Tài liệu Luận văn “doanh nghiệp việt nam trong tiến trình hội nhập afta - vấn đề và giải pháp”

Lêi më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt cña ®Ò tµi Héi nhËp Khu vùc th-¬ng m¹i tù do cña HiÖp Héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan, lµ mét nhiÖm vô mang tÝnh cam kÕt quèc tÕ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc thµnh viªn tæ chøc ASEAN. Qu¸ tr×nh nµy ®· b¾t ®Çu tõ 1.1.1993, sÏ hoµn tÊt vµo n¨m 2003. Do gia nhËp ASEAN muén h¬n nªn ®èi víi ViÖt Nam, qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc th-¬ng m¹i tù do cña ASEAN víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) sÏ ®-îc hoµn tÊt vµo n¨m 2006. Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, sau khi trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN), ViÖt Nam tuyªn bè tham gia Khu vùc th-¬ng m¹i tù do cña ASEAN (AFTA), ChÝnh phñ ViÖt Nam th«ng qua c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®· b¾t ®Çu v¹ch ra lé tr×nh hîp t¸c kinh tÕ quan träng nh-: ch-¬ng tr×nh hîp t¸c vÒ th-¬ng m¹i (trong ®ã cã viÖc thùc hiÖn CEPT), hîp t¸c vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, hîp t¸c vÒ ®Çu t-, hîp t¸c vÒ l-¬ng thùc, n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp... Thùc hiÖn c¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c nãi trªn ®ßi hái sù cè g¾ng cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ còng nh- cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau. Trong nh÷ng n¨m qua do sù cè g¾ng cña c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp, tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA cña ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng b-íc tiÕn quan träng. C¸c doanh nghiÖp nh×n thÊy lé tr×nh héi nhËp AFTA ngµy cµng ®Õn gÇn vµ còng rÊt b¨n kho¨n, lo l¾ng khi héi nhËp AFTA. Tuy nhiªn riªng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp víi nhiÒu lý do kh¸c nhau vÉn cßn lóng tóng trong viÖc x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng, b-íc ®i vµ c¸ch thøc cô thÓ thÝch øng víi ®ßi hái cña tæ chøc AFTA, ®Æc biÖt lµ lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam mµ phÇn lín lµ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« kh¸ nhá bÐ. Trªn gi¸c ®é ®ã, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi “ Doanh nghiÖp ViÖt nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA - VÊn ®Ò vµ gi¶i ph¸p” lµm luËn ¸n TiÕn sü kinh tÕ nh»m luËn gi¶i mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cã liªn quan, gãp phÇn gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam cã ®-îc c©u tr¶ lêi cho vÊn ®Ò nãi trªn. 2. Môc ®Ých, ®èi t-îng, ph¹m vi, ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn ¸n  Môc ®Ých cña luËn ¸n lµ lµm râ yªu cÇu vµ néi dung c¸c c«ng viÖc ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, b-íc ®i vµ ®ßi hái kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c, ®Ò xuÊt ®Þnh h-íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam thÝch øng víi nh÷ng yªu cÇu kh¸ch 1 quan ®Æt ra ®Æc biÖt lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµo AFTA.  §èi t-îng nghiªn cøu cña luËn ¸n: C¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c cña tæ chøc AFTA vµ c¸c yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, c¸c c«ng viÖc cÇn ph¶i thùc hiÖn cña doanh nghiÖp ViÖt Nam vÒ mÆt ®Þnh h-íng còng nh- gi¶i ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng kinh doanh khi héi nhËp vµo AFTA ®Ó c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®øng v÷ng trong sù c¹nh tranh vµ ®¸p øng ®-îc c¸c yªu cÇu ®Æt ra trong ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ tr-êng c¸c quèc gia cña tæ chøc AFTA.  Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n: t¸c ®éng cña c¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c AFTA ®èi víi doanh nghiÖp ViÖt Nam, thuËn lîi vµ khã kh¨n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam tr-íc ng-ìng cöa cña qu¸ tr×nh héi nhËp, c¸c vÊn ®Ò vÒ chiÕn l-îc kinh doanh vµ tæ chøc qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tiÕn tíi hoµn tÊt lé tr×nh h×nh thµnh tæ chøc AFTA. C¸c gi¶i ph¸p ë ®©y cã ý nghÜa chung cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nh-ng cÇn ®-îc cô thÓ ho¸ phï hîp víi tr×nh ®é vµ ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ tõng doanh nghiÖp cô thÓ.  Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu: trªn c¬ së cña ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lµ ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, luËn ¸n sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ lµ ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph-¬ng ph¸p so s¸nh vµ m« h×nh ho¸, c¸c ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh nh»m t×m ®-îc c¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p luËn cho mçi doanh nghiÖp sao cho cã thÓ thÝch øng vµ ®¸p øng trong qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc mËu dÞch tù do cña khèi ASEAN (AFTA). 3. Néi dung nghiªn cøu vµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi ®Ò tµi §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan vÒ c¬ chÕ vËn hµnh, néi dung c¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c trong tæ chøc AFTA, nghiªn cøu c¸c c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam nãi chung vµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nãi riªng khi ViÖt nam quyÕt ®Þnh gia nhËp AFTA, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nãi trªn ®-îc thùc hiÖn d-íi d¹ng c¸c ®Ò tµi khoa häc, c¸c s¸ch chuyªn kh¶o c¸c ®Ò ¸n c«ng t¸c cña mét sè ngµnh. C¸c c«ng tr×nh vµ ®Ò ¸n nghiªn cøu nãi trªn th-êng ®øng trªn gi¸c ®é chung hoÆc trªn gi¸c ®é c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc ë gãc ®é vÜ m« hoÆc gãc ®é ngµnh, cßn gãc ®é doanh nghiÖp cã ®Ò cËp nh-ng ch-a ®-îc ®Çy ®ñ vµ cô thÓ. §Õn nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn cßn lóng tóng trong nhËn thøc còng nh- thiÕu c¬ cë cho viÖc x©y dùng chiÕn l-îc râ rµng, ch-a cã chuÈn bÞ vÒ ph-¬ng ¸n kinh doanh cô thÓ vµ nhÊt qu¸n tr-íc tiÕn tr×nh hoµn tÊt thêi h¹n thùc 2 thi Ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) còng nh- c¸c yªu cÇu kh¸c trong khu«n khæ Khu vùc mËu dÞch tù do cña khèi ASEAN (AFTA). Trong khi ®ã ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp chÝnh lµ h¹t nh©n quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh héi nhËp cña n-íc ta vµo tæ chøc AFTA. §Ò tµi luËn ¸n nh»m hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nh÷ng c¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p luËn tr-íc ®ßi hái bøc xóc cña qu¸ tr×nh héi nhËp cña doanh nghiÖp vµo AFTA ®Ó sao cho c¸c doanh nghiÖp thÝch øng vµ x©y dùng ®-îc chiÕn l-îc n©ng cao søc c¹nh tranh vµ ®øng v÷ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp AFTA. 4. Dù kiÕn ®ãng gãp míi cña luËn ¸n  HÖ thèng c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, lµm râ vai trß cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµo khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA), nghiªn cøu kinh nghiÖm quèc tÕ trong qu¸ tr×nh tham gia vµo tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA cña c¸c doanh nghiÖp c¸c n-íc thµnh viªn.  Lµm râ lé tr×nh vµ néi dung c¸c ch-¬ng tr×nh hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn trong khu«n khæ AFTA trong kho¶ng thêi gian tõ nay ®Õn n¨m 2006 vµ mét sè n¨m tiÕp theo vµ yªu cÇu c¸c c«ng viÖc ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Ph©n tÝch nh÷ng mÆt m¹nh vµ mÆt yÕu cña doanh nghiÖp ViÖt Nam tr-íc c¸c ®ßi hái trªn, tr-íc hÕt vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam.  §-a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng c¬ së nhËn thøc vµ c¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cho chiÕn l-îc kinh doanh vµ nh÷ng chuÈn bÞ cÇn thiÕt cho c¸c ph-¬ng ¸n kinh doanh nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp thùc sù vµo AFTA, trªn c¬ së ®ã ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ víi Nhµ n-íc ®Ó b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh héi nhËp ®ã ®¹t ®-îc thµnh c«ng. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o, luËn ¸n bao gåm 3 ch-¬ng sau ®©y: Ch-¬ng I: Héi nhËp quèc tÕ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ViÖt nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA. Ch-¬ng II: T×nh h×nh héi nhËp AFTA vµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Ch-¬ng III: §Þnh h-íng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam thÝch øng víi tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA trong thêi gian tíi. 3 Ch-¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ vai trß cña doanh nghiÖp ViÖt nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp AFTA 1.1. b¶n chÊt vµ tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ [14], [15], [36] Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (International integration) lµ mét xu h-íng vËn ®éng tÊt yÕu cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa vµ khu vùc hãa nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang diÔn ra nhanh chãng d-íi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ. Toµn cÇu hãa - héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ thuËt ng÷ xuÊt hiÖn trong mét vµi thËp kû gÇn ®©y. Xu thÕ nµy ngµy cµng lµ mét yÕu tè quan träng vµ t¸c ®éng rÊt lín ®Õn t- duy vµ chÝnh s¸ch cña c¸c ChÝnh phñ còng nh- cña c¸c tæ chøc quèc tÕ trong thÕ kû XXI. Theo tæ chøc hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) th× “ toµn cÇu hãa (globalisation) lµ qu¸ tr×nh diÔn ra do sù thay ®æi vÒ c«ng nghÖ, t¨ng tr-ëng dµi h¹n liªn tôc vÒ §TNN vµ nguån lùc quèc tÕ, vµ sù h×nh thµnh trªn ph¹m vi réng lín víi qui m« toµn cÇu nh÷ng h×nh thøc míi vÒ c¸c mèi liªn kÕt quèc tÕ gi÷a c¸c c«ng ty vµ c¸c quèc gia. Sù kÕt hîp nµy lµm t¨ng qu¸ tr×nh héi nhËp gi÷a c¸c quèc gia vµ thay ®æi b¶n chÊt cña c¹nh tranh toµn cÇu… Toµn cÇu ho¸ cã thÓ ®-îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh hoµn thiÖn tÝnh chØnh thÓ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®Ó lµm cho tÝnh chÊt thèng nhÊt vµ duy nhÊt cña nã ®-îc gia t¨ng kh«ng ngõng. Toµn cÇu ho¸ liªn quan mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh tù do ho¸ vµ viÖc lo¹i bá dÇn tÝnh t¸ch biÖt, kh¸c biÖt thµnh sù héi nhËp tù gi¸c vµ h×nh thµnh nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ t-¬ng ®ång cã tÝnh chÊt quèc tÕ. Toµn cÇu ho¸ tr-íc hÕt ®-îc xem xÐt vÒ mÆt kinh tÕ nh-ng nã còng cã nh÷ng khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh liªn quan ®Õn khÝa c¹nh chÝnh trÞ, lèi sèng, v¨n ho¸ vµ x· héi còng nh- t©m lý, thãi quen. Cho ®Õn nay cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Mét c¸ch th«ng th-êng, cã thÓ hiÓu: “ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh c¸c thÓ chÕ quèc gia tiÕn hµnh x©y dùng, th-¬ng l-îng, ký kÕt vµ tu©n thñ c¸c cam kÕt song ph-¬ng, ®a ph-¬ng vµ toµn cÇu ngµy cµng ®a d¹ng h¬n, cao h¬n vµ ®ång bé h¬n trong c¸c lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ quèc gia vµ quèc tÕ” . Theo quan niÖm cña Héi ®ång khoa häc §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n th× “ Héi nhËp 4 kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh lo¹i bá dÇn c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i quèc tÕ, thanh to¸n quèc tÕ vµ viÖc di chuyÓn c¸c nh©n tè s¶n xuÊt gi÷a c¸c n-íc” . Tuy nhiªn, kh¸i niÖm t-¬ng ®èi phæ biÕn, ®-îc nhiÒu n-íc hiÖn nay chÊp nhËn, ®ã lµ: “ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mét n-íc vµo c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã mèi quan hÖ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn cã sù rµng buéc theo nh÷ng qui ®Þnh chung cña khèi” . Nãi c¸ch kh¸c, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më, tham gia vµo c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ vµ tµi chÝnh quèc tÕ, thùc hiÖn thuËn lîi ho¸ vµ tù do ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c. Theo kh¸i niÖm nµy, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ võa lµ mét tr¹ng th¸i, võa lµ mét qu¸ tr×nh cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia trong mèi quan hÖ thèng nhÊt víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. [4], [14], [21] T¸c gi¶ luËn ¸n cho r»ng, c¸c kh¸i niÖm nªu trªn c¬ b¶n lµ thèng nhÊt víi nhau, sù kh¸c nhau cã ch¨ng lµ do chóng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau vµ nhÊn m¹nh mét ®Æc tr-ng nµo ®ã. Víi c¸ch tiÕp cËn cña luËn ¸n nµy, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (international integration) ®-îc hiÓu nh- lµ c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p mµ chÝnh phñ thùc thi nh»m më cöa kinh tÕ hay trë thµnh thµnh viªn cña mét hÖ thèng tæ chøc quèc tÕ. ChÝnh s¸ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ g¾n liÒn víi “ më cöa” vµ “ trao ®æi nguån lùc” , kh«ng nh÷ng trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nh- v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, vµ sÏ cßn më réng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi. Tõ kh¸i niÖm trªn, ®èi chiÕu vµo qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trªn thÕ giíi, cã thÓ thÊy b¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thÓ hiÖn ë mét sè khÝa c¹nh sau: - Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xo¸ bá tõng b-íc vµ tõng phÇn c¸c rµo c¶n vÒ th-¬ng m¹i còng nh- vÒ ®Çu t- gi÷a c¸c quèc gia theo h-íng tù do ho¸ kinh tÕ. - Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®ßi hái hÖ thèng doanh nghiÖp ph¶i thÝch øng nhanh chãng víi c¸c ®æi thay cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, qua ®ã mµ n©ng cao søc c¹nh tranh cña tõng doanh nghiÖp. - Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®ßi hái sù c¶i c¸ch nhÊt ®Þnh vÒ thÓ chÕ kinh tÕ, tr-íc hÕt lµ c¸c chÝnh s¸ch vµ ph-¬ng thøc qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«, qua ®ã ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng. - Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ t¹o dùng c¸c nh©n tè míi vµ ®iÒu kiÖn míi cho sù ph¸t triÓn cña tõng quèc gia vµ céng ®ång quèc tÕ (kh¬i dËy nguån lùc 5 bªn trong vµ thu hót nguån lùc bªn ngoµi, më réng thÞ tr-êng, chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn). Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng khÝa c¹nh tÝch cùc trªn, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng cã thÓ ®-a tíi t×nh tr¹ng dÔ tæn th-¬ng cña nÒn kinh tÕ quèc gia, t×nh tr¹ng lÖ thuéc bªn ngoµi vÒ kinh tÕ vµ chñ quyÒn quèc gia, t×nh tr¹ng ®èi xö thiÕu c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn còng nh- g©y søc Ðp c¹nh tranh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Tõ kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nªu trªn cÇn x¸c ®Þnh râ néi dung cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ®Ó tõ ®ã thÊy râ nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm ë mçi ngµnh, mçi cÊp, mçi ®¬n vÞ. Trong thùc tiÔn, qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ diÔn ra rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nh-ng cã thÓ thÊy nã tËp trung ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: - TiÕp cËn thÞ tr-êng thÕ giíi c¶ vÒ bÒ réng vµ bÒ s©u víi c¸c th«ng tin cËp nhËt vµ cã kh¶ n¨ng dù b¸o ®-îc. Néi dung nµy ®Æt ra kh«ng nh÷ng ®èi víi c¬ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch mµ ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. - Thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ ®Ò võa ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ trong n-íc, võa ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh vµ chñ ®éng tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, n©ng cao kh¶ n¨ng x©m nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ cña hµng ho¸ dÞch vô. - N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ quèc gia, cña tõng ngµnh vµ tõng doanh nghiÖp th«ng qua viÖc ¸p dông mäi biÖn ph¸p ®Ó gi¶m thiÓu c¸c chi phÝ ®Çu vµo, c¸c chi phÝ trung gian kh«ng cÇn thiÕt, ¸p dông c«ng nghÖ míi ®Ó n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸ dÞch vô, th-êng xuyªn c¶i tiÕn mÉu m·, kiÓu d¸ng, bao b× hµng ho¸ ®Ó ng-êi tiªu dïng trong vµ ngoµi n-íc chÊp nhËn. - C«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh vÜ m« nÒn kinh tÕ ph¶i t¹o nªn sù ph¶n øng linh ho¹t, chuÈn x¸c tr-íc nh÷ng ®ßi hái vµ diÔn biÕn cña thÞ tr-êng thÕ giíi; phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a ®Þnh h-íng kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc víi c¬ chÕ thÞ tr-êng; thùc hiÖn tèt c¸c c¬ chÕ tù vÖ, tr¸nh sù lÖ thuéc, tr¸nh bÞ tæn th-¬ng tr-íc t¸c ®éng cña thÞ tr-êng thÕ giíi. - T¹o ®iÒu kiÖn vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch vµ t©m lý thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn b×nh ®¼ng mäi thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã mét mÆt chó träng tiÕp tôc c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n-íc, mét mÆt khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t- nh©n, lµnh m¹nh ho¸ vµ n©ng cao søc c¹nh tranh cña tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. - T¨ng c-êng ®Çu t- cho viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong ®ã ®Æc biÖt chó träng ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao. 6 C¸c néi dung nªu trªn cÇn ®-îc cô thÓ ho¸ trong kÕ ho¹ch, ch-¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi tõ Trung -¬ng ®Õn ®Þa ph-¬ng sao cho cã sù tÝnh to¸n phï hîp víi lé tr×nh héi nhËp. 1.1.2. C¸c lo¹i h×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ [14], [25], [30] Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, thÓ hiÖn qua c¸c biÖn ph¸p tù do ho¸ vµ më cöa kinh tÕ ®¬n ph-¬ng (nhÊt lµ vÒ th-¬ng m¹i vµ níi láng kiÓm so¸t FDI vµ c¸c luång vèn) hay qua viÖc tham gia c¸c cam kÕt, tho¶ thuËn song ph-¬ng, khu vùc vµ ®a ph-¬ng ë ph¹m vi toµn cÇu. C¸c lo¹i h×nh liªn kÕt kinh tÕ song ph-¬ng vµ khu vùc cã thÓ bao gåm viÖc níi láng hoÆc xo¸ bá rµo c¶n ®èi víi th-¬ng m¹i hoÆc sù lu©n chuyÓn c¸c nh©n tè s¶n xuÊt (nh- vèn, lao ®éng) cho ®Õn viÖc thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. ChÝnh v× vËy c¸c lo¹i h×nh liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ còng chÝnh lµ c¸c h×nh thøc cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Xu thÕ nµy diÔn ra s©u réng vµ lan truyÒn trªn ph¹m vi toµn cÇu trong nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX ®· t¹o ra nh÷ng xu thÕ míi nh- xu thÕ khu vùc hãa vµ toµn cÇu hãa (regionalisation - globalisation). Sau ®©y lµ c¸c h×nh thøc chñ yÕu cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (hoÆc liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ). B¶ng 1- C¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Hµng ho¸ vµ dÞch vô di chuyÓn tù do Thèng nhÊt chÝnh s¸ch thuÕ quan víi c¸c n-íc kh«ng ph¶i thµnh viªn Søc lao ®éng vµ vèn ®Çu tdi chuyÓn tù do Khu vùc mËu dÞch tù do Cã Kh«ng Kh«ng Kh«ng Kh«ng §ång minh thuÕ quan Cã Cã Kh«ng Kh«ng Kh«ng ThÞ tr-êng chung Cã Cã Cã Kh«ng Kh«ng Liªn minh tiÒn tÖ Cã Cã Cã Cã Kh«ng Liªn minh kinh tÕ Cã Cã Cã Cã Cã §Æc §Æc tr-ng C¸c lo¹i h×nh Thèng nhÊt dù tr÷ Thèng nhÊt vµ kÕt tiÒn tÖ, ph¸t hµnh hîp hµi hoµ c¸c ®ång tiÒn tËp thÓ, chÝnh s¸ch kinh tÕ, thèng nhÊt giao tµi kho¸, tiÒn tÖ, dÞch tiÒn tÖ vµ chÝnh h×nh thµnh c¬ cÊu s¸ch hèi ®o¸i kinh tÕ khu vùc Nguån: Franklin R.Root, International Trade and Investment South - Western Publishing Company, 1992 [67]. 7 a-Khu vùc mËu dÞch tù do (The Free Trade Area - FTA) FTA lµ h×nh thøc vµ møc ®é héi nhËp ®Çu tiªn vµ thÊp nhÊt cña qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ khu vùc. Trong FTA, c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc sÏ bÞ dÑp bá, tiÕn hµnh tù do trao ®æi gi÷a c¸c n-íc. Trªn thùc tÕ, FTA ®-îc h×nh thµnh do lo¹i bá hµng rµo th-¬ng m¹i ®èi víi mét sè hµng hãa hay dÞch vô nµo ®ã. VÝ dô, FTA kh«ng cã h¹n chÕ vÒ mËu dÞch ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. §Æc ®iÓm ®¸ng chó ý nhÊt cña FTA lµ mçi n-íc cã quyÒn ®Þnh ra chÝnh s¸ch cña chÝnh m×nh cã liªn quan ®Õn c¸c thµnh viªn kh«ng tham gia trong khu vùc. Nãi c¸ch kh¸c c¸c thµnh viªn sÏ ®Æt bÊt kú thuÕ quan, h¹n ng¹ch, hoÆc nh÷ng h¹n chÕ kh¸c mµ hä lùa chän ®Ó bu«n b¸n víi c¸c n-íc kh«ng thuéc FTA ®ã. FTA næi tiÕng nhÊt lµ FTA Ch©u ¢u (European Free Trade Area - EFTA). FTA Ch©u ¢u ®-îc h×nh thµnh vµo n¨m 1960 víi sù tháa thuËn cña 8 n-íc ch©u ¢u (Anh, ¸o, §an M¹ch, Na Uy, Bå §µo Nha, Thôy §iÓn, Thôy SÜ vµ PhÇn Lan); gi÷a c¸c n-íc nµy kh«ng cã hµng rµo th-¬ng m¹i. Sau nµy, EFTA ®· mÊt dÇn tÇm quan träng cña nã v× sù ra ®êi cña mét tæ chøc cã møc ®é héi nhËp cao h¬n lµ Céng ®ång Ch©u ¢u (European Community) vµ tiÕp theo lµ Liªn minh Ch©u ¢u (EU - European Union) . H¬n n÷a, rÊt nhiÒu thµnh viªn cña EFTA t×m c¸ch ®Ó tham gia vµo Liªn minh Ch©u ¢u hoÆc hîp t¸c trong khu vùc kinh tÕ Ch©u ¢u nãi chung. Mét Khu vùc mËu dÞch tù do FTA ®iÓn h×nh kh¸c lµ NAFTA (HiÖp -íc th-¬ng m¹i tù do B¾c Mü - North American Free Trade Agreement) trªn c¬ së hiÖp -íc th-¬ng m¹i gi÷a Mü, Canada cã hiÖu lùc vµo n¨m 1989, ®-îc më réng víi sù tham gia cña Mªhic« vµo hiÖp -íc nµy n¨m 1994, cßn AFTA chÝnh lµ Khu vùc mËu dÞch tù do cña c¸c n-íc ASEAN ®-îc khëi ®Çu tõ 1/1/1993 vµ c¬ b¶n sÏ hoµn tÊt lÞch tr×nh héi nhËp cña nã vµo n¨m 2003. Mét sè n-íc thµnh viªn cña khu vùc nµy do gia nhËp chËm h¬n nªn tiÕn tr×nh nµy cã thÓ kÐo dµi ®Õn n¨m 2006 vµ n¨m 2008. Khu vùc mËu dÞch tù do lµ h×nh thøc ®¬n gi¶n nhÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tuy nhiªn, ®Ó ®i ®Õn h×nh thøc héi nhËp æn ®Þnh nµy, c¸c quèc gia thµnh viªn cã thÓ ¸p dông mét h×nh thøc qu¸ ®é lµ x©y dùng khu vùc -u ®·i th-¬ng m¹i hoÆc nh÷ng h×nh thøc t-¬ng tù. b- §ång minh thuÕ quan (the Custom Unions) §ång minh thuÕ quan lµ b-íc cao h¬n trong viÖc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Gièng nh- c¸c thµnh viªn trong FTA, c¸c thµnh viªn trong ®ång minh thuÕ quan còng lo¹i bá hµng rµo vÒ th-¬ng m¹i hµng hãa vµ dÞch vô gi÷a c¸c n-íc nµy. VÝ 8 dô, Céng ®ång kinh tÕ Ch©u ¢u (EEC) ra ®êi vµo n¨m 1957 bao gåm CHLB §øc, Ph¸p, ý, BØ, Hµ Lan vµ Luxembourg. Tr×nh ®é liªn kÕt cao h¬n cña lo¹i h×nh ®ång minh thuÕ quan còng thÓ hiÖn ë viÖc thiÕt lËp mét chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i chung cho c¸c thµnh viªn kh«ng thuéc ®ång minh thuÕ quan ®ã. Víi h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ nµy, chÝnh s¸ch mËu dÞch cña c¸c n-íc thµnh viªn trë thµnh mét bé phËn cña chÝnh s¸ch mËu dÞch cña c¸c n-íc trong céng ®ång. VÝ dô, mét h×nh thøc thuÕ nhËp khÈu tõ c¸c n-íc kh«ng thuéc ®ång minh thuÕ quan th× chÞu cïng mét thuÕ xuÊt nhËp khÈu khi b¸n cho bÊt kú thµnh viªn nµo. HiÖp ®Þnh chung vÒ th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT-General Agreement for Trade and Tariffs) còng lµ mét h×nh thøc cña liªn kÕt nµy. ViÖc chuyÓn tõ HiÖp ®Þnh chung vÒ th-¬ng m¹i vµ thuÕ quan lªn thµnh Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) cã thÓ lµm t¨ng c-êng h¬n ®Æc tr-ng vµ më réng ph¹m vi cña lo¹i h×nh liªn kÕt nµy. c- ThÞ tr-êng chung (Common Market) B-íc tiÕp theo cña chuçi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ thÞ tr-êng chung (Common Market). Gièng nh- ®ång minh thuÕ quan, thÞ tr-êng chung kh«ng cã hµng rµo th-¬ng m¹i gi÷a c¸c thµnh viªn vµ cã mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i chung. Tuy nhiªn, c¸c yÕu tè lao ®éng, s¶n xuÊt, vèn vµ c«ng nghÖ còng ®-îc dÞch chuyÓn tù do gi÷a c¸c n-íc. V× thÕ viÖc cÊm nhËp c-, di c- vµ ng¨n c¶n ®Çu t- ra n-íc ngoµi gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn bÞ b·i bá. Tuy nhiªn, tÇm quan träng cña sù dÞch chuyÓn gi÷a c¸c yÕu tè cho sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ kh«ng thÓ ®Ò cao qu¸ møc. MÆc dï ®¹t ®-îc c¸c lîi Ých cô thÓ, c¸c thµnh viªn trong thÞ tr-êng chung ph¶i chuÈn bÞ hîp t¸c chÆt chÏ trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, tµi chÝnh vµ viÖc lµm. ThÞ tr-êng chung sÏ n©ng cao n¨ng suÊt cña toµn thÓ thµnh viªn nh-ng kh«ng h¼n lµ b¶n th©n mçi n-íc ®¹t ®-îc lîi Ých nh- nhau. ThÞ tr-êng chung Ch©u ¢u (EEC) tr-íc ®©y lµ mét vÝ dô cho h×nh thøc héi nhËp nµy. d-Liªn minh tiÒn tÖ (Monetary Union) Liªn minh tiÒn tÖ lµ h×nh thøc cña liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ diÔn ra trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ. Liªn minh tiÒn tÖ lµ mét h×nh thøc héi nhËp trong ®ã c¸c n-íc thµnh viªn cïng phèi hîp vµ thèng nhÊt c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, giao dÞch tiÒn tÖ quèc tÕ, dù tr÷ tiÒn tÖ, ph¸t hµnh ®ång tiÒn tËp thÓ. §ång thêi, c¸c quèc gia thèng nhÊt chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i, duy tr× chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i ®-îc ®iÒu tiÕt trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp trong nh÷ng tr-êng hîp nhÊt ®Þnh ®Ó æn ®Þnh c¸c quan hÖ tiÒn tÖ gi÷a c¸c thµnh viªn. 9 §©y lµ h×nh thøc héi nhËp cao h¬n so víi c¸c h×nh thøc trªn ®©y. Liªn minh tiÒn tÖ Ch©u ¢u lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cña lo¹i h×nh nµy. Liªn minh tiÒn tÖ Ch©u ¢u ®· cho ra ®êi ®ång tiÒn chung cña c¸c n-íc ch©u ¢u (EURO) kÓ tõ 1/1/1999. §ång tiÒn EURO ra ®êi ®· gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ giao dÞch, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh vµ tù do ho¸ th-¬ng m¹i, ®Çu t- vµ lao ®éng gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. KÓ tõ 1/7/2002, c¸c ®ång tiÒn quèc gia cña c¸c n-íc thµnh viªn ®-îc thay thÕ b»ng ®ång EURO (12/15 quèc gia). e- Liªn minh kinh tÕ (Economic Union) Liªn minh kinh tÕ lµ h×nh thøc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ còng lµ lo¹i h×nh cao nhÊt cña liªn kÕt kinh tÕ. ViÖc t¹o ra liªn minh kinh tÕ cÇn sù héi nhËp chÝnh s¸ch kinh tÕ h¬n lµ sù di chuyÓn hµng hãa, dÞch vô vµ yÕu tè s¶n xuÊt qua biªn giíi. Liªn minh Ch©u ¢u (EU - European Union) ®-îc thµnh lËp tõ n¨m 1993 ®-îc coi lµ mét liªn kÕt kinh tÕ. Th«ng qua liªn minh kinh tÕ quèc tÕ, c¸c thµnh viªn sÏ hßa hîp chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi tiªu ChÝnh phñ. H¬n n÷a, tÊt c¶ c¸c thµnh viªn sÏ sö dông chung mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ thèng nhÊt. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn trong thùc tÕ bëi mét tû gi¸ hèi ®o¸i cè ®Þnh. Râ rµng viÖc h×nh thµnh liªn minh kinh tÕ cÇn ®ßi hái c¸c quèc gia bá qua mét phÇn lín chñ quyÒn quèc gia. HÖ thèng chÝnh trÞ toµn cÇu cho ®Õn nay vÉn dùa trªn sù tù chñ vµ quyÒn lùc tèi cao cña c¸c quèc gia, bëi vËy viÖc gi¶m bít quyÒn lùc Nhµ n-íc sÏ ch¾c ch¾n lu«n gÆp ph¶i sù ph¶n øng gay g¾t. Toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu thÕ tÊt yÕu diÔn ra ®èi víi c¸c tæ chøc d-íi gãc ®é lµ mét quèc gia. Bëi v× hÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu nhËn thøc r»ng muèn ph¸t triÓn hÖ thèng kinh tÕ x· héi cña m×nh th× ph¶i më cöa ra bªn ngoµi, tøc lµ tÊt yÕu ph¶i tham gia vµo héi nhËp. Tuy nhiªn, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ kh«ng chØ cã nh÷ng ¶nh h-ëng tÝch cùc mµ cßn cã nh÷ng ¶nh h-ëng tiªu cùc ®Õn c¸c quèc gia thµnh viªn, vµ tÊt nhiªn sù t¸c ®éng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc nµy còng ¶nh h-ëng tíi c¸c tæ chøc cã qui m« nhá h¬n n»m trong hÖ thèng quèc gia ®ã. Do vËy, ho¹t ®éng qu¶n lý c¸c tæ chøc hiÖn nay vµ t-¬ng lai tÊt yÕu ph¶i ph©n tÝch vµ g¾n víi xu thÕ toµn cÇu hãa nµy. C¸c lo¹i h×nh liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ nªu trªn lµ nh÷ng nÊc thang cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Chóng ho¹t ®éng dùa trªn 5 nguyªn t¾c sau (®©y còng chÝnh lµ 5 nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña WTO): - Nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö nh»m ®¶m b¶o sù ®èi xö b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn víi nhau còng nh- trªn thÞ tr-êng mçi n-íc. Nguyªn 10 t¾c nµy ®-îc cô thÓ thµnh quy chÕ tèi huÖ quèc (tÊt c¶ hµng ho¸, dÞch vô vµ c«ng ty cña c¸c n-íc ®èi t¸c ®Òu ®-îc h-ëng mét chÝnh s¸ch chung b×nh ®¼ng) vµ quy chÕ ®èi xö quèc gia (tøc lµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a hµng ho¸, dÞch vô vµ ng-êi s¶n xuÊt cña m×nh víi hµng ho¸, dÞch vô vµ ng-êi s¶n xuÊt n-íc kh¸c trªn thÞ tr-êng néi ®Þa). - Nguyªn t¾c tiÕp cËn thÞ tr-êng nh»m t¹o ra mét m«i tr-êng th-¬ng m¹i mµ bÊt cø thµnh viªn nµo còng ®-îc tiÕp cËn (më cöa thÞ tr-êng cho nhau vµ c«ng bè c«ng khai chÝnh s¸ch vµ luËt lÖ th-¬ng m¹i). - Nguyªn t¾c c¹nh tranh c«ng b»ng. - Nguyªn t¸c ¸p dông c¸c ho¹t ®éng khÈn cÊp trong tr-êng hîp cÇn thiÕt (khi cã ®e do¹ th¸i qu¸ tõ bªn ngoµi). - Nguyªn t¾c -u ®·i giµnh cho c¸c n-íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn (kÐo dµi thêi gian hoÆc møc ®é cam kÕt thÊp h¬n). 1.1.3. TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Tù do hãa th-¬ng m¹i ®-îc xem lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ n©ng cao møc sèng cho mäi quèc gia. HÇu hÕt c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch theo h-íng më cöa, gi¶m vµ tiÕn tíi dì bá c¸c rµo c¶n th-¬ng m¹i, lµm cho viÖc lu©n chuyÓn hµng hãa vµ c¸c nh©n tè s¶n xuÊt trªn thÕ giíi ngµy cµng th«ng tho¸ng h¬n. §Ó tr¸nh bÞ tôt hËu, c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®ang ngµy cµng nç lùc héi nhËp vµo xu thÕ chung ®Ó t¨ng c-êng søc m¹nh kinh tÕ. Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ diÔn ra tõ l©u, ®i tõ thÊp lªn cao víi nh÷ng møc ®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Khu vùc mËu dÞch tù do ®-îc hiÓu lµ mét nhãm gåm hai hay nhiÒu l·nh thæ, trong ®ã thuÕ quan vµ c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ th-¬ng m¹i ®-îc xãa bá vÒ c¬ b¶n trong trao ®æi th-¬ng m¹i c¸c s¶n phÈm cã xuÊt xø tõ c¸c l·nh thæ lËp thµnh Khu vùc mËu dÞch tù do. C¸c lo¹i h×nh liªn kÕt kinh tÕ tiÕp theo ra ®êi ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, chóng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸, khu vùc ho¸ mµ ®éng lùc bªn trong lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt mµ tr-íc hÕt lµ cña khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Trªn thÕ giíi, qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa tiÕp tôc ®ang diÔn ra víi quy m« ngµy cµng lín, víi mét tèc ®é ngµy cµng cao trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa nµy diÔn ra ë nh÷ng cÊp ®é kh¸c nhau víi xu h-íng toµn cÇu hãa ®i ®«i víi xu h-íng khu vùc hãa. Xu h-íng khu vùc hãa 11 thÓ hiÖn ë viÖc h×nh thµnh c¸c liªn kÕt kinh tÕ khu vùc víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng: Liªn minh Ch©u ¢u (EU), HiÖp héi mËu dÞch tù do B¾c Mü (NAFTA), DiÔn ®µn kinh tÕ Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D-¬ng (APEC)... Xu h-íng quèc tÕ hãa ®Æt ra mét yªu cÇu tÊt yÕu: Mçi quèc gia ph¶i më cöa ra thÞ tr-êng thÕ giíi vµ chñ ®éng tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, tham gia vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng. HiÖn nay, xu thÕ hoµ b×nh, hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ngµy cµng trë thµnh ®ßi hái bøc xóc cña c¸c d©n téc vµ c¸c n-íc trªn thÕ giíi. C¸c n-íc ®Òu cÇn cã m«i tr-êng hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa; c¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng g¾n bã, tuú thuéc lÉn nhau, t¹o ®éng lùc cho t¨ng tr-ëng kinh tÕ; c¸c thÓ chÓ ®a ph-¬ng trªn thÕ giíi vµ khu vùc cã vai trß ngµy cµng t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù lùc tù c-êng cña c¸c d©n téc. Toµn cÇu ho¸ ®ang lµ mét trong nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn chñ yÕu cña quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· vµ ®ang thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc quèc tÕ ho¸ cao ®é. Nh÷ng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, ®· ®-a c¸c quèc gia g¾n kÕt l¹i gÇn nhau, dÉn tíi sù h×nh thµnh nh÷ng m¹ng l-íi toµn cÇu. Tr-íc nh÷ng biÕn ®æi to lín vÒ khoa häc c«ng nghÖ nµy, tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch theo h-íng më cöa, gi¶m vµ tiÕn tíi dì bá hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, lµm cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, lu©n chuyÓn vèn, lao ®éng vµ kü thuËt trªn thÕ giíi ngµy cµng th«ng tho¸ng h¬n, më ®-êng cho kinh tÕ quèc tÕ ph¸t triÓn. §¹i diÖn cho xu thÕ toµn cÇu ho¸ nµy lµ sù ra ®êi cña HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i - GATT vµo n¨m 1948 víi 23 n-íc thµnh viªn s¸ng lËp víi môc tiªu x¸c lËp nh÷ng nguyªn t¾c ®iÒu chØnh vµ thóc ®Èy th-¬ng m¹i quèc tÕ phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n-íc thµnh viªn. KÓ tõ 1/1/1995, GATT ®· ®-îc ®æi thµnh Tæ chøc th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) cã vai trß ®iÒu tiÕt kh«ng chØ th-¬ng m¹i hµng ho¸ mµ më réng sang c¶ th-¬ng m¹i dÞch vô, ®Çu t-, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. §Õn nay, víi 143 n-íc thµnh viªn chiÕm trªn 90% tæng kim ng¹ch th-¬ng m¹i thÕ giíi, WTO trë thµnh mét tæ chøc cã qui m« toµn cÇu vµ lµ nÒn t¶ng ph¸p lý cho quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lµ diÔn ®µn th-êng trùc ®µm ph¸n th-¬ng m¹i vµ lµ thÓ chÕ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th-¬ng m¹i quèc tÕ. Xu thÕ khu vùc ho¸ xuÊt hiÖn ë nh÷ng n¨m 1950, còng ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ cho tíi ngµy nay, víi sù ra ®êi cña trªn 40 tæ chøc kinh tÕ, th-¬ng 12 m¹i khu vùc, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ sù ra ®êi cña Liªn minh ch©u ¢u - EU n¨m 1993 víi 12 n-íc thµnh viªn (sè thµnh viªn dù kiÕn sÏ t¨ng lªn 25 quèc gia), HiÖp héi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ - ASEAN n¨m 1967 víi 10 n-íc thµnh viªn, DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng APEC n¨m 1989 víi 21 n-íc thµnh viªn chiÕm trªn 60% GDP vµ 50% kim ng¹ch th-¬ng m¹i thÕ giíi, Khu vùc th-¬ng m¹i tù do B¾c Mü NAFTA n¨m 1994. C¸c tæ chøc kinh tÕ - th-¬ng m¹i khu vùc ®Òu dùa trªn nÒn t¶ng cña WTO, tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c cña WTO, ®-îc WTO c«ng nhËn, ®Òu nh»m môc tiªu ®Èy m¹nh hîp t¸c, thùc hiÖn tù do ho¸, thuËn lîi ho¸ th-¬ng m¹i vµ ®Çu t-, t¹o lËp lîi thÕ c¹nh tranh trªn tr-êng quèc tÕ. C¸c tæ chøc khu vùc ®Òu ®Ò cËp tíi c¸c néi dung trïng víi WTO, nh-ng mçi tæ chøc ®Òu chän nh÷ng lÜnh vùc mµ m×nh cã lîi thÕ h¬n ®Ó tËp trung nguån lùc, hîp t¸c chiÒu s©u, theo nh÷ng ph-¬ng thøc ®a d¹ng nh»m t¹o lîi thÕ c¹nh tranh riªng cho khu vùc. Cã thÓ nãi b¶n chÊt cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thÞ tr-êng. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh giµnh giËt thÞ tr-êng gay g¾t gi÷a c¸c n-íc vµ gi÷a c¸c thùc thÓ kinh tÕ quèc tÕ. Víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ, søc s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn kÐo theo sù ®ßi hái cÊp b¸ch cña vÊn ®Ò thÞ tr-êng tiªu thô. Víi sù hîp t¸c quèc tÕ, nh÷ng hµng rµo c¶n trë giao l-u th-¬ng m¹i vµ ®Çu t- ngµy cµng gi¶m ®i, kinh tÕ thÕ giíi cã xu thÕ ngµy cµng trë thµnh mét thÞ tr-êng chung. TÊt c¶ c¸c n-íc, ®Ó khái bÞ g¹t ra ngoµi lÒ cña sù ph¸t triÓn, ®Òu ph¶i nç lùc héi nhËp vµo xu thÕ chung, ra søc c¹nh tranh kinh tÕ v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chÝnh m×nh. §©y thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh võa hîp t¸c võa ®Êu tranh ph©n chia thÞ tr-êng. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - tµi chÝnh - tiÒn tÖ ë Ch©u ¸ nöa cuèi thËp kû 90 kh«ng nh÷ng kh«ng ®¶o ng-îc xu thÕ liªn kÕt khu vùc, liªn kÕt quèc tÕ vÒ th-¬ng m¹i, ®Çu t- trªn thÕ giíi mµ thËm chÝ cßn cã phÇn kÝch thÝch xu thÕ ®ã ph¸t triÓn. TÝnh tuú thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c n-íc t¨ng lªn lµm cho tÊt c¶ c¸c n-íc ph¶i th-êng xuyªn cã nh÷ng c¶i c¸ch kÞp thêi trong n-íc ®Ó thÝch øng víi nh÷ng sù biÕn ®éng trªn thÕ giíi. V× vËy, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ thùc chÊt lµ cuéc ®Êu tranh phøc t¹p ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cñng cè an ninh chÝnh trÞ, ®éc lËp kinh tÕ vµ b¶n s¾c d©n téc cña mçi n-íc th«ng qua viÖc thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ tuú thuéc lÉn nhau, ®an xen, nhiÒu chiÒu, ë nhiÒu tÇng nÊc víi c¸c n-íc kh¸c. [3], [10], [24] 13 1.1.4. Nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc tham gia vµo khu vùc MËu dÞch tù do [14], [25], [30] ViÖc thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸c n-íc tham gia. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸c ¶nh h-ëng nµy rÊt ®a d¹ng. Nh÷ng ¶nh h-ëng chñ yÕu cña viÖc tham gia vµo khu vùc mËu dÞch tù do cña mét n-íc ®-îc thÓ hiÖn ë viÖc t¹o lËp mËu dÞch vµ chuyÓn h-íng mËu dÞch 1.1.4.1. T¹o lËp mËu dÞch Qu¸ tr×nh t¹o lËp mËu dÞch th«ng qua viÖc tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do thÓ hiÖn ë viÖc më réng kh¶ n¨ng xuÊt-nhËp khÈu gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. Nhê viÖc b·i bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan gi÷a c¸c n-íc mµ gi¸ c¶ hµng ho¸ l-u chuyÓn gi÷a c¸c n-íc trë nªn rÎ h¬n tr-íc, nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng ë c¸c n-íc v× thÕ cã c¬ héi t¨ng lªn. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy lµ khèi l-îng c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô trao ®æi gi÷a c¸c n-íc ®-îc më réng. ViÖc më réng ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng khai th¸c c¸c nguån lùc cña c¸c quèc gia mét c¸ch cã hiÖu qu¶. ViÖc t¹o lËp mËu dÞch cßn lµm t¨ng thªm phóc lîi cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa do viÖc thay thÕ c¸c ngµnh cã chi phÝ s¶n xuÊt cao b»ng c¸c ngµnh cã chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n. C¬ héi cã viÖc lµm cña ng-êi lao ®éng t¨ng lªn. 1.1.4.2. ChuyÓn h-íng mËu dÞch ViÖc t¹o lËp Khu vùc mËu dÞch tù do cßn gãp phÇn chuyÓn h-íng mËu dÞch gi÷a c¸c quèc gia. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn ë viÖc c¸c quèc gia thµnh viªn sÏ trë thµnh ®èi t¸c bu«n b¸n víi nhau thay cho cho c¸c quèc gia kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn. C¸c ®iÒu kiÖn bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc trë nªn thuËn tiÖn cho sù chu chuyÓn th-¬ng m¹i néi bé khu vùc. Mét quèc gia thµnh viªn sÏ thay thÕ viÖc nhËp khÈu hµng ho¸ tõ c¸c n-íc ngoµi thµnh viªn cã møc gi¸ cao h¬n b»ng viÖc nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ cña c¸c n-íc trong khu vùc. Qu¸ tr×nh chuyÓn h-íng mËu dÞch do ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i -u ®·i ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó gia t¨ng l-îng hµng ho¸, dÞch vô ®-îc ®-a ra trao ®æi gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. V× vËy, qu¸ tr×nh chuyÓn h-íng mËu dÞch cßn bao hµm c¶ qu¸ tr×nh t¹o lËp mËu dÞch. Tuy nhiªn, viÖc chuyÓn h-íng mËu dÞch chØ mang l¹i lîi Ých côc bé cho c¸c quèc gia trong khu vùc. XÐt trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi mét c¸ch tæng thÓ, khu vùc mËu dÞch tù do cã thÓ lµm gi¶m phóc lîi toµn thÕ giíi nÕu viÖc thµnh lËp khu vùc nµy khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶. 14 Nh- vËy, qu¸ tr×nh thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh c¶ trong s¶n xuÊt lÉn tiªu dïng. Sù thay thÕ gi÷a viÖc s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ phôc vô nhu cÇu néi ®Þa b»ng viÖc s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ phôc vô cho xuÊt khÈu sang c¸c n-íc b¹n hµng thÓ hiÖn sù t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt. ViÖc chuyÓn h-íng tiªu dïng hµng ho¸ néi ®Þa b»ng hµng ho¸ nhËp khÈu tõ c¸c n-íc ®èi t¸c thÓ hiÖn sù t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng. 1.1.4.3. C¸c t¸c ®éng kh¸c Ngoµi hai t¸c ®éng chñ yÕu trªn ®©y, viÖc tham gia vµo khu vùc mËu dÞch tù do cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c n-íc tiÕp nhËn vèn ®Çu t-, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý tõ c¸c n-íc thµnh viªn. VÒ l©u dµi, tù do th-¬ng m¹i gãp phÇn lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ th«ng qua khai th¸c c¸c lîi thÕ so s¸nh quèc gia còng nh- khai th¸c c¸c ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i cã lîi gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc. Ngoµi ra, tù do ho¸ th-¬ng m¹i gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ th«ng qua t¨ng xuÊt khÈu vµ t¨ng n¨ng suÊt cËn biªn cña hai yÕu tè s¶n xuÊt c¬ b¶n lµ lao ®éng vµ t- b¶n. ViÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña tõng quèc gia thÓ hiÖn: - Khi tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do, c¸c quèc gia cã xu h-íng chó träng ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ cao nhÊt trªn c¬ së c¸c lîi thÕ so s¸nh cña c¸c quèc gia trong quan hÖ víi c¸c n-íc thµnh viªn. Qu¸ tr×nh nµy cßn ®-îc t¨ng c-êng thªm khi c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®-îc më réng ®-îc thÞ tr-êng réng quy m« vµ do ®ã cßn t¹o ra ®-îc hiÖu qu¶ kinh tÕ míi do quy m« s¶n xuÊt t¨ng lªn mang l¹i. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy cßn ®-îc thÓ hiÖn ë viÖc t¸i cÊu tróc nÒn kinh tÕ vµ ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña c¬ cÊu kinh tÕ h-íng ngo¹i. - C¸c ngµnh s¶n xuÊt ë c¸c n-íc cã thÓ tham gia ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ néi bé khu vùc cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §Ó ®¹t ®-îc môc tiªu ®ã, c¸c ngµnh s¶n xuÊt ph¶i nhanh chãng ¸p dông khoa häc – c«ng nghÖ míi, tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn vµ ph¶i x©y dùng c¸c chiÕn l-îc kinh doanh thÝch hîp. - ViÖc më réng xuÊt khÈu sÏ gãp phÇn lµm th¨ng b»ng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña quèc gia, t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ lµm n¨ng ®éng ho¸ c¸c ho¹t ®éng tÝn dông, tµi chÝnh trong néi bé vµ gi÷a c¸c n-íc. Më réng xuÊt khÈu lµ c¬ së ®Ó t¨ng nguån vèn tÝch luü cho ®Çu t- ph¸t triÓn. §©y lµ c¬ së ®Ó t¨ng tr-ëng kinh tÕ æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng cña c¸c quèc gia. 15 Bªn c¹nh nh÷ng lîi Ých kinh tÕ chñ yÕu do tham gia vµo Khu vùc mËu dÞch tù do mang l¹i trªn ®©y, c¸c quèc gia khi tham gia vµo liªn kÕt kinh tÕ khu vùc cÇn xö lý kh«ng Ýt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh bao gåm: - §iÒu chØnh l¹i c¸c c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ khi xo¸ bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, thay ®æi chÝnh s¸ch tµi kho¸, chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i... - Gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng vµ t¸i ®µo t¹o l¹i ®éi ngò lao ®éng theo nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn ®¹t ra cña c¸c n-íc trong céng ®ång. - ThiÕt lËp c¸c khu«n khæ chung víi c¸c n-íc thµnh viªn bao gåm hÖ thèng ph¸p luËt chÝnh s¸ch, c¸c lo¹i quy ®Þnh vÒ thñ tôc h¶i quan, tiªu chuÈn kü thuËt, m«i tr-êng sinh th¸i, gi¸o dôc ®µo t¹o, v¨n ho¸ - khoa häc... - Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù b×nh ®¼ng, c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi vµ gi÷a c¸c n-íc trong néi bé khu vùc còng nh- xö lý nh÷ng vÊn ®Ò trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn trong khu vùc víi c¸c n-íc ngoµi khu vùc. Tãm l¹i viÖc tham gia vµo liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ nãi chung vµ khu vùc mËu dÞch tù do nãi riªng lu«n lu«n mang l¹i cho c¸c quèc gia nh÷ng lîi Ých, thiÖt h¹i còng nh- t¹o ra cho chóng nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng th¸ch thøc nhÊt ®Þnh. Mçi quèc gia cÇn ph¶i c©n nh¾c, lùa chän ®Ó ®-a ra c¸ch thøc tham gia vµo khu vùc mËu dÞch tù do mét c¸ch phï hîp ®Ó võa tèi ®a ho¸ ®-îc c¸c lîi Ých, gi¶m bít nh÷ng thiÖt h¹i, khai th¸c ®-îc c¸c c¬ héi vµ v-ît qua ®-îc nh÷ng th¸ch thøc nh»m ®¹t ®-îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn cña quèc gia c¶ tr-íc m¾t vµ l©u dµi. Sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®-a ®Õn mét c¸ch thøc héi nhËp kh¸c nhau gi÷a chóng. 1.2. Hîp t¸c kinh tÕ th-¬ng m¹i AFTA AFTA lµ tªn viÕt t¾t TiÕng Anh cña Khu vùc MËu dÞch Tù do ASEAN (ASEAN Free Trade Area - AFTA) bao gåm 10 n-íc ASEAN: Brunei Darussalam, Campuchia, In®«nªxia, Lµo, Malaysia, Myanmar, Philippin, Singapore, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam. §Ó hoµn thµnh AFTA, c¸c n-íc ASEAN cïng thùc hiÖn Ch-¬ng tr×nh thuÕ quan -u ®·i cã hiÖu lùc chung CEPT (Common Effective Preferential Tariffs). Theo ®ã, c¸c n-íc ASEAN sÏ dÇn dÇn c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng 0-5%, dì bá c¸c rµo c¶n th-¬ng m¹i vµ hµi hßa hãa c¸c thñ tôc 16 h¶i quan trong vßng 10 n¨m ®Ó hµng hãa ®-îc tù do l-u th«ng gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. 1.2.1. Môc tiªu cña AFTA [64], [65] Xu h-íng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc to lín ®èi víi ASEAN trong viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ASEAN trªn thÞ tr-êng quèc tÕ vµ tÝnh hÊp dÉn ®èi víi ®©ï t- n-íc ngoµi. ChÝnh v× vËy, t¹i Héi nghÞ th-îng ®Ønh lÇn thø t- t¹i Singapore, ngµy 28/1/1992, nguyªn thñ c¸c n-íc ASEAN ®· cã mét quyÕt ®Þnh quan träng nh»m n©ng cao h¬n n÷a møc ®é hîp t¸c trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i, ®ã lµ thµnh lËp Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) th«ng qua viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh vÒ ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). Nh÷ng môc tiªu kinh tÕ trùc tiÕp cña AFTA lµ: - Tù do ho¸ th-¬ng m¹i ASEAN th«ng qua viÖc lo¹i bá c¸c hµng rµo thuÕ quan trong néi bé khu vùc vµ sau ®ã lµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan; - Thu hót c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi vµo khu vùc b»ng viÖc ®-a ra mét khèi thÞ tr-êng thèng nhÊt; - T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ASEAN thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ quèc tÕ ®ang thay ®æi, ®Æc biÖt lµ viÖc ph¸t triÓn c¸c tho¶ thuËn th-¬ng m¹i khu vùc (RTA) trªn thÕ giíi. Trong ba môc tiªu trªn, môc tiªu ®Çu tiªn kh«ng ph¶i vµ môc tiªu quan träng nhÊt cña AFTA bëi v× thÞ tr-êng cña ASEAN kh«ng lín v× nguån cung c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o n»m ngoµi khu vùc. H¬n n÷a mÆc dï cã tèc ®é t¨ng tr-ëng cao, song phÇn lín c¸c n-íc trong khu vùc vÉn lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cho nªn phô thuéc nhiÒu vµo ®Çu t-, c«ng nghÖ, bÝ quyÕt qu¶n lý cña n-íc ngoµi. Môc tiªu thu hót ®Çu t- n-íc ngo µi lµ môc tiªu trung t©m cña AFTA. §iÒu nµy chñ yÕu lµ do ¸p lùc c¹nh tranh trong thu hót ®Çu t- n-íc ngoµi cña c¸c n-íc. Khi AFTA trë thµnh mét khu vùc s¶n xuÊt thèng nhÊt, qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt néi bé khu vùc vµ khai th¸c c¸c thÕ m¹nh cña c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau trë nªn hîp lý h¬n. Môc tiªu thø ba g¾n víi c¸c yÕu tè kh«ng thuËn lîi cña m«i tr-êng th-¬ng m¹i. C¸c n-íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi thiªn vÒ ph¸t triÓn c¸c tho¶ thuËn th-¬ng m¹i khu vùc ®Ó b¶o hé thÞ tr-êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña c¸c n-íc §«ng ¸. Sù ra ®êi cña AFTA ®¸p l¹i khuynh h-íng t¨ng lªn cña chñ nghÜa khu vùc trªn thÕ giíi. 17 Theo xu h-íng më réng liªn kÕt gi÷a c¸c n-íc, ®Æc biÖt lµ víi søc Ðp cña c¸c tæ chøc th-¬ng m¹i kh¸c nh- tæ chøc th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng (APEC) ®· ®Èy nhanh tèc ®é thùc hiÖn cña AFTA vµ ch¾c ch¾n sÏ ®-a AFTA tiÕn tíi cÊp ®é liªn kÕt kinh tÕ cao h¬n theo ®óng quy luËt vËn ®éng kinh tÕ quèc tÕ. C¸c quy ®Þnh chung vÒ AFTA Khu vùc mËu dÞch tù do AFTA ®-îc h×nh thµnh th«ng qua c¸c yÕu tè sau ®©y: - Ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT - The Common Effective preferential Tariff Scheme); - Thèng nhÊt vµ c«ng nhËn tiªu chuÈn hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn; - C«ng nhËn viÖc cÊp giÊy x¸c nhËn xuÊt xø hµng ho¸ cña nhau; - Xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh h¹n chÕ ®èi víi ngo¹i th-¬ng. - Ho¹t ®éng t- vÊn kinh tÕ vÜ m«. §Ó thùc hµnh thµnh c«ng Khu vùc mËu dÞch tù do AFTA, Héi nghÞ Bé tr-ëng kinh tÕ c¸c n-íc ASEAN (AEM) ®· quyÕt ®Þnh ký ch-¬ng tr×nh thuÕ quan -u ®·i cã hiÖu lùc chung (CEPT) vµo n¨m 1992. Trong thêi kú 15 n¨m kÓ tõ 1/1/1993, thuÕ xuÊt - nhËp khÈu gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc sÏ ®-îc gi¶m xuèng cßn 0-5% vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan sÏ ®-îc lo¹i bá ®èi víi mét diÖn réng c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o. Vµo n¨m 1994, ASEAN ®· quyÕt ®Þnh ®Èy nhanh kÕ ho¹ch c¾t gi¶m thuÕ quan nµy ë møc 0-5% vµo n¨m 2003. Nh- vËy, c«ng cô chÝnh ®Ó thùc hiÖn AFTA lµ c¾t gi¶m thuÕ quan trong th-¬ng m¹i néi bé khu vùc xuèng cßn 0-5%. G¾n víi viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan, viÖc lo¹i bá c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i vµ viÖc hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan còng ®ãng vai trß quan träng trong khi x©y dùng mét khu vùc mËu dÞch tù do. §iÓm cÇn l-u ý ë ®©y lµ AFTA kh«ng ph¶i vµ mét liªn minh thuÕ quan, v× vËy tõng n-íc trong khu vùc vÉn cã quyÒn tù do thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ cña m×nh ®èi víi tõng phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. AFTA ®-îc thµnh lËp nh»m ®¹t ®-îc nh÷ng môc ®Ých kinh tÕ sau: - T¨ng c-êng bu«n b¸n trong néi khèi ASEAN b»ng viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan vµ dì bá c¸c rµo c¶n th-¬ng m¹i; - BiÕn ASEAN thµnh khu vùc hÊp dÉn ®Çu t- n-íc ngoµi ®Ó hîp lý hãa s¶n xuÊt, chuyªn m«n hãa trong néi khèi ASEAN vµ khai th¸c c¸c thÕ m¹nh cña c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc. 18 1.2.2. C¬ cÊu tæ chøc cña AFTA [30], [32], [46], [55], [66] Héi ®ång AFTA ®-îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Th-îng ®Ønh ASEAN lÇn thø t- ngµy 28/1/1992 t¹i Singapore ®Ó theo dâi, phèi hîp vµ b¸o c¸o viÖc thùc hiÖn Ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). Héi ®ång AFTA lµ c¬ quan cÊp Bé tr-ëng, gåm ®¹i diÖn cña c¸c n-íc thµnh viªn vµ Tæng thø ký ASEAN. Héi ®ång häp khi cÇn thiÕt, nh-ng Ýt nhÊt mçi n¨m mét lÇn vµ b¸o c¸o trùc tiÕp lªn Héi nghÞ Bé tr-ëng kinh tÕ (AEM). ViÖt Nam cö Bé tr-ëng Bé Tµi chÝnh tham gia Héi ®ång AFTA. S¬ ®å 1- C¬ cÊu thÓ chÕ cña hîp t¸c kinh tÕ ASEAN Héi nghÞ Bé tr-ëng Kinh tÕ (ASEM) C¸c n-íc ASEAN UB §iÒu phèi vÒ ®Çu t- (AIA) Héi ®ång AFTA (AFTA Council) Phßng Th-¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ASEAN (CCI) UB §iÒu phèi vÒ CEPT ®Ó thùc hiÖn AFTA (CCCA) Héi nghÞ c¸c quan chøc cÊp cao ASEAN (SEOM) UB §iÒu phèi vÒ dÞch vô (CCS) Ban th- ký ASEAN (ASEAN Secretariat) C¸c thÓ chÕ kh¸c C¸c nhãm c«ng t¸c C¸c UB T- vÊn 1.2.3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña AFTA Khèi mËu dÞch tù do (AFTA) ban ®Çu gåm nh÷ng thµnh viªn cña HiÖp héi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ (ASEAN) vµ sau ®ã kÕt n¹p thªm ViÖt Nam, Lµo, Campuchia vµ Mianma. Víi 430 triÖu d©n, diÖn tÝch 3,5 triÖu km2, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi lµ 1.680USD (sè liÖu n¨m 2000), khu vùc mËu dÞch tù do AFTA lín h¬n Khu vùc bu«n b¸n tù do b¾c Mü (NAFTA) vµ Liªn minh Ch©u ©u (EU) 19 vÒ d©n sè vµ diÖn tÝch nh-ng thÊp h¬n vÒ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-êi tõ 10-15 lÇn. Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN n»m trong vßng cung Ch©u ¸- Th¸i B×nh D-¬ng, lµ khu vùc ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi trong hai thËp kû võa qua. víi vÞ trÝ ®Çy triÓn väng nµy, khu vùc AFTA lµ n¬i thu hót sù chó ý cña c¸c liªn minh kinh tÕ thÕ giíi, c¸c c«ng ty, c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia còng nh- c¶ céng ®ång quèc tÕ. AFTA sÏ lµ khèi mËu dÞch “ h¹t nh©n” cña DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh d-¬ng (APEC) C¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c thµnh viªn ASEAN võa bæ sung c¬ cÊu kinh tÕ lÉn nhau, võa c¹nh tranh kinh tÕ víi nhau. Th¸i Lan xuÊt khÈu g¹o sang Malaysia. ViÖt Nam xuÊt khÈu g¹o sang Phipippin. Th¸i Lan vµ ViÖt Nam cã sù c¹nh tranh víi nhau trong xuÊt khÈu g¹o ngay trong néi bé khèi AFTA. ViÖc thùc hiÖn HiÖp ®Þnh AFTA sÏ võa më réng mËu dÞch võa chuyÓn h-íng mËu dÞch trong khèi vµ gi÷a khèi AFTA víi c¸c phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. LÜnh vùc hîp t¸c trong khèi AFTA rÊt ®a d¹ng bao gåm hîp t¸c trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i, ®Çu t- dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ, giao th«ng vËn t¶i, b-u chÝnh viÔn th«ng, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ph¸t triÓn c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá, trao ®æi th«ng tin... nh-ng viÖc thùc hiÖn tù do ho¸ th-¬ng m¹i th«ng qua viÖc tiÕn hµnh c¾t gi¶m thuÕ quan theo Ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) dù kiÕn sÏ hoµn tÊt viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan ®Õn møc 0-5% voµ n¨m 2003 (trõ ViÖt Nam kÐo dµi ®Õn n¨m 2006) quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn tiÕn tr×nh liªn kÕt thùc thÕ cña khèi mËu dÞch AFTA trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Ch¾c ch¾n r»ng, AFTA kh«ng chØ dõng l¹i ë mét Khu vùc mËu dÞch tù do mµ sù ph¸t triÓn toµn diÖn c¸c lÜnh vùc ®· ®-îc ®Æt ra sÏ dÉn AFTA ®Õn mét Liªn minh kinh tÕ theo ®óng quy luËt cña sù héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. C¸c nÒn kinh tÕ thµnh viªn trong khèi mËu dÞch tù do AFTA cã sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, kh¸c nhau vÒ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, vÒ møc ®é c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng, tiÒm lùc tµi chÝnh, tiÒm lùc c«ng nghÖ, nh÷ng nguyªn t¾c øng xö tèi cao trong néi bé khèi lµ nguyªn t¾c “ ®èi ®¼ng” , “ t«n träng lÉn nhau vµ c¸c bªn cïng cã lîi” . AFTA ®ang ë trong giai ®o¹n ®Çu cña sù thµnh lËp vµ ho¹t ®éng do ®ã sÏ cßn chÞu sù ¶nh h-ëng cña Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸- Th¸i B×nh D-¬ng (APEC) cã quy m« vµ ph¹m vi lín h¬n mµ nh÷ng tæ chøc nµy ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cho nªn viÖc ph¸t triÓn AFTA còng gÇn víi viÖc t¹o ra nh÷ng khu«n khæ míi c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u cho sù ph¸t triÓn l©u dµi cña khèi thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn trong néi bé khèi vµ thÝch 20