Tài liệu Tổ chức “ hoạt động học” theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài quê hương nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 8 trường thcs minh khai

1. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài Môn Ngữ văn là một môn học có thể đem lại cho người dạy và người học nhiều hứng thú, say mê nhưng đồng thời cũng chứa đựng không ít khó khăn, thách thức. Là giáo viên dạy văn ở thời buổi kinh tế thị trường, xã hội đang chuyển biến mạnh mẽ, xuất hiện những xu hướng, những chuẩn mực đánh giá con người không còn như trước; việc hướng học sinh vào thế giới nội tâm, thế giới bay bổng của thơ ca, của truyện cổ tích… rõ ràng là một nhiệm vụ hết sức nặng nề. Đặc biệt năm học 2017 - 2018, để việc dạy - học phù hợp với chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông, phù hợp với thời lượng dạy học và điều kiện thực tế của các nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục, Phòng Giáo dục và Đào tạo Thành phố Thanh Hóa đã giao cho các nhà trường xây dựng Chương trình giáo dục nhà trường cho từng môn học. Căn cứ vào Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn ở THCS đã ban hành theo quyết định 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 05/05/2006; Khung phân phối chương trình của Bộ giáo dục và đào tạo áp dụng cho các cấp THPT từ năm học 2009 - 2010; Khung phân phối Chương trình các môn học lớp 6,7,8,9 mô hình trường học mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trường THCS Minh Khai cũng đã xây dựng chương trình cho các môn và đã được Phòng Giáo dục và Đào tạo Thành phố Thanh Hóa phê duyệt ngày 06/08/2017. Đây chính là điều chỉnh Khung phân phối chương trình, đề ra cách thức tổ chức “hoạt động học” ở một số đơn vị bài học cụ thể cho phù hợp với tình hình nhà trường, với đối tượng học sinh. Nhận thấy vai trò đặc biệt của việc tổ chức các “hoạt động học” cho học sinh dựa trên “nghiên cứu bài học” các văn bản trong chương trình Ngữ văn THCS, tôi đã mạnh dạn suy nghĩ tìm tòi và thực hiện một số đổi mới nhỏ về phương pháp khi dạy các văn bản này của chương trình Ngữ văn 8. Trong quá trình thực hiện, tôi cũng đã nhận được ý kiến phản hồi tương đối khả quan từ phía học sinh và đồng nghiệp. Đúc rút kinh nghiệm từ những việc đã làm, tôi xin trình bày nội dung: “Tổ chức “Hoạt động học” theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương” nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 8 trường trung học cơ sở Minh Khai”. 1.2. Mục đích nghiên cứu Đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Chương trình Sách giáo khoa cũng đã được xây dựng dựa trên quan điểm: “Lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo tổ chức nội dung chương trình biên soạn sách giáo khoa và lựa chọn các phương pháp giảng dạy”. Vì vậy việc tích hợp liên môn và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực khi tổ chức các hoạt động học cho học sinh là một trong cách dạy mới đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, sử dụng tích hợp kiến thức liên môn và phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy tôi muốn đề xuất những biện pháp sử dụng các hình thức và phương pháp dạy học này sao cho có hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn cấp Trung học cơ sở. 1 1.3. Đối tượng nghiên cứu Trong phạm vi sáng kiến này tôi sẽ trình bày kết quả nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động học theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương” cho học sinh lớp 8. 1.4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp khảo sát, thực nghiệm. - Phương pháp đàm thoại. - Phương pháp so sánh. - Phương pháp thống kê, tổng hợp. 2. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lý luận Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Học văn học là tìm hiểu, khám phá ý nghĩa, giá trị của hình tượng nghệ thuật ngôn từ trong tác phẩm. “Theo lý thuyết tiếp nhận thì tác phẩm do hai yếu tố tạo thành: văn bản (trong chất liệu) và khách thể thẩm mỹ (trong tâm trí). Văn bản có thể tồn tại qua các thời đại, còn “tác phẩm” do người đọc cụ thể hóa, đồng sáng tạo, cho nên luôn luôn mang tính chất lịch sử, mỗi thời một khác, tùy theo cách tiếp nhận của xã hội, lịch sử của thời đó” (Trần Đình Sử, Lí luận văn học, tập 2, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, in lần thứ ba, 2009, tr.16). Lý thuyết tiếp nhận xem người đọc là một nhân tố tích cực tạo thành tác phẩm văn học; xem văn bản tác phẩm là một cấu trúc mở, tác phẩm là một quá trình; xem tác giả chỉ như một yếu tố trong văn bản, là đối tượng tìm kiếm của người đọc. Muốn tìm hiểu, khám phá được đầy đủ, sâu sắc ý nghĩa, giá trị của văn bản tác phẩm, giáo viên và học sinh vừa phải chủ động, sáng tạo để chiếm lĩnh, vừa biết cách “đọc” nó, tức là phải có phương pháp dạy học phù hợp. Vì vậy, một khi đã được Bộ cho phép, giáo viên cần phải tận dụng cơ hội, linh hoạt trong việc vận dụng các hình thức và phương pháp dạy học phù hợp để góp phần làm sống lại tác phẩm trong tâm trí học sinh, làm sáng lên những vẻ đẹp tiềm ẩn trong văn bản tác phẩm. Dạy học tích hợp góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường phổ thông. Việc có nhiều môn học đã được đưa vào nhà trường phổ thông hiện nay là sự thể hiện quá trình thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện. Các môn học đó phải liên kết với nhau để cùng thực hiện mục tiêu giáo dục bằng cách gắn quá trình học tập vào cuộc sống hằng ngày không làm tách biệt thế giới nhà trường và thế giới cuộc sống làm cho quá trình học tập mang tính mục đích rõ rệt. Học sinh sử dụng kiến thức của nhiều môn học và không chỉ dừng lại ở nội dung một môn học nhất định. Dạy học tích hợp phát triển các năng lực, đặc biệt là trí tưởng tượng khoa học và năng lực duy trì của học sinh vì nó luôn tạo ra các tình huống để học sinh vận dụng kiến thức trong các tình huống gắn với cuộc sống. Dạy học tích hợp cũng giảm sự trùng lặp các nội dung dạy học giữa các môn học góp phần giảm tải nội dung học tập. Phương pháp tích cực là một thuật ngữ chỉ những phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. “Tích cực” trong phương pháp dạy học được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động. 2 Phương pháp tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào việc phát huy tính tích cực của người học chứ không phải tập trung vào việc phát huy tính tích cực của người dạy. Dạy học tích hợp và tích cực cần sử dụng những kĩ thuật dạy học tích cực như: Kĩ thuật dạy học “Khăn trải bàn”, “Các mảnh ghép”, “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”, “Học theo góc”, “Động não”, “XYZ”, "Bể cá", "Ổ bi", “Tranh luận ủng hộ - phản đối”, “Tia chớp”, "3 lần 3", “Đặt câu hỏi”… Tính tích cực của học sinh biểu hiện ở sự chuẩn bị chu đáo cho nội dung bài học, hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa rõ; chủ động vận dụng kiến thức kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản chí trước những tình huống khó khăn… 2.2. Thực trạng vấn đề 2.2.1. Đối với giáo viên 2.2.1.1. Thuận lợi Trong những năm qua giáo viên cũng đã được trang bị thêm nhiều kiến thức mới về phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như: phương pháp bàn tay nặn bột hoặc kĩ thuật khăn trải bàn, dạy học theo dự án … Nhà trường đã đầu tư nhiều phương tiện dạy học có thể đáp ứng một phần đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Môi trường "Trường học kết nối” rất thuận lợi để giáo viên đổi mới trong dạy tích hợp liên môn, dạy học tích cực. Sự phát triển của công nghệ thông tin, sự hiểu biết của đội ngũ giáo viên của nhà trường là cơ hội để chúng ta triển khai tốt dạy học tích hợp liên môn, sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. Trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác và vì vậy đã có sự am hiểu về những kiến thức liên môn đó hay nói cách khác đội ngũ giáo viên chúng ta đã dạy tích hợp liên môn từ lâu rồi nhưng chúng ta chưa đi sâu và chưa có khái niệm tên gọi cụ thể mà thôi. Với việc đổi mới phương pháp dạy học theo phương pháp tích cực hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học; vì vậy, giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học. 2.2.1.2. Khó khăn Giáo viên phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn học khác, cách sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực. Vấn đề tâm lý chủ yếu vẫn quen dạy theo chủ đề đơn môn, dạy học theo phương pháp truyền thống đơn thuần nên khi dạy theo chủ đề tích hợp liên môn, sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực giáo viên sẽ vất vả hơn, phải xem xét, rà soát nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành để loại bỏ những thông tin cũ, lạc hậu, đồng thời bổ sung, cập nhật những thông tin mới, phù hợp; lựa chọn cách thức tổ chức hoạt động học 3 sao cho phù hợp đơn vị bài học và đối tượng học sinh. Nội dung của phương pháp dạy tích hợp liên môn, sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực cũng yêu cầu giáo viên cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học trong chương trình hiện hành theo định hướng phát triển năng lực học sinh nên không tránh khỏi làm cho giáo viên có cảm giác ngại thay đổi. Chính vì vậy giáo viên còn truyền thụ kiến thức theo một chiều không đặt học sinh vào đối tượng trung tâm, không phát huy được tính tích cực học tập của học sinh. 2.2.2. Đối với học sinh 2.2.2.1. Thuận lợi Học sinh có hứng thú khi tham gia các hoạt động học có sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực; hứng thú tìm hiểu kiến thức các bộ môn nhất là các bộ môn năng khiếu, khoa học xã hội. Đặc biệt tài liệu tham khảo ngày càng nhiều hơn, sách giáo khoa được trình bày theo hướng “mở”nên cũng tạo điều kiện, cơ hội cũng như môi trường thuận lợi cho học sinh phát huy tư duy sáng tạo. 2.2.2.2. Khó khăn Dạy tích hợp, sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực là cả một quá trình từ tiểu học đến trung học phổ thông nên giai đoạn trung học cơ sở học sinh chưa thực sự đã hình thành được kĩ năng, đặc biệt là thế hệ HS hiện tại đang quen với lối mòn cũ nên khi đổi mới học sinh thấy lạ lẫm và khó bắt kịp. Có thể còn do học sinh có quá nhiều vấn đề cần quan tâm sau mỗi giờ học làm cho các em sao nhãng nên chất lượng tham gia “Họa động học” chưa được như ý. Bên cạnh đó do xu thế chọn ngành nghề theo thực tế xã hội nước ta hiện nay và việc quy định các môn thi trong các kì thi tuyển sinh nên đa số các học sinh và phụ huynh coi nhẹ các môn không thi, ít thi. Điều đó dẫn đến khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống còn hạn chế, chưa phát huy được tinh thần tự học. 2.3. Giải pháp và tổ chức thực hiện 2.3.1. Đối với mỗi bài có thể tổ chức “Hoạt động học”, ngay từ trong hè, trước khi bước vào năm học mới, các nhóm chuyên môn đã lên chương trình, thống nhất với nhau cách tổ chức “hoạt động học” cho học sinh sao cho phù hợp, sau đó gửi về Phòng giáo dục và đã được bộ phận phụ trách chuyên môn của Phòng giáo dục duyệt cho tiến hành. Cụ thể trong chương trình Ngữ văn 8 nhóm GV dạy Ngữ văn lớp 8 chúng tôi xác định sẽ có 11 đơn vị bài học cần tiến hành tổ chức “Hoạt động học” cho HS, gồm các bài: Tôi đi học, Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000, Ôn dịch, thuốc lá, Bài toán dân số, Đập đá ở Côn lôn, Quê hương, Ngắm trăng, Đi đường, Nước Đại Việt ta, Thuế máu, Đi bộ ngao du. Ở từng bài chúng tôi đều xác định cách thức, phương pháp tổ chức các hoạt động học cho học sinh, xác định rõ cần tích hợp với kiến thức các môn học nào, về nội dung cụ thể gì, sử dụng phương pháp dạy học tích cực nào, sẽ thực hiện tổ chức hoạt động trên lớp hay ngoại khóa…Cụ thể là: 4 Bài/ nội dung có thể Tiết tổ chức TT theo “Hoạt động PPCT học” cho học sinh 1 1,2 Tôi đi học 2 39 Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000 3 45 Ôn dịch, thuốc lá 4 49 Bài toán dân số 5 58 Đập đá Côn Lôn ở Cách thức, phương pháp, kĩ thuật dạy học - Tích hợp liên môn: + Âm nhạc: Sưu tầm bài hát về chủ đề thầy cô và mái trường. + Mĩ thuật: Vẽ tranh về đề tài Nhà trường. - Phương pháp dạy học tích cực: Thảo luận nhóm, nêu vấn đề… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Các mảnh ghép”. - Tích hợp liên môn: + Kiến thức Toán lớp 6: tính số liệu bao bì nilon thải ra trong một ngày/địa phương, cả nước. + Kiến thức Hóa học lớp 9: Đặc tính của Polime. + Kiến thức Sinh học lớp 9: Bài 53 phần III Tác động của con người đến môi trường, bài 54, 55 Ô nhiễm môi trường. + Kiến thức Giáo dục công dân lớp 7: bài 17 Bảo vệ môi trường tài nguyên thiên nhiên. - Phương pháp dạy học tích cực: Thảo luận nhóm, nêu vấn đề… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. - Tích hợp liên môn: + Kiến thức Sinh học lớp 8: Bài 65 Đại dịch AIDS - thảm họa của loài người. + Kiến thức Giáo dục công dân lớp 8: bài 03 Giáo dục nếp sống văn minh thanh lịch. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp trực quan, nêu vấn đề, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở)… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. - Tích hợp liên môn: Kiến thức Giáo dục công dân lớp 9 về Dân số và kế hoạch hóa gia đình. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp trực quan, nêu vấn đề, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở)… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Phòng tranh”, “Các mảnh ghép”. - Tích hợp liên môn: + Kiến thức Lịch sử: Phong trào yêu nước đầu thế 5 6 7 8 kỉ XX (đặc biệt là nhà chí sĩ yêu nước Phan Châu trinh). + Kiến thức Giáo dục công dân lớp 8: Giáo dục HS tình yêu quê hương đất nước và trách nhiệm của thế hệ trẻ trong thời kì đổi mới đất nước. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp trực quan, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở)… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. 77,78 Quê hương - Tích hợp liên môn: + Kiến thức môn Âm nhạc: HS sưu tầm, nghe những bài hát về chủ đề tình yêu quê hương đất nước. + Kiến thức môn Mĩ thuật: HS vẽ tranh về đề tài quê hương. + Kiến thức Giáo dục công dân: giáo dục HS về tình yêu quê hương, đất nước. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp nêu tình huống có vấn đề, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở), phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp trực quan. - Kĩ thuật dạy học tích cực: kĩ thuật “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”, kĩ thuật “Tia chớp”, kĩ thuật “Động não”. 85, 86 Ngắm trăng, - Tích hợp liên môn: Đi đường + Kiến thức Lịch sử: Cuộc đời hoạt động cách mạng của Bác Hồ (đặc biệt là thời kì trước cách mạng tháng Tám năm 1945). + Kiến thức Giáo dục công dân: Khích lệ HS hưởng ứng cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp trực quan, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở), phương pháp thảo luận nhóm. - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. 97 Nước Đại - Tích hợp liên môn: Việt ta + Kiến thức Lịch sử: Cuộc đời và sự nghiệp của anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi. + Kiến thức Giáo dục công dân: Giáo dục HS về lòng yêu nước, niềm tự hào về Tổ Quốc. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở), phương pháp thảo luận nhóm. 6 9 105, 106 10 109 - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. Thuế máu - Tích hợp liên môn: + Kiến thức Lịch sử: Chiến tranh thế giới thứ I (1914-1918). + Kiến thức Giáo dục công dân: Giáo dục HS tình đoàn kết, yêu chuộng hòa bình, lên án chiến tranh. + Kiến thức Mĩ thuật: Vẽ tranh với chủ đề “Chống chiến tranh, vì một thế giới hòa bình”. - Phương pháp dạy học tích cực: phương pháp trực quan, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở), phương pháp thảo luận nhóm. - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. Đi bộ ngao - Tích hợp liên môn: du + Kiến thức Sinh học: Môi trường và sức khỏe con người. + Kiến thức Giáo dục công dân: Yêu thiên nhiên, sống hòa hợp với thiên nhiên. - Phương pháp dạy học tích cực: nêu vấn đề, phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở)… - Kĩ thuật dạy học tích cực: “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”. - Tổ chức hoạt động ngoại khóa: cho HS đi dã ngoại. 2.3.2. Sau khi đã thống nhất trong nhóm, các giáo viên tùy theo đối tượng của lớp dạy mà tiến hành các hoạt động trên lớp cho phù hợp (Ví dụ: có lớp sĩ số đông khó tiến hành kĩ thuật dạy “Khăn phủ bàn” hay “Góc học tập”…nên có thể chọn kĩ thuật dạy khác). 2.3.3. Sau mỗi bài dạy tổ chức “Hoạt động học” ấy, khi sinh hoạt nhóm chuyên môn chúng tôi tổ chức học tập, rút ra bài học kinh nghiệm cho mình và cho đồng nghiệp để kịp thời điều chỉnh hoặc có phương pháp giảng dạy phù hợp cho các giờ có tổ chức “Hoạt động học” tiếp theo. 2.3.4. Riêng tôi, trong năm học 2017 - 2018, tôi đã tiến hành dạy 11 văn bản có tổ chức “Hoạt động học” theo thống nhất của nhóm chuyên môn và tôi thấy học sinh rất có hứng thú đối với những tiết học này. Sau đây tôi xin trình bày cách tổ chức hoạt động học theo hướng tích hợp và tích cực khi dạy bài “Quê hương” nhằm phát huy tính tích cực cho học sinh lớp 8 trường trung học cơ sở Minh Khai. a. Phương án tích hợp trong 02 tiết dạy văn bản “Quê hương”: - Tích hợp với môn Âm nhạc: 7 + Phần Giới thiệu bài mới: Giáo viên cho học sinh nghe bài hát Quê hương (Đỗ Trung Quân) do ca sĩ Trọng Tấn thể hiện. Từ lời bài hát GV liên hệ để dẫn dắt và tạo tâm thế hứng thú cho HS trước giờ học. + Phần Củng cố cuối tiết học: Giáo viên sử dụng Video cho cả lớp nghe ngâm bài thơ Quê hương (nguồn wmv - Internet) do ca sĩ Ngọc Mai thể hiện để tạo dư âm cho tiết dạy. Qua đó giúp học sinh biết cảm thụ những bài hát hay, có ý nghĩa, hình thành ở học sinh tình yêu âm nhạc, yêu quê hương, đất nước. - Tích hợp môn Giáo dục công dân: Sau khi học sinh tìm hiểu xong giá trị nội dung của bài thơ GV cho HS liên hệ bản thân, rút ra bài học cho bản thân nhằm hình thành ở HS lòng yêu quê hương, Tổ quốc. Từ đó giáo dục HS ý thức rèn luyện, học tập để trở thành những con người có ích cho xã hội. - Tích hợp môn Mĩ thuật: (Có tranh vẽ của HS kèm theo ở Phụ lục) + Sau khi học xong phần Tìm hiểu chi tiết về văn bản GV sẽ cho HS vẽ tranh về đề tài quê hương. HS có thể vẽ về quê hương của các em hoặc vẽ về hình ảnh quê hương làng chài của Tế Hanh vào các thời điểm như nhà thơ đã hồi tưởng và tái hiện trong thi phẩm. Như vậy HS sẽ nắm kiến thức về bài thơ sâu sắc hơn. Từ đó giúp HS bồi đắp thêm tình yêu đối với quê hương, đất nước; rèn luyện kĩ năng vẽ tranh về đề tài quê hương, giúp các em học môn Mĩ thuật được tốt hơn. + Ở phần Củng cố bài GV sẽ cho HS sử dụng kiến thức hội họa để vẽ Sơ đồ tư duy nhằm khái quát lại các đơn vị kiến thức cơ bản của bài học. Hình thức của Sơ đồ tư duy vô cùng phong phú nên HS được thỏa sức sáng tạo và vì vậy Hs vừa rèn luyện được kĩ năng vẽ tranh vừa hứng thú, tích cực học tập hơn. b. Phương án dạy tích cực trong 02 tiết dạy văn bản “Quê hương”: - Sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực “Tia chớp”, “Động não” kết hợp hoạt động nhóm: Trong phần Luyện tập GV chia mỗi dãy học sinh thành mỗi nhóm lên bảng điền tên bài thơ về đề tài quê hương. Việc sử dụng kĩ thuật này yêu cầu tất cả thành viên trong nhóm tham gia một cách tích cực, không hạn chế số lần lên bảng điền. Như vậy sẽ sử dụng được hiệu ứng cộng hưởng, huy động tối đa trí tuệ của tập thể, tạo cơ hội cho tất cả các thành viên đều tham gia. - Sử dụng kĩ thuật “Sơ đồ KWL và sơ đồ tư duy”: Sau khi đã kết thúc bài học, để củng cố và khắc sâu kiến thức GV cho HS vẽ sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức về văn bản “Quê hương”. Kĩ thuật này giúp các em tạo ra một “bức tranh tổng thể” mô tả về kiến thức cần ghi nhớ một cách đầy đủ, rõ ràng bằng màu sắc và hình ảnh vì vậy sẽ ghi nhớ tốt hơn. Đây cũng chính là giúp HS tham gia vào hoạt động học một cách tích cực. (Có minh họa trong giáo án ở Phụ lục) - Bên cạnh đó, trong 02 tiết dạy, để khai thác kiến thức và giúp HS cảm thụ bài thơ tốt hơn tôi đã sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như phương pháp nêu tình huống có vấn đề (thể hiện ở hệ thống câu hỏi), phương pháp kích thích tư duy (câu hỏi gợi mở), phương pháp thảo luận nhóm (tổ chức trong phần Luyện tập), phương pháp trực quan (Thông tin chính về tác giả Tế Hanh, ảnh chân dung, hình ảnh làng quê miền biển Quảng Ngãi, các tập thơ của Tế Hanh, 8 các lời nhận định, đánh giá của các nhà phê bình văn học, cuốn Thi nhân Việt Nam). (Có minh họa trong giáo án ở Phụ lục) 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm 2.4. 1. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập 2.4. 1.1. Kết quả học tập của 02 lớp 8A, 8B năm học 2013 - 2014 Tổng số học sinh 95 Có hứng thú, thích học 70 (73,7) 2.4. 1.2. Kết quả học tập của 02 lớp 8B, 8C năm học Tổng số học sinh 100 Có hứng thú, thích học 89 (89%) Có hành động cụ thể 62 (65,3%) 2017 - 2018 Có hành động cụ thể 82 (82%) 2.4. 1. 2. Ý nghĩa của sáng kiến Sau khi kiểm tra, khảo sát tôi thấy 100% học sinh tham gia cuộc thi đã nắm bắt được những kiến thức cơ  bản về nội dung ý nghĩa và nghệ thuật của tác phẩm. Học sinh có hứng thú hơn đối với giờ học. Đặc biệt các em chờ đợi nhiều nhất là những lần sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực và rất hứng thú khi nghe các ca khúc về quê hương đất nước. Từ kết quả học tập của các em, tôi nhận thấy việc dạy học heo hướng tích hợp và tích cực vào dạy Ngữ văn là một việc làm hết sức cần thiết, có hiệu quả rõ rệt đối với học sinh. Cụ thể là sáng kiến của tôi thực nghiệm đối với bộ môn Ngữ văn lớp 8, của năm học năm học 2017 - 2018 đã đạt được kết quả rất khả quan. Giờ học Ngữ văn không còn đơn thuần chỉ là giờ hỏi, nghe, trả lời mà thực sự là những giờ học sinh động với rất nhiều cách thức, phương pháp để học sinh được tham gia nhiều hoạt động học khác nhau. Qua đó, giúp các em HS không những học tập tích cực mà còn biết cách kết hợp kiến thức các môn học lại với nhau để trở thành một con người phát triển toàn diện. Đồng thời việc thực hiện sáng kiến này sẽ giúp người giáo viên dạy bộ môn có ý thức cập nhật những phương pháp, kĩ thuật dạy học tiên tiến; không ngừng trau dồi kiến thức của các môn học khác để dạy bộ môn của mình tốt hơn, đạt kết quả cao hơn. Trong khuôn khổ bộ môn Ngữ văn, tôi muốn rằng giáo viên không chỉ chú trọng kiến thức mà quan trọng là hình thành kĩ năng và thái độ để HS biết tích cực, chủ động trong mọi tình huống, mọi hoàn cảnh của cuộc sống; có ý thức học tập không chỉ vì bản thân mà còn vì một tương lai tươi sáng của dân tộc, của đất nước. 3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1. Kết luận Dẫu kết quả qua một năm học ở hai lớp 8 tôi đã dạy chưa phải là mĩ mãn song tôi cũng đã nhận thấy đó là một sự thay đổi đáng kể. Tuy chưa chuyển loại được tất cả HS nhưng tôi thấy rằng qua các giờ dạy có tổ chức “Hoạt động học” 9 cho học sinh như vậy, tôi đã khơi dậy ý thức học tập chủ động, tích cực; đánh thức dậy khát vọng khám phá, sáng tạo trong tâm hồn học sinh. Bởi vì tôi đã tạo ra được bầu không khí sinh động, cởi mở, dân chủ, bầu không khí đối thoại. HS bước vào giờ Văn là bước vào một không khí được sẻ chia, được trao đổi tâm tư, ở đó thầy và trò bình đẳng với nhau trong quá trình khám phá và sáng tạo. Vì vậy, dù văn học là một môn học khó chiếm lĩnh nhưng nhiều em đã thành công và thực sự ham thích môn Ngữ văn. Từ việc áp dụng sáng kiến tôi thấy cũng cần phải rút kinh nghiệm đó là không phải tiết dạy Ngữ văn nào giáo viên cũng ôm đồm tất cả các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực hay tất cả các kiến thức bộ môn liên quan khác mà phải căn cứ vào đặc điểm đối tượng, chuẩn kiến thức kĩ năng, mục tiêu của bài học để chọn lựa nội dung tích hợp, phương pháp, kĩ thuật dạy học cho phù hợp, tránh sự lạm dụng, dàn trải. Đặc biệt khi tổ chức các “Hoạt động học” cho học sinh, giáo viên phải bao quát lớp, chú ý đến mọi đối tượng để giờ dạy thực sự có hiệu quả. Việc dạy học Ngữ văn theo hướng tích hợp và tích cực cần được tiến hành đồng bộ, liên tục trong suốt quá trình dạy học để góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn cấp Trung học cơ sở. 3.2. Kiến nghị Từ những kinh nghiệm nhỏ bé trên, tôi xin mạnh dạn đề xuất mấy vấn đề sau: 3.2.1. Về phía GV, để thực hiện được những giờ dạy có tổ chức được các “Hoạt động học” như vậy, phải thực sự có tâm huyết, kiên trì và phải liên tục có sáng tạo trong giảng dạy dù ít hay nhiều. Phải giúp HS chiếm lĩnh những kiến thức trong bài học nhẹ nhàng nhưng không hời hợt và để có thêm kiến thức rất bổ ích trong quá trình học môn Ngữ văn. Phải khơi dậy trong HS niềm hứng thú cao độ và bền bỉ, sao cho ngọn lửa đam mê văn chương ấy sẽ theo các em đi suốt cuộc đời. Giáo viên cũng cần chủ động trong việc tiếp cận chủ đề dạy học tích hợp liên môn, kĩ thuật dạy học tích cực 3.2.2. Về phía học sinh, phải nhiệt tình, tự giác, có ý thức tích lũy kiến thức và rèn luyện kỹ năng, có như vậy mới có thể tham gia “Hoạt động học” một cách hiệu quả. Đặc biệt học sinh cũng cần tham gia tích cực cuộc thi liên quan đến chủ đề tích hợp, liên môn mà Bộ giáo dục đã phát động. Sự phối hợp ăn ý như vậy giữa GV và HS chính là yếu tố quyết định sự thành công của giờ dạy - học Ngữ văn, cũng chính là góp phần tạo nên sự thành công trong việc tiến hành dạy học phù hợp chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục. 3.2.3. Về phía các cấp phụ trách chuyên môn cần tiếp tục đưa hoạt động trên Trường học kết nối vào hoạt động bắt buộc với các tổ bộ môn và giáo viên hằng năm; cần tổ chức các đợt học chuyên đề có tiết dạy mẫu về các bài học theo tinh thần tích hợp và tích cực để giáo viên chúng tôi được trang bị kiến thức về phương pháp toàn diện và vững vàng hơn; giúp chúng tôi được giao lưu với các đơn vị trên địa bàn để cùng học hỏi, rút kinh nghiệm hướng tới những giờ dạy Ngữ văn chất lượng và hiệu quả. 10 3.2.4. Đối với các bản sáng kiến kinh nghiệm đạt loại A cấp Tỉnh cần được in thành sách cấp về các nhà trường lưu vào Thư viện để giáo viên có điều kiện học hỏi và vận dụng, phát huy hết giá trị của các kinh nghiệm quý báu đó. Trên đây chỉ là những kinh nghiệm nhỏ bé mà tôi tích lũy được trong quá trình dạy HS lớp 8 năm học 2017-2018. Mặc dù đã có ý thức khảo sát kĩ chương trình, nghiên cứu kĩ Hướng dẫn của Bộ Giáo dục và của Sở Giáo dục về việc thực hiện chương trình theo tinh thần tích hợp và đặc biệt là tổ chức “Hoạt động học” phù hợp cho học sinh song đây vẫn đang là một vấn đề mới được đặt ra trong năm học này chính vì vậy tôi chưa có cơ hội để tìm tòi, học hỏi nhiều nên rất có thể những cách làm của tôi chưa được như mong muốn của bao đồng nghiệp cũng như của bản thân. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự quan tâm đóng góp ý kiến để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn, vận dụng có hiệu quả hơn trong những năm học sau. Tôi xin trân trọng cảm ơn. Thanh Hóa, ngày 05 tháng 4 năm 2018 XÁC NHẬN CỦA HIỂU TRƯỞNG TÔI CAM KẾT KHÔNG COPY Người viết Nguyễn Thị Lan Phương 11 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 2 - Nguyễn Khắc Phi (Tổng chủ biên) Nhà xuất bản giáo dục, 2009. 2. Sách giáo viên Ngữ văn 8, tập 2 - Nguyễn Khắc Phi (Tổng chủ biên) Nhà xuất bản giáo dục, 2004. 3. Phương pháp dạy học Ngữ văn ở trường THCS - Đoàn Thị Kim Nhung Nxb Đại học quốc gia Tp Hồ Chí Minh, 2006. 4. Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong tổ chức dạy học chủ đề tích hợp - Nguồn tin: Internet, http://gdnn.edu.vn. 5. Lí luận văn học, tập 2 - Trần Đình Sử, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, 2009. 12 DANH MỤC CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD & ĐT, CẤP SỞ GD&ĐT XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN Họ và tên: Nguyễn Thị Lan Phương Chức vụ: Tổ trưởng tổ Khoa học xã hội Đơn vị công tác: Trường trung học cơ sở Minh Khai, thành phố Thanh Hóa. TT Tên đề tài SKKN 1 Suy nghĩ về dạy học nêu vấn đề trong giảng văn ở THCS 2 Một số kinh nghiệm dạy học các bài đọc thêm trong chương trình Ngữ văn 6 theo hướng tinh giản Rèn luyện kĩ năng làm bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ cho học sinh lớp 9 3 Cấp Kết quả đánh giá, đánh giá, xếp loại xếp loại Sở Giáo dục Loại C và đào tạo tỉnh Thanh Hóa Sở Giáo dục Loại B và đào tạo tỉnh Thanh Hóa Năm học đánh giá, xếp loại 2001 - 2002 Sở Giáo dục Loại C và đào tạo tỉnh Thanh Hóa 2014 - 2015 2011 - 2012 13 PHÒNG GIÁO DỤC THÀNH PHỐ THANH HÓA TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ MINH KHAI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TỔ CHỨC “HOẠT ĐỘNG HỌC” THEO HƯỚNG TÍCH HỢP VÀ TÍCH CỰC KHI DẠY BÀI “QUÊ HƯƠNG” NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CHO HỌC SINH LỚP 8 TRƯỜNG THCS MINH KHAI Người thực hiện: Nguyễn Thị Lan Phương Chức vụ: Tổ trưởng tổ Khoa học xã hội Đơn vị công tác: Trường THCS Minh Khai Sáng kiến kinh nghiệm thuộc môn: Ngữ văn THANH HÓA NĂM 2018 14 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Mục lục 1. MỞ ĐẦU……………………………………………………………... 1.1. Lí do chọn đề tài ………………………………………………. ….. 1.2. Mục đích nghiên cứu……………………………………………….. 1.3. Đối tượng nghiên cứu………………………………………………. 1.4. Phương pháp nghiên cứu………………………………………….... 2. NỘI DUNG …………………………………………………………... 2.1. Cơ sở lí luận. ………………………………………………………. 2.2. Thực trạng vấn đề ………………………………………………….. 2.3. Giải pháp và tổ chức thực hiện…………………………………….. 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm………………………………. 3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ……………………………………………. 3.1. Kết luận……………………………………………………………... 3.2. Kiến nghị …………………………………………………………… Danh mục tài liệu tham khảo Danh mục các đề tài SKKN đã được xếp loại 1 1 1 2 2 2 2 3 4 9 9 9 10 15