TRƯỜNG ĐẠ HỌ BẠH KHOA HA NỘ̣
---ṾỆN KY THUẬT HOA HỌ--
ṬỂU LUẬN MÔN HỌ: HOA ṢNH ĐẠ ̣ƯƠNG
ĐỀ TẠ: TÌM ḤỂU VỀ AX̣T NỤLẸ̣
Hà Nội
MỤ̣ LỤ̣
MỞ ĐẦU..............................................................................................................7
I. TỔNG QUAN...................................................................................................8
1.1. Axit nucleic là gì?......................................................................................8
1.2. Thành phần của axit nucleic......................................................................8
1.2.1. Axit photphoric (H3PO4).....................................................................8
1.2.2. Đường pentozo....................................................................................9
1.2.3. Bazơ nitơ...........................................................................................10
1.2.4. Nucleozit...........................................................................................13
1.2.5. Nucleotit............................................................................................14
1.2.6. Axit nucleic.......................................................................................15
1.3. Chức năng của axit nucleic......................................................................16
1.3.1. Axit deoxyribonucleic (ADN)............................................................16
1.3.2. Axit ribonucleic (ARN).....................................................................16
1.4. Tính chất chung.......................................................................................16
1.4.1. Tính chất vật lý.................................................................................16
1.4.2. Tính chất hóa học.............................................................................16
II. PHÂN LOẠI..................................................................................................17
2.1. Axit deoxyribonucleotit (ADN)...............................................................17
2.1.1. Định nghĩa........................................................................................17
2.1.2. Chức năng của ADN.........................................................................17
2.1.3. Thành phần của axit nucleic.............................................................17
2.1.4. Sự hình thành liên kết của ADN.......................................................18
2.1.5. Biến tính của ADN............................................................................23
2.1.6. Vai trò của ADN...............................................................................23
2.2. Axit ribonucleic (ARN)...........................................................................24
2.2.1. Định nghĩa........................................................................................24
2.2.2. Thành phần và cấu trúc của ARN.....................................................24
2.2.3. Phân loại...........................................................................................25
2.2.4. Chức năng của ARN.........................................................................28
III. QUÁ TRÌNH TỔNG HỢP...........................................................................28
3.1. Nhân đôi ADN (Tự sao, tái sinh, tái bản)................................................28
3.1.1. Vị trí..................................................................................................29
3.1.2. Thời gian...........................................................................................29
3.1.3. Cơ chế nhân đôi................................................................................29
3.2. Phiên mã (Tổng hợp ARN hay quá trình sao mã)...................................30
3.2.1. Vị trí..................................................................................................31
3.2.2. Thời gian...........................................................................................31
3.2.3. Cơ chế phiên mã...............................................................................31
IV. SỰ PHÂN GIẢI AXIT NUCLEIC...............................................................32
4.1. Thủy phân axit nucleic.............................................................................33
4.2. Phân giải mononucleotit..........................................................................33
4.3. Phân giải bazơ purin................................................................................33
4.4. Phân giải bazơ pyrimidin........................................................................34
KẾT LUẬN........................................................................................................37
TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................38
DANH MỤ̣ BẢNG ḄỂU
Bảng 1. 1. Tên gọi của các nucleozit...........................................................................14
Bảng 1. 2. Tên gọi các Mononucleotit........................................................................16
YBảng 2. 1. Một số đặc điểm phân biệt các cấu trúc xoắn đôi ADN………………..…25
YBảng 3. 1. Chức năng của một số loại enzym …………………………….………33
YHình 1. 1. Sơ đồ thành phần của axit nucleic.................................................................7
Hình 1. 2. Cấu trúc của axit photphoric.........................................................................8
Hình 1. 3. Cấu trúc của một nucleotit............................................................................8
Hình 1. 4.D( –) ribofuranoza (dạng β)...........................................................................9
Hình 1. 5. D( – ) 2 – deoxyribofuranozo (dạng β).........................................................9
Hình 1. 6. Nhân pyrimidin..........................................................................................10
Hình 1. 7. Các bazơ pyrimidin....................................................................................10
Hình 1. 8. Các dẫn xuất khác của bazơ pyrimidin.......................................................10
Hình 1. 9. Nhân purin..................................................................................................11
Hình 1. 10. Các bazơ purin..........................................................................................11
Hình 1. 11. Sự chuyển đổi giữa các bazơ nhân purin..................................................12
Hình 1. 12. Sự chuyển đổi giữa hai dạng của guanin..................................................12
Hình 1. 13. Một số nucleozit.......................................................................................14
YHình 2. 1. Cấu tạo của một chuỗi polynucleotit (vùng khoanh đỏ là đơn
phânnucleotit).......................................................................................................................22
Hình 2. 2. Cấu trúc không gian của phân tử ADN.......................................................24
Hình 2. 3. Một số cấu trúc của ADN...........................................................................25
Hình 2. 4. Các cấu trúc xoắn đôi của ADN.................................................................26
Hình 2. 5. ADN bình thường (Native) và ADN biến tính (Denatured).......................27
Hình 2. 6. Cấu tạo của ARN........................................................................................29
Hình 2. 7. Cấu trúc của ARN......................................................................................30
Hình 2. 8. Cấu trúc của ARN vận chuyển...................................................................30
Hình 2. 9. Cấu trúc của ARN riboxom........................................................................31
Hình 2. 10. Cấu trúc của ARN thông tin.....................................................................32
YHình 3. 1. Quá trình nhân đôi ADN..............................................................................34
Hình 3. 2. Sơ đồ khái quát quá trình phiên mã............................................................36
YHình 4. 1. Sơ đồ phân giải axit nucleic.........................................................................37
Hình 4. 2. Quá trình thoái hóa bazơ purin...................................................................38
Hình 4. 3. Sơ đồ phân giải bazơ pyrimidin..................................................................39
DANH SẠH PHÂN ̣ÔNG
ST
T
1
Họvàtên
MSSV
̣ôngviệc
Nguyễn Thu Hương
(Nhómtrưởng)
20181031
2
NguyễnTiếnĐạt
20181024
Phụtráchchung, phụtráchphần I,
tổnghợpvàchỉnhsửabản word,
powerpoint.
Phụtráchphần ADN
3
Phạm Long Hải
20181026
Phụtráchphần ARN
4
LạiHoài An
20181021
PhụtráchphầnIII
5
NguyễnĐoànQuỳnhVân
20181038
PhụtráchphầnIV, chỉnhsửabản
word.
MỞ ĐẦU
Hóasinh làmôn khoa
học nghiêncứuđếnnhữngcấutrúcvàquátrình hóahọc diễn
ra
trongcơthể sinhvật. Bằngcáchkiểmsoátluồngthông
tin
thông
qua
cáctínhiệusinhhóavàdòngchảycủanănglượnghóahọcthông
qua
sự traođổichất,
cácquátrìnhsinhhóalàmtăngsựphứctạpcủa cuộcsống. Trongnhữngthậpkỷcuốicùngcủathếkỷ
20,
hóasinhđãthànhcôngtrongviệcgiảithíchcácquátrìnhcủasựsống,
đếnmứcmàbâygiờhầunhưtấtcảcáclĩnhvựccủa khoa họcđờisốngtừ thựcvậthọc, y học, tới di
truyềnhọc đềucóthamgiavàonghiêncứuhóasinh.
Đâylàmộtbộmôngiaothoagiữa hóahọc và sinhhọc,
vàlĩnhvựcnghiêncứucómộtsốphầntrùngvớibộmôn tếbàohọc, sinhhọcphântử hay di
truyềnhọc.
Nólàmộtmônhọccơbảntrong y
khoa và côngnghệsinhhọc.
Vớinhữngdiễnbiếntraođổichấtdiễn ra trongcáccơquancủa cơthểsống, mônhọcnàygiúp con
ngườihiểurõcơchếcũngnhưcácthayđổitrongcơthểsống.
Mộtthànhphầnkhôngthểthiếutrongcấutạocủacáccơthểsốngchínhlàaxit
nucleic,
vậyaxit
nucleic
làgìmàquantrọngthế?
Hiểuđơngiản,
axit
nucleic
chínhlàvậtchấttổnghợpnêntấtcảcáchìnhthứccơthểsốngđãbiết.
Nóđóngvaitrògiốngnhưmộtmắtxíchquantrọnghìnhthànhnêncácsinhvậttrêntráiđất,
giốngnhưmộtviêngạchcấutạonênngôinhàvậy,
tùyvàokíchthướccủasinhvậtcũngnhưkíchthướccủangôinhàmàloạiaxitnàysẽtươngứngvớicácvi
êngạchcókíchcỡlớnnhỏkhácnhau.
Đểmộtngôinhàthêmvữngchắc,
chúng
ta
cầntìmhiểukỹcàngvềvậtliệuchúng
ta
dùng,
quantâmđếntừngviêngạchnhỏnhấtmớiđạtđượcthànhquảtốtnhất.
Vậyđểcómộtcơthểsốngluônkhỏemạnh,
chúng
ta
cũngcầnquantâmtìmhiểutừnhữngthànhphầnnhỏnhất.
Nhậnthấytầmquantrọngvàsựcầnthiếtcủaaxit
nucleic
đốivớiviệcnghiêncứuvàpháttriểnngànhhóasinh, ngànhhọctìmhiểuvềcơthể, giúpchúng ta
giảiđápnhữngthắcmắcvềcơthểsống,
nhómchúngemđãthựchiệntìmhiểuvàtổnghợpkiếnthứcvềaxit nucleic.
Bàitiểuluậnsẽgiúpchúng ta hiểurõhơnvềaxit nucleic: thànhphần, cấutrúc, phânloại,
vaitròcủatừngaxit
nucleic
vàcáchtổnghợp,
phângiải.
Giúpchúng
ta
cónhiềukiếnthứchỗtrợhọctậptốtbộmônHoásinhđạicương.
̣. TỔNG QUAN
1.1.Axit nucleic làgì?
- Axit nucleic lầnđầutiênđượctìmthấytrongnhântếbào, nênđượcgọilàaxitnhân.
Axit
nucleic
làcácphântửsinhhọcchứathông
chúngđượchìnhthànhtừcácnucleotit, hiệndiệntrongmọitếbào, ở
dạngkếthợpvới protein đượcgọilà nucleoprotein.
tin
di
truyền,
dạngtự do hay
Axit
nucleic
gồmcáchợpchấtđạiphântử,
thamgiavàoquátrìnhtổnghợplêncácchấtquantrọngthúcđẩyquátrìnhsinhtrưởngvàpháttriểncủasi
nhvật.
- Axit nucleic gồmaxitdioxyribonucleic (ADN) vàaxit ribonucleic (ARN), chiếm 5-10%
trọng lượng khô của tế bào và ở dạng kết hợp với protein.[ CITATION Huỳ16 \l 1033 ]
1.2.Thànhphầncủaaxitnucleic
Thànhphầnhóahọccủaaxit nucleic gồmcácnguyêntốC, H, O, N, P. Trongaxit nucleic
tinhkhiếtchứakhoảng 15% Nitơ và 10% Photpho.
Dướiđâylàsơđồthànhphầncấutạonênaxit nucleic (Hình 1.1):
Hình 1. 1. Sơđồthànhphầncủaaxit nucleic
1.2.1. Axit photphoric (H3PO4)
- Tạo nên tính axit cho axit nucleic
- Ký hiệu: P nếu ở trạng thái kết hợp, Pvc nếu ở trạng thái tự do[ CITATION Huỳ16 \l
1033 ]
Hình 1. 2. Cấutrúccủaaxitphotphoric
Axit phophoric kết hợp với nucleozit để hình thành nucleotit (Hình 2).
Hình 1. 3. Cấutrúccủamộtnucleotit
1.2.2. Đường pentozo
Đường pentozo năm cacbon có hai loại là deoxyribozo và ribozo. Đây cũng là một trong
những đặc điểm phân biệt ADN và ARN. Pentozo trong axit ribonucleic là D-ribozo, trong
trường hợp axit deoxyribonucleic là D-deoxyribozo, chúng ở trong axit nucleic dưới dạng
furanozo. Pentozo có dạng mạch vòng và ở dạng β.
Hình 1. 4.D( –) ribofuranoza (dạng β)
Hình 1. 5. D( – ) 2 – deoxyribofuranozo (dạng β)
1.2.3. Bazơ nitơ
Các bazơ thấy trong axit nucleic thuộc hai loại nhân: pyrimidin và purin.
1.2.3.1. Bazơ pyrimidin
Sơ đồ biểu thị nhân pyrimidin như sau:
Hình 1. 6. Nhânpyrimidin
Pyrimidin gồm: xitozin, uraxin và timin.
Hình 1. 7. Cácbazơ pyrimidin
Các bazơ có thể được viết dưới dạng lactam ( −¿C¿O) như trên (Hình 5) hoặc dưới dạng
lactim ( ¿ C – OH).
Gần đây, người ta đã nghiên cứu được nhiều dẫn xuất khác như: [ CITATION Trầ73 \l 1033
]
5 – metyl xitozin (từ thực vật)
5 – hydroxy – metyl – xitozin (từ thực khuẩn bào Coli)
5 – ribozil uraxin (pseudo uridin) từ một loại ARN đặc biệt giữ vai trò vận chuyển
axit amin (ARNt)
Hình 1. 8. Các dẫn xuất khác của bazơ pyrimidin
1.2.3.2. Bazơ purin
Nhân purin là một hệ thống dị vòng gồm nhân pyrimidin gắn với nhân imidazol.
Hình 1. 9. Nhân purin
Hai bazơ có nhân purin thường gặp trong tất cả mọi axit nucleic là: Adenin và Guanin.
Hình 1. 10. Các bazơ purin
Adenin và guanin rất ít tan trong nước và cho với axit vô cơ và axit hữu cơ những muối kết
tinh (như picrat) không tan. Dưới tác dụng của axit nitơ, adenin bị khử amin chuyển thành
hipoxantin, còn guanin bị khử amin chuyển thành xantin. Trong cơ thể, axit urin (2,6,8 –
trioxipurin) là sản phẩm cuối cùng của quá trình oxy hóa dẫn xuất purin. Cùng với guanin
và xantin, axit uric, sau khi được đun nóng với axit nitric đậm đặc và cô lại cho cặn màu
vàng chanh, chuyển thành màu đỏ dưới tác dụng của NaOH và màu tím dưới tác dụng của
NH4OH (phản ứng murecxit đặc hiệu của dẫn xuất aloxan).[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
Hình 1. 11. Sự chuyển đổi giữa các bazơ nhân purin
Ba dẫn xuất của xantin là những thành phần quan trọng của cafe, chè và cacao.
Cafein, 1,3,7 – trimetylxantin trong cafe
Theophilin, 1,3 – dimetylxantin trong chè
Theobromin, 3,7 – dimetylxantin trong cacao.
Bazơ purin cũng như bazơ pyrimidin đều có khả năng chuyển từ dạng lactam sang dạng
lactim và ngược lại.
Hình 1. 12. Sự chuyển đổi giữa hai dạng của guanin
1.2.4. Nucleozit (nucleoside)
Nucleozit là sự kết hợp giữa một bazơ và một đường pentozo bằng liên kết glycozit
(glycoside) với sự loại ra một phân tử nước. N 1 của bazơ pyrimidin hay N9 của bazơ purin
gắn với C1’ của pentozo (C của bazơ đánh số từ 1 đến 9, C của pentozo đánh số từ 1’ đến
5’).[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
Nucleozit có nhân pyrimidin mang tên tận cùng bằng −¿idin. Nucleozit có nhân purin mang
tên tận cùng bằng – ozin (bảng 1.1).
Bảng 1.1. Têngọicủacácnucleozit
Bazơ
Nucleozit
Xitozin
Xitidin
Uraxin
Uridin
Timin
Timidin
Adenin
Adenizin
Guanin
Guanozin
Hipoxantin
Inozin
Hình 1. 13. Một số nucleozit
1.2.5. Nucleotit
Mononucleotit là đơn vị cơ sở của axit nucleic. Mononucleotit được tạo thành khi chức
ancol của ribozo trong nucleozit được este hóa bởi axit photphoric. Nhiều mononucleotit
ngưng tụ với nhau thành polynucleotit (hay axit
nucleic).Nucleotitđượctạothànhkhiaxitphotphoricđượcestehóavàonhóm hydroxyl
củanucleozit (nucleoside). Tên các nucleotit, thành phần của axit nucleic được tóm tắt ở
bảng sau đây (Bảng 1.2):
Bảng 1.2. TêngọicácMononucleotit
Bazơ
Ribonucleotit
Deoxyribonucleotit
A
Adenosin monophotphat
(AMP)
G
Guanosin monophotphat
(GMP)
Cytidin monophotphat
(CMP)
Deoxyadenosinmonophotph
at (dAMP)
Deoxyguanosinmonophotpha
t (dGMP)
Deoxycytidinmonophotphat
(dCMP)
̣
U
Uridin monophotphat
(UMP)
T
Deoxytiminmonophotphat
(dTMP)
1.3. ̣ấutrúcsơcấpcủa axit nucleic
Cácmononucleotit
nốivớinhaubởiliênkếtphotphorit
(phosphodiester)
3’
–
5’
tạothànhchuỗipolynucleotit
(axit
nucleic).
Khungpolynucleotitđượctạothànhbởicácđườngpentozovàgốc
(P)
nốivớinhautạothànhxươngsốngcủapolynucleotit, cácgốcbazơ phân bố quanh khung này.
1.3.1. Cấu trúc bậc I của axit nucleic
Định nghĩa:
- Là sự liên kết thành chuỗi của các nucleotit tạo thành chuỗi polynucleotit.
Đặc điểm:
- Các nucleotit liên kết với nhau bằng liên kết photphorit 3’,5’, nghĩa là hai nucleotit gắn
thông qua gốc photphat nối giữa C 3’ của nucleotit trước với C 5’ của nucleotit tiếp theo.
[ CITATION Gia21 \l 1033 ]
- Chuỗi được tạo ra bởi sự nối lần lượt photphat-đường–photphat-đường...
- Các gốc bazơ gắn với đường nhưng nằm ra bên cạnh.
- Nucleotit ở đầu chuỗi mang nhóm 5’-photphat tự do, nucleotit cuối có nhóm 3’-OH tự
do.
1.3.2. Cấu trúc bậc II của axit nucleic
Định nghĩa
- Cấu trúc bậc II của ADN là sự xoắn lại với nhau củahai mạch polynucleotit.
- Cấu trúc bậc II của ARN là sự xoắn lại với nhau của một số đoạn dọc theo chuỗi
polynucleotit (nếu như có các bazơ bổ sung cho nhau tạo được liên kết hydro).[ CITATION
Gia21 \l 1033 ]
Các quy luật Chargaffcủa ADN
- Trong ADN, ∑A=∑T, ∑G=∑C (tổng bazơ purin = tổng bazơ pyrimidin:
∑A+∑G=∑T+∑C).
- Tỷ lệ (A+T)/(G+C) thay đổi theo giống loài (có loài ADN chứa nhiều A+T hơn, có loài
chứa nhiều G+C hơn).
- Trong một sốgiống loài, thành phần bazơ của ADN ổn định, không bị ảnh hưởng từ
nguồn lấy mẫu tế bào (các mô như nhau); không thay đổi theo tuổi, mức độ dinh dưỡng,
môi trường sống,...
1.4. ̣hức năng của axit nucleic
Bảo tồn mật mã thông tin di truyền. Tham gia quá trình sinh tổng hợp protein.
1.4.1. Axit deoxyribonucleic (ADN)
ADN cóchứcnăngmang, bảoquảnvàtruyềnđạtthông tin di truyền. thông tin di
truyềnđượclưutrữtrongphântử ADN dướidạngsốlượng, thànhphầnvàtrậttựcácnucleotit.
Trìnhtựcácnucleotittrên
ADN
làmnhiệmvụmãhóachotrìnhtựcácaxit
amin
trongchuỗipolypeptit
(protein).
Các
protein
lạicấutạonêncáctếbàovà
do
vậyquyđịnhcácđặcđiểmcủacơthểsinhvật.
Nhưvậy,
cácthông
tin
trên
ADN
cóthểquyđịnhtấtcảcácđặcđiểmcủacơthểsinhvật. Tấtcảcácthông tin di truyềntrên ADN
đượcbảoquảnchặtchẽ.
Nhữngsaisóttrênphântử
ADN
đềuđượccácemzymsửasaitrongtếbàosửachữa.
Thông
tin
di
truyềntrên
ADN
đượctruyềntừtếbàonày sang tếbàokhácnhờsựnhânđôi ADN trongquátrìnhphânbào. Thông tin
di truyềncủa ADN cònđượctruyềntừ ADN sang ARN sang protein thông qua
cácquátrìnhphiênmãvàdịchmã.
1.4.2. Axit ribonucleic (ARN)
Trongtếbàothườngcótấtcả
3
loại
Mỗiloạilạithựchiệnmộtchứcnăngnhấtđịnh.
ARN
mARNlà ARN thông tin, làmnhiệmvụtruyềnthông
tớiriboxomvàđượcdùngnhưmộtkhuônmẫuđểtổnghợp protein.
làmARN,
tin
di
tARNvàrARN.
truyềntừ
ADN
rARNlà ARN riboxom, cùngvới protein cấutạonênriboxom, nơitổnghợp protein.
tARNlà
ARN
vậnchuyển,
cóchứcnăngvậnchuyểncácaxit
amin
đếnriboxomvàtrựctiếpdịchmã, dịchthông tin dướidạngtrìnhtựnucleotittrênphântử ADN
thànhtrìnhtựaxit amin trongphântử protein.
1.5. Tính chất chung
1.5.1. Tính chất vật lý
Tính lắng trầm trong môi trường đồng nhất
Một trong những kỹ thuật cần thiết để nghiên cứu các phân tử có trọng lượng cao là
phương pháp quan sát trọng lực: phương pháp siêu li tâm. S là hệ số lắng trầm, đặc trưng
cho tính lắng trầm trong môi trường đồng nhất của axit nucleic.
Phương pháp thích hợp nhất là so sánh một chất không biết với một mẫu chuẩn có thành
phần tương tự và trị số s đã biết trong những điều kiện như nhau, tốt nhất là trong cùng một
ống. Hiện nay, đã có một số mẫu chuẩn lưu hành như:
-
ARN vận chuyển chiết xuất từ gan, lovua hay E.Coli (s = 4,5S), hai ARN s ở riboxom
E.Coli (s = 16S và s = 23S) được làm chuẩn cho axit ribonucleic.
- ADN nguồn gốc thực bào khuẩn hay T 17 có thể được điều chế dễ dàng ở dạng tự
nhiên với trị số s = 33,6 và 32,5S đã được dùng làm mẫu chuẩn cho axit
deoxyribonucleic.[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
Độ quánh (độ nhớt)
Các dung dịch ADN nguyên thủy, do kích thước lớn và tính bất đối xứng của phân tử, có
một độ quánh khá cao. Chỉ số quánh giới hạn (ŋ) được xác định bởi công thức:
ŋ
−1
(
ŋ ) ¿
[ŋ] =
lim [
]¿
0
c→ 0
C
Với C là nồng độ chất cao phân tử (g/ml)
ŋ là độ quánh của dung dịch
ŋ0 là độ quánh của dung môi.
Ngày nay, máyđođộquánhcóthểchếtạotươngđốidễdàngvàtỷsốthờigian t/t0chotrựctiếpŋ/ ŋ0.
Nóichung, cáchợpchấtcaophântửcànglớn bao nhiêu, độquánhcủachúngcàngcaobấynhiêu.
Trịsốthựcnghiệm (ŋ) của ADN, đo ở cùngmộtđiềukiện,
thayđổitheotrọnglượngphântửnhưsau:[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
- M = 1,2 ×10 8ŋ = 300 dl/g
- M = 3 ×10 7ŋ = 105 dl/g
- M = 7,5 ×10 6ŋ = 69 dl/g
- M = 7 ×10 5ŋ = 5,4 dl/g
Tínhchấtquanghọc
Tínhchấtquanghọccủaaxit nucleic đượcbiểuthị qua
phổhấpthụkhácaocủacáchợpchấtnucleotit.
Tínhưusắc (hyperchromise): tấtcảcácpolynucleoititcómộtcấutrúcnhấtđịnhvàđặcbiệt ADN
kémhấpthụánhsángcựctímtrênthựctế so
vớilýthuyếttínhtừtổngsốánhsánghấpthụbởicácthànhphầncủanucleotit. Sau
đâylàquyluậtchungvềtínhquanghọccủapolynucleotit:[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
1. Tấtcả ADN bấtkểthànhphầnbazơ, đều có hệ số tắt ε (P) rất giống nhau ở 260nm
(6,600 – 6,800).
2. Tính ưu sắc (hyperchromisme) phụ thuộc trực tiếp vào lượng A + T. Ví dụ trong
ADN tự nhiên dA : dT, ε (P) = 6,650 dG : dX, ε (P) = 7,000.
3. Tính ưu sắc của ADN lớn hơn ARN, của ADN xoắn đôi lớn hơn ADN một dây.
4. Ngay những polyme không có cấu trúc (ADN bị biến tính, polyme đồng đẳng một
dây) đều có tính ưu sắc cao.
Tính quay quang học và độ phân tán quang học
Polynucleotit sắp xếp thứ tự có tính quay quang học tương đối mạnh. Độ quay phân cực dựa
trên photphat thường kí hiệu [α]D hay [Mp]D. Độ quay quang học giảm nếu thứ tự sắp xếp
giảm. Sau khi thủy phân hoàn toàn, hỗn hợp nucleotit đạt được sẽ chỉ còn một độ quay
quang học không đáng kể.
Đối với ADN xoắn đôi hòa tan trong dung dịch nước, [α]D = + 100° tới 150° (tương ứng
[Mp]D = 40.000). Sau khi thứ tự sắp xếp trong cấu trúc bị phá vỡ [α]D giảm tới trị số dương
tính nhỏ và có thể trở thành âm tính. Đối với hỗn hợp mononucleotit trị số gần số không.
[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
Polynuclotit một dây, có sắp xếp, có [α]D khoảng 150 – 200, nghĩa là ít ra bằng hoặc có
thể cao hơn trị số của ADN. Còn các đi và oligonucleotit khác quay rất ít [α] D = ∓10° , hay
kém hơn.
Cần chú ý đặc biệt độ phân tán quay quang học (kí hiệu ORD) cao khác thường của ADN,
nghĩa là sự phụ thuộc của khả năng quay quang học vào bước sóng.
k
. Với [α ] λ là độ quay đặc hiệu ở bất kì bước sóng nào, k và λ c là
λ − λc 2
hai hằng số (k = 39,0 và λ c = 0,234µ) đã được tính ra cho ADN tinh trùng cá hồi.
Trên 350nm, [α ] λ=
2
Dưới 350nm, ánh sáng bị hấp thụ bởi sắc tố của nucleotit, và độ quay có thể thể hiện qua
trị số nhân của tác dụng Cotton.
1.5.2. Tính chất hóa học
Phản ứng với nhóm amin tự do
Focmaldehitphảnứngvớinhóm amin tự do củaxitozin, guanin, adenintạo ra
nhữngdẫnxuấthydroxymetyl hay saukhimấtnướcchobazơ Schiff. Sự thay đổi này kèm theo
sự thay đổi phổ hấp thụ ở bước sóng cho đỉnh cao nhất, do đó có thể theo dõi được bằng
quang phổ kế.
Axit và kiềm làm thay đổi độ quánh của dung dịch ADN. Nguyên nhân thay đổi này là do
có sự cắt đứt các cầu hydro giữa nhóm amin và cacbonyl của các bazơ gần nhau.
Một thuốc thử được sử dụng đặc biệt trong việc nghiên cứu gây biến dị là axit nitrơ (dung
dịch 0,05µ tới 1.M NaNO2 trong đệm axetat pH 4,0 – 5,0). Trong điều kiện này, adenin
chuyển thành hipoxantin, guanin chuyển thành xantin, xitozin thành uraxin.
Phản ứng cộng và khử proton
Sự thêm proton vào ADN trong dung dịch xảy ra ở pH khá xa pH của bazơ tự do hoặc của
nucleotit trong cùng dung môi. Nói chung trị số pK của nhóm amin trong ADN khoảng 0,4
đơn vị pH thấp hơn ở nồng độ muối cao, và khoảng 1,0 đơn vị pH cao hơn ở nồng độ muối
thấp, so với các trị số pH của mononucleotit tương ứng.
Đi từ một dung dịch trung tính, adenin và xitozin sẽ nhận proton đầu tiên (pK a = 4 – 5) sau
đó là guanin (pKa≈ 3). Với hai chất đầu, liên kết bazơ và kích thước vòng xoắn không thay
đổi, trái lại hai cặp bazơ được proton hóa A+(H) – T và G – X+(H) lại rất vững. Nhưng đối
với guanin, ta sẽ chứng kiến một lực đẩy ra rất mạnh trong cùng một đôi bazơ, gây ra một
sự thay đổi sâu sắc, có thể không thuận nghịch về cấu trúc trong một khoảng pH rất hẹp.
[ CITATION Trầ73 \l 1033 ]
Ngược lại sự giải phóng proton khỏi bazơ guanin và timin được thực hiện bằng cách thêm
kiềm, với ADN dây xoắn đôi pH = 11 – 12 và với ADN một dây, pH gần 10 – 11.
Tác động của các phân tử nhỏ và các ion
Axit nucleic giống như một polyanion, phải được trung hòa các điện tích nằm trên gốc
photphat và giữ axit nucleic ở dạng vững bền nhất. ADN một dây chịu ảnh hưởng rõ rệt hơn
ADN xoắn đôi.
Cation kim loại như Hg 2+, Cu2+, Fe2+ và Pb2+ phản ứng không những với các gốc photphat
mà cả với các bazơ và ảnh hưởng sâu sắc thường không thuận nghịch trên cấu trúc của axit
nucleic.
Tác dụng của một số thuốc nhuộm đa nhân, thơm như Acridin (pro-flavin, acridin orange)
rất quan trọng. Chúng được dùng để phát hiện ADN và ARN trong sinh vật dựa vào khả
năng hấp thụ huỳnh quang. Gần đây, chúng lại được sử dụng ưu tiên vào việc gây biến dị
(thêm hoặc bớt nucleotit) trong quá trình sao chép ADN.
Sự biến tính axit nucleic
Dưới ảnh hưởng của một số yếu tố như nhiệt độ, ion H + hoặc OH-, thuốc thử hữu cơ (alcol,
glicol, amit, dẫn xuất ure, phenol...) một số anion (CCl3CO2-, CNS-, ClO4-), ADN dạng
nguyên thủy trong dung dịch sẽ bị thay đổi về cấu trúc, lúc thuận nghịch, lúc không thuận
nghịch. Sự thay đổi này được gọi là quá trình biến tính và các nhân gây ra thay đổi gọi là
chất gây biến tính.
Biến tính không thuận nghịch
Trong những năm qua, có rất nhiều nghiên cứu về sự kết hợp lại các dậy bổ sung nhau trong
các polynucleotit xoắn đôi. Trong những điều kiện nhất định, có thể tách hai dây một cách
dễ dàng: quá trình này có thể rất chậm (tính ra phút) và đòi hỏi điều kiện nhiệt độ, pH tương
đối cao, vượt hẳn điểm trung bình của quá trình di chuyển thuận nghịch.[ CITATION Trầ73
\l 1033 ]
Muốn thực hiện sự tái tổ hợp lại hai dây phải đảm bảo những điều kiện sau:
1. Nhiệt thích hợp < tm(nhiệt độ nóng chảy)
2. Lực ion tương đối cao. Nồng độ axit nucleic cao.
3. Điều kiện trung hòa điện và sự có mặt của cation đặc biệt như Mg2+
- Xem thêm -