Tài liệu Đảm bảo bền vững về môi trường để thực hiện chiến lược xóa đói giảm nghèo ở việt nam
- Số trang: 40 |
- Loại file: PDF |
- Lượt xem: 157 |
- Lượt tải: 65
Mô tả:
Đảm bảo bền vững về môi trường để thực hiện chiến lược xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam
B¸o c¸o nµy lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh tham kh¶o ý kiÕn c¸c c¬ quan ®èi t¸c cña ChÝnh phñ (MPI, c¸c Vô
Côc vµ c¬ quan thuéc MARD nh ICD, FPD, FDD, CERWASS, MOSTE/NEA, MOC, Côc khÝ tîng thuû v¨n,
CEMMA), c¸c c¬ quan qu¶n lý ë ®Þa ph¬ng (C¸c Chi Côc kiÓm l©m, Së NN vµ PTNT, Së KHCN vµ MT, c¸c
CERWASS cÊp tØnh) cña tØnh Ninh B×nh vµ thµnh phè H¶i Phßng, Trung t©m s¶n xuÊt s¹ch h¬n ViÖt Nam, c¸c
tæ chøc NGO trong níc (Eco-Eco, CRP), c¸c nhµ tµi trî song ph¬ng vµ ®a ph¬ng trong lÜnh vùc m«i
trêng (JICA, Ng©n Hµng ThÕ giíi, UNICEF, UNIDO vµ UNDP), cïng víi c¸c c¸n bé cña WWF Ch¬ng
tr×nh §«ng D¬ng.
C¸c b¶n th¶o tríc ®©y cña b¸o c¸o nµy ®· ®îc söa ®æi bæ sung sau kÕt qu¶ cña Héi th¶o Môc tiªu ph¸t
triÓn ViÖt Nam ®îc tæ chøc t¹i H¶i Phßng tõ ngµy 17 ®Õn ngµy 19 th¸ng 9 n¨m 2001 (víi sù tham gia cña
MPI, UNDP, CRP, CRS, Ng©n Hµng ThÕ Giíi, DFID, vµ WWF) vµ kÕt qu¶ cña cuéc häp nhãm c«ng t¸c vÒ
m«i trêng cña ChÝnh phñ c¸c nhµ tµi trî vµo ngµy 27 th¸ng 9 n¨m 2001 t¹i Hµ Néi (víi sù tham gia cña
CIEM/MPI, MARD/ICD/CERWASS, MOSTE/NEA, Trung T©m s¶n xuÊt s¹ch h¬n ViÖt Nam, UNDP vµ WWF).
C¸c nhËn xÐt b»ng lêi vµ b»ng v¨n b¶n ®· ®îc c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc sau ®©y tham gia: bµ NguyÔn ThÞ
Thanh B×nh vµ «ng NguyÔn Xu©n HoÌ (MARD/CERWASS), «ng Vò V¨n MÔ (MARD/ICD), «ng TrÇn V¨n Hïng
(MARD/FIPI), «ng Phan Trung DiÔn (MARD/FDD), «ng §oµn Minh TuÊn (MARD/FPD), «ng Bïi Xu©n §oan
(MOC), «ng Lª Hoµng S¬n, «ng TrÇn Hång Hµ, «ng NguyÔn V¨n Th¸i, bµ Hå ThÞ V©n (GEI/MPI), bµ NguyÔn
ThÞ Thä (MOSTE/NEA), bµ T¨ng ThÞ Hång Loan (Trung T©m s¶n xuÊt s¹ch h¬n ViÖt Nam), bµ NguyÔn ThÞ
KiÒu Dung (CIEM/MPI), bµ TrÇn ThÞ Thanh Ph¬ng, «ng Andrew Steer, «ng Patchamuthu Illangovan (Ng©n
hµng thÕ giíi), «ng Henrik Franklin (Uû ban Ch©u ©u) bµ NguyÔn Ngäc Lý vµ «ng Klaus Greifenstein (UNDP),
«ng Chander Badloe (UNICEF), «ng Koos Neefjes (Oxfam Hång K«ng), «ng Chris Gilson (Tæ chøc Cøu Trî
Thiªn chóa gi¸o), «ng Ph¹m Anh TuÊn (Trung t©m xóc tiÕn khuyÕn n«ng), «ng Martin Geiger vµ bµ Hoµng
Ph¬ng Th¶o (WWF).
Nhãm lµm viÖc chÝnh cho b¸o c¸o nµy bao gåm: «ng Craig Leisher (nhãm trëng vµ t¸c gi¶ chÝnh b¸o c¸o),
«ng Martin Geiger, bµ Hoµng Ph¬ng Th¶o (WWF). bµ Mai ThÞ Hång T©m ®· hç trî viÖc hoµn thiÖn b¸o c¸o
cuèi cïng.
WWF xin tr©n träng c¶m ¬n bµ NguyÔn Ngäc Lý vµ bµ Dagmar Schumacher (UNDP) ®· mêi mét tæ chøc phi
chÝnh phñ quèc tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc m«i trêng tham gia vµo qu¸ tr×nh quèc gia ho¸ Môc tiªu ph¸t
triÓn quèc tÕ vÒ M«i trêng.
WWF ®· cè g¾ng khuyÕn khÝch sù tham gia vµ chÝnh x¸c tíi møc cao nhÊt trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ so¹n
th¶o b¸o c¸o nµy. Tuy vËy, do thêi gian cã h¹n nªn b¸o c¸o cßn cã thÓ cã mét sè sai sãt trong qu¸ tr×nh ph©n
tÝch, thùc tÕ. C¸c t¸c gi¶ rÊt c¶m ¬n nh÷ng ®ãng gãp nhËn xÐt vµ chØnh söa cña ®éc gi¶.
Ngµy xu©n con Ðn ®a thoi
ThiÒu quang chÝn chôc ®· ngoµi s¸u m¬i
Cá non xanh rîn ch©n trêi
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa
(NguyÔn Du)
Lêi nãi ®Çu cña nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo∗
TËp hîp b¸o c¸o vÒ c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam lµ nç lùc chung cña Nhãm hµnh ®éng
chèng ®ãi nghÌo nh»m ®a ra mét tËp hîp c¸c môc ®Ých vµ chØ tiªu trung gian ph¶n ¸nh c¶ môc tiªu ph¸t triÓn
chÝnh cña ViÖt Nam còng nh nç lùc cña ChÝnh phñ nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu quèc tÕ. C«ng t¸c ph©n tÝch
®îc tiÕn hµnh trong suèt n¨m 2001 vµ ®Çu n¨m 2002 khi ChÝnh Phñ ViÖt Nam so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn
diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ cè g¾ng t¹o khu«n khæ tr¸ch nhiÖm râ rµng vÒ gi¸m s¸t tiÕn
bé ®¹t ®îc trong t¬ng lai. Qu¸ tr×nh so¹n th¶o bao gåm viÖc xem xÐt nhiÒu môc tiªu vµ môc ®Ých nªu trong
c¸c v¨n b¶n chiÕn lîc (®Æc biÖt lµ ChiÕn lîc mêi n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ c¸c chiÕn lîc ngµnh)
®Ó lùa chän mét sè Ýt môc tiªu cã thÓ ph¶n ¸nh sù chó träng tÇm chiÕn lîc cña quèc gia vµo t¨ng trëng kinh
tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c«ng b»ng x· héi. MÆc dÇu c¸c chiÕn lîc quèc gia ®îc sö dông lµm ®iÓm khëi
®Çu, nhãm so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo còng nhËn thøc r»ng cam
kÕt quèc tÕ nh»m ®¹t c¸c kÕt qu¶ quan träng vÒ gi¶m nghÌo vµ x· héi trªn toµn cÇu lµ rÊt cao nç lùc nµy
®îc ph¶n ¸nh trong C¸c môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû (MTTNK). C¸c môc tiªu thiªn niªn kû lµ tËp hîp
c¸c môc tiªu cã ghi trong Tuyªn bè thiªn niªn kû ®îc 180 níc trong ®ã cã ViÖt Nam th«ng qua. B¸o c¸o
vÒ tiÕn bé ®¹t ®îc ë ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu nµy ®îc ®· ®îc Nhãm lµm viÖc t¹i ViÖt
Nam cña Liªn hiÖp quèc thùc hiÖn vµo th¸ng B¶y n¨m 2001.
ChÝnh phñ ViÖt Nam muèn ®¶m b¶o r»ng ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ Gi¶m nghÌo vµ T¨ng trëng ph¶n
¸nh cam kÕt cña hä ®èi víi c¸c môc tiªu quèc tÕ. Tuy nhiªn, v× mét sè lý do, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lµm cho
c¸c MTTNK thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam chø kh«ng ph¶i lµ thùc hiÖn m¸y mãc c¸c môc tiªu
nµy. Thø nhÊt, ViÖt Nam ®· ®¹t, hoÆc gÇn ®¹t ®îc mét sè môc tiªu MTTNK. VÝ dô, tû lÖ nghÌo ®· gi¶m mét
n÷a trong nh÷ng n¨m tõ 1990 ®Õn 2000. Do vËy, viÖc ViÖt Nam x¸c ®Þnh mét môc tiªu míi vÒ gi¶m nghÌo ®Ó
thóc ®Èy qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trong nh÷ng n¨m tíi lµ cã ý nghÜa h¬n nhiÒu. Thø hai, mÆc dï ViÖt
Nam thùc hiÖn tèt mét sè môc tiªu vÒ tiÕp cËn c¸c dÞch vô c¬ b¶n ch¼ng h¹n nh gi¸o dôc th× hiÖn vÉn
cã nh÷ng th¸ch thøc khÈn cÊp vÒ n©ng cao chÊt lîng nh÷ng dÞch vô nµy ®Ó ®¹t c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ. VÝ
dô nh viÖc phÊn ®Êu ®Ó ®¹t phæ cËp tiÓu häc hiÓn nhiªn lµ rÊt cÇn thiÕt, nhng viÖc ®¶m b¶o ®Ó trÎ em ë
trêng ®¹t ®îc nh÷ng tiªu chuÈn nh ë c¸c níc kh¸c còng hÕt søc quan träng. Thø ba, ViÖt Nam cã chu
kú lËp kÕ ho¹ch chiÕn lîc víi nh÷ng ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc kh¸c víi c¸c MTTNK. ViÖc ®iÒu chØnh c¸c
chu kú 25 n¨m cña MTTNK víi c¸c chu kú lËp kÕ ho¹ch vµ chiÕn lîc n¨m n¨m vµ mêi n¨m cña ViÖt Nam
lµ hÕt søc h÷u Ých. Nh vËy, c¸c biÖn ph¸p vµ hµnh ®éng cã thÓ ®îc x©y dùng phï hîp víi c¸c môc tiªu kÕt
qu¶ cho c¸c n¨m 2005 vµ 2010 vµ sau ®ã lµ phï hîp víi c¸c môc tiªu cho n¨m 2015. Thø t, cÇn thiÕt lËp c¸c
môc tiªu ë cÊp díi quèc gia ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh sù ph¸t triÓn cña d©n téc thiÓu sè hoÆc bÊt
b×nh ®¼ng. Cuèi cïng, cã nh÷ng lÜnh vùc ®Æc biÖt th¸ch thøc víi ViÖt Nam ë giai ®o¹n nµy nhng kh«ng
®îc ®Ò cËp trong c¸c MTTNK. VÝ dô, mÆc dÇu ViÖt Nam ®· thùc hiÖn tèt viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi
c¬ b¶n nhng vÉn cßn tôt hËu trong viÖc ®a ra nh÷ng c¶i c¸ch cÇn thiÕt vÒ qu¶n trÞ quèc gia, nh÷ng c¶i c¸ch
sÏ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®îc mét sè môc tiªu ph¸t triÓn kh¸c ®îc ®Ò xuÊt trong c¸c chiÕn lîc quèc gia.
TËp hîp c¸c b¸o c¸o díi ®©y ®îc chuÈn bÞ ®Ó gãp phÇn cïng ChÝnh phñ suy nghÜ vÒ viÖc ®Æt môc
tiªu vµ gi¸m s¸t trong t¸m lÜnh vùc chñ ®Ò, cô thÓ nh sau:
§
§
§
§
§
§
Xo¸ nghÌo ®ãi;
Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi;
Cung cÊp gi¸o dôc c¬ së cã chÊt lîng cho tÊt c¶ mäi ngêi;
C¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ gi¶m bít bÊt b×nh ®¼ng vÒ y tÕ;
§¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng;
§Èy m¹nh c«ng t¸c ph¸t triÓn d©n téc thiÓu sè;
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo cña ChÝnh phñ, c¸c nhµ tµi trî vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®· hîp t¸c lµm viÖc víi nhau ®Ó ph©n tÝch ®ãi
nghÌo (Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c, 1999) vµ kÕ ho¹ch ho¸ chiÕn lîc tõ n¨m 1999. Trong thêi gian ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng
trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ang ®îc so¹n th¶o, Nhãm C«ng t¸c bao gåm ®¹i diÖn cña 16 Bé cña ChÝnh phñ, 6 nhµ tµi trî, 4 tæ chøc phi
chÝnh phñ quèc tÕ vµ 4 tæ chøc phi chÝnh phñ trong níc.
*
lêi nãi ®Çu cña nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo
§
§
C¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu; vµ,
§¶m b¶o qu¶n trÞ quèc gia cã hiÖu qu¶ ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Kh«ng cã mét b¸o c¸o riªng vÒ thóc ®Èy c«ng b»ng giíi v× hai lý do. Thø nhÊt, viÖc c¸c vÊn vÒ giíi
®îc ®Ò cËp trong tÊt c¶ t¸m lÜnh vùc nãi trªn ®îc xem lµ hÕt søc quan träng. Thø hai, c¸c lÜnh quan träng
kh¸c ngoµi t¸m lÜnh vùc nãi trªn ®· ®îc gi¶i quyÕt khi ChÝnh phñ x©y dùng ChiÕn lîc hµnh ®éng lÇn thø
hai v× sù tiÕn bé cña phô n÷.
C¸c dù th¶o ®Çu tiªn cña c¸c b¸o c¸o nµy ®· ®îc th¶o luËn t¹i héi th¶o 3 ngµy tæ chøc håi th¸ng ChÝn
n¨m 2001 víi sù tham gia cña 100 nhµ ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch. C¸c c¬ quan ChÝnh phñ, c¸c tæ
chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî ®Òu tham gia vµo c¸c nhãm c«ng t¸c ®Ó gi¸m s¸t viÖc so¹n th¶o c¸c b¸o
c¸o nµy. C¸c cuéc lÊy ý kiÕn vÒ c¸c dù th¶o ®· ®îc tiÕn hµnh víi c¸c bé ngµnh ®Çu n¨m 2002, giai ®o¹n
träng t©m nhÊt cña qu¸ tr×nh so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ChiÕn
lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®îc Thñ tíng phª duyÖt vµo th¸ng N¨m n¨m
2002 vµ ®Ò ra c¸c môc tiªu vµ chØ tiªu ph¶n ¸nh râ rµng c«ng t¸c ph©n tÝch vµ tranh luËn ®îc tiÕn hµnh trong
n¨m tríc. Mét b¶ng tæng hîp, v¾n t¾t h¬n mét chót c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam (nh ®· ®Ò cËp ®Õn
trong ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo) ®îc kÌm theo ë phÇn cuèi cña b¸o c¸o
nµy.
Giê ®©y, khi nh÷ng b¸o c¸o nµy ®· ®îc hoµn tÊt, chóng t«i hy väng chóng sÏ lµ ®Çu vµo quý gi¸
trong viÖc thùc hiÖn ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, kÓ c¶ viÖc chuÈn bÞ c¸c kÕ
ho¹ch hµnh ®éng hµng n¨m.
môc lôc
Tãm t¾t ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- v
1.
Tæng quan -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
1.1 C¸c môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ lµ g×? ------------------------------------------------------------------------ 1
1.2 Mét trong rÊt nhiÒu ----------------------------------------------------------------------------------------------- 1
1.3 NghÌo ®ãi vµ m«i trêng --------------------------------------------------------------------------------------- 2
1.4 C¸c ®Þnh nghÜa ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 4
2.
C¸c chØ sè --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6
2.1 LiÖu IDT vÒ M«i trêng cã phï hîp víi ViÖt Nam? ------------------------------------------------------- 6
2.2 HiÖn nay ViÖt Nam ®ang ë ®©u so víi IDT vÒ M«i trêng? --------------------------------------------- 6
2.3 C¸c chØ sè trung gian -------------------------------------------------------------------------------------------- 8
3.
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch. ------------------------------------------------------------- 9
3.1 TÝnh t¬ng quan cña chØ sè ------------------------------------------------------------------------------------ 9
3.2 D÷ liÖu nÒn vµ c¸c xu híng --------------------------------------------------------------------------------- 10
3.3 Nh÷ng yÕu tè chñ chèt nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu vµ chÝnh s¸ch liªn quan -------------------- 10
3.4 C¸c dù ®Þnh ph©n bæ nguån lùc ----------------------------------------------------------------------------- 11
3.5 Quan tr¾c. -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
4.
Tû lÖ che phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc ----------------------------------------------------------4.1 TÝnh t¬ng quan cña chØ sè ---------------------------------------------------------------------------------4.2 D÷ liÖu nÒn vµ c¸c xu híng --------------------------------------------------------------------------------4.3 Nh÷ng yÕu tè chñ chèt nh»m ®¹t dîc môc tiªu vµ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan -------------------4.4 C¸c dù ®Þnh ph©n bè nguån lùc ----------------------------------------------------------------------------4.5 Quan tr¾c ---------------------------------------------------------------------------------------------------------
14
14
15
16
18
19
5.
Tû lÖ sè tr¹m quan tr¾c chÊt lîng níc vµ kh«ng khÝ cho thÊy c¸c c¶i thiÖn
so víi d÷ liÖu nÒn ----------------------------------------------------------------------------------------------------5.1 TÝnh t¬ng quan cña chØ sè ---------------------------------------------------------------------------------5.2 D÷ liÖu nÒn vµ c¸c xu híng --------------------------------------------------------------------------------5.3 Nh÷ng yÕu tè chñ chèt nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu vµ chÝnh s¸ch liªn quan -------------------5.4 C¸c dù ®Þnh ph©n bæ nguån lùc ----------------------------------------------------------------------------5.5 Quan Tr¾c --------------------------------------------------------------------------------------------------------
21
21
21
22
23
23
Phô lôc 1: Nh÷ng d÷ liÖu vµ nguån cho c¸c chØ sè ----------------------------------------------------------------- 24
Phô lôc 2: M« t¶ c«ng viÖc chung (TOR) ---------------------------------------------------------------------------- 27
Phô lôc 3: §Ò c¬ng c¸c b¸o c¸o Môc tiªu ph¸t triÓn ViÖt Nam ----------------------------------------------- 30
Phô lôc 4: Nhãm c«ng t¸c xÕp h¹ng C¸c chØ sè tiÒm n¨ng ------------------------------------------------------ 31
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
iii
C¸c tõ viÕt t¾t vµ tõ ®ång nghÜa
5MHRP
ADB
BOT
CEMMA
CERWASS
CPRGS
CRP
CRS
DARD
DFD
DfID
EC
FDD
FIPI
FPD
GDP
GIS
GSO
GDLA
HCMC
HMS
ICD
IDT
IUCN
JICA
MARD
MDG
MG
MOC
MOSTE
MPI
NEA
NGO
OECD
PTF
-
UNCED
UNEP
UNFPA
UNDP
UNICEF
UNIDO
VND
VNS
WWF
-
iv
Ch¬ng Tr×nh Trång Míi 5 TriÖu ha Rõng
Ng©n Hµng Ph¸t TriÓn Ch©u ¸
X©y dùng-Ho¹t ®éng-ChuyÓn Giao
Uû Ban D©n Téc vµ MiÒn Nói
Trung T©m Níc S¹ch vµ VÖ sinh M«i Trêng N«ng Th«n (thuéc MARD)
ChiÕn Lîc Toµn DiÖn vÒ Xo¸ §ãi NghÌo vµ T¨ng trëng
Trung t©m khuyÕn n«ng
Tæ Chøc Cøu Trî vµ Ph¸t TriÓn
Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n (c¬ quan cÊp tØnh thuéc MARD)
Côc Ph¸t triÓn L©m NghiÖp (thuéc MARD)
C¬ Quan Ph¸t TriÓn Quèc TÕ (UK)
Uû Ban Ch©u ¢u
Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp (thuéc MARD)
ViÖn §iÒu Tra vµ Quy Ho¹ch Rõng (thuéc MARD)
Côc KiÓm L©m (thuéc MARD)
Tæng s¶n phÈm quèc néi
HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý
Tæng Côc Thèng Kª
Tæng Côc §Þa ChÝnh
Thµnh phè Hå ChÝ Minh
Tæng Côc KhÝ Tîng Thuû V¨n
Vô Hîp T¸c Quèc TÕ (thuéc MARD)
Môc tiªu Ph¸t triÓn Quèc tÕ
HiÖp héi b¶o tån thiªn nhiªn thÕ giíi
C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn NhËt B¶n
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n
Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû (bao gåm IDTs vµ MGs)
Môc tiªu thiªn niªn kû
Bé X©y Dùng
Bé Khoa Häc C«ng NghÖ vµ M«i Trêng
Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T
Côc M«i Trêng (thuéc MOSTE)
Tæ chøc phi chÝnh phñ
Tæ chøc Hîp T¸c vµ Ph¸t TriÓn Kinh TÕ
Nhãm Hµnh §éng Gi¶m NghÌo
(Gåm ChÝnh phñ, c¸c nhµ tµi trî, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ)
Héi nghÞ Liªn HiÖp Quèc vÒ M«i Trêng vµ Ph¸t TriÓn
Ch¬ng Tr×nh M«i Trêng Liªn Hîp Quèc
Tæ chøc D©n sè vµ KÕ ho¹ch ho¸ Gia ®×nh Liªn Hîp Quèc
Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc
Quü Nhi ®ång Liªn Hîp Quèc
Tæ chøc Ph¸t triÓn C«ng nghÞªp Liªn Hîp Quèc
§ång ViÖt Nam
Th«ng TÊn X· ViÖt Nam
Quü quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn, Ch¬ng tr×nh §«ng D¬ng
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tãm t¾t
Mèi liªn kÕt gi÷a §ãi nghÌo vµ M«i trêng. MÆc
dï ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ
trong viÖc gi¶m ®ãi nghÌo, c¸c nguån tµi nguyªn
m«i trêng nh×n chung vÉn ®ang cã xu híng gi¶m
sót. Nhãm c¸c céng ®ång nghÌo ph¶i chÞu ®ùng
vÊn ®Ò nµy nhiÒu h¬n lµ c¸c céng ®ång cã thu nhËp
kh¸ h¬n trong x· héi. Cã mét vµi lý do dÉn ®Õn t×nh
h×nh nµy. §Çu tiªn lµ ngêi nghÌo nh×n chung ph¶i
phô thuéc vµo c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn
nhiÒu h¬n lµ nh÷ng ngêi kh¸ gi¶. HÇu hÕt nh÷ng
ngêi nghÌo cña ViÖt Nam vÉn phô thuéc vµo canh
t¸c n«ng nghiÖp nhá ®Ó sinh sèng, vµ khi chÊt lîng
®Êt vµ níc gi¶m ®i, chÊt lîng cuéc sèng cña hä
còng bÞ gi¶m ®i theo. Ngêi nghÌo còng Ýt cã kh¶
n¨ng h¬n trong viÖc tù b¶o vÖ b¶n th©n hä tríc «
nhiÔm m«i trêng hoÆc ®èi phã víi c¸c vÊn ®Ò vÒ
søc khoÎ do « nhiÔm g©y nªn. H¬n n÷a, c¸c hé gia
®×nh nghÌo thêng bÞ ¶nh hëng do t¸c ®éng cña
thiªn tai nhiÒu h¬n do hä cã Ýt nguån lùc h¬n cho
viÖc t¸i thiªt cuéc sèng cña hä sau thiªn tai.
RÊt may lµ mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng vµ nghÌo
®ãi lµ mét mèi quan hÖ hai chiÒu, vµ c¶i thiÖn chÊt
lîng m«i trêng còng gãp phÇn lµm gi¶m ®ãi
nghÌo. VÝ dô nh c¶i thiÖn hÖ thèng cÊp níc s¹ch
cã thÓ n©ng cao søc khoÎ vµ lµm gi¶m thêi gian tiªu
phÝ vµo viÖc lÊy níc, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cã thêi gian
lµm viÖc kh¸c. ViÖc gi¶m ¶nh hëng cña thiªn tai
®èi víi ngêi nghÌo sÏ lµm cho hä cã ®iÒu kiÖn tiÕp
xóc tèt h¬n víi c¸c sinh kÕ vµ nguån cung cÊp thøc
¨n. Nh÷ng c¶i thiÖn trong qu¶n lý c¸c nguån tµi
nguyªn thiªn nhiªn cã thÓ gióp nh÷ng ngêi nghÌo,
nh÷ng ngêi phô thuéc vµo c¸c nguån tµi nguyªn
n©ng cao møc sèng cña hä. V× vËy, nh÷ng c¶i thiÖn
chung vÒ m«i trêng cã thÓ ®em l¹i lîi Ých cho ngêi
nghÌo.
Môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ (IDT) cho lÜnh vùc
M«i trêng lµ g×? §ã lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c
chiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë tÊt c¶
c¸c níc cho tíi n¨m 2005, ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng xu
híng hiÖn thêi vÒ mÊt m¸t c¸c nguån tµi nguyªn
m«i trêng sÏ ®îc ®æi ngîc mét c¸ch cã hiÖu qu¶
ë c¶ møc toµn cÇu vµ møc quèc gia tríc n¨m 2015.
IDT cho lÜnh vùc M«i trêng liÖu cã phï hîp víi
ViÖt Nam? Nãi ng¾n gän, cã. IDT ph¶n ¸nh môc
tiªu cña ChÝnh phñ trong viÖc thùc hiÖn mét chiÕn
lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ nã rÊt phï
hîp víi cam kÕt cña ChÝnh phñ trong viÖc ®æi ngîc
xu thÕ mÊt m¸t c¸c nguån tµi nguyªn m«i trêng.
HiÖn nay ViÖt Nam ®ang ë ®©u so víi c¸c Môc
tiªu Ph¸t triÓn Quèc tÒ vÒ M«i trêng? ViÖt Nam
®· ®¹t ®îc phÇn thø nhÊt cña IDT (®ã lµ thùc hiÖn
mét chiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho
tíi n¨m 2005), nhng còng gièng nh nhiÒu quèc
gia kh¸c, ViÖt Nam vÉn cÇn ph¶i ®i tiÕp mét chÆng
®êng n÷a míi ®¹t ®îc phÇn cßn l¹i cña môc tiªu
nµy.
Kh«ng cã mét chØ sè ®¬n lÎ nµo cho biÕt khi nµo th×
xu híng mÊt m¸t c¸c nguån tµi nguyªn m«i trêng
bÞ ®æi ngîc v× ®©y lµ mét môc tiªu mµ khi ®¹t ®îc
nã sÏ ph¶n ¸nh mét sè thay ®æi cña t×nh h×nh. Do
®ã, ®Ó theo dâi sù tiÕn bé so víi IDT, cÇn ph¶i cã
c¸c chØ sè trung gian, vµ c¸c chØ sè nµy cÇn ph¶i
phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam
Tãm t¾t c¸c chØ sè trung gian
&K©V¹
*LWU¯
JQQKW
0ÅFWL{XKL§QQD\
1JX¶Q
[F¯QK
6ªOLXF³D0$5'
02&
4X\W p QK F³D
&KQK3K³YW½O
SK³ U·QJ KwQJ
QjP
%zR FzR KwQJ
QjP KLQ WU{QJ
PmL WUo¬QJ TXªF
JLDF³D1($
7½OGkQVªpo°FWLSFQOkXGwL
Y¯LFzFQJX§QQo¯FV{FK
7½OSK³U·QJVRY¯LW¨QJGLQWFK
FxQo¯F
7½OFzFWU{PJLzPVzWFKWOo°QJ
Qo¯FYwNKmQJNKFKRWK\V»FxL
WKLQVRY¯LFzFWKmQJVªQQ
&nV
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
v
Tãm t¾t
chóng cÇn ph¶i ®îc quèc gia ho¸. Ba chØ sè trung
gian ®· ®îc lùa chän sau c¸c cuéc tham vÊn réng
r·i víi c¸c c¬ quan ChÝnh phñ liªn quan vµ c¸c nhµ
tµi trî.
qua c¸c líp häc ®µo t¹o c¸n bé nguån ®µo t¹o ë cÊp
trung ¬ng vµ sö dông nh÷ng c¸n bé nguån ®ã ®i
c¸c tØnh, huyÖn vµ x· ®Ó nh©n réng.
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch.
ChØ sè nµy nh»m ®o ®îc sè lîng ngêi ®îc tiÕp
cËn l©u dµi víi níc s¹ch so víi tæng sè d©n. §©y lµ
mét chØ sè ®îc sö dông rÊt réng r·i c¶ trong níc
vµ quèc tÕ v× nã cã tÝnh liªn ngµnh vµ ®ång thêi ®a
ra th«ng tin vÒ m«i trêng, søc khoÎ vµ h¹ tÇng c¬
së.
KhÝa c¹nh chÝnh s¸ch cña chØ sè
níc an toµn
ChiÕn lîc quèc gia vÕ cung cÊp níc s¹ch vµ vÖ
sinh n«ng th«n ®Õn n¨m 2020 lu ý r»ng ®Þnh nghÜa
vÒ níc an toµn còng gièng nh níc s¹ch.
ChiÕn lîc nµy ®Þnh nghÜa r»ng nuíc s¹ch lµ níc
®¸p øng ®îc 51 th«ng sè thuéc tiªu chuÈn 505 cña
Bé Y TÕ.
Tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2000, Viªt Nam ®· n©ng
tæng tû lÖ tiÕp cËn víi níc s¹ch lªn 13%, trung
b×nh 4,6% mét n¨m. §©y lµ mét trong nh÷ng tû lÖ
®¹t tiÕn bé nhanh nhÊt thÕ giíi. Theo sè liÖu cña
UNICEF, Sri Lanka, Nepal vµ Paraguay lµ nh÷ng
níc cã tû lÖ tiÕp cËn víi níc s¹ch t¨ng nhanh
nhÊt thÕ giíi trong vµi thËp kû qua nhng nh÷ng
níc nµy hµng n¨m chØ t¨ng 1,7% 2. §Ó ®¹t ®îc
môc tiªu cña chÝnh phñ lµ 85% nguêi sÏ ®îc cung
cÊp níc s¹ch vµo n¨m 2010 vµ 100% vµo n¨m 2020,
ViÖt Nam cÇn møc t¨ng trung b×nh mçi n¨m lµ 3,3%
trong thêi gian 2010 ®Õn 2020. §¹t ®îc môc tiªu
nµy lµ cã thÓ nÕu chÝnh phñ vÉn u tiªn ng©n s¸ch
cho vÊn ®Ò tiÕp cËn víi níc s¹ch trong vßng 20
n¨m tíi
Cã mét sè c¸ch kh¸c Ýt tèn kÐm h¬n cã thÓ lµm c¶i
thiÖn hÖ thèng thu thËp ®Ó x©y dùng cho chØ sè nµy.
Thø nhÊt lµ tiªu chuÈn hãa ®Þnh nghÜa tiÕp cËn víi
níc s¹ch. §èi víi ViÖt Nam, viÖc sö dông chØ sè
mÆc ®Þnh gÇn ®óng níc dïng ®îc cã thÓ gióp
chuÈn ho¸ viÖc thu thËp th«ng tin nhng kh«ng mÊt
thªm nhiÒu chi phÝ l¾m. ViÖc thø hai lµ tËp trung
thªm vµo viÖc b¶o vÖ níc kh«ng bÞ « nhiÔm, h¬n lµ
xö lý níc sau khi ®· bÞ « nhiÔm râ rµng lµ phßng
chèng « nhiÔm th× sÏ dÔ dµng h¬n lµm s¹ch níc ®·
bÞ « nhiÔm. Thø ba lµ tæ chøc ®µo t¹o cho c¸c c¸n
bé thu thËp sè liÖu. §iÒu nµy cã thÓ lµm ®îc th«ng
1
2
§Ó ®¶m b¶o tiÕp cËn víi níc s¹ch ®îc l©u dµi, cÇn
nhÊn m¹nh h¬n tíi ph¸t triÓn rõng ®Çu nguån. ViÖc
t¨ng c¸c khu rõng b¶o vÖ lu vùc níc lµ mét ho¹t ®éng
lµm c¶i thiÖn ®¸ng kÓ tû lÖ tiÕp cËn víi níc s¹ch. C¸c
sè liÖu ®· cho thÊy r»ng mÆc dï ChÝnh phñ ®· cã c¸c
quy ®Þnh vµ luËt b¶o vÖ rõng ®Ó b¶o vÖ c¸c khu rõng ®Çu
nguån, ho¹t ®éng ph¸ rõng trong khu vùc rõng ®Çu
nguån vÉn ®ang cßn lµ mét vÊn ®Ò.
§Ó ®¶m b¶o lîng níc s¹ch, cÇn chó träng ®Õn viÖc
lo¹i bá c¸c nguån g©y « nhiÔm (c¶ trong sinh ho¹t vµ
trong c«ng nghiÖp). Côc M«i trêng ®îc giao nhiÖm
vô kiÓm so¸t « nhiÔm m«i trêng nhng c¬ quan nµy
míi ®îc thµnh lËp víi kinh phÝ cßn rÊt h¹n hÑp. C¶i
thiÖn qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vµ thi hµnh c¸c quy ®Þnh hiÖn
cã vÒ qu¶n lý níc ®Æc biÖt lµ §iÒu 18 cña LuËt Tµi
nguyªn níc1sÏ t¹o ra hiÖu qu¶ râ rÖt ®èi víi chÊt
lîng níc mÆt.
Tû lÖ che phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc.
ChØ sè nµy ®îc ®o b»ng diÖn tÝch ®Êt cã rõng so
víi tæng diÖn tÝch c¶ níc. Tû lÖ che phñ rõng lµ
mét trong nh÷ng chØ sè ®îc sö dông réng r·i ë
trong níc vµ quèc tÕ. So víi khu vùc vµ thÕ giíi,
ViÖt Nam ®· cã u thÕ h¬n vÒ tû lÖ che phñ rõng.
Kh«ng gièng nh hÇu hÕt c¸c níc l¸ng giÒng, ViÖt
Nam hÇu nh ®· ng¨n chÆn ®îc xu híng gi¶m tû
lÖ che phñ rõng. Xem xÐt c¸c xu híng hiÖn nay vµ
møc ®é hç trî vÒ tµi chÝnh th× môc tiªu cña ChÝnh
phñ lµm t¨ng diÖn tÝch rõng lªn ®Õn 43 % tæng diÖn
tÝch c¶ níc vµo n¨m 2010 lµ hoµn toµn cã thÓ lµm
®îc.
Qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu vÒ tû lÖ phñ rõng cÇn ®îc
c¶i thiÖn tríc hÕt lµ cÇn cã ®îc mét ®Þnh nghÜa
chÝnh thøc tû lÖ phñ rõng bao gåm nh÷ng g×. Thø
hai lµ, chØ nªn cã mét c¬ quan cña ChÝnh phñ thu
thËp c¸c th«ng tin vÒ tû lÖ che phñ rõng, thay v× lµ
ba c¬ quan nh hiÖn nay (GSO, GDLA vµ MARD).
Thø ba lµ x©y dùng ®îc mét hÖ thèng ph©n lo¹i
rõng vµ ®Êt rõng cã tÝnh khoa häc nhng cÇn ph¶i
®¬n gi¶n. Thø t lµ, gi¶i quyÕt viÖc thiÕu c¸c kh«ng
§iÒu nµy lµm râ c¸c yªu cÇu vÒ th¶i níc th¶i.
www.oecd.org/dac/indicators.
21 August 2001
vi
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tãm t¾t
KhÝa c¹nh chÝnh s¸ch cña chØ sè
vÒ tû lÖ phñ rõng
Trong khi c¸c môc tiªu vÒ mÆt sè lîng cña Ch¬ng
tr×nh 5 TriÖu ha rõng cña ChÝnh Phñ dêng nh ®· ®¹t
®îc th× chÊt lîng cña diÖn tÝch rõng ®· trång ®îc
hÇu nh cha râ rµng l¾m. C¸c loµi c©y ngo¹i nhËp ®îc
trång réng r·i ë ViÖt Nam, vµ rÊt nhiÒu loµi trong sè ®ã
cã tÝnh lan réng nhanh chãng, lÊn ¸t c¶ c¸c loµi b¶n ®Þa.
ChØ thÞ sè 19/1999/CT-TTG vµ QuyÕt ®Þnh sè 175/1998/
Q§/BNN/KHCN khuyÕn khÝch trång c¸c loµi c©y b¶n
®Þa nhng c¶ hai v¨n b¶n nµy ®Òu kh«ng ®i tíi híng
dÉn hç trî trång xen canh c¸c loµi c©y b¶n ®Þa trong khi
trång rõng. NÕu ®îc thÕ, rõng trång sÏ cã thªm ®é ®a
d¹ng sinh häc.
Mét vÊn ®Ò chÝnh s¸ch kh¸c lµ nhu cÇu trong níc vÒ gç
v¸n lµ rÊt lín. HiÖn nay, nhu cÇu nµy ®ang ®îc ®¸p øng
b»ng nhËp khÈu gç tõ Lµo vµ Cam pu chia. Cho tíi cuèi
cïng, ViÖt Nam cÇn ph¶i tù cung cÊp ®îc nhu cÇu
trong níc vÒ s¶n xuÊt gç v¸n. §Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu
l©u dµi, ViÖt Nam cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch
c¸c khu rõng s¶n xuÊt cã trång c¸c lo¹i c©y gç mÒm mäc
nhanh vµ kh«ng khuyÕn khÝch sö dông c¸c lo¹i gç cøng
mäc chËm. CÇn xem xÐt c¸c lùa chän vÒ chÝnh s¸ch
nh»m lµm t¨ng møc ®é tham gia cña khu vùc t nh©n
trong khu vùc rõng s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ kÕt hîp víi ho¹t
®éng kinh doanh gç cã chøng chØ.
¶nh ®îc cËp nhËt vÒ møc ®é phñ rõng, thiÕu c¸n
bé ®äc ¶nh cã kinh nghiÖm, vµ thiÕu ho¹t ®éng ®µo
t¹o vÒ ®éng thùc vËt cho c¸c c¸n bé ngµnh trÎ.
Tû lÖ c¸c tr¹m quan tr¾c chÊt lîng níc vµ kh«ng
khÝ cho thÊy nh÷ng c¶i thiÖn trªn d÷ liÖu nÒn. ChØ
sè nµy cho biÕt tû lÖ c¸c tr¹m gi¸m s¸t chÊt lîng
níc vµ kh«ng khÝ thuéc Côc M«i Trêng (NEA)
b¸o c¸o cã nhËn thÊy c¸c c¶i thiÖn 4 th«ng sè «
nhiÔm so víi th«ng sè nÒn n¨m 1995 (sè liÖu thu
thËp ®îc xa nhÊt hiÖn cã). ChØ sè nµy ®îc dùa
trªn sè liÖu rót ra tõ B¸o c¸o HiÖn tr¹ng m«i trêng
quèc gia hµng n¨m cña NEA vµ xem xÐt 4 th«ng sè
quan träng vÒ « nhiÔm níc vµ kh«ng khÝ.
ChØ sè nµy cho biÕt møc ®é « nhiÔm trªn 5 dßng
s«ng lín cña ViÖt Nam vµ t¹i 6 khu vùc gi¸m s¸t «
nhiÔm kh«ng khÝ t¹i c¸c khu vùc c«ng nghiÖp vµ ®«
thÞ. C¸c ®iÓm thu thËp sè liÖu ®îc ®Æt t¹i khu vùc
miÒn B¾c, miÒn Trung vµ miÒn Nam ViÖt Nam, t¹i
c¸c ®Þa ®iÓm cã kh¶ n¨ng dÔ bÞ « nhiÔm nhÊt. MÆc
dï phÇn lín c¸c tr¹m gi¸m s¸t chÊt lîng níc vµ
kh«ng khÝ thuéc NEA cho biÕt cã nhËn thÊy c¶i thiÖn
so víi møc ®o ®îc n¨m 1995, xu híng ph¸t triÓn
cña 4 th«ng sè ®o ®îc cã phÇn tiªu cùc mçi n¨m,
ngµy cµng cã Ýt h¬n sè tr¹m ®a ra b¸o c¸o møc ®é
« nhiÔm Ýt h¬n so víi møc « nhiÔm cña n¨m lµm
nÒn so s¸nh.
ViÖc thu thËp sè liÖu cho chØ sè nµy cã thÓ ®îc c¶i
thiÖn b»ng c¸ch ®Æt thªm c¸c tr¹m gi¸m s¸t, n©ng
tÇn suÊt thu thËp sè liÖu vµ thªm vµo mét vµi th«ng
sè « nhiÔm kh¸c ®Ó n©ng cao chÊt lîng chØ sè tËp
hîp
Nh÷ng chØ sè nµy lµ c«ng cô ®Ó theo dâi sù thay
®æi. Trong khi cã rÊt nhiÒu nh÷ng chØ sè m«i trêng
cho biÕt nh÷ng thay ®æi quan träng, chØ cã mét Ýt
nh÷ng thay ®æi m«i trêng ®îc theo dâi lµ cã t¸c
®éng ®Õn sù nghÌo ®ãi vµ ngêi nghÌo. Ba chØ sè
m«i trêng ®îc lùa chän ®Òu theo dâi nh÷ng biÕn
®æi cã t¸c ®éng ®Õn nghÌo ®ãi vµ ngêi nghÌo còng
nh ®Õn m«i trêng. §ã lµ bëi v× c¸c mèi liªn hÖ
gi÷a nghÌo ®ãi vµ m«i trêng cña c¸c chØ sè nµy
®îc quèc tÕ sö dông réng r·i. Ba chØ sè nµy cung
cÊp thªm lîi Ých cña viÖc phñ xanh l¸ c©y cho m«i
trêng (phñ rõng), xanh da trêi (níc s¹ch) vµ
n©u (« nhiÔm níc vµ kh«ng khÝ).
KhÝa c¹nh chÝnh s¸ch vÒ chØ sè « nhiÔm níc
vµ kh«ng khÝ
Theo B¸o c¸o HiÖn tr¹ng M«i trêng Quèc gia n¨m
2000 cña NEA:
CÇn x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c«ng
nghÖ s¶n xuÊt s¹ch h¬n víi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ u
tiªn cho c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu vµ ¸p dông c¸c
c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¹ch h¬n;
C«ng bè c¸c c«ng cô kinh tÕ hç trî nguyªn t¾c
ngêi g©y « nhiÔm ph¶i tr¶ tiÒn vµ ngêi dïng
níc ph¶i tr¶ tiÒn níc;
N©ng cao chÊt lîng c«ng t¸c thu thËp sè liÖu; vµ
TiÕp tôc n©ng cao nhËn thøc cña céng ®ång vÒ b¶o vÖ
vµ qu¶n lý níc;
Thùc hiÖn c¸c ®¸nh gi¸ vÒ t¸c ®éng m«i trêng ®èi
víi tÊt c¶ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi;
Ph¸t triÓn sö dông khÝ thiªn nhiªn ho¸ láng vµ dÇu
nhÑ thay cho than ®¸ vµ dÇu má cã hµm lîng sulphua
cao;
KhuyÕn khÝch sö dông khÝ ®èt sinh häc ë c¸c vïng
n«ng th«n; vµ
Ph¸t triÓn n¨ng lîng mÆt trêi, giã vµ c¸c nguån ®Þa
nhiÖt
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
vii
1. Tæng quan
1.1
C¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Quèc tÕ lµ g×?
Vµo nh÷ng n¨m 1990, mét lo¹t c¸c héi nghÞ cña
Liªn HiÖp Quèc ®· ®îc tæ chøc nh»m th¶o luËn
c¸c vÊn ®Ò then chèt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Héi
nghÞ cña Liªn HiÖp quèc vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn
(UNCED) ®îc tæ chøc t¹i Rio de Janeiro Héi
nghÞ Thîng ®Ønh thÕ giíi vµo th¸ng 6 n¨m 1992
lµ mét trong c¸c sù kiÖn ®ã. KÕt qu¶ cña héi nghÞ
Rio vµ c¸c héi nghÞ kh¸c cña Liªn HiÖp Quèc3 ®·
®îc tæng hîp trong mét tµi liÖu ®îc Uû Ban Hç
trî Ph¸t triÓn cña Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t
triÓn (OECD) xuÊt b¶n n¨m 19964. Tµi liÖu nµy bao
gåm phÇn dù th¶o ®Çu tiªn cña 7 Môc tiªu ph¸t triÓn
quèc tÕ (IDTs).5 Môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ vÒ m«i
trêng ®îc rót ra tõ kÕt qu¶ cña Héi nghÞ Rio
chñ yÕu tõ Ch¬ng tr×nh Hµnh ®éng 21, lµ mét
b¶n kÕ ho¹ch cã tÝnh toµn cÇu cho ph¸t triÓn bÒn
v÷ng trong thÕ kû 21.
C¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Quèc tÕ
6
1.Gi¶m nöa tû lÖ sè ngêi ®ang sèng trong t×nh tr¹ng
nghÌo ®ãi cïng cùc tríc n¨m 2015.
2. Phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc ë tÊt c¶ c¸c níc ®Õn tríc
n¨m 2015.
3. §¹t ®îc tiÕn bé ®¸ng kÓ híng tíi c«ng b»ng vÒ
giíi vµ trao quyÒn cho phô n÷ b»ng c¸ch xo¸ bá sù
chªnh lÖch vÒ giíi tÝnh trong gi¸o dôc tiÓu häc vµ
trung häc c¬ cë ®Õn tríc n¨m 2005.
4. Gi¶m 2 phÇn 3 tû lÖ chÕt ë trÎ s¬ sinh vµ ë trÎ em díi
5 tuæi tríc n¨m 2015.
5. Gi¶m 3 phÇn 4 tû lÖ chÕt do mang thai tríc n¨m
2015.
6. TiÕp cËn víi dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n th«ng
qua hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu cho tÊt c¶
c¸c c¸ nh©n ë løa tuæi phï hîp cµng sím cµng tèt vµ
kh«ng muén h¬n n¨m 2015.
7. Thùc hiÖn c¸c chiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn
v÷ng ë tÊt c¶ c¸c níc tríc n¨m 2005, qua ®ã ®¶m
b¶o c¸c xu híng hiÖn thêi vÒ mÊt m¸t c¸c nguån tµi
nguyªn m«i trêng sÏ ®îc ®¶o ngîc mét c¸ch cã
hiÖu qu¶ ë c¶ møc toµn cÇu vµ quèc gia tríc n¨m
2015.
Trong vßng 5 n¨m trë l¹i ®©y, sù ñng hé ®èi víi c¸c
IDT ngµy cµng t¨ng lªn. Nh÷ng Môc tiªu nµy ®·
®îc mét sè c¸c c¬ quan cña UN, Ng©n hµng ThÕ
giíi, Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ, Liªn minh Ch©u ¢u, c¸c
níc thuéc khèi OECD, 77 níc tham gia Tho¶
thuËn Cotonou, chÊp thuËn; vµ gÇn ®©y h¬n 191 quèc
gia tham gia Héi nghÞ thîng ®Ønh Thiªn niªn kû
cña Liªn hiÖp quèc tæ chøc vµo th¸ng 9 n¨m 2000
®· th«ng qua. Tuyªn bè cña Héi nghÞ Thîng ®Ønh
Thiªn niªn kû cßn nhÊn m¹nh h¬n vÊn ®Ò nµy vµ sö
dông c¸c IDT lµm c¬ së ®Ó x©y dùng nªn 11 Môc
®Ých Thiªn niªn kû (MGs).7 Nh÷ng MGs nµy ®·
thªm vµo mét sè môc tiªu míi vµ bá ®i 2 IDT, lµ
IDT vÒ søc khoÎ sinh s¶n vµ bÒn v÷ng vÒ m«i trêng.
Nh»m lµm cho c¸c IDTs vµ MGs hoµ hîp víi nhau
h¬n, mét nhãm chØ sè thø ba ®· b¾t ®Çu ®îc x©y
dùng. C¸c c¬ quan cña UN, Ng©n Hµng thÕ giíi,
Quü tiÒn tÖ quèc tÕ vµ OECD ®· ®a ra dù th¶o C¸c
Môc ®Ých ph¸t triÓn thiªn niªn kû (MDGs). Cã 7
môc ®Ých chung vµ 11 môc tiªu cô thÓ. MDG ®èi
víi lÜnh vùc m«i trêng rÊt gÇn víi IDT vÒ m«i trêng
nhng cã thªm 2 vÊn ®Ò n÷a ®· ®îc ®a thªm vµo:
§Õn n¨m 2015, gi¶m nöa tû lÖ sè ngêi kh«ng
®îc tiÕp cËn bÒn v÷ng tíi c¸c nguån níc an toµn,
vµ tríc n¨m 2020, ®¹t ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ®èi
víi cuéc sèng cña Ýt nhÊt lµ 100 triÖu ngêi sèng
trong c¸c khu æ chuét.8
Do trong c¸c MG kh«ng cã mét môc tiªu nµo liªn
quan tíi m«i trêng, do tÝnh chÊt dù th¶o cña MDGs
vµ nh÷ng ph¹m vi liªn quan trong phô lôc 2, b¸o c¸o
nµy chØ tËp trung vµo vÊn ®Ò quèc gia ho¸ IDT vÒ
m«i trêng. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò tiÕp cËn víi níc
s¹ch còng ®îc ®a vµo trong c¸c IDT vÒ m«i trêng
®· ®îc quèc gia ho¸.
1.2
Mét trong rÊt nhiÒu
B¸o c¸o nµy lµ mét trong 8 b¸o c¸o do c¸c nhãm
c«ng t¸c riªng rÏ chÞu tr¸ch nhiÖm dù th¶o nh»m
tiÕn hµnh quèc gia ho¸ c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Quèc
tÕ cho ViÖt Nam
3
C¸c héi nghÞ kh¸c cña Liªn HiÖp quèc (UN) v× c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ bao gåm: Héi nghÞ toµn thÕ giíi lÇn thø t vÒ phô n÷ t¹i B¾c Kinh,
(th¸ng 9 n¨m 1995); Héi nghÞ thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi t¹i Copenhagen (th¸ng 3 n¨m 1995); vµ Héi nghÞ quèc tÕ vÒ D©n sè vµ
ph¸t triÓn t¹i Cairo, (th¸ng 9 n¨m 1994).
4
5
6
7
th
§Þnh h×nh thÕ kû 21 : §ãng gãp vµo hîp t¸c ph¸t triÓn, OECD, 1996.
C¸c Môc tiªu ph¸t triÓn quèc tÕ (IDT) cßn ®îc biÕt ®Õn víi c¸i tªn Môc ®Ých ph¸t triÓn quèc tÕ (IDGs).
T¹i ®Þa chØ http://www.dfid.gov.uk/public/what/strategy_papers/ target_strategy.html, 17/7/01.
C¸c ®o¹n 19 & 20 cña Tuyªn bè thiªn niªn kû cña Liªn HiÖp quèc, Phiªn häp toµn thÓ lÇn thø 8, ngµy 8 th¸ng 9 n¨m 2000.
8
Theo dâi c¸c Môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû ë cÊp quèc gia, Nhãm ph¸t triÓn UN, b¶n th¶o ngµy 7/8/2001.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
1
Tæng quan
Nhãm c«ng t¸c so¹n th¶o b¸o c¸o nµy ®îc Ch¬ng
tr×nh ph¸t triÓn Liªn hiÖp quèc tæ chøc vµ bao gåm:
Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T (MPI); Bé N«ng NghiÖp vµ
Ph¸t TriÓn N«ng Th«n (MARD); Bé Khoa Häc, C«ng
NghÖ vµ M«i Trêng (MOSTE), Uû Ban D©n Téc vµ
MiÒn Nói (CEMMA); Trung T©m S¶n XuÊt S¹ch H¬n
cña ViÖt Nam; C¬ Quan Hîp T¸c Ph¸t TriÓn NhËt
B¶n (JICA); Quü Nhi §ång Liªn HiÖp Quèc
(UNICEF); Tæ Chøc Ph¸t TriÓn C«ng NghiÖp cña
Liªn HiÖp Quèc (UNIDO); Ch¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn
Liªn HiÖp Quèc (UNDP) vµ Quü Quèc TÕ vÒ B¶o
VÖ Thiªn Nhiªn (WWF).
WWF ®îc mêi ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc so¹n
th¶o b¸o c¸o vÒ IDT nµy theo M« t¶ c«ng viÖc chung
®îc Nhãm c«ng t¸c ®· ®ång ý (Phô lôc 2). WWF
®· ho¹t ®éng trong ngµnh m«i trêng cña ViÖt Nam
tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1980 vµ cã h¬n 55 c¸n bé c«ng
t¸c trªn toµn quèc, tËp trung vµo viÖc b¶o tån m«i
trêng bÒn v÷ng cña ViÖt Nam vµ ph¸t triÓn bÒn
v÷ng.
Víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng c¬ quan tham gia
so¹n th¶o ChiÕn Lîc b¶o tån ThÕ giíi ngay tõ lóc
cßn s¬ khai vµo n¨m 1980 mµ sau nµy ®· lµm cho
thuËt ng÷ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®îc sö dông réng
r·i, WWF tõ l©u ®· tin ch¾c r»ng ho¹t ®éng b¶o tån
kh«ng ®i ngîc l¹i víi ho¹t ®éng ph¸t triÓn. Loµi
ngêi sÏ kh«ng cã t¬ng lai trõ phi thiªn nhiªn vµ
c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®îc b¶o tån, vµ
ho¹t ®éng b¶o tån sÏ kh«ng thÓ x¶y ra nÕu kh«ng
cã ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Ó lµm gi¶m bít sù ®ãi nghÌo
vµ nçi khæ cùc cña hµng tr¨m triÖu ngêi, ®ã lµ mét
®o¹n trÝch trong mét Ên phÈm gÇn ®©y cña WWF9.
Víi t c¸ch lµ mét tæ chøc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc
b¶o tån, WWF tin r»ng nghÌo ®ãi vµ m«i trêng cã
liªn quan ®Õn nhau vµ cã thÓ võa c¶i thiÖn sinh kÕ cña
ngêi nghÌo, võa cã thÓ b¶o tån m«i trêng.
1.3
NghÌo ®ãi vµ m«i trêng
MÆc dï ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé rÊt lín
trong gi¶m ®ãi nghÌo, víi thu thËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi ®· t¨ng gÊp ®«i so víi nh÷ng n¨m 1990, nghÌo
®ãi vÉn lµ mét t×nh tr¹ng phæ biÕn. ViÖt Nam lµ mét
Ai g©y ra sù xuèng cÊp vÒ m«i trêng? Mét
nhËn thøc sai lÇm
RÊt nhiÒu ngêi trªn toµn thÕ giíi tin r»ng ngêi nghÌo
g©y ra sù xuèng cÊp vÒ m«i trêng. Tuy nhiªn ngµy
cµng cã nhiÒu b»ng chøng cho thÊy r»ng cã thÓ ngêi
nghÌo g©y ra mét sè sù xuèng cÊp vÒ m«i trêng nhng
hä kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n chñ yÕu. Ngêi nghÌo
nh×n chung Ýt cã ph¬ng tiÖn ®Ó cã thÓ t¸c ®éng ®Õn
m«i trêng cña hä mét c¸i ca tay ®Ó c¾t c©y, mét con
thuyÒn ®¸nh c¸ nhá, hoÆc chØ lµ mét xÝ nghiÖp s¶n xuÊt
thñ c«ng nghiÖp. T¹i ViÖt Nam, còng gièng nh ë c¸c
níc kh¸c, chÝnh nh÷ng ngêi giµu cã h¬n vÒ mÆt kinh
tÕ (thêng lµ tõ bªn ngoµi vµo) l¹i lµ nh÷ng ngêi cã
vèn ®Ó tµi trî cho c¸c c«ng cô ®Ó t¸c ®éng tíi m«i trêng
theo qui m« lín h¬n- c¸c m¸y ca d©y chuyÒn vµ nhµ
m¸y chÕ biÕn gç, thuèc næ vµ thuèc xyanua ®Ó ®¸nh c¸,
hoÆc duy tr× c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp cì lín. NÕu tÝnh
¶nh hëng tÝch luü cña rÊt nhiÒu ngêi nghÌo tõ nh÷ng
¶nh hëng nhá do hä g©y ra, th× ta còng ®îc mét sù
xuèng cÊp râ rÖt, nhng chÝnh nh÷ng ngêi khai th¸c
m«i trêng cì võa vµ lín míi lµ nh÷ng ngêi t¸c ®éng
ghª gím tíi m«i trêng ë tÊt c¶ c¸c níc.
trong nh÷ng níc n«ng nghiÖp cã mËt ®é d©n sè
lín nhÊt trªn thÕ giíi,10 víi sè d©n cø sau 40 n¨m l¹i
t¨ng gÊp ®«i, nÕu tÝnh theo tû lÖ t¨ng d©n sè hiÖn
nay. ViÖt Nam vÉn cha t×m ®îc mét gi¶i ph¸p tæng
hîp nµo ®Ó ®èi phã toµn diÖn víi t×nh h×nh nghÌo
®ãi vµ sè d©n t¨ng rÊt nhanh nµy cña níc m×nh.
Mét trong nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc ®ã lµ xu híng
gi¶m chung cña c¸c nguån tµi nguyªn m«i trêng.
§Ó cã thÓ thay ®æi xu híng nµy ®ßi hái ph¶i xem
xÐt ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa. Mét trong nh÷ng
nguyªn nh©n Êy ®ã lµ sù nghÌo ®ãi.
NghÌo ®ãi vµ m«i trêng cã quan hÖ mËt thiÕt víi
nhau: §iÒu g× x¶y ra víi mét trong 2 mÆt sÏ ¶nh
hëng ®Õn mÆt kia. Nh÷ng c¶i thiÖn vÒ m«i trêng
cã thÓ dÉn ®Õn gi¶m nghÌo ®ãi. Mét nghiªn cøu
chung gÇn ®©y do DfID, EC,UNDP, vµ Ng©n hµng
thÕ giíi thùc hiÖn ®· chØ ra nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a
nghÌo ®ãi vµ m«i trêng ®· cho r»ng viÖc qu¶n lý
m«i trêng tèt h¬n lµ chiÕc ch×a kho¸ cho viÖc gi¶m
®ãi nghÌo.11
9
WWF kû niÖm 40 n¨m ®æi míi ho¹t ®éng b¶o tån. Elizabeth A. Foley, WWF quèc tÕ, th¸ng 8 n¨m 2001.
10
11
ViÖt Nam ®øng thø 5 sau Ên §é, Bangladesh, Rwanda vµ Burundi. (C¸c chØ sè ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 2001 phÇn: sè d©n trªn mçi hectare vµ
c¸c níc cã h¬n 30% GDP tõ n«ng nghiÖp.
Liªn hÖ gi÷a nghÌo ®ãi vµ qu¶n lý m«i trêng ®îc chuÈn bÞ bëi DFID, EC, UNDP vµ Ng©n hµng ThÕ giíi, Dù th¶o T vÊn, Th¸ng1 2002. Trang
xi
2
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tæng quan
NghÌo ®ãi vµ m«i trêng cã mèi quan hÖ hai chiÒu:
c¶i thiÖn m«i trêng cã thÓ lµm gi¶m ®ãi nghÌo vµ
gi¶m ®ãi nghÌo cã thÓ c¶i thiÖn m«i trêng. Bëi vËy
cÇn ph¶i ph©n tÝch nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a nghÌo ®ãi
vµ m«i trêng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng can thiÖp m«i trêng
mµ gióp gi¶m ®ãi nghÌo. ë ViÖt Nam, mèi liªn hÖ gi÷a
nghÌo ®ãi vµ m«i trêng thÓ hiÖn râ nhÊt trong 3 lÜnh
vùc: søc khoÎ, thiªn tai, vµ tµi nguyªn rõng
Mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng, søc kháe, vµ nghÌo
®ãi
dÔ bÞ tæn th¬ng h¬n nam giíi khi bÞ t¸c ®éng bëi «
nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ. TrÎ em còng høng chÞu
níc bÈn vµ sù « nhiÔm kh«ng khÝ nhiÒu h¬n do
kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn th¬ng vÒ thÓ chÊt cña chóng.
NghÌo ®ãi cã xu híng lµm t¨ng nh÷ng nguy c¬
tæn h¹i søc khoÎ do m«i trêng ®Æc biÖt lµ ë khu
vùc thµnh thÞ. Ngêi nghÌo ë thµnh thÞ thêng ph¶i
lµm nh÷ng c«ng viÖc cã nguy c¬ g©y tæn h¹i cho
søc khoÎ cao, Ýt ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch h¬n vµ
sèng ë nh÷ng khu vùc bÞ « nhiÔm nhiÒu h¬n.
Theo mét nghiªn cøu gÇn ®©y, gÇn 1/5 toµn bé g¸nh
nÆng do bÖnh tËt ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ
liªn quan víi nh÷ng yÕu tè m«i trêng.12 Thùc tÕ
cho thÊy, ë c¸c níc nµy nh÷ng yÕu tè m«i trêng
g©y ra bÖnh tËt vµ tµn tËt nhiÒu h¬n bÊt cø nh÷ng
yÕu tè nµo kh¸c hoÆc lµ c¸c nguyªn nh©n g©y ra
bÖnh tËt13. Trªn thÕ giíi, cã b»ng chøng cho thÊy
r»ng « nhiÔm níc vµ « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ
lµ hai h×nh thøc quan träng nhÊt mµ c¸c yÕu tè m«i
trêng cã ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ ngêi nghÌo.
Trong sè 20% sè ngêi nghÌo nhÊt thÕ giíi, bÖnh Øa
ch¶y vµ viªm nhiÔm ®êng h« hÊp lµ 2 nguyªn nh©n
chñ yÕu tiªn g©y tö vong14.
§Ó cã thÓ gi¶i quyÕt tèt nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc
cña vÊn ®Ò m«i trêng ë ViÖt Nam, cÇn t¨ng cêng
nh÷ng hµnh ®éng m«i trêng trong nh÷ng chiÕn
lîc vµ ch¬ng tr×nh y tÕ. CÇn chó träng gi¶i quyÕt
tËn gèc nh÷ng nguyªn nh©n m«i trêng g©y ra bÖnh
tËt h¬n lµ ch÷a bÖnh.VÝ dô, viÖc x©y thªm nhiÒu
bÖnh viÖn mµ kh«ng ®Çu t vµo c¸c ho¹t ®éng m«i
trêng b¶o vÖ søc khoÎ sÏ trë thµnh lµ mét h×nh
thøc ®Çu t kh«ng dùa trªn lîi Ých vÒ chi phÝ- hiÖu
qu¶.
Gi¶m « nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ (phÇn lín tõ
viÖc ®èt ®Ó nÊu níng) sÏ gi¶m t×nh tr¹ng viªm
nhiÔm ®êng h« hÊp vµ nh÷ng bÖnh h« hÊp c¬ héi
nh bÖnh lao. N©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi níc
s¹ch sÏ gi¶m kh¶ n¨ng g©y ra bÖnh Øa ch¶y, lþ,
th¬ng hµn, vµ bÖnh t¶. Tuy nhiªn, chØ tiÕp cËn víi
níc s¹ch kh«ng th«i th× cha ®ñ. Kinh nghiÖm trªn
thÕ giíi cho thÊy r»ng ®Ó ®¶m b¶o søc khoÎ tèt, sè
lîng níc cßn quan träng h¬n chÊt lîng níc15.
ViÖt Nam lµ mét níc dÔ bÞ thiªn tai ®Æc biÖt lµ b·o,
lôt, vµ h¹n h¸n. Trung b×nh h¬n mét triÖu ngêi mét
n¨m cÇn ®îc cøu n¹n khÈn cÊp v× lý do thiªn tai16.
RÊt nhiÒu ngêi trong sè hä míi chØ chím ë trªn
møc sèng nghÌo khæ vµ ¶nh hëng thiªn tai thêng
®Èy hä trë l¹i nghÌo ®ãi. Dù th¶o ChiÕn lîc toµn
diÖn vÒ t¨ng trëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña
ChÝnh phñ cho r»ng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
c¬ b¶n cña nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam lµ tÝnh dÔ tæn
th¬ng cña ®a sè ngêi nghÌo ®èi víi thiªn tai.17
H¬n n÷a, møc ®é thiªn tai ngµy cµng lín h¬n trªn
thÕ giíi khi mµ ngµy cµng cã nhiÒu ngêi chuyÓn
®Õn sinh sèng ë n¬i dÔ x¶y ra thiªn tai vµ bëi sù
thay ®æi khÝ hËu. Kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy
r»ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó gi¶m ¶nh hëng cña thiªn tai
Khi nh÷ng yÕu tè m«i trêng t¸c ®éng xÊu ®Õn søc
khoÎ kh«ng ®îc gi¶i quyÕt th× chÝnh nh÷ng nhãm
dÔ bÞ tæn th¬ng ë khu vùc nghÌo lµ nh÷ng ngêi
ph¶i chÞu ¶nh hëng nhiÒu nhÊt. Nh÷ng phô n÷
nghÌo, do vai trß x· héi vµ kinh tÕ cña hä, thêng
12
13
14
15
16
17
Mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng, nghÌo ®ãi, vµ thiªn
tai
Ibid.Trang 8
Ibid.
Nh÷ng chØ sè m«i trêng-nghÌo ®ãi, Priya Shyamsundar,Phßng M«i trêng Ng©n hµng ThÕ giíi, th¸ng1 2002. Trang 5
Ibid. Trang 6
PhÇn 3, Nguyªn nh©n cña ®ãi nghÌo vµ nh÷ng nh©n tè g©y ®ãi nghÌo , ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ t¨ng trëng vµ gi¶m ®ãi nghÌo, dù th¶o lÇn
1, th¸ng 1 2002. Trang 15
Ibid.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
3
Tæng quan
lµ b¶o vÖ nh÷ng nguån níc ®Çu nguån, cung cÊp
hÖ thèng c¶nh b¸o sím, vµ t¨ng cêng kh¶ n¨ng
®èi phã víi thiªn tai.
Mèi liªn hÖ gi÷a m«i trêng, nghÌo ®ãi, vµ tµi
nguyªn rõng
Khi so s¸nh mét b¶n ®å nghÌo ®ãi cña ViÖt Nam
víi mét b¶n ®å vÒ tû lÖ phñ rõng cho thÊy cã mét sù
liªn quan nhiÒu gi÷a tû lÖ che phñ rõng vµ ®ãi nghÌo.
§iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ cã mét mèi quan hÖ
nh©n-qu¶ gi÷a viÖc sèng ë khu vùc cã rõng vµ ®ãi
nghÌo. NghÌo ®ãi ë nh÷ng khu vùc cã rõng ë ViÖt
Nam phÇn nhiÒu lµ ë nh÷ng vïng nói, vïng s©u,
vïng xa vµ hä Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn víi thÞ trêng vµ
cã Ýt ®Êt cã thÓ canh t¸c ®îc.
Vïng cao cña ViÖt Nam thêng lµ n¬i cã nh÷ng
khu rõng tèt nhÊt cña quèc gia vµ còng lµ n¬i tró
ngô cña nhiÒu nhãm d©n téc thiÓu sè. Trong khi
nh÷ng d©n téc thiÓu sè chØ chiÕm xÊp xØ 14% d©n
sè, hä chiÕm tû lÖ vÒ ngêi nghÌo ë møc kh«ng c©n
®èi ë ViÖt Nam. N¨m 2000, cã kho¶ng 29% d©n téc
thiÓu sè hiÖn ë díi møc nghÌo khæ.18 RÊt nhiÒu
nh÷ng nhãm d©n téc thiÓu sè nµy phô thuéc vµo
nh÷ng khu rõng xung quanh ®Ó kiÕm sèng.
ChÝnh cuéc sèng phô thuéc vµo rõng ®· t¹o nªn mèi
liªn hÖ quan träng gi÷a nghÌo ®ãi vµ m«i trêng ë
vïng n«ng th«n cña ViÖt Nam. Cuéc sèng ë nh÷ng
n¬i cã rõng thêng phô thuéc vµo nh÷ng s¶n phÈm
tõ rõng nh gç, gç nhiªn liÖu còng nh nh÷ng s¶n
Nh÷ng hÖ sinh th¸i nh¹y c¶m cã thÓ sôp ®æ
nhanh chãng
Trong khi rÊt nhiÒu nh÷ng hÖ sinh th¸i hoµn toµn cã thÓ
thÝch nghi víi nh÷ng can thiÖp cña con ngêi, mét sè hÖ
sinh th¸i ë ViÖt Nam ®Æc biÖt cã nguy c¬ bÞ sôp ®æ. §Êt
n«ng nghiÖp nghÌo chÊt dinh dìng nh nh÷ng vïng ®¸
v«i cã thÓ tõ cho n¨ng suÊt ®Õn sôp ®æ trong mét thêi
gian rÊt ng¾n do viÖc sö dông qu¸ møc vµ xãi mßn ®Êt.
Nh÷ng d¶i san h« còng cã thÓ sôp ®æ nhanh chãng do
viÖc b¾t c¸ b»ng chÊt næ vµ b»ng chÊt ®éc xyanua. Nh÷ng
ngêi mµ cuéc sèng phô thuéc vµo nh÷ng nguån tµi
nguyªn nµy cã thÓ tù ®¸nh mÊt chÝnh nh÷ng tµi nguyªn
nµy trong mét thêi gian rÊt ng¾n khi hä sö dông chóng
mét c¸ch kh«ng bÒn v÷ng.
18
phÈm phi gç nh nh song m©y, mËt ong, c©y lÊy
thuèc vµ ®éng vËt hoang d·.ViÖc gi¶m tû lÖ che phñ
rõng vµ sö dông kh«ng bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn
rõng cã thÓ dÉn tíi hè nghÌo cho nh÷ng céng
®ång sèng phô thuéc vµo rõng.
Tµi nguyªn rõng còng nh m«i trêng sèng cho
nh÷ng hé nghÌo phô thuéc vµo rõng cã thÓ bÒn v÷ng
h¬n b»ng c¸ch t¨ng quyÒn së h÷u ®Êt cho c¸c hé
nh ®· ®îc qui ®Þnh trong LuËt ®Êt ®ai ViÖt Nam.
Tuy nhiªn quyÒn sö dông ®Êt cÇn ph¶i ®îc linh
ho¹t bao gåm c¶ nh÷ng ngêi vî còng nh nh÷ng
ngêi chång së h÷u ®Êt sæ ®á vµ cho phÐp céng
®ång chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n cã c¸c hé gia
®×nh sö dông chung bëi v× rÊt nhiÒu tµi nguyªn rõng
®îc sö dông nh mét tµi s¶n chung bëi nh÷ng céng
®ång vïng cao.
T¨ng trëng kinh tÕ hiÓn nhiªn lµ mét ®éng lùc c¬
b¶n cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, chÊt lîng
t¨ng trëng sÏ quyÕt ®Þnh nh÷ng lîi Ých cho ngêi
nghÌo vµ cña m«i trêng. Nh÷ng chÝnh s¸ch mµ hç
trî c¶ ngêi nghÌo lÉn m«i trêng ®Òu cã ¶nh hëng
lín ®èi víi viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. B»ng viÖc tËp
trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng mµ cã ¶nh hëng
qu¸ møc ®èi víi ngêi nghÌo nh « nhiÔm níc vµ
kh«ng khÝ, thiªn tai, vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn
rõng, nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ cña ViÖt Nam trong
viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ch¾c ch¾n sÏ cßn tiÕp tôc
vµ ch¾c ch¾n sÏ cßn bÒn v÷ng.
1.4
C¸c ®Þnh nghÜa
ThËt khã cã thÓ biÕt ®îc liÖu mét quèc gia nµo ®ã
®· ®¹t ®îc môc tiªu nh IDT hay cha nÕu tríc
tiªn kh«ng ®Þnh nghÜa ®îc c¸c thuËt ng÷. IDT cho
lÜnh vùc m«i trêng lµ:
Thùc hiÖn c¸c chiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn
v÷ng ë tÊt c¶ c¸c níc tríc n¨m 2005, nhê ®ã c¸c
xu híng hiÖn thêi vÒ mÊt tµi nguyªn m«i trêng sÏ
®îc ®æi ngîc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ë c¶ møc
toµn cÇu vµ quèc gia tríc n¨m 2015.
Cã 3 thuËt ng÷ c¬ b¶n lµ c¸c chiÕn lîc quèc gia,
ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ sù mÊt m¸t c¸c tµi nguyªn
m«i trêng.
PhÇn 2, T×nh h×nh nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam .ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ t¨ng trëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶n dù th¶o ®Çu tiªn, th¸ng 1 2002.
Trang 14
4
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tæng quan
C¸c chiÕn lîc quèc gia. Uû Ban Hç trî Ph¸t triÓn
cña OECD ®Þnh nghÜa mét chiÕn lîc quèc gia lµ
mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu, th¶o luËn, x©y dùng n¨ng
lùc, lËp kÕ ho¹ch vµ hµnh ®éng, cã sù tham gia vµ
cã tÝnh chiÕn lîc, híng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng19.
B¸o c¸o nµy tu©n theo ®Þnh nghÜa cña OECD cã nhÊn
m¹nh tíi qu¸ tr×nh, h¬n lµ mét tµi liÖu.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ViÖc ®Þnh nghÜa ph¸t triÓn bÒn
v÷ng gÆp nhiÒu vÊn ®Ò h¬n. Dù ¸n N¨ng lùc ViÖt
Nam 2120 cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t x¸c ®Þnh ®©y
lµ sù ph¸t triÓn nh»m môc ®Ých ®¸p øng ®îc nhu
cÇu cña ViÖt Nam hiÖn nay, trong khi vÉn b¶o tån
®îc c¸c hÖ sinh th¸i cña ®Êt níc cÇn cho cuéc
sèng, v× lîi Ých cña c¸c thÕ hÖ t¬ng lai.21 Vµo n¨m
1987, Uû Ban cña Liªn Hîp Quèc vÒ m«i trêng vµ
ph¸t triÓn (Uû ban Brundtland) x¸c ®Þnh ®©y lµ sù
ph¸t triÓn ®¸p øng ®îc nhu cÇu cho hiÖn t¹i mµ
kh«ng lµm tæn th¬ng kh¶ n¨ng cña chóng ta trong
viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ®ã trong t¬ng lai.22
ThÕ hÖ thø b¶y
Liªn minh Iroquois cña c¸c bé l¹c thæ d©n Ch©u Mü
sèng ë khu vùc ®«ng b¾c Mü thÕ kû 18 ®· sö dông mét
c¸ch tiÕp cËn ®éc ®¸o ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Khi
Liªn minh Iroquois tæ chøc mét cuéc häp héi ®ång ®Ó
quyÕt ®Þnh mét vÊn ®Ò, mét thµnh viªn ®Çu tiªn sÏ ®øng
lªn vµ nãi lêi cÇu khÈn sau ®©y: Trong mçi cuéc tranh
c·i cña chóng ta, chóng ta cÇn ph¶i xem xÐt hËu qu¶
quyÕt ®Þnh cña m×nh ®èi víi b¶y thÕ hÖ tiÕp theo. Mét
thµnh viªn trong héi ®ång sau ®ã ®îc chØ ®Þnh víi t
c¸ch lµ mét ®¹i diÖn, ph¸t ng«n cho nh÷ng ngêi sèng
ë t¬ng lai 150 n¨m sau ®ã. Liªn minh Iroquois ®· thùc
hiÖn nh÷ng ý tëng chñ yÕu vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng 250
n¨m tríc ®©y vµ trªn thùc tÕ lµ hä ®· thùc hiÖn mét
h×nh thøc s¬ khëi cña viÖc ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng m«i
trêng vµ x· héi.
Tuyªn bè Rio ®· lµm râ ®Þnh nghÜa trªn, coi ph¸t
triÓn bÒn v÷ng lµ sù ph¸t triÓn ®¸p øng ®îc nhu
cÇu cña hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tån th¬ng kh¶ n¨ng
cña c¸c thÕ hÖ t¬ng lai trong viÖc tho¶ m·n c¸c
nhu cÇu cña chÝnh hä.23 MÆc dï Tuyªn bè Rio cã
lÏ ®· ®a ra ®îc ®Þnh nghÜa tèt nhÊt, mäi sù gi¶i
thÝch ®· ®Ò cËp trªn ®©y ®Òu kh«ng ®a ra ®îc
ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ g×.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã thÓ ®îc m« t¶ lµ cã 3 thµnh
phÇn (trô cét) chÝnh: ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ
m«i trêng. V× vËy, ®Ó cho sù ph¸t triÓn ®îc bÒn
v÷ng, cÇn cã (a) t¨ng trëng kinh tÕ bÒn v÷ng;24 (b)
ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng; vµ (c) sö dông bÒn v÷ng
c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. §Ó ®¹t ®îc bÒn
v÷ng l©u dµi, c¶ ba vÊn ®Ò trªn ®Òu cÇn ®îc ph¸t
triÓn hµi hoµ
B¸o c¸o nµy tËp trung vµo m«i trêng. V× vËy, nã
chØ xem xÐt cét m«i trêng cña vÊn ®Ò ph¸t triÓn
bÒn v÷ng. Hai cét cßn l¹i (xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
vµ gi¶m kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn
b¶o vÖ x· héi) ®îc c¸c nhãm lµm viÖc vÒ IDT
kh¸c xem xÐt riªng biÖt.25 ChØ cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc
c¸c tiÕn triÓn híng tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng b»ng
c¸ch kÕt hîp tÊt c¶ c¸c chØ sè kinh tÕ, x· héi vµ m«i
trêng. Vµ do ®ã, b¸o c¸o nµy chØ lµ mét phÇn ®ãng
gãp cho c¸c chØ sè vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
MÊt m¸t tµi nguyªn m«i trêng. §iÒu nµy m« t¶
sù mÊt c¬ häc hoÆc sù xuèng cÊp cña c¸c tµi nguyªn
thiªn nhiªn. Nã bao gåm tæng hîp sù suy gi¶m rõng
tù nhiªn, mÊt c¸c loµi ®éng vËt hoang d·, khai th¸c
h¶i s¶n qu¸ møc ë c¸c khu vùc ven bê biÓn, « nhiÔm
c«ng nghiÖp, gi¶m chÊt lîng níc, t¨ng « nhiÔm
kh«ng khÝ
tÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n t¹o ra viÖc gi¶m
chÊt lîng m«i trêng.
19
Hç trî c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th«ng qua x©y dung vµ thùc hiÖn c¸c ChiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh
c¸c môc tiªu vµ chiÕn lîc DAC.DCD/DAC (99), 11 th¸ng 3 n¨m 1999
20
Dù ¸n VIE/97/007, do UNDP vµ C¬ quan hç trî ph¸t triÓn vµ hîp t¸c Thuþ Sü tµi trî
21
22
23
24
§¸nh gi¸ c¸c tiÕn bé trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam: B¸o c¸o dµnh cho th¶o luËn. Dù ¸n N¨ng lùc ViÖt Nam 21. MPI vµ UNDP, th¸ng
2 n¨m 1999
T¬ng lai cña chóng ta. Uû Ban ThÕ giíi vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn, Oxford, 1987, trang 43
Tuyªn bè Rio vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn. UN, 1992
Phong trµo hµnh ®éng xanh l¸ c©y thÉm kh«ng t¸n thµnh víi viÖc nhÊn m¹nh t¨ng trëng kinh tÕ cã tÝnh ý chÝ trong mét thÕ giíi cã h¹n vµ thay
vµo ®ã, hä cæ ®éng cho viÖc tËp trung vµo mét nÒn kinh tÕ bÒn v÷ng kh«ng t¨ng trëng
25
Uû Ban Ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña UN ®· ®a thªm mét trô cét n÷a: ph¸t triÓn thÓ chÕ. PhÇn nµy còng ®îc mét nhãm IDT kh¸c xem xÐt riªng
biÖt trong phÇn: ®¶m b¶o qu¶n trÞ tèt ®Ó gi¶m ®ãi nghÌo.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
5
2. c¸c chØ sè
2.1
LiÖu IDT vÒ M«i trêng cã phï hîp víi ViÖt
Nam?
Nãi ng¾n gän, cã. IDT nµy ph¶n ¸nh môc tiªu cña
ChÝnh phñ trong viÖc thùc hiÖn mét ChiÕn lîc quèc
gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ rÊt phï hîp víi c¸c
cam kÕt cña ChÝnh phñ trong viÖc thñ tiªu xu híng
mÊt m¸t tµi nguyªn m«i trêng.
2.2
HiÖn nay ViÖt Nam ®ang ë ®©u so víi IDT
vÒ M«i trêng?
IDT gåm cã 2 phÇn: (a) thùc hiÖn mét chiÕn lîc
quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho tíi tríc n¨m
2005; vµ (b) ®æi ngîc xu híng mÊt m¸t tµi nguyªn
m«i trêng tíi tríc n¨m 2015.
ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc phÇn ®Çu nhng vÉn cßn cã
nhiÒu viÖc ph¶i lµm nÕu muèn ®¹t ®îc phÇn cßn
l¹i. Nh÷ng ai quan t©m nhiÒu h¬n tíi c¸c chØ sè cã
thÓ bá qua phÇn díi ®©y
ChiÕn lîc quèc gia vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Theo ®Þnh nghÜa ®· nªu ra ë trªn ®©y, ViÖt Nam ®·
cã ChiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n mét thËp kû
nay. Vµo n¨m 1988, ChÝnh phñ ®· phª chuÈn ChiÕn
lîc b¶o tån quèc gia. Tµi liÖu nµy lµ c¬ së cho
ChiÕn lîc quèc gia vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn bÒn
v÷ng ®Çu tiªn, giai ®o¹n 1991-2000, ®îc ®oµn ®¹i
biÓu ViÖt Nam tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ Rio n¨m 1992.
Dï ®iÒu nµy, nãi mét c¸ch nghiªm tóc, ®· tho¶ m·n
®îc ®Þnh nghÜa cña mét ChiÕn lîc quèc gia vÒ
ph¸t triÓn bÒn v÷ng x©y dùng b»ng c¸ch theo mét
qu¸ tr×nh cã tÝnh chiÕn lîc vµ cã sù tham gia
nhng qu¸ tr×nh nµy tù nã vÉn cßn cha m¹nh. Ng©n
s¸ch vµ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn ChiÕn lîc vÉn cßn
cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu. Mét c¬ quan ChÝnh
phñ víi chøc n¨ng riªng biÖt liªn quan tíi b¶o vÖ
m«i trêng míi chØ ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1994,
vµ c¸c tµi nguyªn m«i trêng thêng bÞ hi sinh cho
nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ.26
Cho tíi gi÷a nh÷ng n¨m 1990, c¸c xu híng vÒ m«i
trêng ngµy cµng trë nªn ®¸ng lo ng¹i, ®Æc biÖt lµ
trong lÜnh vùc l©m nghiÖp. Ch¬ng tr×nh 327 (Phñ
xanh ®Êt trèng ®åi träc) ®îc b¾t ®Çu vµo n¨m
26
199227 vµ cung cÊp tiÒn trùc tiÕp cho c¸c hé gia ®×nh,
®Ó ®æi l¹i hä sÏ b¶o vÖ nh÷ng khu vùc nhÊt ®Þnh
trong rõng. Vµo n¨m 1997, ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh
®ãng cöa rõng, vµ kÕt qu¶ lµ ®· gi¶m 80% s¶n
lîng gç.
Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1990, mèi quan t©m vµ kh¶
n¨ng cña ChÝnh phñ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn
®Ò m«i trêng ®· ®îc t¨ng lªn râ rÖt. C¸c kÕt qu¶
cña ch¬ng tr×nh 327 ®· ®îc tiÕp nèi trong mét
ch¬ng tr×nh tham väng h¬n rÊt nhiÒu - ®ã lµ ch¬ng
tr×nh 661 (Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng).
H¬n n÷a, sè lîng c¸c khu b¶o tån ®· ®îc më
réng rÊt lín, kiÓm so¸t « nhiÔm ®îc ®îc thùc hiÖn
mét sè c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c quü vÒ m«i trêng
thÝ ®iÓm ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng ë mét sè ®Þa ph¬ng
trong c¶ níc, c¸c luËt míi vÒ b¶o vÖ m«i trêng vµ
qu¶n lý níc ®îc ban hµnh vµ c¬ së cho c¸c tiÕn
bé kh¸c ®· ®¹t ®îc tÊt c¶ ®Òu lµm cho m«i
trêng ViÖt Nam ngµy cµng bÒn v÷ng.
N¨m 1998, Côc M«i trêng b¾t ®Çu qu¸ tr×nh so¹n
th¶o thÕ hÖ thø hai cña ChiÕn lîc quèc gia vÒ ph¸t
triÓn bÒn v÷ng. Qu¸ tr×nh nµy cã tÝnh tham gia rÊt
cao víi sù ®ãng gãp ý kiÕn ®îc thu thËp tõ tÊt c¶
61 tØnh thµnh, 35 c¬ quan ChÝnh phñ, vµ h¬n 200
®èi t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ. B¶n th¶o cuèi cïng cña
ChiÕn lîc quèc gia vÒ b¶o vÖ m«i trêng 20012010, ®· ®îc ®Ö tr×nh lªn V¨n phßng ChÝnh phñ
vµo th¸ng 7 n¨m 2000. (ViÖc thùc hiÖn ChiÕn lîc
nµy ®îc cô thÓ ho¸ trong KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc
gia vÒ m«i trêng 2001-2005, ®îc hoµn thiÖn vµo
th¸ng 12 n¨m 2000.)
ChØ thÞ 36/CP-TW
N¨m 1998, Bé ChÝnh trÞ ®· ban hµnh ChØ thÞ 36/CP-TW.
ChØ thÞ nµy ®· më ra mét trong nh÷ng ®êng lèi quan
träng nhÊt cña §¶ng vÒ m«i trêng v× nã t¹o ra c¬ së cho
®êng lèi cña chÝnh s¸ch. ChØ thÞ ®· ®Æc biÖt ®Ò cËp ®Õn
ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¶o vÖ m«i trêng lµ c«ng viÖc
cña toµn §¶ng, toµn d©n vµ toµn qu©n, víi t c¸ch lµ mét
phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë
tÊt c¶ c¸c cÊp vµ c¸c ngµnh; vµ lµ c¬ së ®¶m b¶o cho ph¸t
triÓn bÒn v÷ng vµ thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.
Mét sè vÝ dô cña vÊn ®Ò nµylµ viÖc t¨ng s¶n lîng ë Qu¶ng Ninh ®· lµm tæn h¹i tíi chÊt lîng kh«ng khÝ,níc vµ ®Êt; viÖc c¸c L©m trêng quèc
doanh khai th¸c gç cøng l©u n¨m ë c¸c khu rõng ®Çu nguån quan träng ®· g©y ra t×nh h×nh lò lôt ngµy cµng t¨ng ë c¸c khu vùc h¹ lu, vµ viÖc
chÝnh phñ trî gi¸ cho ho¹t ®éng ®¸nh b¾t c¸ gÇn bê ®· gãp phÇn lµm gi¶m m¹nh c¸ biÓn ven bê
27
QuyÕt ®Þnh ChÝnh Phñ sè 327-CP ngµy 15 th¸ng 9 n¨m 1992
6
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
c¸c chØ sè
ChiÕn lîc quèc gia vÒ b¶o vÖ m«i trêng, 20012010, ®· xem ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµm xuÊt ph¸t
®iÓm quan träng. Môc tiªu chung cña ChiÕn lîc
quèc gia vÒ b¶o vÖ m«i trêng lµ nh»m: b¶o vÖ vµ
c¶i thiÖn m«i trêng nh»m lµm t¨ng chÊt lîng cuéc
sèng vµ søc khoÎ cña nh©n d©n vµ nh»m ®¶m b¶o
sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc28.
C¸c t¸c gi¶ so¹n th¶o chiÕn lîc còng nhËn ra r»ng
ChiÕn lîc quèc gia cÇn ph¶i lµ mét phÇn cña chiÕn
lîc chung vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, nÕu kh«ng
th× nã sÏ thÊt b¹i. ChiÕn lîc quèc gia vÒ b¶o vÖ
m«i trêng cÇn ph¶i lµ mét phÇn cÊu thµnh nªn ChiÕn
lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ kh«ng t¸ch rêi khái
ChiÕn lîc ®ã29. ThËt may lµ t×nh h×nh ph¸t triÓn
theo chiÒu híng ®ã.
N¨m b¾t ®Çu ChiÕn lîc hoÆc KÕ ho¹ch hµnh
®éng quèc gia vÒ m«i trêng30
Malaysia
ViÖt Nam
In®«nesia
Trung quèc
Lµo
Campuchia
Th¸i lan
1991
1992
1992
1994
1995
1999
kh«ng cã
®· cã chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng quèc gia, vµ
chiÕn lîc nµy lµ mét qu¸ tr×nh chø kh«ng ph¶i lµ
mét tµi liÖu.
§¶o ngîc xu híng mÊt m¸t tµi nguyªn m«i
trêng. Tho¶ m·n phÇn nµy cña IDT lµ phÇn mµ
ViÖt Nam, còng gièng nh hÇu hÕt c¸c níc kh¸c
®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng thö th¸ch lín lao. Xu
híng mÊt m¸t tµi nguyªn m«i trêng ë ViÖt Nam
®· vµ ®ang rÊt nghiªm träng (xem hép minh häa).
Nhng ®iÒu cßn khã h¬n lµ ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ
tµi trî ®· ®ång ý r»ng tÊt c¶ c¸c IDT cho ViÖt Nam
sÏ ®îc ®ång bé ho¸ víi c¸c môc tiªu cña ChÝnh
phñ trong thêi gian 2001-2010. §iÒu nµy còng cã
nghÜa lµ b©y giê ViÖt Nam sÏ cè g¾ng ®¶o ngîc xu
híng mÊt tµi nguyªn m«i trêng tríc n¨m 2010
chø kh«ng ph¶i lµ tíi n¨m 2015.
Kh«ng cã chØ sè ®¬n lÎ nµo cho biÕt khi nµo th× xu
híng mÊt m¸t tµi nguyªn m«i trêng ®· ®îc ®æi
ngîc, v× ®©y lµ mét chØ sè cã tÝnh tæng hîp (hoÆc
chØ sè cã tÝnh ¶nh hëng), ph¶n ¸nh mét lo¹t sù
thay ®æi kh¸c nhau trong thùc tÕ. V× vËy, nÕu muèn
theo dâi tiÕn triÓn híng tíi IDT, cÇn cã c¸c chØ sè
trung gian32, vµ c¸c chØ sè Êy ph¶i phï hîp víi t×nh
h×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam chóng cÇn ®îc
quèc gia ho¸.
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam,
2001-2010, lµ mét chiÕn lîc vÜ m«, trong ®ã ®a
ra c¸c kÕ ho¹ch vµ híng ®i cho ViÖt Nam trong
vßng 10 n¨m tíi. Tµi liÖu nµy ®îc Ban ChÊp hµnh
Trung ¦¬ng §¶ng dù th¶o cã sù ®ãng gãp quan
träng cña c¸c bé liªn quan, c¸c chÝnh quyÒn cÊp
tØnh, ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ mét vÊn ®Ò xuyªn suèt.
ChiÕn lîc nh¾c l¹i ba trô cét cña ph¸t triÓn bÒn
v÷ng trong ch¬ng C¸c Môc tiªu chiÕn lîc vµ
ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ph¸t triÓn, trong ®ã nªu r»ng
ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ph¸t triÓn lµ ph¸t triÓn nhanh
vµ bÒn v÷ng th«ng qua viÖc ®¶m b¶o t¨ng trëng
kinh tÕ, ®i liÒn víi c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi, vµ
b¶o vÖ m«i trêng.31 V× vËy, ViÖt Nam râ rµng lµ
28
29
30
T×nh h×nh khã kh¨n cña M«i trêng ViÖt
Nam
§a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam ®ang bÞ de do¹ nghiªm
träng víi h¬n 700 loµi ®îc liÖt trong S¸ch §á ViÖt
Nam, vµ sù sèng cßn cña 1/3 sè loµi ®éng vËt cã vó
cña ViÖt Nam ®ang bÞ ®e do¹.
Tû lÖ phñ rõng chØ cßn l¹i gÇn b»ng 2/3 so víi tû lÖ
nµy 50 n¨m tríc ®©y.
Níc ngÇm bÞ gi¶m c¶ vÒ mÆt chÊt lîng vµ sè lîng.
S¶n lîng ®¸nh b¾t c¸ gÇn bê bÞ gi¶m nghiªm träng
trong khi sè lîng tµu thuyÒn ®¸nh c¸ t¨ng nhanh.
¤ nhiÔm kh«ng khÝ ë ®« thÞ t¨ng cao do sè lîng xe
cé vµ kÑt xe t¨ng lªn
PhÇn 3.2 vÒ Môc tiªu, ChiÕn lîc quèc gia vÒ B¶o vÖ M«i trêng ,2001-2010, b¶n dù th¶o th¸ng 6 n¨m 2000
PhÇn 3.1 vÒ Nh÷ng nguyªn t¾c cña ChÝnh Phñ , ChiÕn lîc quèc gia vÒ B¶o vÖ M«i trêng,2001-2010, B¶n dù th¶o th¸ng 6 n¨m 2000
B¶ng 3.14, Cam kÕt cña ChÝnh Phñ, Nh÷ng chØ sæ ph¸t triÓn thÕ giíi 2001
31
32
Ch¬ng II, PhÇn 2.1, ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ,2001-2010, B¶n th¶o th¸ng 7 n¨m 2000
Nh÷ng chØ sè trung gian lµ nh÷ng chØ sè ®Çu ra cña ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n (vÝ dô sè ngêi dïng níc s¹ch). Nh÷ng chØ sè nµy thêng lµ nh÷ng
chØ sè mÆc ®Þnh kÕt qu¶ ®em l¹i lîi nhuËn cao (vÝ dô: Ýt thêi gian ®i lÊy níc h¬n) vµ nh÷ng chØ sè cã ¶nh hëng (vÝ dô: nh÷ng trêng hîp trÎ
em bÞ bÖnh Øa ch¶y ®· gi¶m). Nh÷ng chØ sè nµy thêng khã ®o ®¹c h¬n.
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
7
c¸c chØ sè
2.3
C¸c chØ sè trung gian
A. Tû lÖ phÇn tr¨m d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi
níc s¹ch.
B. DiÖn tÝch che phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶
níc (Cã 1 chØ sè phô).
C. Tû lÖ c¸c tr¹m gi¸m s¸t chÊt lîng níc vµ
kh«ng khÝ cho thÊy c¸c c¶i thiÖn vÒ chÊt lîng
so víi th«ng sè nÒn
T¸m chØ sè ban ®Çu ®îc nhãm c«ng t¸c IDT m«i
trêng gåm ®¹i diÖn c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ c¸c
nhµ tµi trî lùa chän trong cuéc häp ngµy 10 th¸ng 8
n¨m 2001. C¸c chØ sè ®ã ®· ®îc chØnh söa l¹i sau
Héi th¶o ë H¶i Phßng ngµy 17-19/9/2001 vµ sau
cuéc häp tiÕp theo cña nhãm c«ng t¸c IDT m«i
trêng gåm ®¹i diÖn c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ c¸c
nhµ tµi trî vµo ngµy 27 th¸ng 9 n¨m 2001. Nh÷ng
chØ sè nµy ®· ®îc xem xÐt l¹i vµ hoµn tÊt vµo th¸ng
3 n¨m 2002. ChØ cã mét sè chØ sè giíi h¹n ®· ®îc
Nhãm C«ng T¸c vÒ NghÌo §ãi ®Ò nghÞ trong §iÒu
kho¶n giao viÖc (phô lôc 2).
8
C¸c chØ sè cuèi cïng ®îc lùa chän dùa trªn c¸c
tiªu chÝ sau ®©y: (a) dùa trªn kÕt qu¶, cho biÕt kÕt
qu¶ ®Çu ra chø kh«ng ph¶i lµ ®ãng gãp ®Çu vµo, (b)
cã liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ nghÌo ®ãi, (c)
cã tÝnh kh¶ thi, dÔ dµng gi¸m s¸t víi sè liÖu ®· ®îc
thu thËp.
Nh÷ng chØ sè nµy lµ c«ng cô ®Ó theo dâi sù thay
®æi. Trong khi cã rÊt nhiÒu nh÷ng chØ sè m«i trêng
cho biÕt nh÷ng thay ®æi quan träng, chØ cã mét Ýt
nh÷ng thay ®æi m«i trêng ®îc theo dâi lµ cã t¸c
®éng ®Õn sù nghÌo ®ãi vµ ngêi nghÌo. Ba chØ sè
m«i trêng ®îc lùa chän ®Òu theo dâi nh÷ng biÕn
®æi cã t¸c ®éng ®Õn nghÌo ®ãi vµ ngêi nghÌo còng
nh ®Õn m«i trêng. §ã lµ bëi v× c¸c mèi liªn hÖ
gi÷a nghÌo ®ãi vµ m«i trêng cña c¸c chØ sè nµy
®îc quèc tÕ sö dông réng r·i. Ba chØ sè nµy cung
cÊp thªm lîi Ých cña viÖc phñ xanh l¸ c©y cho m«i
trêng (phñ rõng), xanh da trêi (níc s¹ch vµ
n©u (« nhiÔm níc vµ kh«ng khÝ).
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
3. Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch
3.1
TÝnh t¬ng quan cña chØ sè
ChØ sè nµy nh»m ®o ®îc sè lîng ngêi ®îc tiÕp
cËn l©u dµi víi níc s¹ch so víi tæng sè d©n. §©y lµ
mét chØ sè ®îc sö dông rÊt réng r·i v× nã cã tÝnh
liªn ngµnh vµ ®ång thêi ®a ra th«ng tin vÒ m«i
trêng, søc kháe vµ h¹ tÇng c¬ së.
§Ó tÝnh ®îc chØ sè nµy mét c¸ch chÝnh x¸c ®ßi hái
ph¶i cã sù kiÓm tra trªn ph¹m vi toµn quèc vÒ chÊt
lîng, sè lîng vµ c¸ch tiÕp cËn nguån níc
c«ng viÖc nµy cÇn chi phÝ rÊt tèn kÐm, ®Æc biÖt lµ so
víi nh÷ng níc nghÌo. V× vËy, ngêi ta ®· ®a ra
mét vµi chØ sè mÆc ®Þnh gÇn ®óng. Cuèn C¸c chØ sè
ph¸t triÓn ThÕ giíi do Ng©n hµng ThÕ giíi biªn so¹n
sö dông c¸c nguån níc dïng ®îc nh lµ mét
chØ sè mÆc ®Þnh gÇn ®óng cho tû lÖ d©n sè ®îc
tiÕp cËn víi níc s¹ch. Song Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi
l¹i tËp trung kh«ng ph¶i vµo yÕu tè s¹ch cña chØ
sè mµ l¹i tËp trung vµo yÕu tè tiÕp cËn. Tæ chøc
nµy sö dông mét chØ sè mÆc ®Þnh gÇn ®óng lµ cã
mét nguån níc trong mét kho¶ng c¸ch hîp lý.33
ChiÕn lîc quèc gia vÒ níc s¹ch vµ vÖ sinh m«i
trêng n«ng th«n ViÖt Nam tíi n¨m 2020 chØ ra r»ng
níc an toµn ®ång nghÜa víi níc s¹ch.34 ChiÕn
lîc còng x¸c ®Þnh níc s¹ch lµ níc ®¹t ®ñ 51
th«ng sè theo tiªu chuÈn 505 mµ Bé Y TÕ phª chuÈn.
C¸c tiªu chuÈn liªn quan kh¸c bao gåm TCVN 59421995 cho níc mÆt vµ TCVN 5944-1995 cho níc
ngÇm, ngoµi ra cßn cã tiªu chuÈn TCXD 233-1999
®Ò cËp tíi viÖc lùa chän níc mÆt vµ níc ngÇm
phï hîp cho hÖ thèng cung cÊp níc s¹ch.
Do rÊt khã cã thÓ kiÓm tra xem níc cã ®¹t tÊt c¶
c¸c tiªu chuÈn cña nhµ níc ®Ò ra hay kh«ng, mét
chØ sè phæ biÕn ®îc chÊp nhËn ®èi víi tiÕp cËn víi
níc an toµn (hoÆc níc s¹ch) ®îc sö dông ë hÇu
kh¾p c¸c ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam lµ chØ sè møc
®é tiÕp cËn víi nguån níc ®îc c¶i thiÖn (hay dïng
33
34
35
36
37
38
®îc), cã nghÜa lµ níc ch¶y ra tõ mét vßi níc
trong nhµ hay ngoµi trêi, vßi níc c«ng céng hay tõ
giÕng khoan cã b¬m, giÕng tù ®µo, níc suèi cã
qua läc hay níc ma35. TiÕp cËn víi c¸c nguån
níc ®îc c¶i thiÖn lµ chØ sè ®îc sö dông réng
r·i nhÊt trªn thÕ giíi vµ lµ chØ sè ®îc ®Ò xuÊt trong
C¸c Môc ®Ých Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû.
UNICEF ®· lµm viÖc tÝch cùc víi ChÝnh phñ nh»m
môc tiªu c¶i thiÖn t×nh h×nh tiÕp cËn víi níc s¹ch ë
khu vùc n«ng th«n vµ ®· ®Ò xuÊt mét ®Þnh nghÜa
t¹m thêi vÒ tiÕp cËn víi níc s¹ch bao gåm 3 th«ng
sè quan träng sau ®©y: (a) sè lîng (Ýt nhÊt lµ 20lÝt/
ngêi/ngµy); (b) chÊt lîng (nh÷ng th«ng sè vi
khuÈn vµ ho¸ häc còng nh ®é trong, kh«ng mµu,
kh«ng mïi, kh«ng vÞ); vµ (c) tiÕp cËn (kho¶ng c¸ch
®Õn nguån níc s¹ch tõ 200m ®Õn 500m).36 §Þnh
nghÜa nµy cã tÝnh bao qu¸t h¬n phÇn lín c¸c ®Þnh
nghÜa cña quèc tÕ vµ ®ßi hái mét qu¸ tr×nh tËp hîp
d÷ liÖu cã chÊt lîng cao h¬n nhng ®a ra ®îc
d÷ liÖu chÊt lîng cao h¬n.
Mèi liªn hÖ víi chÝnh s¸ch.37 ChÝnh s¸ch cña chÝnh
phñ cã mèi liªn hÖ kh¸ chÆt chÏ víi tiÕp cËn níc
s¹ch. ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam, chÝnh
phñ ®· cung cÊp c¸c nguån níc chÝnh ®Ó gióp c¸c
céng ®ång x©y dùng c¸c nguån níc s¹ch l©u dµi.
Tuy nhiªn, do tÇm quan träng cña níc s¹ch ®èi víi
søc kháe céng ®ång, nªn dï kh«ng cã sù hç trî
chÝnh s¸ch th× chØ sè nµy dêng nh vÉn t¨ng khi
møc sèng ®îc c¶i thiÖn.
T¸c ®éng lªn sù c«ng b»ng.38 ChØ sè nµy cã t¸c
®éng rÊt m¹nh mÏ ®Õn c«ng cuéc chèng nghÌo ®ãi.
Nh÷ng ngêi nghÌo lµ nh÷ng ngêi Ýt cã kh¶ n¨ng
nhÊt ®Ó mua níc s¹ch mét khi nã kh«ng cßn cã
s½n n÷a. Nh÷ng ngêi nghÌo còng lµ nh÷ng ngêi
Ýt cã ®iÒu kiÖn nhÊt ®Ó ch÷a trÞ c¸c bÖnh tËt ph¸t
sinh do dïng níc bÈn.
Mét kho¶ng c¸ch hîp lý ®îc x¸c ®Þnh ë c¸c khu ®« thÞ lµ kh«ng xa h¬n 200m vµ ë c¸c vïng n«ng th«n th× nh sau: c¸c thµnh viªn cña mét
hé gia ®×nh kh«ng ph¶i mÊt c¶ ngµy c¶ buæi ®Ó ®i lÊy níc.www.oecd.org/dac/indicators.htm, 18/7/2001
Phô lôc Nh÷ng ®Þnh nghÜa trang 48
Chó ý r»ng nh÷ng chuÈn mùc cho níc s¹ch ®ang ®îc xem xÐt l¹i bái Bé Y tÕ vµ ch¾c ch¾n sÏ gåm 8 ®ªn 10 th«ng sè cho nh÷ng chuÈn mùc
lý ho¸ vµ 2 th«ng sè cho nh÷ng vi khuÈn, theo c¸c chyªn gia cung cÊp níc s¹ch ë CERWASS.
¤ng Chander Badloe, trëng Phßng VÖ sinh níc vµ M«i trêng, UNICEF ViÖt Nam, trao ®æi c¸ nh©n.
§èi víi mçi chØ sè trung gian, mèi liªn hÖ chÝnh s¸ch ®îc ®¸nh gi¸ lµ quyÕt ®Þnh xem chØ sè nµy cã thÓ ®îc thay ®æi theo chÝnh s¸ch ë møc
®é nµo. NÕu nh÷ng thay ®æi chÝnh s¸ch cã Ýt ¶nh hëng ®Õn mét chØ sè (vÝ dô,sè lîng thiªn tai), th× kh«ng cÇn coi nã lµ chØ sè ph¸t triÓn
T¸c ®éng ®Õn tÝnh c«ng b»ng ®îc ®¸nh gi¸ cho mçi chØ sè trung gian bëi v× sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo còng nh gi÷a
nh÷ng ngêi n«ng th«n vµ thµnh thÞ sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ g©y ra nh÷ng mÐo mã vÒ mÆt x· héi nh bÊt æn ®Þnh vÒ x· héi vµ di
c tù do
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
9
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch
3.2
3.3
D÷ liÖu nÒn vµ c¸c xu híng
D©n sè ViÖt Nam n¨m 2000 ®¹t kho¶ng 78 triÖu
ngêi, 53% trong sè ®ã (41 triÖu ngêi) ®îc tiÕp
cËn víi níc s¹ch.39 Con sè nµy t¨ng ®¸ng kÓ so víi
tû lÖ 39% cña n¨m 1990. Môc tiªu cña chÝnh phñ lµ
85% d©n sè ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch n¨m 2010
vµ ®¹t møc 100% vµo n¨m 2020.40
§a ra mét d÷ liÖu nÒn cho chØ sè nµy lµ mét viÖc
lµm khã kh¨n. MÆc dï ®· cã sè liÖu vÒ tiÕp cËn víi
níc s¹ch tõ rÊt l©u tríc n¨m 1998, kh«ng cã mét
ph¬ng ph¸p hay mét c¬ quan nµo ®îc thèng nhÊt
chÞu tr¸ch nhiÖm thu thËp sè liÖu.41 Cho tíi n¨m 1997,
mét dù ¸n do §an M¹ch tµi trî ®· thèng nhÊt viÖc
thu thËp sè liÖu vµ hÖ thèng gi¸m s¸t. C¸c sè liÖu vÒ
møc ®é tiÕp cËn víi níc s¹ch tríc n¨m 1998 rÊt
kh¸c nhau. §iÓm kh¸c biÖt chñ yÕu cña c¸c sè liÖu
Êy lµ hÖ sè nh©n ®îc sö dông nh»m tÝnh to¸n x¸c
®Þnh mét giÕng cã thÓ phôc vô cho bao nhiªu ngêi.
(PhÇn bµn vÒ c«ng t¸c gi¸m s¸t ë díi ®©y sÏ nãi
thªm vÒ vÊn ®Ò nµy). V× vËy, n¨m 1998 lµ n¨m xa
nhÊt cã sè liÖu ®îc c¸c bªn liªn quan ®ång ý.
42
D÷ liÖu nÒn: 39% n¨m 1998
So víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi ViÖt
Nam ®¹t tû lÖ thÊp vÒ tiÕp cËn níc s¹ch.
LD
P
XFK W1D
L
PS
9
D
&
QJ
VLD L/DQ
7UX XªF GRQH
z
4 ,Q
7K
i«
Q
R
/w
W
ªF
VLD
ODp JTX $QK
OD\
QJ
Q
0D
j
n
%
9o
Nh÷ng yÕu tè chñ chèt nh»m ®¹t ®îc c¸c
môc tiªu vµ chÝnh s¸ch liªn quan
Níc s¹ch lµ u tiªn thø ba cña ChÝnh phñ sau
thuû lîi vµ gi¸o dôc.43 V× vËy c¸c m«i trêng cÇn
thiÕt vÒ thÓ chÕ, tµi chÝnh vµ chÝnh s¸ch cho chØ sè
nµy hÇu nh ®· ®îc thiÕt lËp ®Çy ®ñ. LuËt Tµi
nguyªn Níc (sè 8/1998 ban hµnh ngµy 20/5/1998)
®· ®a ra c¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý tµi nguyªn níc
ë møc ®é rõng ®Çu nguån vµ chØ râ cam kÕt cña
ChÝnh phñ vÒ viÖc c¶i thiÖn cung cÊp níc s¹ch ë
c¸c khu vùc n«ng th«n vµ thµnh thÞ.
Tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2000, ViÖt Nam ®· n©ng
®îc tû lÖ tæng quan vÒ møc ®é tiÕp cËn víi níc
s¹ch lªn h¬n 13%, t¨ng trung b×nh 4.6% mçi n¨m.
§©y lµ møc t¨ng nhanh nhÊt trªn toµn thÕ giíi. Theo
sè liÖu cña UNCEF, Sri Lanka, Nepal vµ Paraguay lµ
nh÷ng níc cã møc t¨ng nhanh nhÊt vÒ tiÕp cËn
Tuyªn bè Dublin vÒ Níc vµ Ph¸t triÓn bÒn
v÷ng 44
ViÖt Nam ®· ¸p dông bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n ®îc tho¶
thuËn t¹i Héi NghÞ quèc tÕ vÒ Níc vµ M«i trêng tæ
chøc t¹i Dublin trong ChiÕn lîc quèc gia vÒ Níc
s¹ch vµ VÖ sinh m«i trêng n«ng th«n:
Níc lµ mét nguån tµi nguyªn cã h¹n vµ dÔ bÞ
tæn th¬ng, cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®Ó duy
tr× sù sèng, ph¸t triÓn vµ ®èi víi m«i trêng.
Ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ qu¶n lý níc cÇn dùa
trªn ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia réng
r·i, khuyÕn khÝch ngêi dïng, ngêi lËp kÕ
ho¹ch vµ c¸c c¸n bé ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ
níc ë tÊt c¶ mäi cÊp.
Phô n÷ ®ãng vai trß trung t©m trong viÖc cung
cÊp, qu¶n lý vµ b¶o vÖ níc.
Níc cã gi¸ trÞ kinh tÕ trong mäi c¸ch sö dông
c¹nh tranh vµ cÇn ®îc coi lµ mét hµng ho¸
kinh tÕ.
1JX§Q 6ªOLXFKR9LW1DPW·QJX§Q7¨QJ&¶FWKªQJNlWKzQJ FzFG¹OLXNKzF
WQKpQWKzQJWUFKW·KWWS ZZZXQLFHIRUJVWDWLVKWPOQJw\
39
40
41
42
43
44
Xem Phô lôc 1 ®Ó biÕt thªm chi tiÕt vÒ sè liÖu
Nh÷ng môc tiªu tríc m¾t ®Õn n¨m 2020, ChiÕn lîc quèc gia vÒ cung cÊp vµ vÖ sinh níc s¹ch n«ng th«n ®Õn n¨m 2020, trang 10, Bé X©y
Dùng vµ Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng Th«n, th¸ng 8 n¨m 2000
UNICEF ®· ®a ra con 48% cung cÊp níc s¹ch toµn bé vµo n¨m 1990(xem www.unicef.org/statis.htnl. 20 th¸ng 8 n¨m 2001 trong khi Tæng
côc thèng kª nãi chØ cã 25% tæng sè ®îc cÊp níc s¹ch n¨m 1991 (GSO, Nh÷ng sè liÖu c¬ b¶n vÒ cung cÊp vµ vÖ sinh níc n¨m 1991, Hµ
Néi, th¸ng 5,1992)
Tõ ChiÕn lîc Quèc Gia vÒ Cung cÊp vµ VÖ sinh níc s¹ch n«ng th«n ®Õn n¨m 2020, BXD &BNN&PTNT, th¸ng 8 n¨m 2000
TiÕn sÜ Cao ViÕt Sinh, Phã Vô trëng, Vô Kinh TÕ tæng hîp, Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T, ph¸t biÓu tæng thÓ t¹i Héi Th¶o IDT ë H¶i Phßng, 18
th¸ng 9 n¨m 2001
Tõ héi nghÞ quèc tÕ vÒ níc vµ m«i trêng, Dublin, Ireland, 26-31 th¸ng 1n¨m 1992
10
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch
níc s¹ch trong thËp kû qua còng chØ t¨ng trung
b×nh kho¶ng 1,7% /n¨m vÒ tiÕp cËn níc s¹ch.45
§Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña ChÝnh phñ ®¹t møc 85%
d©n sè ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch vµo n¨m 2010
vµ 100% d©n sè ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch vµo
n¨m 2020, ViÖt Nam cÇn ®¹t ®îc tû lÖ t¨ng trung
b×nh 3.3%/n¨m tõ 2000 ®Õn 2010 vµ kho¶ng 1.5%/
n¨m trong thêi gian tõ 2010 ®Õn 2020. §¹t ®îc
c¸c môc tiªu nµy lµ ®iÒu kh¶ thi víi ®iÒu kiÖn ChÝnh
phñ tiÕp tôc u tiªn cÊp vèn cho níc s¹ch trong
vßng 20 n¨m tíi.
Kh©u ®×nh trÖ chÝnh ®èi víi viÖc t¨ng tû lÖ d©n sè
®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch ë ViÖt Nam lµ kho¶ng
35% d©n sè n«ng th«n lÊy níc dïng tõ nguån níc
mÆt cha ®îc xö lý.46 ViÖc b¶o vÖ chÊt lîng níc
mÆt cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n. Còng gièng nh
ë nhiÒu níc, ViÖt Nam dïng níc mÆt ®Ó tíi tiªu
vµ lµm s¹ch chÊt th¶i còng nh ®Ó uèng. Tuy nhiªn
rÊt nhiÒu nguån níc mÆt ®îc biÕt lµ ®· bÞ « nhiÔm
(xem chØ sè « nhiÔm níc vµ kh«ng khÝ ®Ó biÕt thªm
th«ng tin). §un s«i níc ®Ó diÖt c¸c loµi vi khuÈn
g©y bÖnh lµ c¸ch xö lý níc mÆt phæ biÕn nhÊt. Tuy
nhiªn, c¸ch nµy kh«ng thÓ lo¹i trõ ®îc v« sè c¸c
t¹p chÊt « nhiÔm m«i trêng nh lµ ph©n bãn, thuèc
trõ s©u -mét vÊn ®Ò ®ang gia t¨ng.
KhÝa c¹nh chÝnh s¸ch cña chØ sè.47 §Ó ®¶m b¶o
kh¶ n¨ng tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch, ph¶i chó
träng nhiÒu h¬n n÷a tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ lu vùc níc.
ViÖc ph¸t triÓn c¸c khu rõng b¶o vÖ lu vùc níc lµ
mét ho¹t ®éng lµm c¶i thiÖn ®¸ng kÓ tû lÖ tiÕp cËn
níc s¹ch. C¸c sè liÖu ®· cho thÊy r»ng mÆc dï
chÝnh phñ ®· cã c¸c quy ®Þnh vµ luËt b¶o vÒ rõng ®Ó
b¶o vÖ c¸c khu rõng ®Çu nguån, ho¹t ®éng ph¸ rõng
trong khu vùc rõng ®Çu nguån vÉn cßn ®ang lµ mét
vÊn ®Ò nan gi¶i.
§Ó ®¶m b¶o lîng níc s¹ch, cÇn ph¶i lu ý ®Õn
viÖc lo¹i bá c¸c nguån g©y « nhiÔm (kÓ c¶ nguån
45
46
47
48
49
50
sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp). Côc M«i trêng ®îc
giao nhiÖm vô kiÓm so¸t « nhiÔm m«i trêng nhng
®©y lµ mét c¬ quan míi ®îc thµnh lËp víi kinh phÝ
cßn rÊt h¹n hÑp. C¶i thiÖn qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vµ thi
hµnh c¸c quy ®Þnh hiÖn cã vÒ qu¶n lý níc - ®Æc
biÖt lµ §iÒu 18 LuËt Tµi nguyªn níc 48- sÏ t¹o hiÖu
qu¶ râ rÖt ®èi víi chÊt lîng níc mÆt.
3.4
C¸c dù ®Þnh ph©n bæ nguån lùc
Bé KÕ Ho¹ch vµ §Çu T íc tÝnh r»ng víi møc tiªu
thô níc nh hiÖn nay, tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2020
hµng n¨m ph¶i cÇn kho¶ng 147 triÖu USD (2,2 ngµn
tû ®ång) 49 trong nguån vèn ®Çu t dµnh cho viÖc
nµy. 50
Tõ tríc ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu nguån vèn ®Çu t
cho viÖc x©y dùng míi h¹ tÇng c¬ së cung cÊp níc
s¹ch th«ng qua c¸c kho¶n vay hoÆc viÖn trî tõ
UNICEF, PhÇn Lan, §an M¹ch, óc, NhËt B¶n, Hµ
Lan, Ng©n hµng thÕ giíi vµ Ng©n hµng ph¸t triÓn
ch©u ¸. LuËt Tµi nguyªn níc n¨m 1998 khuyÕn
khÝch t nh©n ®Çu t vµo lÜnh vùc c¶i t¹o níc s¹ch,
nhng phÇn lín nhu cÇu níc s¹ch lµ vïng n«ng
th«n n¬i Ýt cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ, nªn cã rÊt Ýt kh¶
n¨ng lµ c¸c thµnh phÇn t nh©n cã ®îc lîi nhuËn
vÒ kinh doanh níc s¹ch ë ®©y. C¸c khu ®« thÞ thµnh
c«ng h¬n trong viÖc thu hót ®Çu t t nh©n vµo lÜnh
vùc cung cÊp níc s¹ch. HiÖn cã Ýt nhÊt mét t nh©n
thùc hiÖn dù ¸n cung cÊp níc s¹ch ®« thÞ theo
ph¬ng thøc X©y dùng - VËn hµnh - ChuyÓn giao
(BOT) ®ang ho¹t ®éng (Nhµ m¸y xö lý níc B×nh
An ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh).
3.5
Quan tr¾c
Cã hai hÖ thèng c¸c c¬ quan thu thËp th«ng tin ®éc
lËp vÒ nguån cung cÊp níc: ë thµnh phè vµ n«ng
th«n. ChÞu tr¸ch nhiÖm vÒ khu vùc thµnh phè lµ Bé
X©y dùng, cßn vïng n«ng th«n lµ tr¸ch nhiÖm cña
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (xem s¬ ®å
www.oecd.org/dac/indicators 21 th¸ng 8 n¨m 2001
T×nh h×nh hiÖn nay vÒ cung cÊp níc s¹ch ChiÕn lîc quèc gian vÒ cung cÊp níc s¹ch vµ vÖ sinh ®Õn n¨m 2020, trang 4, BNN&PTNT vµ
BXD,th¸ng 8 n¨m 2000
ChØ sè chÝnh s¸ch ®îc kÌm theo cho mçi chØ sè trung gian ®Ó gãp phÇn cung cÊp th«ng tin cho c¸c cuéc th¶o luËn vÒ nh÷ng thay ®æi chÝnh
s¸ch quan träng mµ c¶i thiÖn chØ sè
§iÒu luËt nµy ®a ra nh÷ng yªu cÇu cho viÖc th¶i nuíc th¶i
TÊt c¶ c¸c tû gi¸ hèi ®o¸i trong b¶n b¸o c¸o ®· ®îc tÝnh theo 1 USD= VND 15000
http://www.tradeport.org/ts/countries/vietnam/isa/isar0001.html
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
11
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch
sau). C¸c ®« thÞ cã díi 30000 d©n thuéc tr¸ch
nhiÖm cña Bé NN vµ PTNT, cßn c¸c ®o thÞ cã sè
d©n h¬n 30000 th× Bé X©y dùng chÞu tr¸ch nhiÖm.51
Trªn c¬ së c¸c chuyÕn kh¶o s¸t thùc ®Þa cña WWF
phôc vô cho b¸o c¸o nµy ®îc tiÕn hµnh ë H¶i Phßng
vµ Ninh B×nh, c¸c con sè ë ®Þa ph¬ng vÒ tû lÖ tiÕp
cËn níc s¹ch ®Òu xuÊt ph¸t tõ c¸c chØ sè mÆc ®Þnh
gÇn ®óng. Kh«ng thÓ coi c«ng t¸c ngo¹i nghiÖp nµy lµ
cã tÝnh chØ ®Þnh so víi tÊt c¶ c¸c ph¬ng ph¸p tæng
hîp th«ng tin vÒ níc s¹ch ë ViÖt Nam, song nã còng
®· phÇn nµo lµm s¸ng tá c¸c h¹n chÕ tæng hîp sè liÖu
vÒ cung cÊp níc s¹ch ë hai khu vùc nµy.
ë c¸c khu ®« thÞ cña H¶i Phßng, sè lîng c¸c hé cã
c«ng t¬ níc ®îc ¸p dông nh mét chØ sè mÆc
®Þnh gÇn ®óng vÒ tiÕp cËn níc s¹ch. §iÒu nµy cã
xu híng lµm gi¶m con sè thùc tÕ c¸c hé ®îc tiÕp
cËn víi níc s¹ch v× cã nhiÒu hé cã thÓ dïng chung
c«ng t¬ níc vµ cã nhiÒu nguån níc ®îc sö dông
ngoµi c«ngt¬ (c¸c èng níc ®ôc tr¸i phÐp, c¸c bÓ
chøa níc ma, c¸c vßi níc c«ng céng...)
ë tØnh Ninh B×nh, c¸c c¸n bé n«ng th«n cÊp x· hoÆc
lµng (th«n) thu nhËn c¸c th«ng tin bao gåm c¸c hé
gia ®×nh cã c«ng t¬ níc, cã giÕng khoan, ®êng
èng dÉn níc hay c¸c ph¬ng tiÖn dù tr÷ níc ma.
HÖ thèng thu thËp th«ng tin nuíc s¹ch ë ViÖt Nam
§« thÞ
N«ng th«n
CÊp Trung ¦¬ng
Bé X©y Dùng -Vô qu¶n lý kiÕn tróc, quy
ho¹ch ®« thÞ, n«ng th«n vµ c«ng tr×nh
c«ng céng
CÊp Trung ¦¬ng
Bé N«ng NghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng
Th«n-Trung T©m Níc s¹ch vµ VÖ sinh
M«i trêng N«ng th«n (CERWASS)
CÊp TØnh hoÆc Thµnh phè
C«ng ty cung cÊp níc s¹ch (qu¶n lý bëi
Së X©y Dùng vµ trong c¸c thµnh phè lín
bëi Së Giao Th«ng C«ng ChÝnh)
CÊp tØnh
Trung T©m níc s¹ch vµ VÖ sinh M«i
trêng N«ng th«n (qu¶n lý bëi së N«ng
NghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng Th«n) thuéc
Uû ban Nh©n D©n TØnh
CÊp QuËn, HuyÖn
Chi nh¸nh cña C«ng Ty cung cÊp níc
s¹ch
CÊp HuyÖn
Tr¸ch nhiÖm cña c¸c chuyªn gia trong
lÜnh vùc N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng
th«n cña HuyÖn thuéc Uû ban Nh©n D©n
HuyÖn
CÊp x·
Uû ban nh©n d©n x· qu¶n lý c¸c Tr¹m
cung cÊp níc s¹ch vµ c¸c hé
51
C¸c chuyªn gia cung cÊp níc s¹ch ®« thÞ ë Bé X©y Dùng ®· nãi r»ng ®êng ng¨n c¸ch gi÷a cung cÊp níc cho n«ng th«n víi ®« thÞ (vµ tr¸ch
nhiªm cña Bé N«ng NghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n) hiÖn nay lµ 4000. Theo c¸c chuyªn gia Bé X©y Dùng, chÝnh s¸ch nµy chÝnh thøc vÉn cha
®îc th«ng qua. C¸c chuyªn gia Bé X©y Dùng nãi r»ng ®iÒu nµy cã nghÜa lµ hä sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc cung cÊp níc ë 549 thÞ
trÊn vµ thµnh phè
12
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tû lÖ d©n sè ®îc tiÕp cËn l©u dµi víi níc s¹ch
(Ýt nhÊt, vÒ lý thuyÕt trong nhiÒu trêng hîp, sè
liÖu (tû lÖ phÇn tr¨m ®a ra trong c¸c b¸o c¸o) ®a
ra ®îc x©y dùng do ý chÝ chÝnh trÞ, dÉn lêi cña
mét c¸n bé á tØnh Ninh B×nh.52)
C¶ hai tiªu chÝ thu hîp sè liÖu nµy ®Òu r¬i vµo trêng
hîp cung cÊp níc c¶i thiÖn ®îc sö dông réng
r·i trªn quèc tÕ. MÆc dï d÷ liÖu kh«ng ®Ò cËp trùc
tiÕp ®Õn tiÕp cËn hay chÊt lîng níc s¹ch, chóng
l¹i dÔ dµng ®îc tËp hîp vµ ®a ra mét chØ sè cã
liªn quan ®Õn nh÷ng tiÕn triÓn híng tíi viÖc cung
øng níc s¹ch.
ViÖt Nam cã hÖ thèng quèc gia kiÓm so¸t chÊt lîng
níc n»m trªn 46 tØnh thµnh trong c¶ níc. Tuy
vËy, kh¶o s¸t thùc tÕ cña WWF ®· cho thÊy kh«ng
cã ho¹t ®éng thêng xuyªn nµo kiÓm so¸t chÊt lîng
níc s¹ch ®îc tiÕn hµnh trong ph¹m vi hai khu
vùc ®îc kh¶o s¸t. C¸c mÉu níc ®· ®îc thu thËp
cã tÝnh tîng trng vµ ®îc c¸c c¬ quan Së Y tÕ
kiÓm ®Þnh víi chi phÝ kho¶ng 400.000 ®Õn 500.000
®ång cho mçi mÉu (33-27 USD). C¸c c¬ quan kh¸c,
nh Trêng §¹i häc Má §Þa chÊt vµ §¹i häc KHTN
còng tham gia x¸c ®Þnh chÊt lîng níc, mÆc dï
hä kh«ng cã quyÒn theo luËt, ®Ó x¸c nhËn chÊt lîng
níc.
C¸c sè liÖu ngoµi thùc ®Þa vÒ nguån níc ®· chØ ra
r»ng ë c¸c vïng n«ng th«n ngo¹i « thµnh phè H¶i
Phßng, nguån cung cÊp níc s¹ch phæ biÕn nhÊt
lµ: bÓ chøa níc ma (51%), giÕng ®µo (28%); vµ
giÕng khoan theo c«ng nghÖ UNICEF (21%).
CÇn nh¾c ®Õn 2 gi¶ ®Þnh quan träng lµ c¬ së cho c¸c
sè liÖu vÒ tiÕp cËn víi níc s¹ch: ®ã lµ tû sè t¬ng
®¬ng vµ sè nh©n quy chuÈn. Tæng Côc Thèng Kª
tÝnh to¸n dùa trªn tû sè t¬ng ®¬ng ®Ó tÝnh sè
lîng ngêi ®îc tiÕp cËn víi níc s¹ch. VÝ dô,
nÕu cã 10 giÕng trong mét x· nhng chØ cã 8 giÕng
trong sè ®ã cã thÓ dïng ®îc (do vÊn ®Ò vÒ sè lîng,
chÊt lîng, hoÆc kho¶ng c¸ch), tû sè t¬ng ®¬ng
®îc tÝnh lµ 0,8. Sè liÖu nµy sau ®ã sÏ ®îc nh©n
víi sè nh©n quy chuÈn lµ mét giÕng cã thÓ phôc vô
cho 100 ngêi 53 vµ ta sÏ cã tæng sè ngêi ®îc
tiÕp cËn víi níc s¹ch.
Trong qu¸ tr×nh triÓn khai hÖ thèng kiÓm so¸t níc
s¹ch mét c¸ch toµn diÖn h¬n, ph¶i c©n nh¾c gi÷a
chi phÝ vµ Ých lîi cña viÖc thay ®æi hÖ thèng thu thËp
d÷ liÖu. Mét chØ sè bao hµm chÊt lîng, sè lîng vµ
tû lÖ tiÕp cËn níc s¹ch sÏ rÊt thiÕt thùc nhng còng
®ßi hái mét kinh phÝ lín khi tiÕn hµnh kh¶o s¸t víi
mét níc cã 78 triÖu d©n mµ phÇn lín lµ ë n«ng
th«n nh ViÖt Nam. T¹m thêi cã mét sè c¸ch kh¸c
Ýt tèn kÐm cã thÓ lµm c¶i thiÖn hÖ thèng thu thËp sè
liÖu cho chØ sè nµy. Thø nhÊt lµ tiªu chuÈn ho¸ ®Þnh
nghÜa tiÕp cËn víi níc s¹ch. §èi víi ViÖt Nam,
viÖc sö dông chØ sè mÆc ®Þnh gÇn ®óng níc ®îc
c¶i thiÖn cã thÓ gióp chuÈn ho¸ viÖc thu thËp th«ng
tin nhng kh«ng mÊt thªm nhiÒu chi phÝ l¾m. ViÖc
thø hai lµ tËp trung h¬n vµo viÖc b¶o vÖ níc kh«ng
bÞ « nhiÔm, h¬n lµ xö lý níc sau khi nã ®· bÞ «
nhiÔm - râ rµng lµ phßng chèng « nhiÔm th× sÏ dÔ
dµng h¬n lµ lµm s¹ch níc ®· bÞ « nhiÔm. Thø ba lµ
tæ chøc ®µo t¹o cho c¸c c¸n bé thu thËp sè liÖu.
§iÒu nµy cã thÓ lµm ®îc th«ng qua c¸c líp häc
®µo t¹o c¸c c¸n bé nguån ë cÊp trung ¬ng vµ sö
dông c¸c c¸c bé nguån ®ã ®i c¸c tØnh, huyÖn vµ x·
®Ó nh©n réng.
52
Gi¸m ®èc Trung t©m VÖ sinh m«i trêng vµ cung cÊp níc s¹ch n«ng th«n tØnh Ninh B×nh, ¤ng Hoµng V¨n S¬ng, trao ®æi c¸ nh©n., ngµy 23
th¸ng 8 n¨m 2001
53
Kh«ng cã mét sù nhÊt trÝ nµo gi÷a c¸c chuyªn gia cao cÊp vÒ nh÷ng chuÈn mùc nµo ®îc sö dông trong thùc tiÔn, tû lÖ mµ c¸c chuyªn gia ®îc
hái ®a ra lµ tõ 80 ®Õn 100
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
13
4. Tû lÖ phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc
4.1
TÝnh t¬ng quan cña chØ sè
ChØ sè nµy ®o diÖn tÝch ®Êt cã rõng so víi tæng diÖn
tÝch c¶ níc. Tû lÖ phñ rõng lµ mét trong nh÷ng chØ
sè quèc tÕ ®îc sö dông nhiÒu nhÊt. §©y lµ mét chØ
sè dÔ hiÓu vµ ý nghÜa kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng
cña rõng ®îc hç trî bëi nhiÒu nghiªn cø khoa häc.54
Nh÷ng thay ®æi vÒ diÖn tÝch phñ rõng ë ViÖt Nam
®· ®îc ghi l¹i trong h¬n 50 n¨m qua vµ chØ sè nµy
®îc ghi nhËn nh lµ mét trong Nh÷ng chØ sè thùc
hiÖn chñ yÕu trong ChiÕn lîc Quèc gia vÒ b¶o vÖ
m«i trêng, 2001-2010. 55
§èi víi mét quèc gia cã nhiÒu nói ®åi vµ n«ng
nghiÖp lóa níc nh ViÖt Nam, diÖn tÝch phñ rõng
cã ¶nh hëng to lín tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Khi
diÖn tÝch rõng bÞ thu hÑp, hiÖu øng ®iÒu tiÕt cña c©y
cèi suy gi¶m vµ kh¶ n¨ng x¶y ra t¸c ®éng thiªn
nhiªn sÏ nhiÒu h¬n (lò lôt, h¹n h¸n, b·o, lë ®Êt, hay
nhiÔm mÆn). TrËn lò t¹i khu vùc S«ng Mª k«ng x¶y
ra vµo n¨m 2000 lµ trËn lò lín nhÊt trong vßng 70
n¨m trë l¹i ®©y. Lò lôt ë diÖn réng t¹i c¸c tØnh miÒn
trung n¨m 1999 vµ h¹n h¸n khu vùc n¨m 1998 vµ
1997 lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ c¸c trêng hîp
khÝ hËu thay ®æi ngµy cµng xÊu ®i do chÆt ph¸ rõng
®Çu nguån.
DiÖn tÝch che phñ rõng, ®ãi nghÌo vµ c¸c D©n
téc thiÓu sè
§iÒu tra møc sèng cña ViÖt Nam n¨m 1998 ®· chØ ra hai
miÒn nghÌo nhÊt cña níc nµy lµ T©y Nguyªn vµ Vïng
cao phÝa b¾c. C¶ hai khu vùc ®Òu cã tû lÖ cao c¸c d©n téc
thiÓu sè vµ diÖn tÝch phñ rõng. Mét nghiªn cøu m«i
trêng - x· héi n¨m 1998 cña WWF vÒ khu vùc xung
quanh Rõng quèc gia Yok §«n thuéc tØnh §¾c L¾c cho
thÊy c¸c d©n téc thiÓu sè lµ nh÷ng ngêi lÖ thuéc nhiÒu
nhÊt vµo tµi nguyªn rõng.56 T¨ng diÖn tÝch rõng sÏ cñng
cè nguån sinh sèng truyÒn thèng cña nhiÒu nhãm d©n
téc thiÓu sè. H¬n n÷a, viÖc b¶o vÖ c¸c khu rõng ë T©y
Nguyªn tríc t¸c ®éng cña d©n di c tù ph¸t, nh÷ng
ngêi khai ph¸ rõng ®Ó t×m ®Êt cho c¸c lo¹i c©y trång cã
gi¸ trÞ h¬n nh cµ phª, h¹t ®iÒu vµ c¸c lo¹i c©y c«ng
nghiÖp, cã thÓ t¸c ®éng tÝch cùc lªn kÕ sinh nhai cña c¸c
d©n téc thiÓu sè trong khu vùc
Nh÷ng trêng hîp thêi tiÕt rÊt xÊu nh vËy cã t¸c
®éng nhiÒu h¬n vµ kh«ng c©n xøng vµo ngêi nghÌo
v× hä cã Ýt nguån lùc h¬n cho viÖc phôc håi sau
thiªn tai. Rõng bÞ xuèng cÊp còng cã ¶nh hëng
m¹nh h¬n tíi ngêi nghÌo sèng ë vïng rõng nãi
chung v× hä thêng ph¶i d¹ vµo rõng ®Ó sinh sèng.
MÆt kh¸c, t¨ng tû lÖ che phñ rõng sÏ gióp h¹n chÕ
xãi mßn, cung cÊp nguyªn liÖu vµ vËt liÖu x©y dùng
cho céng ®ång ®Þa ph¬ng, t¨ng c¬ héi viÖc lµm t¹i
miÒn rõng, ®¶m b¶o xuÊt khÈu gç bÒn v÷ng h¬n vµ
nu«i dìng mét sè lîng c¸c s¶n phÈm rõng phi gç
(vÝ dô nh: mËt ong, song m©y, c¸c lo¹i hoa cã gi¸
trÞ th¬ng m¹i, c©y thuèc).
H¬n n÷a, ®èi víi rÊt nhiÒu ngêi nghÌo ë ViÖt Nam,
®Æc biÖt lµ c¸c d©n téc thiÓu sè c¸c vïng rõng l©n
cËn lµ mét h×nh thøc b¶o hiÓm. Vµo nh÷ng lóc khan
hiÕm l¬ng thùc, ý tëng ®Çu tiªn thêng xuÊt hiÖn
víi ngêi nghÌo lµ ®i thu lîm c©y cá vµ ®éng vËt
cã thÓ ¨n ®îc ë rõng còng nh nh÷ng s¶n phÈm
cña rõng mµ hä cã thÓ ®em b¸n. Bëi vËy t¨ng diÖn
tÝch phñ rõng cã thÓ gi¶m møc ®é thiÕu ¨n khi l¬ng
thùc khan hiÕm ë c¸c céng ®ång nghÌo n«ng th«n.
NhËn thÊy mèi liªn hÖ gi÷a diÖn tÝch phñ rõng vµ
®ãi nghÌo vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, còng nh nhiÒu
níc kh¸c, ViÖt Nam còng ®ang tÝch cùc g×n gi÷
diÖn tÝch rõng ®· bÞ mÊt. Ch¬ng tr×nh trång míi 5
triÖu hÐc ta rõng cña ChÝnh phñ vµ Ch¬ng tr×nh hç
trî ngµnh l©m nghiÖp cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi
trî lµ hai s¸ng kiÕn chñ yÕu nh»m t¨ng diÖn tÝch
rõng.
Mèi liªn hÖ víi chÝnh s¸ch. Nh÷ng thay ®æi vÒ diÖn
tÝch che phñ rõng rÊt nh¹y c¶m víi thay ®æi chÝnh
s¸ch, ®îc chøng minh qua sù ph¸t triÓn diÖn tÝch
phñ rõng sau khi gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng khai th¸c
gç ë c¸c l©m trêng quèc doanh tõ n¨m 1997 vµ t¸c
®éng cña ch¬ng tr×nh 327 vµ 661 vÒ l©m nghiÖp.
T¸c ®éng lªn sù c«ng b»ng. T¸c ®éng vÒ sù c«ng
b»ng cña viÖc t¨ng chØ sè nµy lµ theo híng ñng hé
ngêi nghÌo - ®Æc biÖt ñng hé ngêi nghÌo n«ng
th«n- v× hä thu ®îc nhiÒu nguån lîi sinh sèng h¬n
54
Cã rÊt nhiÒu nh÷ng Ên b¶n vÒ tû lÖ phñ rõng khi tû lÖ nµy liªn quan ®ªn sù thay ®æi thêi tiÕt, m«i trêng cho c¸c loµI ®ang bÞ ®e do¹ toµn cÇu,viÖc
qu¶n lý níc ®Çu nguån, m«i trêng sèng ®Þa ph¬ng, tËp tôc v¨n ho¸ vv...
55
56
PhÇn 4.10 vÒ Môc tiªu cô thÓ 10, ChiÕn lîc quèc gia vÒ B¶o vÖ m«i trêng, 2001-2010, b¶n th¶o th¸ng 6 n¨m 2000
Di c cña ngêi d©n vµ viÖc sö dung tµi nguyªn. Vên Quèc Gia Yok Don vµ khu vùc l©n cËn, WWF, Hµ néi, th¸ng 8 n¨m 1998
14
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tû lÖ phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc
tõ c©y cèi (vÝ dô nh cã thªm nhiÒu nguån lùc vµ
gi¶m kh¶ n¨ng bÞ tæn th¬ng do ®iÒu kiÖn khÝ hËu
xÊu ®i).57
th), vµ b¶n th©n c©y cá ViÖt Nam còng ®· t¹o thµnh
nguån tµi s¶n tiÒm tµng cho viÖc trÞ liÖu míi cho c¸c
lo¹i bÖnh.
C¸c chØ sè phô cña ®é che phñ rõng
NÕu chØ xem xÐt diÖn tÝch phñ rõng ®¬n lÎ sÏ chØ
cho thÊy mét bøc tranh kh«ng hoµn chØnh vÒ rõng
v× nã cßn liªn quan tíi ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t
triÓn bÒn v÷ng. Mét chØ sè phô cã thÓ cung cÊp mét
bøc tranh ®Çy ®ñ h¬n vÒ tû lÖ diÖn tÝch so víi diÖn
tÝch c¶ níc n»m trong c¸c khu rõng ®Æc dông
(khu b¶o tån)
H¬n n÷a, c¸c khu b¶o tån ë ViÖt Nam còng cã t¸c
dông nh nh÷ng l¸ phæi, läc níc, gi÷ níc vµ lµ
c¶nh ®Ñp thiªn nhiªn. Chóng lµ n¬i c tró cña mét
sè loµi ®éng vËt hiÕm nhÊt trªn thÕ giíi nh: Tª gi¸c
mét sõng, Voäc C¸t Bµ, Voäc mòi hÕch, vµ Sao La
tÊt c¶ nh÷ng loµi nµy ®Òu ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm
träng. ViÖt Nam ®îc thõa nhËn lµ trung t©m nguyªn
thuû vµ ®a d¹ng62 cña mét sè loµi c©y kinh tÕ quan
träng nh c©y chÌ xanh, c©y v¶i, c©y nh·n, c©y ®ay,
®Ëu mïng, c©y khoai sä, mét sè gièng lóa vµ mét
loµi cam.63
Tû lÖ diÖn tÝch rõng ®Æc dông so víi diÖn tÝch c¶
níc. C¸c khu b¶o tån trªn ®Êt liÒn cña ViÖt Nam
bao gåm c¸c khu rõng ®Æc dông (Rõng Quèc gia,
Khu b¶o tån thiªn nhiªn, Khu di tÝch v¨n ho¸ lÞch
sö, vµ Rõng phßng hé ®Çu nguån) nhng kh«ng
tÝnh ®Õn Khu b¶o tån biÓn. 58 ChØ sè phô nµy tÝnh
®Õn diÖn tÝch trong khu vùc rõng ®Æc dông so víi
tæng diÖn tÝch c¶ níc. Tû lÖ diÖn tÝch trong rõng
®Æc dông ®îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi.59
ChØ sè nµy rÊt phï hîp, xem xÐt tíi vÊn ®Ò c¸c khu
b¶o tån cã ý nghÜa l©u dµi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Chóng lµ nguån dù tr÷ ®a d¹ng sinh häc gåm cã
®a d¹ng gen, ®a d¹ng loµi vµ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i
cña quèc gia. §a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam cã gi¸
trÞ kinh tÕ tiÒm tµng to lín.60 Trªn thÕ giíi, kh«ng
qu¸ 1% sè loµi t¹i rõng nhiÖt ®íi ®· ®îc nghiªn
cøu thµnh phÇn ho¸ häc cña chóng.61 ThËm chÝ trong
sè tû lÖ nhá nhoi ®ã, h¬n 120 toa thuèc (nh ký
ninh, xteoit, thuèc gi¶m ®au c¬, thuèc chèng ung
57
58
59
60
Trong khi c¸c khu b¶o tån nh×n chung kh«ng cã t¸c
®éng tíi ®ãi nghÌo trªn diÖn réng, nh÷ng ngêi
nghÌo sèng xung quanh khu b¶o tån thêng hëng
®îc lîi Ých v× c¸c khu b¶o tån nµy gióp cho ph¸t
triÓn ®Þa ph¬ng bÒn v÷ng h¬n vµ t¹o ra c¸c c¬ héi
míi vÒ thu nhËp.
4.2
D÷ liÖu nÒn vµ c¸c xu híng
Tæng diÖn tÝch ViÖt Nam lµ 33 triÖu hÐcta. N¨m
1999, rõng che phñ lµ 10,9 triÖu hÐcta (33,2 phÇn
tr¨m) vµ n¨m 2000 lµ 11,4 triÖu ha64 (34,4%), con
sè nµy lµ theo QuyÕt ®Þnh ®îc ®a ra bëi v¨n
phßngThñ Tíng ChÝnh Phñ.65 (PhÇn Gi¸m s¸t díi
®©y sÏ cung cÊp ph©n tÝch chi tiÕt vÒ chÊt lîng cña
chØ sè díi ®©y)
§iÒu nµy ®îc cung cÊp bëi v× viÖc gia t¨ng tû lÖ phñ rõng kh«ng ®îc sñ dông nh lµ c¸ch ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng chÆt ph¸ rõng tiÕp tôc t¸i diÔn
ë rõng tù nhiªn
C«n §¶o vµ C«ng viªn quèc gia C¸t Bµ bao gåm nh÷ng vung biÓn nhng ®îc ph©n lo¹i lµ nh÷ng khu rõng ®Æc dông. ViÖt Nam ®· ®Ó nghÞ
24 Khu vùc b¶o tån biÓn vµ mét khu vùc (Khu vùc b¶o tån biÓn ë Hßn Mun gÇn Nha Trang) ®· ®uîc thiÕt lËp vµo th¸ng 4 n¨m 2002
www.oecd.org/dac/indicators/htm,18 th¸ng 7 n¨m 2001
ViÖt Nam lµ níc mµ hai vïng sinh th¸i trång lÊn nhau (paleoartic vµ Indo-Malaysia) vµ kÕt qu¶ lµ mét sè loµi ®éc nhÊt ®· ph¸t triÓn. ViÖt Nam
cã h¬n 12000 loµi c©y víi sù ®a d¹ng lín vÒ hÖ sinh th¸i. ViÖt Nam còng lµ n¬i tró ngô cña c¸c gièng lóa, khoai sä, vµ ®Ëu Ên §é. Nh÷ng c©y
nµy cã thÓ lµ nh÷ng nguån quan träng cho viÖc ph¸t triÓn c¸c gièng c©y phï hîp tèt víi c¸c ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam
61
Nguån c¬ b¶n: Nh÷ng khu rõng nhiÖt ®íi vµ t¬ng lai cña chóng ta, Norman Myers, New York,1992
62
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng trung t©m cña Nguån Gèc cña Nikolai Vavilovs
63
64
65
Dù ¸n §a d¹ng n«ng sinh häc GEF, ViÖn Di truyÒn N«ng NghiÖp, Hµ Néi, Th¸ng 12 n¨m 2000
Rõng tù nhiªn bao gåm 9,7 triÖu ha (29 % trong tæng sè diÖn tÝch) vµ rõng trång 1,6 triÖu ha (5% trong tæng sè diÖn tÝch) Phô lôc 1 cã thªm
nhiÒu d÷ liÖu vÒ tû lÖ phñ rõng
QuyÕt ®Þnh 03/2001/QD-TTg cña 5 th¸ng 1 n¨m 2001 cho biÕt nh÷ng con sè tÝnh ®Õn ngµy 31 th¸ng 12 n¨m 1999 vµ QuyÕt ®Þnh 10/2002/QDTTg cña 14 th¸ng 1 n¨m 2002 cho biÕt nh÷ng con sè tÝnh ®Õn ngµy 31 th¸ng 12 n¨m 2000
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
15
Tû lÖ phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc
D÷ liÖu nÒn: 27% vµo n¨m 1990
66
tæng diÖn tÝch rõng ®Æc dông tõ 1 triÖu hÐcta hiÖn
nay lªn 2 triÖu hÐc ta (t¨ng t¬ng øng tõ 3 lªn 6%
diÖn tÝch c¶ níc).
;XK~¾QJWKD\·LGL§QW®FKSKÂUÆQJ¼9L§W1DP
6RY¯LGLQWFKTXªFJLD
67
D÷ liÖu nÒn: 2,7% trong n¨m 1990
'L§QW®FKEDRSKÂFÂDNKXERW¶Q
VRY¯LGLQWFKFxQo¯F
1JR{LVX\G»DWKHR[XKo¯QJ
0¶FWLlXF³D&KQKSK³
So víi thÕ giíi vµ khu vùc, ViÖt Nam cã u thÕ tréi
h¬n diÖn tÝch che phñ rõng. Kh«ng gièng nh phÇn
lín c¸c níc l¸ng giÒng, ViÖt Nam b»ng mäi kh¶
n¨ng ®· thñ tiªu sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng cña
m×nh. Tæng diÖn tÝch rõng bao phñ cña quèc gia
còng cao h¬n so víi phÇn lín c¸c níc kh¸c. Tû lÖ
tre phñ rõng trung b×nh rõng bao phñ cña quèc gia
theo ChØ sè ph¸t triÓn ThÕ giíi n¨m 2001 lµ 29,7
phÇn tr¨m.
9
L§
W1
DP
%
yQ
JO
D
¡W
3
K
S
$
Q
K
Q
x
º
7
K
L
/
DQ
/
R
&
yP
3
X
&
K
LD
0
DO
D\
VL
D
,Q
G
R
Q
HV
LD
So víi quèc tÕ vµ khu vùc, ViÖt Nam cã Ýt diÖn tÝch
n»m trong khu b¶o vÖ. Trªn thÕ giíi, trung b×nh mçi
quèc gia cã tû lÖ 6,5 phÇn tr¨m tæng diÖn tÝch ®Êt
trong c¸c khu b¶o vÖ.
Nh÷ng yÕu tè chñ chèt nh»m ®¹t dîc môc
tiªu vµ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan
§¹t ®îc môc tiªu t¨ng diÖn tÝch phñ rõng chñ yÕu
phô thuéc vµo viÖc trång thªm rõng (cã thÓ thÊy
®îc) vµ t¸i t¹o rõng tù nhiªn. Theo xu híng hiÖn
t¹i vµ møc tµi chÝnh hiÖn nay, môc tiªu cña chÝnh
phñ tíi n¨m 2010 t¨ng diÖn tÝch phñ rõng lªn 43
phÇn tr¨m diÖn tÝch l·nh thæ lµ cã thÓ ®¹t ®îc - nÕu
t×m ®îc nh÷ng vïng ®Êt phï hîp.
Tû lÖ diÖn tÝch trong vïng rõng ®Æc dông ViÖt Nam
®· cam kÕt t¨ng diÖn tÝch bao phñ cña hÖ thèng khu
b¶o tån theo C«ng íc quèc tÕ vÒ §a d¹ng sinh häc
(ký th¸ng 11/1994). §Ó ®¸p øng nghÜa vô vµ nh÷ng
u tiªn vÒ m«i trêng, ChÝnh phñ ®· më réng diÖn
tÝch rõng ®Æc dông b»ng mét kÕ ho¹ch t¨ng gÊp ®«i
67
1JX§Q &KVªSKzWWULQ7KJL¯L7KzQJYw&KQKSK³/wR
R
D
ªF
/w &KL
TX $QK
X
J
3
Q
n
P
9o
&j
§èi víi chØ sè nµy, m«i trêng thÓ chÕ, tµi chÝnh vµ
chÝnh s¸ch ®· kh¸ ®ñ m¹nh. Trong t¬ng quan víi
c¸c khu vùc kh¸c cña lÜnh vùc m«i trêng, ngµnh
l©m nghiÖp dêng nh cã thÓ g©y ra t¸c ®éng tÝch
cùc tíi ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong thêi gian ng¾n.
C¸c chØ sè phô liªn quan tíi l©m nghiÖp
66
W
D
p 1DP D\VL Qi« XªF HVLD KzS /DQ
O
W
3
JOD
J4 GRQ
D
zL
L
Q
0
9
Q
7K
%j
,Q
7UX
4.3
7KD\·LY£WÌO§GL§QW®FKSKÂUÆQJ
7
UX
Q
J
4
X
¹
F
Môc tiªu 43 phÇn tr¨m ®îc chän v× ®ã chÝnh lµ
diÖn tÝch phñ rõng vµo thêi ®iÓm ®Êt níc giµnh
®îc ®éc lËp n¨m 1945. Tuy nhiªn c©u hái ®îc
®Æt ra r»ng t¹i sao l¹i lµ 43 phÇn tr¨m? Cã thÓ 35
phÇn tr¨m hay 25 phÇn tr¨m diÖn tÝch rõng ®îc
M« t¶ míi nhÊt vÒ Ch¬ng tr×nh Quèc Gia vÒ 5 triÖu ha rõng (1998-2010) Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp,BNN&PTNT, Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2001
Tõ sè liÖu cña Birdlife International vµ ViÖn ®iÓu tra vµ Quy ho¹ch rõng
16
Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng
Tû lÖ phñ rõng so víi tæng diÖn tÝch c¶ níc
Tèc ®é t¨ng diÖn tÝch rõng ®Æc dông ViÖt Nam
1yP
7·QJ
V¹
'L§QW®FK KD
3KQWUyP
W·QJV¹GL§Q
W®FK
1JK¯¯QKFÂD&K®QKSKÂ
77J &µF3KonQJ
77J %D%%D0±Q%D9%F6nQ%zQixR6nQ7UwiQ
+±QJ3F%¥5·QJ7KmQJiw/{W7DPixR7kQ7UwR
77J 1DP&zW7LlQ
+'%7 0RP5D\
&7 &mQixR
&7 &zW%w Yw &7 NKXY»FKDLWURQJVªQw\pypo°F
K°SQKWWKwQK3±0zW P«WNKXY»FVDXp¥Ow
- Xem thêm -