CL C
L I C M N .................................................................................................... 1
L IM
U .................................................................................................... 3
PH N 1: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................... 5
1.1. Tình hình nghiên c u v sinh lý máu cá và giáp xác trên th gi i............. 5
1.2. Tình hình nghiên c u v máu giáp xác
Vi t Nam. ................................12
1.3. Gi i thi u v b nh s a trên tôm hùm do Rickettsia..................................14
PH N 2: PH
2.1.
NG PHÁP NGHIÊN C U ......................................................17
it
ng, th i gian và
2.1.1
it
a
m nghiên c u. ..........................................17
ng nghiên c u: sinh lý máu c a tôm Hùm Bông (Panulirus
ornatus). .....................................................................................................17
2.1.2. Th i gian nghiên c u. .......................................................................17
2.1.3.
a
m nghiên c u........................................................................18
2.2. S
kh i n i dung nghiên c u ..............................................................18
2.3. Ph
ng pháp nghiên c u.........................................................................18
2.3.1 Ph
ng pháp thu m u tôm: Thu ch n l c 30 con tôm Hùm Bông
nuôi t i khu v c Hòn M t – Nha Trang. .....................................................18
2.3.2. Ph
2.4. Ph
ng pháp l y máu và b o qu n m u máu tôm. ............................19
ng pháp phân tích m u. ...................................................................20
2.4.1. Phân tích các ch tiêu h u hình. ........................................................20
2.4.2. Ph
ng pháp xác
nh các ch tiêu sinh hoá......................................21
2.5. Thu th p và x lý s li u: ........................................................................21
PH N 3: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N...................................22
3.1. K t qu nghiên c u các ch tiêu h u hình. ...............................................22
3.1.1. Các d ng t bào máu c a tôm hùm Bông (P. ornatus) kho m nh
và nh ng bi n
i khi tôm b b nh..............................................................22
3.1.2. T ng s t bào máu...........................................................................28
3.1.3. Công th c t bào máu. ......................................................................28
3.2. K t qu nghiên c u huy t thanh. .............................................................29
3.3. K t qu nghiên c u m t s ch tiêu khác. ................................................29
3.3.1. Th i gian ông máu..........................................................................29
3.3.2.
l ng máu. ....................................................................................30
K T LU N VÀ
XU T Ý KI N ................................................................31
3.1. K t lu n...................................................................................................31
3.2
xu t ý ki n. .........................................................................................31
TÀI LI U THAM KH O .................................................................................32
DANH M C CÁC B NG
B ng 1: S l
ng t bào máu.............................................................................28
B ng 2: Th i gian ông máu..............................................................................30
B ng 3:
l ng máu. ........................................................................................30
DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1: Tôm hùm Bông.....................................................................................17
Hình 2: S
kh i n i dung nghiên c u............................................................18
Hình 3: Cách l y máu tôm. ................................................................................19
Hình 4: M u máu tôm hùm................................................................................19
Máu tôm kho g n nh trong su t (A), máu tôm b nh
c nh s a (B) .............19
Hình 5: Hình d ng các t bào máu tôm kho khi soi t
i (40X).........................22
Hình 6: Các t bào máu tôm kho nhu m b ng Giemsa (40X)...........................23
Hình 7: Các d ng t bào máu c a tôm kho d a vào s t n t i c a các h t
trong bào t
ng. ................................................................................................24
Hình 8: M u máu tôm hùm................................................................................25
Hình 9: M u máu tôm hùm b b nh s a nhu m Gram (X40). ............................25
Hình 10: M u máu tôm hùm b b nh s a nhu m Gram (X40). ..........................26
Hình 11: M u máu tôm hùm b b nh nhu m Bengal Rose và Giemsa................26
Hình 12: Các t bào máu c a tôm hùm b b nh s a............................................27
Hình 13: Công th c t bào máu c a tôm kho ....................................................28
Hình 14: Hàm l
ng protein huy t thanh...........................................................29
1
KÝ HI U VÀ CÁC CH
VI T T T
TB: t bào
THC (total haemocytes count): t ng s t bào máu
TPP (total plasma protein): hàm l
X : s trung bình
: sai s chu n
CV %: h s phân tán
mL: mili lit
L: lít
g: gam
ng protein huy t thanh.
2
IC M
hoàn thành t t
N
tài nghiên c u khoa h c này, bên c nh s c g ng n
l c c a b n thân, tôi ã nh n
c r t nhi u s giúp
c a nhi u t ch c và cá
nhân. Tôi xin bày t lòng bi t n sâu s c t i:
Tr
ng
i h c Nha Trang, khoa Nuôi tr ng thu s n, B môn C s sinh
h c ngh cá, B môn B nh h c Thu S n ã t o m i
trong su t th i gian th c hi n
PGS. TS.
u ki n v t ch t k thu t
tài.
Th Hoà, ng
i ã tr c ti p h
ng d n tôi r t nhi t tình, chu
áo.
Các th y cô ã d y d em trong su t th i gian h c t p t i tr
c ki n th c hoàn thành
ng
em có
tài.
C m n các chú, các anh ch l ng nuôi tôm hùm t i khu v c Hòn M t –
Nha Trang ã nhi t tình giúp
trong quá trình thu th p m u.
Các k thu t viên phòng Sinh hoá II – B nh vi n a khoa t nh Khánh Hoà
ãt om i
u ki n c s v t ch t và giúp
v ki n th c cho em hoàn thành
các xét nghi m m u máu tôm.
Cu i cùng tôi xin g i l i c m n t i các anh ch , các b n ã giúp
ng viên tôi trong su t th i gian th c hi n
và
tài.
Tôi xin chân thành c m n!
Nha Trang, tháng 11 n m 2008.
3
IM
Ngh nuôi tôm hùm
U
Vi t Nam m i ch xu t hi n
c g n 2 th p k
nh ng ã nhanh chóng tr thành m t ngh quan tr ng mang l i thu nh p cao cho
ng
i nuôi. Vùng bi n Nam Trung B là n i có i u ki n thu n l i cho nuôi tôm
hùm,
c nuôi
Bình
u tiên t i Khánh Hoà vào n m 1990, sau lan r ng ra 4 t nh là
nh, Phú Yên, Bình Thu n, và Ninh Thu n. Tính trên c 5 t nh,
nn m
2007 ã có 41 vùng nuôi v i 52.696 l ng nuôi, t o h n 2000 t n s n ph m có giá
tr trên 40 tri u ô-la M h ng n m trong nh ng n m g n ây [3].
Tôm hùm gai, Panulirus spp., là loài có giá tr kinh t cao. Theo Lê Anh
Tu n (2006),
Vi t Nam, gi ng Panulirus có 7 loài x p theo giá tr kinh t nh
sau: tôm hùm bông P. ornatus (Fabricius, 1798), tôm hùm
á P. homarus
(Linnaeus, 1758), tôm hùm s i P. Stimsponi (Holthuis, 1963), tôm hùm
P.
longipes (Edwards, 1868), tôm hùm ma P. penicilatus (Olivier, 1791), tôm hùm
sen P. versicolor (Latraille, 1804), tôm hùm bùn P. polyphagus (Herbst, 1793).
T i các l ng nuôi
Vi t Nam nuôi 4 loài là tôm hùm bông, tôm hùm á
(còn g i là tôm hùm xanh), tôm hùm bùn (tôm hùm tre), và tôm hùm
[3].
Trong ó tôm hùm bông (P. ornatus) là loài có giá tr kinh t cao và
ph bi n, kích th
c c th l n, có th
t kh i l
ng 9 kg , t c
c nuôi
sinh tr
ng
cao, trên 1kg sau 18 tháng nuôi v i giá bán 600.000 – 730.000 VN / kg. Ngoài
ra tôm hùm xanh P. homarus c ng
nh , giá bán th p. Còn tôm hùm
c ng
c nuôi r i rác, có kích c th
và tôm hùm tre không ph i là
it
ng ph m
ng nuôi
i dân l a ch n mà do l n vào gi ng trong quá trình khai thác t nhiên.
V n
c coi là ngh mang l i l i nhu n cao song c ng không kém ph n
r i ro, m t trong nh ng m i e do chính là d ch b nh. Theo th ng kê
tôm hùm có 12 b nh và tri u ch ng th
mang,
thân, long
c trên
ng g p, nguy hi m nh t là các b nh: en
u, m m v …[3].Tuy nhiên m i ch xác
nh
c tác
nhân c a 2 trong t ng s 12 b nh là en mang do n m Fusarium spp., và b nh
thân do vi khu n Vibrio alginolyticus, Vibrio sp., ây chính là tr ng i l n nh t
trong công tác phòng, tr b nh. Cu i n m 2006 xu t hi n thêm m t b nh l
c
4
g i là “b nh s a”, phát sinh
u tiên t i m t s l ng nuôi thu c 2 t nh Phú Yên
và Khánh Hoà, sau lan r ng ra c 5 t nh mi n Trung Nam B .
2007 ã gây thi t h i hàng t
ng cho ng
i nuôi. Tác nhân
n cu i n m
c xác
nh là
m t loài vi khu n gi ng v i Rickettsia, ký sinh n i bào. Tôm b b nh có tri u
ch ng d nh n bi t nh t là các
t
ph n b ng tôm chuy n sang màu tr ng
d ch ti t c a c th bao g m c máu b
ngày sau khi b
c nh s a, tôm y u và ch t sau 8 – 20
n.
hoàn thành ch
ng trình ào t o
Thu s n,
cs
hi n
So sánh m t s
tài
c,
i h c chuyên ngành B nh h c
ng ý c a khoa NTTS, b môn B nh h c Thu s n, em th c
ch tiêu sinh lý máu c a tôm hùm Bông
(Panulirus ornatus) b b nh s a v i tôm hùm Bông kho m nh .
Trong th i gian th c hi n
tài em ã nh n
c r t nhi u s giúp
c a
các t ch c, các th y cô và các b n, tuy nhiên do ki n th c còn h n ch nên
không tránh kh i nh ng sai sót. Em mong
b n
tài
c s góp ý cua các th y cô và các
c hoàn thi n h n.
M c tiêu c a
tài.
Do nh ng hi u bi t v sinh lý máu c a giáp xác nói chung và c a tôm
hùm nói riêng
k t qu c a
Vi t Nam còn r t h n ch , h u nh ch a
c
c p
n nên
tài nh m góp ph n làm phong phú thêm hi u bi t v sinh lý máu
giáp xác.
Ngoài ra
tài còn ti n hành so sánh m t s ch tiêu huy t h c gi a tôm
hùm kho m nh và tôm b b nh s a. Nh ng bi n
th góp ph n xây d ng ph
i v máu ghi nh n
ng pháp ch n oán b nh s a có hi u qu .
c có
5
PH N 1: T NG QUAN TÀI LI U
1.1. Tình hình nghiên c u v sinh lý máu cá và giáp xác trên th gi i.
Máu là th d ch l u thông trong huy t qu n, có vai trò quan tr ng
th
ng v t nói chung và giáp xác nói riêng. Máu là môi tr
ng s ng c a các
t bào, các mô trong c th , là c u n i gi a c th v i môi tr
thông qua quá trình trao
i khí. Oxy
iv i
ng bên ngoài
c l y vào qua mang theo máu i t i các
t bào trong c th , t i ây do chênh l ch v áp su t riêng ph n gi a oxy, khí
cacbonic trong máu v i môi tr
bào l y oxy t máu và ng
ng t bào s di n ra quá trình trao
c l i, máu nh n v khí cacbonic do các t bào th i ra.
Quá trình này di n ra liên l c và không ng ng ngh ,
ng oxy c n thi t cho ho t
th m t l
ng s ng c a c th
m b o cung c p
hi n khác trong ch c n ng liên l c gi a c th và môi tr
trình trao
c. M t bi u
ng c a máu là v n
ng trong ng tiêu hoá do c th h p th t môi tr
i kh p c th , cung c p cho t ng t bào,
y
ng th i th i lo i ra kh i c
ng l n khí cacbonic, tránh cho c th không b nhi m
chuy n các ch t dinh d
i khí: các t
ng
ng th i nh n v các ch t th i c a quá
i ch t t các t bào và c quan bài ti t
th i ra ngoài.
M t ch c n ng n a c a máu, vô cùng quan tr ng và không th không nh c
n ó chính là b o v c th . Ch c n ng này liên quan
n các t bào máu và
nh ng ch t có kh n ng mi n d ch t n t i trong huy t thanh nh kháng th ,
lectin… ây là v n
h t s c ph c t p và gây nhi u tranh cãi, còn c n nhi u h n
n a nh ng nghiên c u v l nh v c này
làm rõ h n vai trò mi n d ch c a máu.
Ngoài ra máu còn nhi u ch c n ng quan tr ng khác
i u hoà thân nhi t, ph i h p các ho t
do tuy n n i ti t
i v i c th nh :
ng c a c th thông qua các hoocmon
vào…
Nghiên c u v máu c a giáp xác c ng nh c a cá là k th a nh ng thành
t u trong nghiên c u huy t h c
nh ng hi u bi t v máu
ng
i và
ng v t có vú. So v i giáp xác thì
cá có ph n rõ ràng và phong phú h n. Máu cá g m hai
thành ph n chính là huy t t
ng và huy t c u (t bào máu). Có th phân chia t
bào máu cá thành 3 nhóm c b n là h ng c u, b ch c u và ti u c u. Khác v i
6
ng v t có vú, h ng c u c a cá có nhân và ph ng hai m t. Còn b ch c u là các
t bào hoàn ch nh v c u trúc nh ng là nhóm không thu n nh t. C n c vào s có
hay không các h t trong bào t
ng có th phân bi t thành b ch c u có h t và
b ch c u không h t, d a vào hình d ng thì có b ch c u
n nhân và b ch c u a
nhân, còn xét v m t ngu n g c thì có b ch c u dòng lympho và b ch c u dòng
tu . Nhóm th 3 là các ti u c u, th c ch t ti u c u không ph i là t bào mà ch là
m t kh i bào t
g c t tu x
ng nh
t ra t bào t
ng c a t bào nhân kh ng l có ngu n
ng. Thành ph n vô hình c a máu cá là huy t t
c và ch t khô, n
c chi m t i 80%, còn l i là ch t khô g m protein, glucose,
lipid, và m t s ch t khác. S l
ng có s thay
ng h p thành t
ng các t bào máu c ng nh thành ph n huy t
i tu theo tr ng thái sinh lý c a cá [21].
S khác nhau c b n nh t gi a máu c a các loài giáp xác v i máu cá và
ng v t có x
cao
ng s ng nói chung là máu giáp xác ch a
t
nm c
ti n hoá
có th phân bi t thành các d ng t bào h ng c u, b ch c u và ti u c u. Do
ó ngay c trong cách phân lo i các d ng t bào máu c ng không có s th ng
nh t gi a các nghiên c u. Có th d n ch ng ra m t vài ví d nh sau: Soderhall
và Smith (1983) phân lo i
c
loài cua bi n Carcinus maenas 3 d ng t bào
máu là t bào không h t (hyaline cell), t bào bán h t (semigranular cell), và t
bào có h t (granular cell); còn Sting và các c ng s (1989) g i tên các d ng t
bào máu c a tôm he Nh t B n Penaeus japonicus là t bào h t l n (large
granular haemocyte), t bào h t nh (small granular haemocyte) và t bào ch a
bi t hoá (undifferentiated haemocyte); nghiên c u trên loài tôm Hùm Châu M
Homarus americanus, theo Cronick và Stewart (1973) có 3 d ng t bào máu là
các t bào không b t màu (prohyalocyte), các t bào có h t a bazo (eosinophylic
granulocyte) và các t bào có h t a axit (Chromophylic granulocyte)…[20]
Karin van de Braak (1996) l i phân lo i t bào máu c a tôm Sú (Penaeus
monodon) theo hai cách. Cách th nh t là d a vào hình d ng và tính ch t b t màu
c a các t bào máu khi nhu m b ng Giemsa, qua kính hi n vi quang h c
phóng
i 1000X ã phát hi n ra 5 lo i hình d ng t bào máu:
- Type 1: các t bào hình tròn ho c hình oval, nhân có hình tròn, hình oval
ho c hình móng ng a b t màu xanh v i thu c nhu m còn t bào ch t có màu
.
7
- Type 2: là các t bào kéo dài hai
u, nhân hình oval ho c hình móng
ng a b t màu xanh, t bào ch t không màu ho c màu
nh t.
- Type 3: các t bào hình tròn ho c oval, nhân màu xanh hình tròn, oval,
hay hình móng ng a, t bào ch t không màu ho c
nh t.
- Type 4: t bào có nhân không rõ ràng, ph n trung tâm t bào có màu
xanh, bên trong là các h t b t màu
.
- Type 5: t bào tròn và r t nh , nhân tròn ho c hình oval có màu xanh
m, t bào ch t không màu.
Cách th hai là d a vào s t n t i c a các h t trong bào t
ng thì có 3
nhóm t bào là: hyaline cell, semigranular cell, và granular cell. Các t bào này
c quan sát th y qua kính hi n vi
nt .
Khi so sánh gi a hai cách phân chia này, ng
i ta th y th c ra các t bào
type 1 là các t bào có h t, tye 2 và 3 là các t bào h t nh , type 5 là t bào không
h t, còn type 4 có th là nh ng t bào có h t nh ng không có nhân [20].
Nh n xét rút ra t các nghiên c u trên là tuy cách g i tên các t bào máu
c a t ng tác gi là khác nhau nh ng
u d a trên s có hay không có m t c a các
h t trong t bào ch t. Do ó các nghiên c u g n ây h u h t i theo quan
m
c a Bauchau (1981), t c là phân chia các t bào máu giáp xác thành 3 nhóm là t
bào không h t (hyaline cell), nhóm t bào h t nh
(semigranular cell, small
granular cell) hay còn g i là t bào bán h t, và nhóm th 3 là các t bào h t l n
(large granular cell) [12].
- T bào không h t (hyaline cell): có kích th
c t 6 – 13 µm, t l gi a
nhân và t bào ch t l n, không có các h t nh trong bào t
ng.
óng vai trò tiên
phát trong quá trình ông máu và có kh n ng th c bào m nh.
- T bào h t nh (semigranular cell): dài 10 – 20 µm, t l nhân và t bào
ch t t
ng
i l n, có các h t nh trong t bào ch t, là d ng trung gian gi a t
bào không h t và t bào h t l n. Có kh n ng th c bào, óng gói và ông máu.
- T bào h t l n (granular cell): kích th
c dao
µm, t l gi a nhân và t bào ch t th p, trong bào t
ng trong kho ng 12 – 25
ng có r t nhi u h t nh . Các
t bào này ch y u có vài trò trong quá trình ông máu, ho t hoá h th ng
phenoloxydaza và óng gói [14].
8
Thông th
ng trong máu c a các loài giáp xác các t bào h t nh chi m
m t t l l n so v i 2 d ng t bào còn l i. Nghiên c u c a Hijran Yavuzcan
Yildiz và Hasan Huseyn Atar, 2002 trên cua n
c ng t Potamon fluviatilis cho
k t qu : t ng s t bào trung bình là 10,53 x 105 TB/, trong ó t bào h t nh
chi m t l 54,25%, t bào không h t là 15% còn l i là t bào h t l n chi m
30,75% [16].
Các t bào này có ngu n g c t mô t o máu, nh ng quá trình hình thành
và bi t hoá c a chúng thì ch a có nh ng hi u bi t rõ ràng. Có quan i m cho
r ng c 3 d ng t bào trên
u xu t phát t m t dòng t bào g c, tr i qua quá
trình bi t hoá v i t bào không h t là d ng nguyên thu , các t bào h t nh là
d ng trung gian và giai o n cu i cùng là các t bào h t l n. Tuy nhiên nhi u tác
gi khác c n c vào các
c
m hình thái h c và mô hoá h c
a ra nh ng d n
ch ng v các dòng t bào khác nhau t n t i trong máu giáp xác. Stewart và
Cronick (1987) mô t 2 d ng t bào không h t, 2 d ng t bào có h t, trong ó m t
d ng là các t bào có h t a bazo, d ng còn l i là các t bào có h t a acid.
Johnston (1973) báo cáo v 2 dòng t bào máu
cua Carcinus meanas, g i là
dòng t bào Alpha và dòng t bào beta. T bào alpha có nhân a bazo; còn dòng
beta g m các t bào có nhân a acid, trong bào t
có kích th
c l n và c u trúc không
ng còn có các h t nh , chúng
i, tuy nhiên hi m khi t n t i nguyên v n
trong các tiêu b n máu. Còn Hose và Martin (1989) khi tìm hi u v ch c n ng
c a các dòng t bào máu ã nh n th y trong khi các t bào không h t có vai trò
l n trong quá trình ông máu và dung gi i
và h t l n l i liên quan t i hi n t
c t vi khu n thì các t bào h t nh
ng th c bào và óng gói. N u cho r ng chúng
ch xu t phát t m t dòng t bào duy nh t thì c n ph i có nh ng lý gi i xác áng
n cho nh ng
m khác bi t v hình thái h c, và ch c n ng mi n d ch ã nêu
trên [14].
Ngoài nh ng nghiên c u v phân lo i các d ng t bào máu, nhi u tác gi
còn r t quan tâm
n các ch tiêu khác c a máu nh t ng s t bào máu, công
th c t bào máu, hàm l
hàm l
c a ph
ng
ng protein huy t thanh, n ng
ammonia trong máu,
ng…Tu theo loài, giai o n, tr ng thái sinh lý và
ng pháp xác
nh mà nh ng ch tiêu trên có s bi n
chính xác
i rõ ràng. Theo
9
Karin van de Braak (1996), t ng s t bào máu (THC) c a tôm Sú vào kho ng
33,2 – 78,6 tri u TB/mL máu, hàm l
giá tr này
tôm hùm Châu M là 8 – 21 tri u TB/mL máu, và 10 – 40 g/L
protein (Stewart và c ng s , 1967),
hàm l
ng protein huy t thanh là 63,0 – 96,8 g/L,
tôm he Nh t B n là 5,4 – 14,6 tri u TB/mL,
ng protein (TPP) là 41,4 – 47,9 g/L ( Sting, 1989)…[21].
Khi so sánh các ch tiêu trên gi a hai tr ng thái kho m nh và m c b nh
c a v t ch ng
i ta th y
c nh ng s bi n
i có ý ngh a, do máu có vai trò
quan tr ng trong áp ng mi n d ch c a giáp xác. Nghiên c u v h th ng mi n
d ch c a giáp xác ã
hi u bi t
cb t
u t nh ng n m 80 c a th k XIX, v i nh ng
u tiên là v kh n ng th c bào và ph n
Cantacuzene trong nh ng n m 1912 – 1934 b t
d ch nh d ch th . Sau ó v n
niên 60 c a th k XX m i
u nghiên c u v
này d n không
c nghiên c u tr
có x
l i v i s
c hi u nh
n th p
kh i x
ng t
c bi t là trên tôm hùm và
c ng t b nhi m n m. H mi n d ch c a giáp xác còn
th p, chúng ch a có áp ng mi n d ch
áp ng mi n
c quan tâm cho mãi
Sinderman (1971) v các b nh trên giáp xác nuôi,
tôm n
ng viêm. Likewise và
cá x
m c
ti n hoá
ng và các
ng v t
ng s ng b c cao khác mà ch y u d a vào áp ng mi n d ch t nhiên.
Tuy nhiên i m t
ng
ng c a giáp xác so v i các
ph n ng b o v c th
ng v t có x
ng s ng là
c th c hi n nh vào các t bào máu chuyên hoá và
m t s ch t t n t i trong huy t thanh. Các t bào này c ng ti n hành ho t
th c bào, phong to , và s n sinh các ch t di t khu n
ng
lo i b ho c vô hi u hoá
các tác nhân gây b nh [14].
- Th c bào là ph n ng phòng v ph bi n nh t và r t quan tr ng
các loài
ng v t.
bào h t nh
t tc
giáp xác ch c n ng này do các t bào không h t và các t
m nhi m. C ng có quan
bào có vai trò tiên phong trong ho t
chính xác c a 2 k t ku n này
m cho r ng t bào h t l n m i là các t
ng th c bào (Hose & CTV, 1990). Tính
n nay v n ch a
c ki m ch ng.
- Ph n ng ông máu c ng là m t ki u phòng v c a giáp xác tránh kh i
s m t máu và l u thông c a các tác nhân gây b nh trong c th . T t c các d ng
t bào máu
u tham gia vào ph n ng ông máu nh vào kh n ng k t dính
thành kh i t i các th
ng t n trên thành m ch. Nh ng vai trò quan tr ng h n c
10
c xác
nh là nh vào các t bào không h t do chúng có kh n ng v ra và
gi i phóng s n ph m là catalaza coaglucogen – ây là các protein gây ông máu.
S suy gi m kh n ng ông máu c a giáp xác h u nh ph thu c vào s suy
gi m n ng
protein ông máu trong huy t thanh và s l
ng các t bào không
h t. Có 3 ki u ông máu:
+ Type A: máu ông do s bám dính c a các t bào máu, nút l i các v t
th
ng trên thành m ch (15 – 20% do các t bào không h t, ã
c ch ng minh
trên loài thân m m Loxorhynchus grandis).
+ Type B: máu ông do s ng ng k t các t bào k t h p v i y u t
ông
t c a máu (v i s tham gia c a 20 -30% t bào không h t, nghiên c u trên tôm
Hùm Châu M ).
+ Type C: máu ông r t nhanh do ch t gây ông máu ti t ra t các t bào
(50 – 60% vai trò thu c v các t bào không h t, ch ng minh
các loài
Panulirus interruptus, Sicyonia ingentis).
Ngoài s ph thu c vào các t bào không h t, ph n ng ông máu còn
ch u tác
ng c a nhi t
.
- S hình thành kh i u (nodule formation) và óng gói (encapsulation):
quá trình này
c
u khi n b i các t bào h t nh và t bào h t l n. Ban
u
các t bào h t nh bao vây l y v t th l sau ó t bào h t l n ti t s c t melanin
gi t ch t tác nhân.
ng th i v i quá trình này là quá trình tiêu và phóng thích
h t c a t bào có h t.
- Lectins: lectin có trong máu c a các loài giáp xác, ây là các protein
ho c glycoprotein có kh n ng nh n và g n k t lên các phân t carbohydrate trên
b m t t bào vi khu n và n m. Lectin không có ho t tính xúc tác ho c phân gi i
mà
n gi n ch là làm b t
ng hoá ho c ng ng k t vi sinh v t. Do ó nó có vai
trò t
ng t nh m t ch t opsonin. Có quan
m cho r ng t bào không h t và
có h t nh là n i s n sinh lectin.
- Protein ho c peptid kháng khu n: b n chân
t có kh n ng s n sinh các
protein và peptid kháng khu n, ây là các ch t có ho t tính di t vi sinh v t v i
ph
kháng r ng. Tuy nhiên
n nay v n còn r t hi m thông tin v s t n t i
c a các peptid này trong máu giáp xác.
11
- H th ng phenol oxydase: m t d u hi u nh n bi t các b nh nhi m khu n
giáp xác là s xu t hi n các
m en trong l p bi u bì v i các tác nhân xâm
nh p có màu nâu en. Nguyên nhân c a hi n t
ng này là do s tích t melalin,
s n ph m cu i cùng c a h th ng phenol oxydase. Nhân t ho t hoá h th ng này
là các phân t lipopolisaccaride và 1,3 glucan có trên b m t các t bào vi khu n
và n m. Huy t c u c a giáp xác có các th th k t h p v i LPS và 1,3 glucan,
các t bào có ch c n ng này
c xác
nh là các t bào h t nh và t bào h t
l n. sau khi k t h p, t bào b phá v gi i phóng các h t và prophenoloxydase
(PrO PO) - chuy n hoá thành d ng ho t
ng phenoloxydase khi ti p xúc v i
LPS và 1,3 glucan. Men này xúc tác quá trình oxy hoá các h p ch t phenol thành
quinine, các quinine s polymer hoá thành melanin. Trong quá trình hình thành
melanin, các s n ph m oxy hoá trung gian có ho t tính cao và
c
i v i vi sinh
v t [14].
Tuy
c phân chia thành nhi u lo i ph n ng mi n d ch nh ng trong c
th các c ch này ho t
i m chung là
ng m t cách hài hoà và t
u liên quan
ng tr l n nhau. Và có
n ch c n ng c a các t bào máu và huy t
ng.Do ó khi có tác nhân l xâm nh p vào c th hay môi tr
u gây ra nh ng bi n
c
i trong máu. H u h t các tr
máu gi m, công th c t bào b thay
i, hàm l
ng bi n
ng h p là l
ng
ng t bào
ng protein gi m… Tôm Sú
nhi m Rickettsia toàn thân, c th có ph n ng b ng cách thay
is l
bào máu, quan sát th y nhi u th c bào b vi khu n này xâm nh p. Cua n
ng t
c ng t
nuôi t i m t s t nh phía Nam Trung Qu c khi b b nh run chân do Rickettsia,
trong máu có các khu n l c b t màu h ng v i thu c nhu m Giemsa, xu t hi n
nhi u Rickettsia trong không bào c a các t bào máu [8].
Theo Jeffrey D. Shields, tôm hùm Panulirus argus giai o n Junenile b
“b nh s a”
bang Florida, Hoa K do m t loài virus l không có v envelop,
không hình thành th
n, c u trúc 20 m t, chúng ký sinh trong các t bào máu
ho c l u hành t do trong máu. Loài virus này
m c b nh có các tri u ch ng: máu
c
t tên là PaV1. Tôm hùm
c nh s a và không ông, s l
máu gi m, các t bào không h t và h t nh b bi n
i [18].
ng t bào
12
G n ây nh t là vào n m 2007, có thông báo v s xu t hi n m t b nh l
trên cua bi n (Carcinus meanas) nuôi
vùng Swansea n
c Anh, g i là b nh
“cua s a”. Tác nhân gây ra b nh này là m t loài vi khu n thu c
Alphaproteobacteria, không gi ng v i b t k loài Rickettsia nào ã t ng gây
b nh trên giáp xác. Cua b b nh này máu chuy n sang màu tr ng nh s a, khó
ông, t ng s t bào máu và hàm l
giai o n c a b nh trong khi hàm l
ng huy t thanh gi m có ý ngh a theo các
ng ammonia và glucose l i t ng lên [15].
Riêng v i tôm hùm gai (Panuliridae) nh ng nghiên c u v máu còn ít
c quan tâm
ti n t
ng
n. H u h t các k t lu n
u là
c oán d a theo nh ng di n
ng v i các loài giáp xác khác (Sting & CTV, 1989). C ng nh các
loài giáp xác khác, tôm hùm có 3 nhóm t bào máu: t bào không h t, t bào h t
l n, t bào h t nh . Các ph n ng mi n d ch c a tôm hùm
c chia thành 3 c p
: l p v kitin bên ngoài có tác d ng ng n c n s xâm nh p c a các tác nhân
gây b nh, quá trình nh n bi t, b t gi và lo i tr v t l ra kh i c th , cu i cùng
là ph c h i các t
ng t n. Các ph n ng trên không mâu thu n, th i tr l n
nhau mà b sung, ph i h p v i nhau thông qua 5 quá trình: th c bào, quá trình
tiêu h t, ph n ng ông máu, bao vây và óng gói v t l . Các t bào máu tham
gia vào c 5 ph n ng trên, s suy gi m h th ng mi n d ch c a tôm hùm liên
quan ch t ch v i s suy gi m s l
ng các t bào máu.
K t qu c a nh ng nghiên c u trên cho th y vi c tìm hi u v huy t h c
c a
ng thu s n r t có kh n ng tr thành công c ch n oán b nh và qu n lý
s c kho có hi u qu cho v t nuôi trong t
ng lai.
1.2. Tình hình nghiên c u v máu giáp xác
Vi t Nam.
Là m t qu c gia có ngh nuôi tr ng thu s n khá phát tri n nên có r t
nhi u nghiên c u v các
sinh s n và dinh d
it
ng nuôi song t p trung vào
c
m sinh h c
ng mà ch a chú tr ng t i sinh lý máu do ây là l nh v c
chuyên sâu c n nhi u k thu t hi n
ngu n t li u trong và ngoài n
i. Nh ng nghiên c u còn
c có
Trong cu n: B nh h c th y s n (
m c
s kh i,
c c ng r t eo h p.
Th Hoà ch biên), ph n mi n d ch
h c giáp xác, trang 163 – 165 do Nguy n H u D ng d ch có nêu ra 3 d ng t bào
máu c a giáp xác là b ch c u không h t, b ch c u h t l n và b ch c u h t nh
13
cùng v i ch c n ng c a chúng trong các ph n ng mi n d ch nh th c bào, óng
gói và hình thành kh i u, ho t hoá h th ng phenoloxydaza…(d ch theo ch
ng
4 c a tài li u “Fish Pathology” do Ronald J. Robert biên so n).
Ti n s L u Th Dung ã tìm hi u khá chi ti t v m t s ch tiêu sinh lý
máu c a cá Tr m c nh : các d ng t bào máu, công th c t bào, t ng s t bào,
h s l ng máu, hàm l
ng protein, lipoprotein…liên quan
n ch
dinh
ng, phát d c và tình tr ng s c kho c a cá. Cá b b nh l loét do vi khu n
Aeromonas hydrophila cho th y hình d ng và s l
i, c th là s l
ng h ng c u gi m i, trong khi s l
t l ph n tr m các lo i b ch c u có s thay
huy t thanh gi m t 2,33 g%
khi
ng các t bào máu
u thay
ng b ch c u l i t ng lên,
i áng k . Hàm l
cá kho xu ng còn 2,03 g%
ng protein
cá b b nh, trong
l ng máu trung bình c a cá b nh l i l n h n so v i cá kho [6].
V máu giáp xác nói chung thì
Vi t Nam ch a có công trình nghiên c u
có quy mô l n, a ph n ch là nh ng nh n
li u t n
u, ch y u s d ng ngu n
c ngoài. Nghiên c u v sinh lý máu c a tôm hùm c ng
tr ng chung ó,
n nay v n ch a có k t qu nào
ng có giá tr kinh t cao và ngày càng
c an
nh ban
trong tình
c công b m c dù ây là
c nuôi ph bi n
i
nhi u vùng bi n
c ta.
Liên quan
n s bi n
i sinh lý máu c a giáp xác, n m 2006
m ts
l ng nuôi tôm Hùm thu c hai t nh Khánh Hoà và Phú Yên ã xu t hi n m t lo i
b nh l v i nh ng d u hi u d nh n bi t nh máu tôm chuy n sang màu tr ng
c nh s a, gan tu chuy n màu nh t nh t, có tr
ã xác
nh tác nhân là m t loài vi khu n d ng Rickettsia (RLB) có hình que
cong [1]. B
c
u ã nh n
c nh s a, khó ông, s l
v n
ng h p b ho i t . Hi n nay
này không
nh
c m t s bi n
ng t bào máu gi m rõ r t so v i tôm kho . Song
c quan tâm nhi u và v n còn ang
Có th th y các nghiên c u v sinh lý máu
trên giáp xác
do m c
n
i v máu nh máu có màu
ng .
ng v t thu s n,
c ta còn r t h n ch trong khi nh ng yêu c u m i
c bi t là
c
t ra
phát tri n m nh c a ngh thu s n nh nghiên c u v lai t o gi ng,
sinh s n nhân t o, v b nh d ch thì ngày càng tr nên c p thi t. Theo
nhi u nhà nghiên c u n
xu t c a
c ngoài, hi u bi t v sinh lý máu c a v t nuôi s giúp
14
chúng ta có
c công c ch n oán b nh hi u qu . Hi n nay d ch b nh x y ra
ngày càng nhi u và có tính ch t nghiêm tr ng, do ó i sâu vào nghiên c u v
máu c a
ng v t thu s n s là h
ng i m i cho ngành thu s n trong t
ng
lai.
So v i máu cá thì nh ng nghiên c u v sinh lý máu giáp xác còn r t h n
ch .
n nay v n còn nhi u v n
gây tranh cãi và c n
c
u t nghiên c u
sâu h n.
- Ngu n g c, quá trình bi t hoá và ch c n ng c a các t bào máu còn ch a
có nh ng hi u bi t rõ ràng.
- Các ph n ng mi n d ch liên quan t i các thành ph n c a máu ch a
c
gi i thích rõ ràng.
- Vi c dùng các xét nghi m máu
v t có vú ã
i và
ng
c ng d ng r ng rãi và t ra r t có hi u qu . Khi hàm l
ng
protein t ng ho c gi m
ch n oán b nh trên ng
t bi n có th là d u hi u c a ch ng th n h …Trên
ng v t thu s n, m c dù ã có nhi u ý ki n
b nh thông qua xét nghi m máu, song
ph
xu t
n kh n ng ch n oán
n nay v n ch a xây d ng
cm t
ng pháp c th .
1.3. Gi i thi u v b nh s a trên tôm hùm do Rickettsia.
Theo h th ng phân lo i c a Bergey thì Rickettsia có 2 gi ng: Rickettsia
và Coxiela thu c h Rickettsiaceae, b Rickettsiales, và gi ng Chlamydia thu c
b Chlamydiales, l p Microtatobioles.
Rickettsia là nhóm vi sinh v t ký sinh n i bào b t bu c. Chúng có kích
th
c l n h n virus nh ng nh h n vi khu n v i nhi u hình d ng khác nhau:
hình que ng n (0,3 – 0,6 µm), hình c u (
ng kính kho ng 0,3µ m), hình que
dài (0,3 – 2 µm) ho c hình s i (dài không quá 5 µm). Rickettsia thu c lo i Gram
âm, nh ng khác v i vi khu n
aniline ki m thông th
ch nó r t khó b t màu v i các thu c nhu m
ng. Mu n quan sát Rickettsia ng
Giemsa, Macchiavello…Quan sát d
i ta ph i nhu m b ng
i kính hi n vi i n t có th th y Rickettsia
có thành t bào, màng nguyên sinh ch t, t bào ch t và th trung tâm hình s i. C
th Rickettsia có kho ng 30% protein, ngoài ra có khá nhi u lipid trung tính,
photpholipid và hydratcarbon. Hàm l
ng ADN chi m 9% so v i tr ng l
ng
15
khô c a t bào, l
ng ARN thay
i khá nhi u, th
ng g p 2 – 3 l n so v i
ADN. Rickettsia ch a Ribosome và m t s ch t khác c n thi t cho quá trình sinh
t ng h p protein.
Rickettsia gi ng v i virus là có kích th
c nh bé và có
i s ng ký sinh
b t bu c. M t s phát tri n trong nguyên sinh ch t c a t bào v t ch , m t s
phát tri n tronng nhân t bào ch , m t s l i ch phát tri n
ch t giáp v i nhân t bào. Tuy nhiên chúng gi ng vi khu n
vùng gi a t bào
m: ã có c u
trúc ti n t bào và ch a c AND và ARN trong c u trúc di truy n [8].
Nhà khoa h c M H.T. Ricketts, 1909 là ng
máu ng
i
u tiên phát hi n ra trong
i m c b nh s t phát ban có t n t i các sinh v t nh bé. Nh ng mãi t i
m 1916, nhà khoa h c Rochalima m i công b khá
y
v tác nhân gây
b nh s t phát ban và g i là Rickettsia. Chúng t n t i trong các loài chân
chét, ve, mò…) và lây nhi m qua ng
Rickettsia gây ra trên ng
t (b
i, gia súc. D u hi u chung c a b nh s t do
i và gia súc là s t có chu k , li bì, phát ban, các ph n
ng huy t thanh (ng ng k t v i khu n Proteus X 19), có th lan truy n thành
d ch nguy hi m.
n nay ã có m t s báo cáo v các b nh do Rickettsia gây ra trên
ng
v t thu s n ch y u trên các loài giáp xác. Do Rickettsia không phát tri n trên
môi tr
ng t ng h p,
nuôi c y chúng c n các t ch c t bào s ng nên vi c
nghiên c u b nh do Rickettsia gây ra trên
n.
c
ng v t thu s n tr nên khó kh n
m chung c a các b nh do Rickettsia gây ra trên giáp xác là vi khu n
xâm nh p vào các t bào máu t o thành t ng ám l n, có th quan sát rõ ràng v i
các tiêu b n nhu m Giemsa, Hematoxylin & Eosin, Pinketon. Khi v t nuôi b
nhi m toàn thân có th th y các Rickettsia trong nhi u lo i mô c a c th . V t
nuôi ph n ng b ng cách thay
ng t bào máu, i u này ã
c ch ng
minh qua nghiên c u v b nh cua s a trên cua bi n Carcinus maenas
Châu Âu,
b nh do Rickettsia
Rickettsia gây ra cho
is l
tôm he, b nh run chân
cua n
c ng t… Các b nh do
n nay v n ch a có cách tr b nh có hi u qu . Cách t t
nh t là cách ly các cá th , các àn ã b nhi m b nh ra kh i khu v c nuôi
tránh lây lan m m b nh [8].
16
Cu i n m 2006,
u n m 2007, t i m t s l ng nuôi tôm hùm thu c hai
t nh Phú Yên và Khánh Hoà xu t hi n m t lo i b nh l v i các d u hi u
t nh sau: các
t
ph n b ng tôm chuy n sang màu tr ng
c mô
c, d ch ti t c a c
th bao g m c máu có màu tr ng nh s a ho c h i h ng, mô c
gan tu có màu nh t nh t, có th b ho i t . B nh lan r ng,
c và nhão,
n tháng 8 – 9 /
2008 ã tr thành d ch, lan ra kh p các l ng nuôi thu c 5 t nh mi n Trung Vi t
Nam: Bình
nh, Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thu n, Bình Thu n, gây thi t h i
l n cho các h nuôi [3].
c s ch th c a b Nông nghi p và phát tri n nông thôn, m t nhóm
các nhà khoa h c thu c các trung tâm nghiên c u, các tr
ng
i h c ã ti n
hành nghiên c u truy tìm nguyên nhân và cách phòng tr b nh s a. K t qu
nghiên c u cho th y t n t i m t d ng vi khu n Gram âm, hình cong trong máu,
trong d ch nghi n mang, mô c , và mô gan tu c a tôm b nhi m b nh. Vi khu n
xâm nh p và t n t i trong t bào ch t c a các t bào máu, l u thông trong máu
làm cho máu có màu tr ng
c và r t khó ông, s l
ng các t bào máu gi m
h n so v i con kho .
Qua kính hi n vi
n t , phát hi n th y vi khu n hình cong, kích th
c1
– 2 µm, b t màu Gram âm, l p v ngoài màu tr ng b c, không có tiên mao,
không có lông. Vi khu n này không phát tri n
nhân t o. Các
c
c khi nuôi c y trên môi tr
ng
m trên cho th y ây là m t loài vi khu n r t gi ng v i
Rickettsia. Tuy v y d ng vi khu n này có t bào cong h n và vách t bào m ng
n so v i các Rickettsia khác.
Có th
dùng m t s
lo i kháng sinh
Oxytetracyline, Enrofloxacine
Floxacine, Streptomycine,
tr b nh b ng cách tiêm vào c c a tôm b nh.
Tuy v y khi tôm ã b b nh n ng thì t l ch a kh i là r t th p, có tr
trong máu không h t hoàn toàn vi khu n hình cong, c ng có tr
ng h p
ng h p ki m tra
l i không th y s có m t c a tác nhân gây b nh nh ng sau khi tiêm thu c có con
h u nh không n nên sinh tr
ng kém. Do ó dùng kháng sinh ch là bi n pháp
kh c ph c t m th i, c n ph i có nghiên c u ti p theo
phòng b nh có hi u qu h n [1].
a ra các bi n pháp
17
PH N 2: PH
2.1.
i
2.1.1
ng, th i gian và
i t
NG PHÁP NGHIÊN C U
a
m nghiên c u.
ng nghiên c u: sinh lý máu c a tôm Hùm Bông (Panulirus
ornatus).
Ngành chân kh p Arthropoda
L p Malacostraca
B Decapoda
B ph Pleocyemata
H Palinuridae
Gi ng Panulirus
Loài P. ornatus (Fabricius, 1798)
- Kích c m u: 150 – 250g.
-M u
c thu t i các l ng nuôi thu c khu v c Hòn M t – Nha Trang.
A
B
A
B
Hình 1: Tôm hùm Bông
Tôm kho m nh (A) các
t b ng trong, tôm b b nh s a các
t b ng
c (B)
2.1.2. Th i gian nghiên c u.
tài b t
u ti n hành th c nghi m t
và k t thúc vào gi a tháng 10/2008.
u tháng 5/2008, kéo dài 5 tháng
- Xem thêm -