tiễn vô cùng khó khăn, nhất là trong điều kiện các chính sách về đất đai, nhà ở của Việt Nam còn nhiều tồn tại và bất cập, đặc biệt là các chính sách về bồi thường GPMB, hỗ trợ, tái định cư. Để công tác này được “nhân dân đồng thuận ”, thì hệ thống pháp luật phải thống nhất, đồng bộ, ổn định lâu dài và nhất là phải phù hợp với thực tế. Ngược lại, hệ thống pháp luật về đất đai, cụ thể là các chính sách về bồi thường GPMB, hỗ trợ, tái định cư mà chồng chéo không thống nhất thì sẽ dẫn đến khó khăn cho công tác này. Vì vậy, Nhà nước ngày càng quan tâm hoàn thiện hơn nữa về chính sách đất đai nói chung và các chính sách liên quan đến GPMB nói riêng (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2012) [4]. Thực tiễn triển khai cho thấy việc ban hành các văn bản quy phạm về quản lý, sử dụng đất đai có ảnh hưởng rất lớn đến công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC. Thực tế cho thấy từ cơ chế chính sách cho đến áp dụng thực hiện là một vấn đề không đơn giản. Hiện nay, trên địa bàn Thành phố việc quản lý tổ chức thực hiện không đúng trình tự, không đồng bộ, phân công, phân cấp không rõ ràng …đã ảnh hưởng rất lớn đến công tác BTHT, tái định cư GPMB của dự án và kết quả làm chậm tiến độ. Mặt khác, đội ngũ những người làm công tác GPMB trình độ còn hạn chế và yếu kém cả về chuyên môn lẫn nghiệp vụ cho nên dẫn đến quản lý tổ chức còn lộn xộn, phức tạp và chưa hiệu quả. Việc lập các khu tái định cư, bố trí di dân tái định cư chưa được quan tâm thích đáng. Việc giao đất và nhà tái định cư còn chậm. Chính vì vậy mà công tác này cần xem lại thực hiện tốt để GPMB thuận lợi. Phải đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ làm công tác này để tránh những vướng mắc không nên gặp trong công tác này (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2005) [3]. b) Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai là một trong những công cụ quan trọng trong quản lý của Nhà nước về đất đai. Nó giúp cho việc sử dụng đất đai đúng mục đích, đạt hiệu quả cao và tiết kiệm, giúp Nhà nước quản lý chặt chẽ đất đai, giúp cho người sử dụng đất có những biện pháp hữu hiệu và kết quả cao trong 8 quá trình sử dụng đất. Nói cách khác, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai là một công tác rất quan trọng trong xây dựng và phát triển kinh tế nói chung và trong quản lý đất đai nói riêng. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng công tác quy hoạch, kế hoạch. Từ trước đến nay công tác này luôn được quan tâm và đẩy mạnh . Kết quả đạt được của công tác quy hoạch, kế hoạch thể hiện ở nhiều công trình xây dựng theo quy hoạch, kế hoạch đã được hoạt động và góp phần thay đổi bộ mặt của đô thị cũng như sự phát triển của đô thị. Xong công tác này còn nhiều bất cập, nhiều tồn tại yếu kém cả về chuyên môn lẫn nghiệp vụ. Chính vì vậy, khi làm công tác này phải dựa vào thực tiễn, phải có tính khoa học và định hướng có hiệu quả , phải tận dụng khai thác đất kém hiệu quả, đất chưa sử dụng, đất trống đồi núi trọc cho xây dựng và hạn chế tối đa sử dụng vào đất nông nghiệp và đất khu dân cư đông đúc để giảm bớt khó khăn trong vấn đề GPMB. Mặt khác, công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai phải được công khai cho toàn dân được biết thì GPMB mới diễn ra thuận lợi, nhanh chóng và không gặp những vướng mắc không đáng có. Quy hoạch sử dụng đất được xem là một giải pháp tổng thể định hướng cho quá trình phát triển và quyết định tương lai của nền kinh tế. Thông qua quy hoạch sử dụng đất, Nhà nước can thiệp vào các quan hệ đất đai, khắc phục những nhược điểm do lịch sử để lại hay giải quyết những vấn đề mà quá trình phát triển đang đặt ra (Trương Phan (1996) [22]. c) Đăng ký đất đai và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Trong công tác bồi thường GPMB, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là căn cứ để xác định đối tượng được bồi thường, loại đất, diện tích đất tính bồi thường. Hiện nay, công tác đăng ký đất đai ở nước ta vẫn còn yếu kém, đặc biệt là đăng ký biến động về sử dụng đất; việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tiến độ chậm, gây khó khăn cho công tác bồi thường GPMB. Làm tốt công tác đăng ký đất đai, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì công tác bồi thường GPMB sẽ thuận lợi, tiến độ giải phóng mặt bằng sẽ nhanh hơn. 2.1.2.2. Yếu tố về nhu cầu kế hoạch xây dựng quỹ nhà, quỹ đất tái định cư. Trong thực tế, khi GPMB ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống sản xuất, sinh hoạt, ăn ở cuả những người phải di dời. Một trong những vấn đề khó khăn cho họ 9 đó là việc ổn định chỗ ở. Có nhiều trường hợp được đền bù xong họ vẫn không đủ điều kiện để ổn định một chỗ ở mới. Chính vì vậy, vấn đề tổ chức một khu tái định cư cho những người di dời là một vấn đề cần làm. Xong trong thời gian vừa qua Nhà nước ta chưa có một chính sách, chiến lược cụ thể về triển khai xây dựng các khu tái định cư cũng như về cơ chế chính sách về đầu tư của các khu này. Mà như ta đã biết, xây dựng các khu tái định cư là một trong những công tác của GPMB, giúp cho khâu này thuận lợi để đẩy nhanh xây dựng các công trình của dự án. Vì vậy, muốn thực hiện được GPMB thuận lợi cho dự án cho nên việc chuẩn bị quỹ đất, quỹ nhà phục vụ cho tái định cư cần phải chủ động làm trước một bước cho tiến độ và hiệu quả của dự án. 2.1.2.3 Yếu tố giá đất và định giá đất Định giá là sự ước tính về giá trị các quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản cụ thể bằng hình thái tiền tệ cho mục đích đã được xác định. Định giá được hiểu như là một nghệ thuật hay khoa học trong việc ước lượng giá trị tài sản cho một mục tiêu đặt ra. ở đây có thể nhiều các tính chất của tài sản nhà đất được dùng cho các mục đích khác nhau như: chỗ ở của dân cư, chỗ kinh doanh thương mại, chỗ sản xuất. Tuy nhiên, thực tế có rất nhiều lý do đòi hỏi phải định giá nhà đất. Một trong những lý do đó là định giá cho đền bù GPMB. Và định giá nhằm đưa ra giá đền bù (giá ép buộc). Hiện nay, công tác định giá đất còn mới mẻ trong khi số lượng dự án đầu tư xây dựng phát triển hạ tầng càng nhiều và nhiệm vụ đền bù thiệt hại tăng cho nên công tác định giá đất có vị trí vô cùng quan trọng. Và việc xác định giá đền bù phải phù hợp với giá thực tế là rất cần thiết để đảm bảo lợi ích cho người bị thu hồi đất và cho tiến độ thi công của dự án. Một trong những nguyên nhân làm chậm tiến độ thực hiện công tác bồi thường GPMB hiện nay đó là giá bồi thường cho người có đất bị thu hồi. Giá đất là số tiền tính trên một đơn vị diện tích đất do Nhà nước quy định hoặc được hình thành trong giao dịch về quyền sử dụng đất (Phạm Đức Phong, 2002) [21]. Theo quy định của pháp luật đất đai hiện hành thì giá đất được hình thành trong các trường hợp sau đây: - Do UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là UBND cấp tỉnh) quy định (căn cứ vào nguyên tắc, phương pháp xác định giá đất và và 10 khung giá đất do Chính phủ quy định) và được công bố công khai vào ngày 01 tháng 01 hàng năm; - Do đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án có sử dụng đất; - Do người sử dụng đất thỏa thuận về giá đất với những người có liên quan khi thực hiện các giao dịch về quyền sử dụng đất. Vì vậy việc định giá đất sát với giá thị trường để bồi thường GPMB có vai trò quan trọng trong việc đẩy nhanh tiến độ GPMB để triển khai dự án. 2.1.2.4. Th định giá đất sát với Hiện nay thị trường bất động sản đã trở thành một bộ phận không thể thiếu trong hệ thống các loại thị trường của nền kinh tế quốc dân, nó có những đóng góp vào ổn định xã hội và thúc đẩy nền kinh tế đất nước trong thời gian qua và trong tương lai. Việc hình thành và phát triển thị trường bất động sản góp phần giảm thiểu việc thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư (do người đầu tư có thể đáp ứng nhu cầu về đất đai thông qua các giao dịch trên thị trường); đồng thời người bị thu hồi đất có thể tự mua hoặc cho thuê đất đai, nhà cửa mà không nhất thiết phải thông qua Nhà nước thực hiện chính sách TĐC và bồi thường. Giá cả của bất động sản được hình thành trên thị trường và nó sẽ tác động tới giá đất tính bồi thường. 2.1.3. Vai trò của công tác giải phóng mặt bằng đối với sự phát triển cơ sở hạ tầng và đời sống xã hội 1.1.3.1. Sự phát triển cơ sở hạ tầng Trong mỗi giai đoạn phát triển kinh tế xã hội có một sự phát triển thích ứng của hạ tầng kinh tế xã hội. Với những phương tiện vật chất kỹ thuật, hạ tầng kinh tế xã hội lại trở thành lực lượng sản xuất quyết định đến sự phát triển của nền kinh tế xã hội mà trong đó GPMB là điều kiện tiên quyết để dự án xây dựng cơ sở hạ tầng có được triển khai hay không. - Tiến độ hoàn thành dự án: + Tiến độ thực hiện các dự án phụ thuộc vào nhiều điều kiện khác nhau như: tài chính, lao động, công nghệ, điều kiện tự nhiên, tập quán của những người dân trong diện bị giải toả… nhìn chung, nó phụ thuộc nhiều vào thời gian 11 tiến hành GPMB. + GPMB đúng tiến độ đề ra sẽ tiết kiệm được thời gian và việc thực hiện dự án có hiệu quả. Ngược lại, GPMB kéo dài gây ảnh hưởng đến tiến độ xây dựng của các công trình, ảnh hưởng đến việc sử dụng lao động cũng như chi phí cho dự án, có khi gây ra thiệt hại không nhỏ trong đầu tư xây dựng. - Tính kinh tế của dự án: GPMB được thực hiện tốt sẽ giảm chi phí, có điều kiện tập trung vốn cho các công trình khác. GPMB kéo dài dẫn đến chi phí bồi thường lớn, không kịp hoàn thành tiến độ dự án dẫn đến sự quay vòng vốn chậm gây khó khăn cho các nhà đầu tư. + Đối với các dự án đầu tư sản xuất kinh doanh do không đáp ứng được tiến độ đầu tư vì vậy nhiều dự án mất cơ hội kinh doanh, hiệu quả kinh doanh thấp. + Đối với dự án đầu tư không kinh doanh, thời gian thi công kéo dài, tiến độ thi công bị ngắt quãng, gây lãng phí rất lớn và ảnh hưởng tới chất lượng công trình. Đặc biệt các nhà đầu tư trong nước có vốn đầu tư hạn hẹp thì việc quay vòng vốn là cần thiết để đảm bảo cơ hội đấu thầu của các công trình khác. Thực tế trên địa bàn cả nước nói chung, có khá nhiều dự án phải dừng lại do không giải phóng được mặt bằng hoặc ngắt quãng. Một phần do không có sự đồng bộ về chính sách bồi thường thiệt hại của các cấp chính quyền, mặt khác các dự án đó chưa được sự quan tâm đúng mức của các cấp, các ngành trên địa bàn đó cũng như sự ủng hộ của người dân sở tại gây ra sự trì trệ kéo dài. Đây cũng là một trở ngại lớn tác động tiêu cực đến khả năng thu hút vốn đầu tư, công nghệ nước ngoài vào lĩnh vực xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng ở nước ta. 2.1.3.2. Sự phát triển kinh tế - xã hội Hạ tầng kinh tế xã hội là một khái niệm dùng để chỉ những phương tiện làm cơ sở phục vụ cho hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc kế dân sinh như cung cấp điện năng, giao thông vận tải, bưu chính, viễn thông, thuỷ lợi, đề điều, trạm xá, trường học… Sự phát triển cơ sở hạ tầng của một quốc gia phản ánh trình độ phát triển kinh tế cũng như nền văn minh của quốc gia đó. Những năm gần đây, các cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội ở các thành phố lớn ở nước ta đã nhanh chóng được cải tạo, đầu tư 12 làm mới, phần nào đã bắt kịp với yêu cầu của sự chuyển đổi kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống đô thị, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thay đổi bộ mặt một số khu vực nông thôn. Đạt được kết quả này công tác GPMB đóng vai trò không nhỏ để đưa các dự án đi vào triển khai đầu tư đúng tiến độ và phát huy hiệu quả. 2.2. Cơ sở pháp lý 2.2.1. Các văn bản pháp quy của Nhà nước có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng - Luật Đất đai 2003 (công bố ngày 10 tháng 12 năm 2003 và có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2004). - Nghị định số 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm 2004 của Chính phủ về hướng dẫn thi hành Luật Đất đai. - Nghị định 197/2004/NĐ-CP ngày 03 tháng 12 năm 2004 của Chính phủ về bồi thường thiệt hại, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Nghị định 188/2004/NĐ-CP ngày 16 tháng 11 năm 2004 của Chính phủ về phương pháp xác định giá đất và khung giá các loại đất. - Thông tư 116/2004/TT-BTC ngày 07 tháng 12 năm 2004 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định 197/2004/NĐ-CP. - Thông tư 114/2004/TT-BTC ngày 26 tháng 11 năm 2004 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Nghị định 188/2004/NĐ-CP. - Nghị định 17/2006/NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đất đai trong đó có Nghị định 197/2004/NĐ-CP cụ thể như sau: Sửa đổi, bổ sung Điểm b Khoản 1 Điều 3, sửa đổi Điều 29, bổ sung Khoản 3 vào Điều 36, sửa đổi Khoản 2 Điều 48. - Nghị định 69/2009/NĐ-CP ngày 13 tháng 8 năm 2009 của Chính phủ quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. - Nghị định 47/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng 5 năm 2014 của Chính phủ về bồi thường tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Thông tư số 14/2008/TTLB – BTC – BTNMT ngày 31/1/2008 của Bộ Tài Chính - Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 13 84/2007/NĐ-CP của Chính phủ quy định bổ sung về việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai. 2.2.2. Các văn bản pháp quy của địa phương có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng - Quyết định số 01/QĐ-UBND ngày 05/01/2010 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc ban hành quy định thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Quyết định số 28/QĐ-UBND ngày 20/6/2011 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc ban hành đơn giá bồi thường nhà, công trình kiến trúc gắn liền với đất khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Quyết định số 15/QĐ-UBND ngày 11/7/2012 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc ban hành đơn giá bồi thường nhà, công trình kiến trúc gắn liền với đất khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Quyết định số 36/QĐ-UBND ngày 21/12/2013 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc phê duyệt giá đất trên đại bàn tỉnh Thái Nguyên năm 2014. - Hướng dẫn số 1123/HDLS-TC-NN&PTNT của liên sở tài chính – nông nghiệp & PTNT thực hiện Quyết định số 28/2011/QĐ-UBND ngày 20/6/2011 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc ban hành đơn giá bồi thường nhà, công trình kiến trúc gắn liền với đất khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 2.3. Cơ sở thực tiễn 2.3.1. Sơ lược về công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của một số nước trên thế giới 2.3.1.1. Thái Lan Ở Thái Lan, cũng giống như ở nhiều nước khác trong khu vực châu Á, quá trình đô thị hoá diễn ra nhanh chóng, mọi giao dịch về đất đai đều do cơ chế thị trường điều tiết. Tuy nhiên, với những dự án do Chính phủ quản lý, việc đền bù được tiến hành theo trình tự: tổ chức nghe ý kiến người dân; định giá đền bù. Giá đền bù phụ thuộc vào từng khu vực, từng dự án. Nếu một dự án mang tính chiến lược quốc gia thì nhà nước đền bù với giá rất cao so với giá thị trường. Nhìn chung, khi tiến hành lấy đất của dân, nhà nước hoặc cá nhân đầu tư đều đền