Thực trạng sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh và tư vấn sức khỏe của người cao tuổi khu vực nông thôn huyện Gia Lâm (luận văn thạc sỹ y khoa)
-1-
Lêi c¶m ¬n
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ThÇy C« gi¸o trong Ban Gi¸m hiÖu, Ban §iÒu
phèi thùc ®Þa vµ c¸c ThÇy, C« gi¸o trong tr-êng §¹i häc y tÕ c«ng céng ®· tËn
t×nh truyÒn ®¹t kiÕn thøc cho t«i trong 2 n¨m häc;
T«i còng bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS Bïi ThÕ C-êng, ng-êi thÇy ®·
tËn t×nh chØ b¶o vµ cho t«i nhiÒu kinh nghiÖm quÝ trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò
tµi nµy;
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé Trung T©m Y tÕ huyÖn Gia L©m, ñy ban
mÆt trËn Tæ quèc huyÖn Gia L©m, Tr¹m y tÕ vµ Héi ng-êi cao tuæi c¸c x·
Th-îng Thanh, D-¬ng Quang, B¸t Trµng ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸
tr×nh thu thËp sè liÖu t¹i thùc ®Þa;
T«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n c¸n bé Th- viÖn ViÖn L·o khoa ViÖt Nam ®· t¹o
®iÒu kiÖn cho t«i tham kh¶o ®-îc nhiÒu tµi liÖu vÒ ®Ò tµi nµy;
Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c anh/chÞ, b¹n ®ång nghiÖp, tËp thÓ
líp Cao häc 5 cïng gia ®×nh, ng-êi th©n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i v-ît khã kh¨n
trong suèt 2 n¨m häc.
-2-
Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t
CBYT: C¸n bé y tÕ
CLB: C©u l¹c bé
§TV: §iÒu tra viªn
KCB: Kh¸m ch÷a bÖnh
MTTQ: MÆt trËn Tæ quèc
NCT: Ng-êi cao tuæi
TDTT: ThÓ dôc thÓ thao
TTTV: Trung t©m t- vÊn
TTYT: Trung t©m y tÕ
TTVSPD: Trung t©m vÖ sinh phßng dÞch
WHO: Tæ chøc y tÕ thÕ giíi
-3-
Danh môc c¸c b¶ng
B¶ng 1: Ph©n bè ®èi t-îng theo giíi ....................................................................... 32
B¶ng 2: Ph©n bè ®èi t-îng theo tr×nh ®é häc vÊn ................................................... 32
B¶ng 3: Ph©n bè ®èi t-îng theo nghÒ nghiÖp chÝnh tr-íc ®©y ................................. 33
B¶ng 4: NCT tù ®¸nh gi¸ vÒ hoµn c¶nh kinh tÕ hiÖn nay ......................................... 33
B¶ng 5: Tû lÖ NCT tù xÕp lo¹i søc khoÎ.................................................................. 34
B¶ng 6: Tû lÖ NCT tù l-îng gi¸ søc khoÎ tinh thÇn ................................................. 35
B¶ng 7: Tû lÖ NCT tham gia ho¹t ®éng x· héi ........................................................ 36
B¶ng 8: Tû lÖ NCT gÆp gì ng-êi th©n b¹n bÌ ......................................................... 36
B¶ng 9: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ vËn ®éng ........................................................ 37
B¶ng 10 : Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ ¨n nhai ........................................................ 37
B¶ng 11: Tû lÖ NCT khã kh¨n vÒ nghe ................................................................... 38
B¶ng 12: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ nh×n ............................................................. 39
B¶ng 13: Tû lÖ % NCT cã bÖnh m·n tÝnh ............................................................... 40
B¶ng 14 : tû lÖ NCT bÞ èm trong 6 th¸ng ................................................................. 41
B¶ng 15 : Lý do NCT kh«ng ®i kh¸m søc kháe ®Þnh kú .......................................... 43
B¶ng 16: Tû lÖ % NCT lùa chän c¸ch KCB trong 6 th¸ng ....................................... 44
B¶ng 17: Tû lÖ % NCT lùa chän n¬i KCB trong 6 th¸ng ........................................ 44
B¶ng 18: Tû lÖ % lý do NCT lùa chän n¬i KCB trong 6 th¸ng ................................ 45
B¶ng 19: Tû lÖ % NCT dïng thuèc ch÷a bÖnh trong 6 th¸ng .................................. 47
B¶ng 20: Tû lÖ NCT ph¶i tr¶ phÝ KCB trong 6th¸ng ................................................ 48
B¶ng 21: Tû lÖ NCT ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ thuèc ch÷a bÖnh ............................................ 50
B¶ng 22: Tû lÖ NCT nhËn xÐt vÒ th¸i ®é, chÊt l-îng phôc vô cña nh©n viªn y tÕ .... 50
B¶ng 23: Tû lÖ NCT cã b¶o hiÓm y tÕ ..................................................................... 51
B¶ng 24: NguyÖn väng tæ chøc KCB t¹i nhµ cña NCT ..........................................................51
B¶ng 25: Tû lÖ % tiÕp cËn nguån th«ng tin søc kháe cña NCT..............................................53
B¶ng 26: Tû lÖ NCT mong muèn ®-îc t- vÊn søc kháe .......................................................54
B¶ng 27: Tû lÖ % chñ ®Ò søc kháe NCT mong muèn ®-îc t- vÊn ........................................55
B¶ng 28: §Þa ®iÓm t- vÊn mµ NCT mong muèn ....................................................................56
B¶ng 29 : Sù s½n sµng tr¶ tiÒn t- vÊn cña NCT .......................................................................56
B¶ng 30: Tû lÖ NCT s½n sµng tr¶ tiÒn t- vÊn so víi kinh tÕ ...................................................57
-4-
Danh môc c¸c biÓu ®å
BiÓu ®å 1: Lý do lo l¾ng buån phiÒn cña NCT ......................................................... 35
BiÓu ®å 2: Lý do NCT ¨n nhai kh«ng ®-îc b×nh th-êng ......................................... 38
BiÓu ®å 3: Lý do kh«ng dïng c¸c dông cô trî gióp ................................................. 39
BiÓu ®å 4 : Tû lÖ % nhãm bÖnh m·n tÝnh ¶nh h-ëng ®Õn sinh ho¹t......................... 40
BiÓu ®å 5: Tû lÖ % nhãm bÖnh m·n tÝnh kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn sinh ho¹t............... 41
BiÓu ®å 6: Tû lÖ % nhãm bÖnh m¾c trong 6 th¸ng ................................................... 42
BiÓu ®å 7: Tû lÖ NCT cã kh¸m søc kháe ®Þnh kú ................................................... 42
BiÓu ®å 8: Tû lÖ NCT cã nhu cÇu kh¸m søc kháe ®Þnh kú ....................................... 43
BiÓu ®å 9: Møc ®é NCT tiÕp cËn CBYT khi èm ®au................................................ 45
BiÓu ®å 10: Møc ®é NCT tu©n thñ sù ®iÒu trÞ khi èm ®au ....................................... 46
BiÓu ®å 11: Tû lÖ NCT lùa chän ph-¬ng ph¸p kh¸m ch÷a bÖnh 6 th¸ng ................. 46
BiÓu ®å 12: Tû lÖ NCT n»m viÖn trong 6 th¸ng ....................................................... 47
BiÓu ®å 13: Tû lÖ NCT cã ng-êi gióp ®ì khi èm ®au .............................................. 48
BiÓu ®å 14: Tû lÖ NCT gÆp khã kh¨n vÒ kinh tÕ khi chi tr¶ tiÒn thuèc ................... 49
BiÓu ®å 15: Lý do kh«ng ®i kh¸m bÖnh cña NCT .................................................... 49
BiÓu ®å 16: Tû lÖ % c¸c chñ ®Ò søc kháe NCT ®-îc t- vÊn .................................... 52
BiÓu ®å 17: Tû lÖ % ®Þa ®iÓm t- vÊn cho NCT ......................................................... 52
-5-
Môc lôc
Lêi c¶m ¬n ................................................................................................................ 1
Danh môc ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t ................................................................................. 2
Danh môc c¸c b¶ng .................................................................................................. 3
Danh môc c¸c biÓu ®å .............................................................................................. 4
§Æt vÊn ®Ò ................................................................................................................. 6
Môc tiªu nghiªn cøu ................................................................................................. 9
Ch-¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu ............................................................................... 10
Ch-¬ng 2: §èi t-îng - ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................. 27
Ch-¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu ............................................................................. 31
3.1. PhÇn nghiªn cøu ®Þnh l-îng .............................................................................. 31
3.1.1.Th«ng tin chung .............................................................................................. 32
3.1.2. Thùc tr¹ng vÒ søc kháe bÖnh tËt ..................................................................... 34
3.1.3. Thùc tr¹ng – nhu cÇu sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh .............................. 42
3.1.4. Thùc tr¹ng – nhu cÇu sö dông dÞch vô t- vÊn søc kháe................................ 52
3.2. PhÇn nghiªn cøu ®Þnh tÝnh ................................................................................. 58
Ch-¬ng 4: Bµn luËn .............................................................................................. 61
Ch-¬ng 5: KÕt luËn .............................................................................................. 79
Ch-¬ng 6: KhuyÕn nghÞ ....................................................................................... 82
Tµi liÖu tham kh¶o .................................................................................................... 83
Phô lôc ..................................................................................................................... 87
-6-
§Æt vÊn ®Ò
Theo qui ®Þnh cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) ®é tuæi trªn 60 ®-îc gäi lµ ng-êi
cao tuæi. ChÊt l-îng cuéc sèng ngµy cµng tèt h¬n, cïng víi nh÷ng thµnh tùu ®¹t
®-îc cña y häc nªn tuæi thä cña con ng-êi ngµy cµng ®-îc n©ng cao. ChÝnh v× thÕ sè
ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi ngµy cµng nhiÒu. Liªn hîp quèc dù b¸o thÕ kû 21 lµ thÕ
kû giµ hãa. TÝnh tíi n¨m 2002 sè ng-êi trªn 60 tuæi trªn thÕ giíi trªn 600 triÖu. HiÖn
cã kho¶ng 390 triÖu ng-êi giµ ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Theo dù b¸o, ch-a ®Çy 3
thËp kû tíi sè l-îng sÏ t¨ng lªn trªn 1 tû. T×nh h×nh ®ã ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ
x· héi vµ ch¨m sãc søc kháe ®èi víi líp ng-êi cao tuæi hiÖn nay. Ch¨m sãc søc kháe
cho NCT thùc sù lµ vÊn ®Ò y tÕ c«ng céng cÇn cã sù phèi hîp cña nhiÒu c¬ quan
chøc n¨ng kh¸c nhau chø kh«ng riªng cña ngµnh y tÕ. C¸c n-íc ph¸t triÓn ®· cã thêi
gian ®Ó lËp ra c¸c dÞch vô cho ng-êi giµ, trong khi ®ã c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i
®-¬ng ®Çu víi sè l-îng ng-êi giµ ®ang t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng.
Thôy §iÓn, Ph¸p, NhËt B¶n, Singapo lµ nh÷ng n-íc cã tû lÖ ng-êi cao tuæi vµo lo¹i
cao nhÊt thÕ giíi. NÕu nh- tÝnh chi phÝ ch¨m sãc søc kháe ë NhËt B¶n, n¨m 1975,
khi tû lÖ ng-êi 60 tuæi trë lªn chØ chiÕm kho¶ng 8,5%, hä chØ sö dông hÕt 10% tæng
sè chi phÝ y tÕ. Tuy nhiªn sau 20 n¨m (1995), khi tû lÖ ng-êi giµ t¨ng lªn 20% th×
chi phÝ y tÕ cho ng-êi giµ ®· chiÕm tíi 1/3 tæng sè ng©n s¸ch dµnh cho y tÕ. C¸c nhµ
khoa häc -íc tÝnh chi phÝ ch¨m sãc søc kháe cho mét ng-êi cao tuæi gÊp 5 lÇn so
víi nh÷ng ng-êi ë nhãm tuæi kh¸c. C¸c chuyªn gia NhËt B¶n ®· cho r»ng vÊn ®Ò giµ
hãa sÏ trë nªn cÊp b¸ch trong vßng 10-20 n¨m tíi, NhËt B¶n ph¶i nhanh chãng ®Çu
t- x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng cø 4 ng-êi th× cã 1 cô giµ sau
nµy1-tr17,18,19:.
Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò Ng-êi giµ ®· tæ chøc t¹i Viªn (n¨m 1982) vµ t¹i Madrid
(n¨m 2002). Héi nghÞ ®· th«ng qua Ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc tÕ ch¨m sãc ng-êi
cao tuæi. §ã lµ mét lo¹t c¸c khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p cho c¸c quèc
gia ®¸p øng víi tû lÖ ng-êi cao tuæi ngµy cµng t¨ng. Néi dung chÝnh cña ch-¬ng
tr×nh hµnh ®éng ®Ò cËp ®Õn khÝa c¹nh søc kháe, nhµ ë, m«i tr-êng, gia ®×nh, b¶o trî
x· héi, viÖc lµm, c«ng t¸c th«ng tin cho ng-êi cao tuæi. N¨m 2000, §¹i héi ®ång
Liªn hîp quèc ®· quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 1 th¸ng 10 hµng n¨m lµm ngµy Quèc tÕ ng-êi
-7-
cao tuæi. N¨m 1999, ñy ban Kinh tÕ x· héi Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng (ESCAP) ®·
häp ®Ò ra ch-¬ng tr×nh ho¹t ®éng v× ng-êi cao tuæi trong khu vùc. Khu vùc nµy lµ
n¬i tËp trung qu¸ nöa tæng sè ng-êi cao tuæi toµn thÕ giíi, l¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c
Ch©u ¢u lµ cã nhiÒu vïng n«ng th«n ®ang ph¸t triÓn. Do ®ã, c¸c n-íc trong khu vùc
ph¶i quan t©m ®Æc biÖt ®Õn ng-êi cao tuæi ë khu vùc n«ng th«n 1-tr236:.
C¸ch ®©y nöa thÕ kû, n¨m 1950, tuæi thä trung b×nh cña ViÖt nam lµ 40 tuæi th× ®Õn
n¨m 1999 th× tuæi thä trung b×nh ®· ®¹t lµ 66 tuæi. Tæng sè ng-êi giµ trªn 60 tuæi
còng t¨ng gÊp 5 lÇn: tíi gÇn 6 triÖu ng-êi. Sè ng-êi giµ chiÕm kho¶ng 8,2% d©n sè
trong cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999. Theo dù b¸o cña Quü d©n sè liªn hîp
quèc, víi tèc ®é t¨ng tr-ëng d©n sè nh- hiÖn nay cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ
chÝnh trÞ æn ®Þnh th× ®Õn n¨m 2024 d©n sè ViÖt nam sÏ ®¹t mèc 100 triÖu d©n, sè
ng-êi giµ chiÕm kho¶ng 13%, tËp trung chñ yÕu lµ c¸c vïng n«ng th«n 1-tr103: .
Giµ kh«ng ph¶i lµ mét bÖnh nh-ng giµ t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh tËt ph¸t sinh vµ ph¸t
triÓn. BÖnh ë NCT th-êng m·n tÝnh. TÝnh chÊt bÖnh ë ng-êi cao tuæi lµ tÝnh chÊt ®a
triÖu chøng, ®a bÖnh lý. V× vËy, kh¸m ch÷a bÖnh khi ®au èm, ch¨m sãc søc kháe khi
vÒ giµ lµ nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña ng-êi cao tuæi.
NCT ®ang sèng ë khu vùc n«ng th«n so víi c¸c cô ë ®« thÞ, hä ®-îc ®¸nh gi¸ lµ
nh÷ng ng-êi cã nhiÒu khã kh¨n h¬n vÒ ®iÒu kiÖn vËt chÊt. §iÒu kiÖn kh¸m ch÷a
bÖnh vµ ch¨m sãc søc kháe cña hä kh«ng ®-îc nh- c¸c cô ë thµnh thÞ. Søc kháe cña
NCT nãi chung lµ yÕu, víi NCT ë n«ng th«n th× t×nh tr¹ng søc kháe kÐm vµ kÐm
h¬n c¸c cô ë thµnh phè. Theo mét nghiªn cøu ®iÒu tra søc kháe NCT trªn 4 vïng ®Þa
d- cho thÊy 1-tr103: C¸c ®èi t-îng sèng ë miÒn nói, miÒn biÓn vµ ®ång b»ng cã
kÕt qu¶ ph©n lo¹i søc kháe gÇn gièng nhau, phÇn lín c¸c cô cã søc kháe trung b×nh,
tû lÖ ®¹t søc kháe tèt rÊt thÊp. So víi c¸c cô ë thµnh thÞ th× râ rµng t×nh h×nh søc
kháe c¸c cô ë thµnh thÞ cã søc kháe tèt h¬n. T¹i nghiªn cøu nµy cho thÊy vïng n«ng
th«n nãi chung ë løa tuæi 70-74 kho¶ng 50% NCT cã søc kháe kÐm. Nh-ng t¹i
thµnh thÞ tíi tuæi 75-79 chØ cã 6,6% cô «ng vµ 14,3% cô bµ lµ cã søc kháe kÐm. H¬n
n÷a tû lÖ NCT ë n«ng th«n ®-îc xÕp vµo diÖn nghÌo hoÆc rÊt nghÌo lµ t-¬ng ®èi
cao. Mét cuéc ®iÒu tra NCT t¹i tØnh H¶i H-ng nh÷ng n¨m 90 cho thÊy: §iÒu kiÖn
sinh ho¹t vËt chÊt cña ng-êi giµ (kÓ c¶ bé phËn cßn ph¶i trùc tiÕp s¶n xuÊt) ë n«ng
-8-
th«n cßn rÊt thiÕu thèn l-¬ng thùc, kham khæ vÒ thùc phÈm. C¸c kho¶n thu chØ ®ñ ¨n
tiªu t»n tiÖn. C¸c kho¶n chi kh¸c, nhÊt lµ mua mét sè lo¹i thuèc ch÷a bÖnh th«ng
th-êng, tiÒn phôc vô cho mét vµi nhu cÇu c¸ nh©n kh¸c, nhiÒu cô kh«ng ®¸p øng
®-îc.7-tr101
§Ó tiÕn tíi c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ trong ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n nãi chung
còng nh- NCT nãi riªng, xãa bá kho¶ng c¸ch n«ng th«n vµ ®« thÞ lµ mét trong
nh÷ng môc tiªu trong chiÕn l-îc cña ngµnh y tÕ nãi riªng còng nh- cña toµn x· héi
nãi chung.
Gia L©m lµ mét huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Néi, cã 4 thÞ trÊn vµ 31 x·. D©n sè trªn toµn
huyÖn trªn 34 v¹n. Trong ®ã sè ng-êi trªn 60 tuæi lµ 34176 chiÕm kho¶ng10.1% d©n
sè. HÇu hÕt ng-êi cao tuæi ®Òu sèng ë vïng n«ng th«n. T¹i huyÖn còng ®· triÓn khai
mét sè ch-¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe cho NCT nh-: hµng n¨m tæ chøc kh¸m søc
kháe ®Þnh kú vµo ngµy 1/10; 27/7; tæ chøc mét sè phong trµo luyÖn tËp thÓ dôc thÓ
thao. Nh-ng qua cuéc pháng vÊn ®ång chÝ Chñ tÞch UBMTTQ huyÖn, ®ã míi chØ
mang tÝnh chÊt phong trµo hµng n¨m, huyÖn còng ch-a biÕt thùc tr¹ng kh¸m ch÷a
bÖnh vµ t- vÊn søc kháe còng nh- nguyÖn väng cña c¸c cô ra sao, ®Ó cã kÕ ho¹ch
cho c«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe cho NCT trªn ®Þa bµn ®-îc tèt h¬n.
VËy thùc sù hiÖn nay ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng th«n kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®-îc tvÊn søc kháe nh- thÕ nµo, hä cã nguyÖn väng thÕ nµo, c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh,
t- vÊn søc kháe ®· ®¸p øng ®-îc nh÷ng nhu cÇu cña NCT ®Õn møc ®é nµo. §ã lµ
c©u hái mµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh- l·nh ®¹o y tÕ quan t©m vµ
t×m ra lêi gi¶i ®¸p nh»m phôc vô tèt cho c«ng t¸c ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe cho
líp NCT t¹i céng ®ång. T¹i huyÖn Gia L©m ch-a cã mét nghiªn cøu nµo vÒ vÊn ®Ò
nµy. ChÝnh v× thÕ chóng t«i cïng phèi hîp víi TTYT Gia L©m, ñy ban MTTQ huyÖn
Gia L©m thùc hiÖn ®Ò t¯i “Thùc tr¹ng sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc
kháe cña ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng th«n huyÖn Gia L©m, Hµ Néi 2003”.
-9-
Môc tiªu nghiªn cøu
1. Môc tiªu chung:
M« t¶ thùc tr¹ng tiÕp cËn, sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña
ng-êi cao tuæi sèng t¹i khu vùc n«ng th«n huyÖn Gia L©m, Hµ Néi. T×m ra nhu cÇu
sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi cao tuæi. Trªn c¬ së
®ã ®Ò ra nh÷ng khuyÕn nghÞ cho c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh vµ ch¨m sãc søc kháe
cho ng-êi cao tuæi trªn ®Þa bµn.
2. Môc tiªu cô thÓ:
2.1. M« t¶ hiÖn tr¹ng søc kháe cña ng-êi cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m.
2.2. M« t¶ thùc tr¹ng sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe cña ng-êi
cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m.
2.3. X¸c ®Þnh mét sè nhu cÇu sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc kháe
cña ng-êi cao tuæi vïng n«ng th«n huyÖn Gia L©m.
2.4. §Ò xuÊt mét sè khuyÕn nghÞ cho c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh vµ t- vÊn søc khoÎ
cho ng-êi cao tuæi trªn ®Þa bµn.
-10-
Ch-¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu
I. mét sè kh¸i niÖm:
1. Kh¸i niÖm søc kháe:
Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ søc kháe. Theo ®Þnh nghÜa cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi
(WHO) th×: “Søc khàe l¯ tr³ng th²i tho°i m²i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn v¯ x± héi chø
kh«ng chØ ®¬n thuÇn l¯ kh«ng cã bÖnh tËt v¯ t¯n phÕ”.
2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn søc kháe:
Søc kháe cña con ng-êi ®-îc t¹o nªn kh«ng nh÷ng bëi c¸c thÓ chÕ ph¸p luËt, kinh tÕ
vµ x· héi, lµ nh÷ng c¬ së ®· h×nh thµnh nªn x· héi cña hä, mµ cßn bëi m«i tr-êng
vËt chÊt, x· héi, nh÷ng thø ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho hä sèng häc tËp vµ lao ®éng. ChØ
trong khu«n khæ nµy hä míi cã c¬ héi ®Ó thay ®æi c¸c hµnh vi cña m×nh. 20
T×nh tr¹ng søc
kháe c¸ nh©n
3. Kh¸i niÖm ng-êi cao tuæi:
Ng-êi cao tuæi (NCT-ng-êi giµ) dùa theo tiªu chuÈn cña Liªn hiÖp quèc ®-a ra vµ
còng ®· ®-îc x¸c lËp trong Ph¸p lÖnh ng-êi cao tuæi cña n-íc CHXHCN ViÖt Nam:
®ã lµ nh÷ng ng-êi cã ®é tuæi tõ 60 trë lªn.
Trong nghiªn cøu nµy, NCT lµ nh÷ng ng-êi tõ ®ñ 60 tuæi trë lªn, tøc lµ nh÷ng ng-êi
sinh tõ n¨m 1943 trë vÒ tr-íc. Chóng t«i chia lµm 2 nhãm: Nhãm tõ 60-74 tuæi
-11-
(gåm tÊt c¶ nh÷ng ng-êi sinh tõ n¨m 1929-1943) vµ nhãm 75+ (gåm tÊt c¶ nh÷ng
ng-êi sinh tõ n¨m 1928 trë vÒ tr-íc).
4. Kh¸i niÖm t- vÊn:
T- vÊn lµ mét trong nh÷ng c¸ch tiÕp cËn th«ng dông nhÊt trong gi¸o dôc søc kháe
®èi víi c¸ nh©n hoÆc víi gia ®×nh. T- vÊn lµ mét ph-¬ng ph¸p gióp ng-êi ®Õn t- vÊn
(®èi t-îng) cã kh¶ n¨ng tù t×m ra gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò cña hä sau buæi gÆp mÆt vµ
trao ®æi víi c¸n bé y tÕ. ViÖc hiÓu râ vÊn ®Ò sÏ lµm cho ®èi t-îng cam kÕt hµnh
®éng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña hä, v× hä lµ ng-êi quyÕt ®Þnh nªn gi¶i ph¸p ®-a ra sÏ
cã thÓ thÝch hîp vµ ®-îc duy tr×. Nh- vËy, sau qu¸ tr×nh t- vÊn, ®èi t-îng sÏ tù quyÕt
®Þnh c¸c lùa chän cña m×nh chø kh«ng ph¶i do c¸n bé t- vÊn b¾t buéc hoÆc khuyªn
b¶o hä thùc hiÖn mét viÖc g× ®ã.
5. BÖnh hoÆc chøng bÖnh m·n tÝnh: 2
TÊt c¶ c¸c bÖnh hoÆc chøng bÖnh kÐo dµi trªn 3 th¸ng dï ®· cã hoÆc ch-a cã chÈn
®o¸n cña c¸n bé y tÕ ®Òu ®-îc coi lµ bÖnh hoÆc chøng bÖnh m·n tÝnh.
Theo b¶ng ph©n lo¹i quèc tÕ bÖnh tËt (ICD-10) ph©n nhãm bÖnh hoÆc chøng bÖnh
m·n tÝnh nh- sau:
-
Nhãm bÖnh hÖ tuÇn hoµn: THA, bÖnh vÒ tim, viªm t¾c tÜnh m¹ch…
- Nhãm bÖnh hÖ thÇn kinh: mÊt ngñ, ®au ®Çu, suy nh-îc thÇn kinh, suy nh-îc
c¬ thÓ, viªm d©y thÇn kinh, rèi lo¹n thÇn kinh thùc vËt…
- Nhãm bÖnh c¬ x-¬ng khíp: c¸c bÖnh vÒ khíp, tho¸i hãa cét sèng, lo·ng
x-¬ng, gï vÑo cét sèng, ®au l-ng, viªm c¬…
- Nhãm bÖnh tiªu hãa: u thùc qu¶n, viªm loÐt hµnh t¸ trµng, viªm ®¹i trµng, sái
mËt, viªm gan….
- Nhãm bÖnh h« hÊp: viªm mòi, viªm häng, viªm xoang, viªm phÕ qu¶n, lao
phæi…
- Nhãm bÖnh vÒ m¾t: bÖnh kÕt gi¸c m¹c, cñng m¹c, glocom, mï lßa…
- Nhãm bÖnh néi tiÕt chuyÓn hãa: ®¸i th¸o ®-êng, rèi lo¹n ®-êng huyÕt,
Basedow….
-12-
II. Sù thay ®æi trong cung cÊp vµ sö dông dÞch vô y tÕ ë ViÖt
Nam trong thêi kú ®æi míi. 22
Tõ n¨m 1989, do t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cã nhiÒu thay ®æi m¹nh mÏ, ChÝnh phñ ®·
ban hµnh hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch nh»m ®æi míi ngµnh y tÕ, gióp cho ngµnh y tÕ cã
®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n trong t×nh h×nh míi. §iÒu nµy nã còng
t¸c ®éng ®Õn søc kháe vµ ®êi sèng cña nh©n d©n ta nãi chung còng nh- cña NCT nãi
riªng.
Thay ®æi vÒ mµng l-íi y tÕ, nh©n lùc vµ trang thiÕt bÞ y tÕ:
T¹i tuyÕn y tÕ c¬ së (x·): ngay giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, sè l-îng c¸n bé y
tÕ x· gi¶m do rÊt nhiÒu lý do, trong ®ã lý do chÝnh lµ do t×nh tr¹ng nî ®äng l-¬ng.
Sè l-îng tr¹m y tÕ trªn toµn quèc kh«ng thay ®æi, nh-ng sè c¸n bé y tÕ x· gi¶m
xuèng nhiÒu. NhËn thøc ®-îc ®iÒu nµy Thñ t-íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt
®Þnh 58/TTg nh»m phôc håi vµ cñng cè m¹ng l-íi y tÕ c¬ së, ®ång thêi quyÕt ®Þnh
tr¶ l-¬ng cho c¸n bé y tÕ c¬ së b»ng ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Song song víi viÖc æn
®Þnh vµ cñng cè tr¹m y tÕ x·, Nhµ n-íc cã chñ tr-¬ng t¸i lËp l¹i m¹ng l-íi y tÕ th«n
b¶n t¹i c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa.
TuyÕn y tÕ QuËn huyÖn: Thµnh lËp trung t©m y tÕ quËn huyÖn nh»m lång ghÐp ho¹t
®éng ®Ó cã thÓ huy ®éng tèi ®a nguån lùc y tÕ rÊt h¹n hÑp. Mçi trung t©m y tÕ bao
gåm bÖnh viÖn huyÖn vµ ®éi vÒ sinh phßng dÞch, ®éi sinh ®Î kÕ ho¹ch vµ mét sè ®éi
y tÕ dù phßng, mét sè phßng kh¸m ®a khoa, kh«ng cã sù thay ®æi vÒ sè l-îng c¸c
bÖnh viÖn huyÖn.
TuyÕn tØnh vµ tuyÕn Trung -¬ng kh«ng cã thay ®æi g× nhiÒu mÆt vÒ tæ chøc y tÕ. Tuy
nhiªn hiÖu suÊt sö dông gi-êng bÖnh t¨ng lªn ®¸ng kÓ.
Trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, trang thiÕt bÞ y tÕ t¹i c¸c tuyÕn y tÕ ®a sè lµ
thiÕu vµ lµ thiÕt bÞ cò, ®Æc biÖt lµ c¸c tr¹m y tÕ x·. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trang
thiÕt bÞ t¹i c¸c tuyÕn y tÕ Trung -¬ng vµ tuyÕn tØnh ®-îc trang bÞ t-¬ng ®èi tèt.
Trang thiÕt bÞ t¹i tuyÕn huyÖn vµ x· còng ®-îc bæ sung nhiÒu vµ tõng b-íc ®-îc
n©ng cÊp.
Sù thay ®æi vÒ ®a d¹ng hãa lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ: Ngay khi ®-îc phÐp ho¹t ®éng
n¨m 1993, sè l-îng c¸c c¬ së y tÕ t- nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ rÊt ®a d¹ng. N¨m
-13-
1994 c¶ n-íc míi cã 942 c¬ së y tÕ t- nh©n, ®Õn nay c¶ n-íc ®· cã 16.976 c¬ së y tÕ
t- nh©n (TrÇn Thu Thñy, 1998)… ®ã lµ ch-a kÓ nh÷ng nh©n viªn y tÕ ho¹t ®éng
kh¸m ch÷a bÖnh t- nh-ng kh«ng ®¨ng ký vµ c¸c lang y lµm nghÒ bèc thuèc nam vµ
ch©m cøu. Vai trß cña y tÕ t- nh©n lµ ®· huy ®éng ®-îc nguån lùc s½n cã ngoµi Nhµ
n-íc, lµm t¨ng tÝnh s½n cã cña c¸c lo¹i h×nh dÞch vô y tÕ, h¹n chÕ sù qu¸ t¶i ë mét sè
bÖnh viÖn lín ë c¸c thµnh phè, thÞ x·, lµm t¨ng kh¶ n¨ng lùa chän dÞch vô y tÕ cña
nh©n d©n vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa c«ng t¸c kh¸m ch÷a bÖnh.
Sù thay ®æi vÒ chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh: Trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi,
chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh gi¶m râ rÖt t¹i tÊt c¶ c¸c tuyÕn y tÕ do: thiÕu kinh phÝ
cung cÊp cho ngµnh y tÕ; m¹ng l-íi y tÕ c¬ së gÇn d©n nhÊt ®Ó ph¸t hiÖn, cÊp cøu vµ
®iÒu trÞ kÞp thêi bÞ khñng ho¶ng c¶ sè l-îng vµ chÊt l-îng. Trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y chÊt l-îng kh¸m ch÷a bÖnh tõng b-íc dÇn dÇn ®-îc c¶i thiÖn ë c¸c tuyÕn ®Æc
biÖt ë tuyÕn trung -¬ng vµ tuyÕn tØnh do: kinh phÝ sö dông cho kh¸m ch÷a bÖnh
®-îc t¨ng dÇn v× cã viÖn phÝ vµ B¶o hiÓm y tÕ hç trî, hiÖn ®¹i hãa trang thiÕt bÞ y tÕ,
®ång thêi cã sù c¹nh tranh gi÷a y tÕ Nhµ n-íc vµ y tÕ t- nh©n vÒ mÆt chÊt l-îng
kh¸m ch÷a bÖnh cho nªn ®Ó cã thÓ tån t¹i buéc c¸c c¬ së y tÕ ph¶i lÊy chÊt l-îng
lµm ®Çu.
T¸c ®éng cña sù thay ®æi trªn ®Õn viÖc sö dông dÞch vô y tÕ: tr-íc thêi kú ®æi míi
chØ cã mét lo¹i h×nh y tÕ Nhµ n-íc chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp c¸c dÞch vô ch¨m sãc
søc kháe cho nh©n d©n. Khi èm hoÆc cã nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe, ng-êi d©n chØ
cã mét c¸ch lùa chän duy nhÊt lµ ®i kh¸m ch÷a bÖnh t¹i c¸c c¬ së y tÕ Nhµ n-íc
theo ®óng tuyÕn ®· ®-îc quy ®Þnh. Khi cÇn chuyÓn tuyÕn th× ph¶i ®-îc sù ®ång ý
cña c¸n bé y tÕ. Nh-ng sau thêi kú ®æi míi, m« h×nh trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i hoÆc
tån t¹i rÊt Ýt. Do ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh ch¨m sãc søc kháe, cã nhiÒu nhµ thuèc
c«ng vµ t-, nhiÒu phßng kh¸m t- ho¹t ®éng nªn ng-êi d©n cã nhiÒu lùa chän h¬n
khi cÇn ch¨m sãc søc kháe. H¬n n÷a do ¸p dông chÕ ®é viÖn phÝ nªn hä cã thÓ kh¸m
ch÷a bÖnh bÊt kú n¬i nµo thÝch hîp. Tû lÖ sö dông dÞch vô y tÕ cña ng-êi d©n t¨ng
dÇn tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y. B×nh qu©n sè lÇn kh¸m ch÷a bÖnh cho mét ng-êi d©n
t¨ng tõ 1 lÇn n¨m 1990 lªn 1,6 lÇn n¨m 1997, c«ng suÊt sö dông gi-êng bÖnh t¨ng tõ
76% n¨m 1990 lªn 99% n¨m 1997 (TrÇn Thu Thñy 1998). Bªn c¹nh ®ã m¹ng l-íi
-14-
cung cÊp thuèc ph¸t triÓn réng r·i trªn ph¹m vi toµn quèc tõ c¸c vïng thµnh phè ®Õn
c¸c vïng n«ng th«n hÎo l¸nh. Thuèc ch÷a bÖnh rÊt s½n trªn thÞ tr-êng, c¸c nhµ thuèc
t- nh©n ®· ®ãng gãp nhiÒu vµo viÖc l-u th«ng thuèc ch÷a bÖnh trªn thÞ tr-êng. Mét
cuéc ®iÒu tra t¹i 56 tr¹m y tÕ x· cho thÊy c«ng ty d-îc Nhµ n-íc chØ cung cÊp thuèc
cho 53% sè tr¹m y tÕ x· vµ c¸c nhµ thuèc t- nh©n cung cÊp 45% sè x· ®-îc ®iÒu tra.
Sè l-îng thuèc vµ chñng lo¹i thuèc còng rÊt phong phó trªn thÞ tr-êng.
III. Ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam.
1. Ng-êi cao tuæi trªn thÕ giíi:
Tõ n¨m 1970 ®Õn 2025 -íc tÝnh sè ng-êi giµ sÏ t¨ng kho¶ng 694 triÖu, t¨ng 223%.
Vµo n¨m 2025 sÏ cã kho¶ng 1,2 tû ng-êi trªn 60 tuæi. N¨m 2050 sÏ cã kho¶ng 2 tû
ng-êi trªn 60 tuæi vµ 80% trong sè ®ã sÏ sèng t¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. Gi¶m tû
lÖ sinh v¯ t¨ng tuæi thä dÉn tíi mét thÕ giíi “gi¯ cçi”, dï r´ng ë mét sè níc Ch©u
Phi (do bÖnh AIDS vµ mét sè quèc gia míi giµnh ®-îc ®éc lËp (do nhiÒu ng-êi chÕt
v× bÖnh tim m¹ch vµ b¹o lùc) thùc tÕ cã lµm cho tuæi thä gi¶m xuèng. §èi víi toµn
thÕ giíi nãi chung tû lÖ sinh ®ang gi¶m râ rÖt. Uíc tÝnh ®Õn n¨m 2025 cã tíi 120
n-íc cã tû lÖ sinh thÊp h¬n tû lÖ sinh thay thÕ (2,4 trÎ em/1 phô n÷), nÕu so víi n¨m
1975 míi chØ cã 22 n-íc vµ hiÖn nay lµ 70 n-íc. HiÖn nay, tû lÖ ng-êi giµ cao tËp
trung chñ yÕu ë c¸c n-íc ph¸t triÓn. 9/10 n-íc cã tû lÖ ng-êi giµ cao nhÊt lµ c¸c
n-íc thuéc ch©u ¢u (b¶ng sau):
B¶ng: C¸c n-íc cã d©n sè h¬n 10 triÖu (2002) cã tû lÖ ng-êi giµ cao
N¨m 2002
Italia
24,5%
NhËt
24,3%
§øc
24,0%
Hy L¹p
23,9%
BØ
22,3%
T©y Ban Nha
22,1%
Bå §µo Nha
21,1%
Anh
20,8%
U crai na
20,7%
Ph¸p
20,5%
Nguån: Liªn hiÖp quèc,2001
N¨m 2025
NhËt
35,1%
Italia
34,0%
§øc
33,2%
Hy L¹p
31,6%
T©y Ban Nha
31,4%
BØ
31,2%
Anh
29,4%
Hµ Lan
29,4%
Ph¸p
28,7%
Canada
27,9%
-15-
T¹i tÊt c¶ c¸c n-íc, nhÊt lµ c¸c n-íc ph¸t triÓn, nhãm d©n sè giµ ®ang giµ ®i nhanh
h¬n. HiÖn nay, sè ng-êi trªn 80 tuæi lµ kho¶ng 69 triÖu vµ phÇn lín sèng ë khu vùc
ph¸t triÓn. Sè ng-êi trªn 80 tuæi hiÖn nay chiÕm kho¶ng 1% d©n sè toµn thÕ giíi vµ
3% d©n sè thuéc khu vùc ph¸t triÓn, nh-ng chÝnh nhãm ng-êi nµy ®ang t¨ng nhanh
vÒ sè l-îng. TÊt c¶ c¸c quèc gia cã hiÖn t-îng giµ hãa d©n sè ®ang g©y mét lçi lo:
liÖu lùc l-îng lao ®éng ®ang thu nhá cã kh¶ n¨ng chu cÊp ®-îc cho bé phËn d©n cvèn bÞ coi lµ lÖ thuéc, vµ cßn ®Æt ra hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò kh¸c cÇn gi¶i quyÕt vÒ kinh
tÕ-x· héi vµ ch¨m sãc y tÕ. 23-tr8,9
T¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, giµ hãa d©n sè víi tèc ®é rÊt lµ nhanh. N¨m 2002, cã
gÇn 400 triÖu ng-êi 60 tuæi sèng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. §Õn n¨m 2025, con
sè nµy sÏ t¨ng lªn tíi 840 triÖu, chiÕm 70% sè ng-êi giµ cña toµn thÕ giíi.
7%
7%
1%
1%
8%
7%
53%
24%
2002
Ch©u ¸
Ch©u ¢u
Mü Latinh, Caribe
B¾c Mü
Ch©u §¹i D-¬ng
Ch©u Phi
8%
8%
59%
17%
2025
H×nh: Ph©n bè ng-êi giµ vµo nh÷ng n¨m 2002 vµ 2025
Theo khu vùc, h¬n mét nöa sè ng-êi giµ cña thÕ giíi hiÖn sèng ë Ch©u ¸ vµ sè l-îng
ë ®©y cßn t¨ng m¹nh trong khi sè l-îng ë Ch©u ¢u l¹i gi¶m ®i trong hai thËp kû tíi.
So víi c¸c n-íc ph¸t triÓn, tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ë c¸c n-íc ®ang ph¸t
triÓn th-êng kh«ng theo kÞp tèc ®é giµ hãa d©n sè. VÝ dô, ph¶i mÊt 115 n¨m tû lÖ
ng-êi giµ ë Ph¸p míi t¨ng gÊp ®«i (tõ 7 lªn 14%), trong khi ®ã ë Trung Quèc chØ
mÊt cã 27 n¨m. Tèc ®é giµ hãa nhanh chãng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn dÉn tíi
nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ cÊu tróc vµ vai trß cña gia ®×nh, vÒ lo¹i h×nh lao
®éng vµ ®Æc ®iÓm di d©n. C¸c hiÖn t-îng ®« thÞ hãa, líp trÎ vµo thµnh phè t×m viÖc
-16-
lµm, gi¶m qui m« gia ®×nh, phô n÷ trë thµnh lao ®éng chÝnh dÉn tíi t×nh tr¹ng ngµy
cµng cã Ýt ng-êi giµ ch¨m sãc khi cÇn 23-tr12,13.
2. Ng-êi cao tuæi ViÖt Nam:
Lµ mét n-íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng lµ mét trong nh÷ng n-íc cã sè l-îng
NCT ngµy cµng t¨ng. Tr-íc n¨m 1945 tuæi thä trung b×nh cña ng-êi ViÖt Nam rÊt
thÊp (32 tuæi – theo sè liÖu cña Phñ toµn quyÒn §«ng D-¬ng). Sè ng-êi cao tuæi rÊt
Ýt. Sau n¨m 1945 tuæi thä cña chóng ta ®-îc n©ng lªn rÊt nhanh. N¨m 1979 tuæi thä
trung b×nh lµ 66 (nam: 63,5; n÷ 67,8), sè ng-êi trªn 100 tuæi lµ 2.732 cô. N¨m 1989
tuæi thä trung b×nh lµ 68, sè ng-êi trªn 100 tuæi lµ 3.432 cô (cô «ng: 704, cô bµ
2.728). 1-tr99
N¨m 1995 ViÖt Nam cã 5,5 triÖu NCT. KÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 ng-êi cao
tuæi n-íc ta chiÕm 8,2% d©n sè. N¨m 2002 chóng ta cã kho¶ng h¬n 6 triÖu NCT.
C¸c dù b¸o cho thÊy tû lÖ d©n sè giµ trong thêi gian tíi sÏ t¨ng ®ét biÕn, trong ®ã tû
lÖ ng-êi giµ >75 tuæi sÏ cµng t¨ng m¹nh. Theo dù b¸o cña quü d©n sè liªn hîp quèc,
víi tèc ®é t¨ng tr-ëng d©n sè nh- hiÖn nay cïng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ
æn ®Þnh th× ®Õn n¨m 2024 d©n sè ViÖt nam sÏ ®¹t mèc 100 triÖu d©n, sè ng-êi giµ
chiÕm kho¶ng 13%, tËp trung chñ yÕu lµ c¸c vïng n«ng th«n 1-tr103.
ThÕ hÖ ng-êi giµ ViÖt Nam h«m nay ®· nÕm tr¶i nh÷ng kinh nghiÖm x· héi ®Çy kÞch
tÝnh mµ trong lÞch sö rÊt Ýt thÕ hÖ tõng tr¶i qua. Cuéc c¸ch m¹ng 1945 vµ kh¸ng
chiÕn toµn quèc 1946 bïng næ khi ng-êi trÎ nhÊt trong sè hä míi 3 tuæi. Tuæi thanh
niªn cña hä ®i qua 2 cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü vÜ ®¹i cña d©n téc
ta. Ngµy nay, nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña thÕ kû 21, khi ng-êi trÎ tuæi nhÊt trong
sè hä b-íc vµo tuæi 60, thÕ hÖ ng-êi giµ h«m nay ®ang ®èi diÖn víi nh÷ng biÕn ®æi
to lín: mét x· héi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng ®ang nhanh
chãng thay thÕ cho x· héi cæ truyÒn vµ x· héi anh hïng cña hä.
3. §Æc ®iÓm cña tuæi giµ:
Giµ lµ mét quy luËt tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh ®-îc cña tÊt c¶ mäi ng-êi. Nh-ng cã
ng-êi giµ nhanh, cã ng-êi giµ chËm, cã ng-êi cßn ho¹t b¸t nhanh nhÑn. Khi tuæi ®·
kh¸ cao, ë mçi ng-êi sù l·o hãa mçi bé phËn trong c¬ thÓ còng xuÊt hiÖn kh¸c nhau
c¶ vÒ thêi gian lÉn tèc ®é. §iÒu nµy phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã chÕ ®é
-17-
luyÖn tËp, ch¨m sãc søc kháe phßng vµ ch÷a bÖnh kÞp thêi ®ãng vai trß quan träng
gióp cho qu¸ tr×nh giµ ®Õn muén.
Giµ kh«ng ph¶i lµ bÖnh lý, nh-ng l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh tËt ph¸t sinh vµ ph¸t
triÓn. V× ë tuæi giµ, kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh, thÝch nghi, kh¶ n¨ng hÊp thu, kh¶ n¨ng
dù tr÷ dinh d-ìng, kh¶ n¨ng tù vÖ víi sù tÊn c«ng cña vi trïng, c¸c stress ®Òu gi¶m
sót.
BÖnh ë ng-êi giµ th-êng ph¸t triÓn tõ tõ, chËm ch¹p, ©m thÇm khã ph¸t hiÖn vµ dÇn
dÇn dÔ trë thµnh m·n tÝnh. Khi m¾c bÖnh còng th-êng m¾c nhiÒu bÖnh cïng mét
lóc, g©y suy sôp nhanh chãng nªn kh«ng ®-îc ph¸t hiÖn sím, ®iÒu trÞ kÞp thêi, tÝch
cùc sÏ dÉn ®Õn tö vong.
Kh¶ n¨ng phôc håi ë ng-êi giµ còng rÊt kÐm, khi bÞ nÆng th-êng lµ ®ît cÊp tÝnh cña
bÖnh m·n tÝnh. V× vËy sau giai ®o¹n ®iÒu trÞ tÝch cùc cÇn cã c¸c liÖu ph¸p ®iÒu trÞ
duy tr× kÕt hîp ch¨m sãc n©ng cao thÓ lùc, ®iÒu d-ìng-phôc håi chøc n¨ng víi c¸c
chÕ ®é kü thuËt phï hîp víi ng-êi giµ.
Ng-êi giµ cã nh÷ng hÉng hôt lín vÒ mÆt t©m lý do sù dêi bá ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp,
thãi quen c«ng viÖc ®· g¾n bã nhiÒu n¨m. Sù thay ®æi ®Þa vÞ x· héi, thay ®æi lèi
sèng, sinh ho¹t, thay ®æi chøc n¨ng vai trß cña c¸ nh©n ®èi víi con c¸i, gia ®×nh; tû
lÖ t¨ng ng-êi th©n, b¹n bÌ qua ®êi cïng víi sù tho¸i hãa cña hÖ thÇn kinh, gi¶m sót
trÝ nhí… lµm cho bÖnh lý t©m thÇn ng-êi giµ t¨ng cao vµ trÇm träng. 18
IV. M¹ng l-íi y tÕ ch¨m sãc ng-êi cao tuæi ë mét sè n-íc1
1. Ch¨m sãc t¹i nhµ:
-
Do gia ®×nh ®¶m nhiÖm.
-
Do y tÕ th«n b¶n, ph-êng ®¶m nhiÖm.
2. Vµo viÖn t¹i nhµ:
-
Do c¸c bÖnh viÖn ®¶m nhiÖm.
3. C¸c trung t©m ngµy:
-
Ch¨m sãc ng-êi giµ ban ngµy vÒ c¸c ph-¬ng diÖn: chÈn ®o¸n bÖnh, ch¨m sãc
y tÕ ë møc ®é thÊp nh-: vËt lý trÞ liÖu, t©m lý trÞ liÖu, ch©m cøu…
-18-
-
BÖnh viÖn ban ngµy: bÖnh nh©n nhËp viÖn ban ngµy ®Ó chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ
ë møc cao nh-ng kh«ng cÇn theo dâi ban ®ªm. S¸ng h«m sau vµo viÖn tiÕp
tôc ®iÒu trÞ.
4. C¸c khoa ®iÒu trÞ cho ng-êi giµ: bao gåm khoa ®iÒu trÞ
-
BÖnh cÊp tÝnh.
-
C¸c bÖnh trung h¹n.
-
C¸c bÖnh m·n tÝnh.
5. C¸c nhµ d-ìng l·o.
6. Nhµ cho ng-êi vÒ h-u.
7. C¸c ho¹t ®éng x· héi: c¸c tæ chøc h¶o t©m tæ chøc c¸c cuéc du lÞch, gi¶i trÝ.
8. C¸c tr-êng häc dµnh cho ng-êi giµ thøc tØnh vµ n©ng cao trÝ tuÖ.
Xu h-íng cña thÕ giíi hiÖn nay lµ ®-a vÒ ch¨m sãc t¹i céng ®ång nghÜa lµ t¹i gia
®×nh, ®Ó ng-êi giµ lu«n lu«n cã sù tiÕp xóc víi gia ®×nh vµ x· héi. Nh-ng viÖc nµy
®ßi hái mçi n-íc ph¶i cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao vÒ: m¹ng l-íi y tÕ gia ®×nh, nhµ ë,
giao th«ng vµ tr×nh ®é y tÕ…1-tr192,143
H×nh: M« h×nh hÖ thèng ch¨m sãc søc kháe
ng-êi cao tuæi t¹i Thôy §iÓn vµ Ph¸p
Khoa ch÷a bÖnh cÊp cøu
Khoa l·o néi
Khoa l·o néi
Vµo viÖn t¹i nhµ
Vµo viÖn t¹i nhµ
BÖnh viÖn ban ngµy
BÖnh viÖn ban ngµy
Trung t©m ngµy
Trung t©m ngµy
S¨n sãc t¹i nhµ
S¨n sãc t¹i nhµ
Nhµ ë cho ng-êi vÒ h-u
Nhµ ë cho ng-êi vÒ h-u
Nhµ an d-ìng cho ng-êi giµ
Nhµ an d-ìng cho ng-êi giµ
Y tÕ ph-êng, QuËn
-19-
V. mét sè nghiªn cøu ®Ò cËp vÒ søc kháe, sö dông dÞch vô y tÕ
vµ nhu cÇu ch¨m sãc søc kháe cña ng-êi cao tuæi
1. B¸o c¸o cña t¸c gi¶ §inh ThÕ LËp – Vô B¶o trî x· héi Bé lao ®éng th-¬ng binh
v¯ x± héi, t³i héi th°o “Ch¨m sãc ngêi gi¯ t³i céng ®ång” n¨m 2002 cho thÊy NCT
cã 5 nhu cÇu c¬ b¶n:
-
§-îc giao tiÕp, h-ëng thô, vui ch¬i, gi¶i trÝ.
-
ThÊy m×nh vÉn cã Ých cho gia ®×nh, x· héi, ®-îc t«n träng.
-
§-îc rÌn luyÖn, ®-îc ch¨m sãc søc kháe.
-
§-îc tiÕp tôc häc tËp, më réng hiÓu biÕt.
-
§-îc lµm viÖc.
VÒ ®êi sèng vËt chÊt:
-
Sè NCT cã møc sèng kh¸: 10.5%
-
Sè NCT cã møc sèng b×nh th-êng: 55.5%
-
Sè NCT sèng thiÕu thèn: 23.9%
-
Sè NCT sèng rÊt thiÕu thèn: 10.1%
VÒ ch¨m sãc søc kháe b¸o c¸o còng nªu râ: Trong mÊy n¨m trë l¹i ®©y, mÆc dï
kinh tÕ ®Êt n-íc cßn khã kh¨n, song do møc sèng kh«ng ngõng ®-îc t¨ng lªn, viÖc
ch¨m sãc søc kháe víi NCT còng ®-îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, søc kháe cña NCT cã xu
h-íng t¨ng lªn. Tuy nhiªn mét bé phËn NCT thuéc nhãm nghÌo, khã tiÕp cËn ®-îc
víi dÞch vô y tÕ, v× thu nhËp cña hä qu¸ thÊp. MÆt kh¸c cßn cã mét tû lÖ lín NCT
ch-a cã ®ñ hiÓu biÕt cÇn thiÕt ®Ó tù ch¨m sãc søc kháe cho b¶n th©n, ®Æc biÖt lµ
nhãm NCT c« ®¬n, kh«ng n¬i n-¬ng tùa. ChÝnh v× vËy mµ tû lÖ NCT cã søc kháe
kÐm lµ kh¸ cao.
VÒ ®êi sèng tinh thÇn cã tíi 31% NCT tr¶ lêi lµ nhiÒu lóc c¶m thÊy c« ®¬n; 17%
th-êng xuyªn c¶m thÊy c« ®¬n; chØ cã 52% cho r»ng cuéc sèng b×nh th-êng tho¶i
m¸i.
§iÒu tra cho thÊy cã tíi 23,9% NCT sèng ë møc thiÕu thèn. NÕu so víi tû lÖ nghÌo
®ãi chung cña c¶ n-íc n¨m 1998 lµ 1,7% th× tû lÖ nµy gÊp h¬n 2 lÇn. Râ rµng khi
chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, nhãm NCT bÞ ¶nh h-ëng râ rµng nhÊt, do søc hä yÕu,
-20-
sù tÝch lòy tr-íc ®©y lµ Ýt ái. §¸ng chó ý nhÊt lµ nhãm ng-êi cao tuæi khu vùc n«ng
th«n.
VÒ nguyÖn väng: 39% mong muèn ®-îc quan t©m ch¨m sãc; 25% muèn ®-îc bæ
sung chÕ ®é chÝnh s¸ch; 22% mong muèn t¹o thªm viÖc lµm; 14% mong muèn ®-îc
t«n träng. 17
2. Dù ²n “N©ng cao chÊt lîng ch¨m sãc søc khàe cho ngêi gi¯” lµ mét ho¹t ®éng
míi cña ViÖn L·o khoa ®-îc triÓn khai vµo n¨m 2001. Dù ¸n ®-îc thùc hiÖn t¹i ®iÒu
kiÖn céng ®ång, t¹i x· Quang Trung, huyÖn An L·o, H¶i Phßng. 752 NCT ®-îc
kh¸m bÖnh. T×nh h×nh ph©n lo¹i bÖnh tËt nh- sau:
Nhãm bÖnh
Tim m¹ch
T©m-thÇn kinh
C¸c bÖnh chÝnh
Tû lÖ
Chó gi¶i
Chung toµn bé
54,4% T¨ng HA ®-îc ®¸nh gi¸
T¨ng huyÕt ¸p
48,3% theo tiªu chuÈn cña WHO
§ét quÞ vµ di chøng
1,0%
Suy vµnh
0,0%
Suy tÜnh m¹ch chi d-íi
10,0%
62,6% Chñ yÕu víi c¸c biÓu hiÖn
®au ®Çu vµ mÊt ngñ
Néi tiÕt
0,4%
C¬ x-¬ng khíp
59,3% Chñ yÕu c¸c bÖnh lý tho¸i
hãa khíp vµ lo·ng x-¬ng
Tiªu hãa
37,1% Chñ yÕu víi c¸c biÓu hiÖn
t¸o bãn vµ nuèt nghÑn
H« hÊp
11,7%
TiÕt niÖu
7,0%
Tû lÖ bÖnh tiÕt niÖu ë nam
giíi lµ 12,9%, chñ yÕu do
u lµnh tuyÕn tiÒn liÖt ph¸t
hiÖn ®-îc b»ng siªu ©m.
- Xem thêm -