Tài liệu Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội quận long biên

Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công MỤC LỤC Trang DANH MU ̣C CHỮ VIẾ T TẮ T: ........................................................................... 5 MỞ ĐẦ U..................................................................................................................... 6 CHƯƠNG I: LÝ THUYẾ T CHUNG VỀ BHXH ..................................................... 8 1. Lý thuyế t chung về BHXH .................................................................................... 8 1.1. Khá i niê ̣m về BHXH ....................................................................................... 8 1.2. Bả n chấ t củ a BHXH ...................................................................................... 10 1.3. Đố i tượng củ a BHXH .................................................................................... 11 1.4. Chứ c năng củ a BHXH ................................................................................... 12 1.5. Tı́ nh chấ t củ a BHXH ..................................................................................... 14 2. Sơ lươ ̣c về lich ̣ sử hı̀nh thà nh BHXH và nhữ ng quan điể m cơ bả n về BHXH.... 15 2.1. Sơ lược về lich ̣ sử hı̀ nh thà nh BHXH............................................................ 15 2.1.1. Lich ̣ sử phá t triển củ a BHXH ở trên thế giớ i.............................................. 15 2.1.2. Lich ̣ sử phá t triển của BHXH ở Viê ̣t Nam................................................... 16 2.2. Môṭ số quan điể m cơ bả n về BHXH ............................................................. 18 2.2.1. Chı́ nh sá ch BHXH là bộ phận quan trọng nhấ t trong chı́ nh sá ch xã hội ....................................................................................................................... 18 2.2.2. Ngườ i sử dụng lao động phả i có trá ch nhiê ̣m và nghı̃a vụ đó ng gó p và o quỹ BHXH để bả o hiểm cho ngườ i lao động...................................................... 19 2.2.3. Mọi ngườ i lao động đế u được bı̀ nh đẳ ng về nghıã vụ và quyề n lợi đố i vớ i BHXH .......................................................................................................... 19 2.2.4. Cá c yế u tố ả nh hưở ngđế n mứ c trợ cấ p BHXH ......................................... 20 2.2.5. Nhà nướ c quả n lý thố ng nhấ t và tổ hứ c c bộ má y thực hiê ̣n chı́ nh sá ch BHXH ................................................................................................................ 21 3. Công tá c thu quỹ BHXH ....................................................................................... 22 3.1. Một số nội dung liên quan đế n quỹ BHXH .................................................... 22 3.1.1. Khá i niê ̣m và đặc điểm củ a quỹ BHXH...................................................... 22 3.1.2. Mục đı́ ch sử dụng quỹ................................................................................ 25 3.1.3. Nguồ n hı̀ nh thà nh quỹ BHXH .................................................................... 26 3.2. Hê ̣ thố ng cá c chế độ BHXH trên thế giớ i và cá c chế độ á p dụng ở Viê ̣t Nam ....................................................................................................................... 28 1 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công 3.2.1. Hê ̣ thố ng cá c chế độ BHXH ở trên thế giớ ................................................. i 28 3.2.2. Cá c chế độ BHXH ở Viê ̣t Nam................................................................... 30 3.3. Vai trò củ a công tá c thuBHXH ..................................................................... 31 3.4. Mứ c đó ng gó p và một số phương phá p xá c đinh ̣ mứ c đó ng gó p BHXH........ 32 3.4.1. Mứ c đó ng gó p BHXH................................................................................ 32 3.4.2. Một số phương phá p xá c đinh ̣ mứ c đó ng gó p BHXH.................................. 33 3.5. Một số phương thứ c thu phı́ BHXH .............................................................. 35 3.6. Tổ chứ c và phân cấ p quả n lý hu t BHXH ở Viê ̣t Nam..................................... 36 3.7. Quy trı̀ nh quả n lý tiền thu BHXH.................................................................. 38 CHƯƠNG III: CÔNG TÁC THU BHXH TẠI CƠ QUAN BHXH QUẬN LONG BIÊN ............................................................................................................... 43 1. Giớ i thiêụ sơ lươ ̣c về BHXH Thà nh phố Hà Nô................................................... ̣i 43 2. Giớ i thiêụ sơ lươ ̣c về BHXH quâ ̣n Long Biên ...................................................... 44 2.1. Quá trı̀ nh hı̀ nh thà nh và phá t triể................................................................. n 44 2.2. Chứ c năng, nhiê ̣m vụ củ a BHXH quận Long Biên ....................................... 45 2.3. Cơ cấ u tổ chứ c củ a BHXH quận Long Biên .................................................. 46 3. Tổ chứ c thưc̣ hiêṇ thu và quy trı ̀nh thu ở BHXH quâ ̣n Long Biên ..................... 51 3.1. Tổ chứ c thực hiêṇ thu BHXH tại BHXH quận Long Biên ............................ 51 3.2. Quy trı̀ nh thu thu BHXH tại BHXH quận Long Biên.................................... 54 4. Kế t quả thu quỹ BHXH ta ̣i BHXH quâ ̣n Long Biên ............................................ 58 4.1. Kế t quả thu BHXH ......................................................................................... 58 4.1.1. Kêt quả thu BHXH bắ t buộc ....................................................................... 58 4.1.2. Kế t quả thu BHXH theo khố i loại hı̀ nh quả n lý........................................... 60 4.1.3. Cơ cấ u lao động tham gia BHXH bắ t buộc tại BHXH quận Long Biên ................................................................................................................... 62 4.1.4. Cơ cấ u đơn vi ̣ tham gia BHXH bắ t buộc tại BHXH quận Long Biên .......... 64 4.2. Kế t quả thu BHYT tự nguyê ̣n ......................................................................... 66 5. Thưc̣ tra ̣ng về công tá c quả n lý thu ta ̣i BHXH quâ ̣n Long Biên .......................... 67 5.1. Về công tá c cấ p sổ........................................................................................... 67 5.2. Tı̀ nh hı̀nh nợ đọng tiền BHXH tại BHXH quận Long Biên........................... 68 6. Đá nh giá kế t quả hoa ̣t đô ̣ng thu............................................................................ 69 6.1. Nhữ ng thà nh tı́ ch đã đạt được....................................................................... 69 2 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công 6.2. Nhữ ng vấ n đề cò ntồ n tại trong công tá c thu BHXH tại BHXH quận Long Biên ............................................................................................................................. 71 CHƯƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰ M HOÀ N THIỆN CÔNG TÁC THU BHXH TẠI BHXH QUẬN LONG BIÊN – HÀ NỘI ....................................... 74 1. Phương hướ ng nhiêm ̣ vu ̣ củ a BHXH quâ ̣n Long Biên trong thờ i gian tớ ........... i 74 2. Mô ̣t số giả i phá p nhằ m hoà n thiêṇ công tá c thu BHXH...................................... 75 2.1. Môṭ số giả i phá p nhằ m hoà n thiêṇ công tá c thu BHXH ta ̣i quâ ̣n Long Biên ...................................................................................................................... 75 2.1.1. Bồ i dưỡ ng và nâng cao trı̀ nh độ chuyên môn cho cá n bộ BHXH................ 71 2.1.2. Tăng cườ ng công tá c thông tin tuyên truyề n về BHXH .............................. 77 2.1.3. Tı́ ch cực đổ i mớ i và tăng cườ ng công tá c thu ............................................. 80 2.1.4. Phố i hợp chặt chẽ vớ i cá c ban ngà nh có liên quan trong khi thực hiê ̣n thu BHXH ............................................................................................................ 81 2.1.5. Đẩy mạnh hoạt động kiểm tra giá m sá t công tá c thu .................................. 82 2.1.6. Tı́ ch cực vận động cá c DN NQD tham gia BHXH...................................... 84 2.2. Một số kiến nghi ̣vớ i cơ quan Nhà nướ c ...................................................... 85 2.2.1. Hoà n thiê ̣n hê ̣ thố n g cá c văn bả n phá p luậ................................................ t 85 2.2.2. Xây dựng cá c chı́ nh sá ch để mở rộng đố i tượng và ı̀hnh thứ c tham gia BHXH ................................................................................................................. 86 2.2.3. Có chı́ nh sá ch đầ u tư quỹ BHXH phù hợ.................................................. p 87 2.2.4. Tăng cườ ng sự lã nh đạo, kiể m tra thực hiê ̣n cá c chế độ BHXH củ a cá c cơ quan chı́ nh quyề n................................................................................................. 88 2.3. Kiế n nghi đố ̣ i vớ i BHXH Viê ̣t Nam................................................................. 88 2.3.1. Ứng dụng công nghê ̣ thông tin trong quả n lý thu........................................ 88 2.3.2. Hoà n thiê ̣n công tá c quả n lý thu và quy trı̀ nh thu ....................................... 89 KẾ T LUẬN................................................................................................................. 92 DANH MU ̣C TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 93 PHU ̣ LU ̣C ................................................................................................................... 94 3 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công DANH MỤC CHỮ VIẾ T TẮ T BHXH : Bả o hiể m xã hô ̣i BHYT : Bả o hiể m y tế DNNN : Doanh nghiêp̣ Nhà nướ c DN NQD : Doanh nghiêp̣ ngoà i quố c doanh HCSN : Hà nh chı́nh sự nghiêp̣ ILO : Tổ chứ c lao đô ̣ng quố c tế TNLĐ : Tai na ̣n lao đô ̣ng 4 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công MỞ ĐẦ U BHXH là chı́nh sá ch quan tro ̣ng trong hê ̣ thố ng cá c chı́nh sá ch củ a Đả ng và Nhà nướ c ta. Thực hiê ̣n tôt chı́nh sá ch BHXH, chăm só c tố t cho ngườ i dân sẽ gó p phầ n đả m bả o an sinh xã hô ̣i, ổ n đinh ̣ chı́nh tri,̣ từ đó đẩ y ma ̣nh sự phá t triể n kinh tế xã hô ̣i củ a đấ t nướ c. Nhâṇ thứ c rõ vai trò củ a BHXH nên sau khi Nhà nướ c đã nhanh chó ng ban hà nh cá c văn bả n ta ̣o tiề n đề thà nh lâ ̣p hê ̣ thố ng BHXH và đế n năm 1995 hê ̣ thố ng ngà nh BHXH đã chı́nh thứ c ra đờ i. Sau đó đế n năm 2007 Nhà nướ c đã á p du ̣ng bôluâ ̣ ̣t BHXH để thố ng nhấ t viê ̣c thực hiê ̣n BHXH trong cả nướ c. Hiê ̣n nay, Nhà nướ c ta đang cố gắ ng để thực hiê ̣n mu ̣c tiêu đế n năm 2010 triể n khai BHXH cho toà n dân. Trong cá c khâu củ a BHXH thı̀ công tác thu là mô ̣t khâu quan tro ̣ng, đả m bả o sự cân đố i củ a quỹ BHXH. Và để quỹ BHXH đươ ̣c cân đố i và ổ n đinh ̣ lâu dà i thı̀ là m tố t công tá c thu là mô ̣t trong nhữ ng giả i phá p mang tı́nh cơ bả n nhấ t. Thu BHXH ở đây không phả i là thu cho ngà nh BHXH mà là thu để bả o vê quyề ̣ n lơị cho ngườ i lao đô ̣ng. Là mô ̣t sinh viên củ a trườ ng Đa ̣i ho ̣c Kinh tế quố c dân, trong quá trı̀nh ho ̣c tâ ̣p taị trườ ng đã đươ ̣c lınh ̃ hô ̣i cá c kiến thứ c cơ bả n về BHXH cũ ng như nhâṇ thứ c được tầ m quan tro ̣ng củ a BHXH nó i chung và củ a công tá c thu BHXH nó i riêng. Tuy nhiên, trong quá trı̀nh thực tâp̣ ta ̣i cơ quan BHXH quâ ̣n Long Biên, em thấ y cò n mô ṭ số vấ n đề tồ n ta ̣i xung quanh công tá c thu BHXH. Có nhữ ng vấ n đề mang tı́nh hê ̣ thố ng xuấ t phá t từ nhữ ngnguyên nhân khá ch quan, có nhữ ngvấ n đề riêng biê ̣t mang tı́ nh xuấ t phá t từ nhữ ng nguyên nhân chủ quan. Do vâ ̣y, để công tá c thu ngà y cà ng mang la ̣i hiê ̣u quả cao thı̀ cầ n phả i giả i quyế t nhữ ng vấ n đề cò n đang tồ n ta ̣i nà y. 5 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công Xuấ t phá t từ nhữ ng lý do trên em đã lựa cho ̣n đề tà“Mô i ̣t số giả i phá p nhằ m hoà n thiêṇ công tá c thu BHXH ta ̣i BHXH Quâ ̣n Long Biên” là m đề tà i nghiên cứ u trong chuyên đề thực tâp. ̣ Kế t cấ u củ a chuyên đề gồ m ba phầ n: Chương I: Lý thuyế t chung về BHXH và công tá c thu BHXH. Chương II: Công tá c thu BHXH ta ̣i cơ quan BHXH quâ ̣n Long Biên. Chương III: Mô ̣t số giả i phá p nhằ m hoà n thiêṇ công tá c thu BHXH ta ̣i BHXH quâ ̣n Long Biên. Trong quá trı̀nh nghiên cứ u, mă ̣c dù đã có nhiề u cố gắ ng nhưng chuyên đề không thể trá nh khỏ i nhữ ng thiế u só t, kı́nh mong nhâṇ đươ ̣c sự gó p ý củ a thầ y cô và cá c ba ̣n. Em xin trân thà nh cả m ơn. 6 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công CHƯƠNG I: LÝ THUYẾ T CHUNG VỀ BHXH VÀ CÔNG TÁ C THU BHXH 1. Lý thuyế t chung về BHXH 1.1. Khá i niê ̣m về BHXH. Ngay từ khi mớ i xuấ t hiê ̣n, để tồ n ta ̣i và phá t triể n, trướ c hế t con ngườ i phả i ăn, phả i mă ̣c, ở và đi laị v.v… Và để thỏ a mãn nhữ ng nhu cầ u tố i thiể u nà y, ngườ i ta phả i lao đô ̣ng để taọ ra nhữ ng as̉ n phẩ m cầ n thiế t. Khi lượng sả n phẩ m được ta ̣o ra ngà y cà ng nhiề u thı̀ đờ i số ng con ngườ i ngà y cà ng đầ y đủ và hoà n thiê ̣n hơn, xã hô ̣i ngà y cà ng văn minh hơn. Do đó , viê ̣c thỏ a mãn nhữ ng nhu cầ u sinh số ng và phá t triể n củ acon ngườ i phu ̣ thuô ̣c và o chı́nh khả năng lao đô ̣ng củ a ho ̣. Tuy nhiên trên thực tế , không phả i lú c nà o con ngườ i cũ ng chı̉ gă ̣p thuâṇ lợi có đầ y đủ thu nhâ ̣p và cá c điề u kiê ̣n số ng bı̀nh thườ ng, Ngươ ̣c la ̣i, có rấ t nhiề u trườ ng hợp khó khăn, bấ t lợi, ngẫu nhiên phá t sinh là m cho ngườ i ta bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t thu nhâ ̣p hoă ̣c cá c điề u kiê ̣n phá t sinh khá c. Chẳ ng ha ̣n như, bi ̣ ố m đau bấ t ngờ hay bi ̣ tai na ̣n trong lao đô ̣ng, mấ t viê ̣c là m hay khi tuổ i già khả năng lao đô ̣ng và khả năng tự phu ̣c vu ̣ suy giả m… Khi rơi và o nhữ ng trườ ng hợp như vây, ̣ cá c nhu cầ u cầ n thiế t không vı̀ thế mà mấ t đi, trá i laị cò n có cá i tăng lên, thâ ̣m chı́ cò n xuấ t hiê ̣n thêm mô ̣t số nhu cầ u mớ i như: Cầ n đươ ̣c khá m chữ a bênh ̣ và điề u tri ̣ khi ố m đau, tai na ̣n, thương tâ ̣t cầ n có ngườ i chăm só c nuôi dưỡ ng… Bở i vâ ̣y, muố n tồ n taị và ổ n đinh ̣ cuô ̣c số ng, con ngườ i và xã hô ̣i loà i ngườ phả i i tı̀m ra và trên thực tế đã tı̀m ra rấ t nhiề u c á ch giả i quyế t khá c nhau như: Sẻ chia, đù m bo ̣c lẫn nhau trong nô ̣i bô ̣ cô ̣ng đồ ng, đi vay, đi xin hoă ̣c dựa và o sự cứ u trơ ̣ củ a Nhà nướ c hay củ a cá c tổ chứ c khá … c Rõ rà ng nhữ ng cá ch đó là hoà n toà n thu ̣ đô ̣ng, không chắ c chắ n và có nhiề u rủ i ro, bấ t ngờ . 7 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công Khi nề n kinh tế hà ng hó a phá t triể n, viê ̣c thuê mướ n lao đô ̣ng trở nên phổ biế n thı̀ mố i quan hê ̣ giữ a ngườ i là m thuê và giớ ichủ cũ ng trở nên phứ c tap̣ và rắ c rố i. Lú c đầ u, ngườ i chủ chı̉ cam kế t trả công lao đô ̣ng, nhưng sau đó đã phả i cam kế t cả viê ̣c bả o đả m cho ngườ i lao đô ̣ng có số thu nhâp̣ nhấ t đinh ̣ để ho ̣ trang trả i cho nhữ ng nhu cầ u thiế t yế u nhấ t khi không may bi ̣ ố m đau, tai na ̣n… Trên thực tế , nhiề u lú c các trườ ng hợp trên không xả y ra và tấ t nhiên ngườ i chủ không phả i chi trả mô ̣t đồ ng nà o. Nhưng cũ ng có nhữ ng trườ ng hơp̣ xả y ra dồ n dâ ̣p, buô ̣c ho ̣ phả i trả ra mô ̣t khoả n tiề n lớ n hơn mà hothự ̣ c sự không muố n. Vı̀ thế , mâu thuẫn chủ – thợ xuấ t hiên, ̣ giớ i thơ ̣ thı̀ liên kế t vớ i nhau đấ u tranh buô ̣c giớ i chủ thực hiê ̣n cá c cam kế t . Cuô ̣c đấ u tranh nà y diễn ra ngà y mô ̣t lớ n hơn và có tá c đô ̣ng đế n nhiề u mă ̣t củ a đờ i số ng kinh tế– xã hô ̣i. Bở i vây, ̣ Nhà nướ c đã phả i đứ ng ra can thiê ̣p và điề u hò a mâu thuẫnđó bằ ng cá ch buô ̣c cả giớ i chủ và giớ i thợ phả đó i ng gó p mô ̣t khoả n tiề n nhấ t đinh ̣ hà ng thá ng đã đươc̣ tı́nh toá n chă ̣t chẽ dựa trên cơ sở xá c suấ t rủ i ro xả y ra vớ i ngườ i là m thuê. Số tiề n đó ng gó p đó đã hı̀nh thà nh nên mô ̣t quỹ tiề n tê ̣ tâ ̣p trung trên pham ̣ vi toà n quố c gia, quỹ nà y cò n đươ ̣c bổ sung từ Ngân sá ch Nhà nướ c khi cầ n thiế t khi gă ̣p nhữ ng biế n cố bấ t lơ ̣i. Toà n bô ̣ nhữ ng hoat ̣ đô ̣ng cô ̣ng vớ i nhữ ng mố i quan hê ̣ rà ng buô ̣c chă ̣t chẽ trên được thế giớ i quan niê ̣m là BHXH đố i vớ i ngườ i lao đô ̣ng. Như vâ ̣y, “BHXH là sự đả m bả o thay thế hoặc bù đắ p một phầ n thu nhập đố i vớ i ngườ i lao động khi họ gặp phả i nhữ ng biế n cố là m giả m hoặc mấ t khả năng lao động, mấ t viê ̣c là m trên cơ sở hı̀ nh thà nh và sử dụng một quỹ tiề n tê ̣ tập trung nhằ m đả m bả o đờ i số ng cho ngườ i lao động và gia đı̀ nh họ, gó p phầ n đả m bả o an toà n xã hộ”i .1 1.2. Bả n chấ t củ a BHXH. 1 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bả o hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 33. 8 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công Bả n chấ t củ a BHXH đươ ̣c thể hiê ̣n ở môṭ số nô ̣i dung chủ yế u sau: - Một là , BHXH là nhu cầ u khá ch quan, đa da ̣ng và phứ c tap̣ củ a xã hô ̣i, nhấ t là trong xã hô ̣i mà cá c hoa ̣t đô ̣ng sả n xuấ t hà ng hó a diễn ratheo cơ chế thi ̣ trườ ng, cá c mố i quan hê ̣ thuê mướ n lao đô ̣ng phá t triể n đế n mô ̣t mứ c đô ̣ nhấ t đinh ̣ nà o đó . Kinh tế ngà y cà ngphá t triể n thı̀ BHXH ngà y cà ng đa da ̣ng và hoà n thiê ̣n. Vı̀ thế , có thể nó i rằ ng kinh tế chı́nh là nề n tả ng củ a BHXH hay BHXH không vươ ̣t quá tra ̣ng thá i kinh tế củ a mỗ i nướ c. - Hai là , mố i quan hê ̣ giữ a cá c bên trong BHXH phá t sinh trên cơ sở nề n tả ng là quan hê ̣ lao đô ̣ng giữ a 3 bên:Bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên đươc̣ BHXH. Bên tham gia BHXH có thể là ngườ i lao đô ̣ng hoăc̣ có cả ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng. Bên BHXH (bên nhâ ̣n nhiê ̣m vu ̣ BHXH) thông thườ ng là cá c cơ quan chuyên trá ch do Nhà nướ c lâ ̣p ra vàđươc̣ Nhà nướ c bả o trơ.̣ Bên đươ ̣c BHXH chı́nh là nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng và gia đı̀nh củ a ho ̣ khi có đủ cá c điề u kiêṇ rà ng buô ̣c cầ n thiế t. - Ba là , nhữ ng biế n cố là m giả m hoăc̣ mấ t khả năng lao đô ̣ng, mấ t viê ̣c là m trong BHXH có thể là cá c rủ i ro ngẫu nhiên trá i với ý muố n chủ quan củ a con ngườ i như: Ố m đau, tai na ̣n lao đô ̣ng… hoă ̣c cũ ng có thể là nhữ ng trườ ng hợp xả y ra không hoà n toà n ngẫu nhiên như: Tuổ i già , thai sả… n Đồ ng thờ i nhữ ng biế n cố đó có thể xả y ra cả trong quá trı̀nh àv ngoà i quá trı̀nh lao đô ̣ng. - Bố n là , phầ n thu nhâ ̣p củ a ngườ i lao đô ṇ g bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t đi khi gă ̣p phả i cá c biế n cố , rủ i ro sẽ đươc̣ bù đắ phoăc̣ thay thế từ mô ̣t nguồ n quỹ tiề n tê ̣ tâ ̣p trung đươ ̣c tı́ch tụ lai.̣ Nguồ n quỹ nà y do cá c bên tham gia BHXH đó ng là chủ yế u, ngoà i ra cò nnhâ ̣n được sự hỗ trợ mô ̣t phầ n từ Nhà nướ c. - Năm là , mu ̣c tiêu củ a BHXH là nhằ m thỏ a mãn nhữ ng nhu cầ u thiế t yế u củ a ngườ i lao đô ̣ng trong trườ ng hơ ̣pho ̣ bi ̣giả m hoăc̣ mấ t thu nhâp, ̣ mấ t viê ̣c 9 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công là m. Nhữ ng mu ̣c tiêu nà y đã đươ ̣c tổ chứ c lao đô ̣ng quố c tế cu ̣ thể hó a như sau: + Đề n bù cho ngườ i lao đô ̣ng nhữ ng khoả n thu nhâ ̣p bi ̣ mấ t để ho ̣ đả m bả o cá c nhu cầ u thiế t yế u củ a cuô ̣c số ng. + Chăm só c sứ c khỏ e và chố ngla ̣i cá c loa ̣i bê ̣nh tâ ̣t. + Xây dựng điề u kiê ̣n số ng để đá p ứ ng cá c nhu cầ u củ a dân cư, cá c nhu cầ u đă ̣c biêṭ củ a ngườ i già ,củ a ngườ i tà n tâ ̣t và trẻ em. 1.3. Đố i tượng củ a BHXH. Mă ̣c dù BHXH đã ra đờ i từ rấ t lâu (từ nhữ ng giữ a năm củ a thế kỷ 19), nhưng đế n nay vẫn chưa có sự thố ng nhấ t về đố i tượng củ a BHXH, vẫn tồ n ta ̣i nhiề u quan điể m, đôi khi cò n có sự nhầ m lẫn giữ a đố i tươ ̣ng BHXH và đố i tươ ̣ng tham gia BHXH . BHXH là mô ̣t hê ̣ thố n g đả m bả o khoả n thu nhâ ̣pbi ̣giả m hoă ̣c bi ̣mấ t đi do ngườ i lao đô ̣ng bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t khả năng lao đô ̣ng, mấ t viê ̣c vı̀ nhữ ng nguyên nhân như đau ố m, tai na ̣n, già yế u… Vı̀ vây, ̣ đố i tươṇ g củ a BHXH chı́nh là thu nhâp̣ củ a ngườ i lao đô ̣ng bi ̣ biế n đô ṇ g giả m hoă ̣c bi ̣ mấ t đi do bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t khả năng lao đô ̣ng, mấ t viê ̣c là m củ a nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng tham gia BHXH. Đố i tươṇ g tham gia BHXH chı́nh là ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng. Tuy vâ ̣y, tù y theo điề u kiê ̣n phá t triể n kinh tế – xã hô ̣i củ a từ ng nướ c khá c nhau mà đố i tươṇ g nà y có thể là tấ t cả hoă ̣c là mô ̣t bô ̣ phâ ̣n nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng nà o đó . Nế u xem xé t trên mố i quan hê ̣ rà ng buô ̣c trong BHXH, ngoà i ngườ i lao đô ̣ng cò n có ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng và cá c cơ quan BHXH, dướ i sự bả o trơ ̣ củ a Nhà nướ c. Trá ch nhiê ̣m củ a ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng là đó ng gó p và o quỹ BHXH để bả o hiể m cho nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng mà ho ̣ sử du ̣ng. Cò n cá c cơ quan BHXH, nhâṇ sự đó ng gó p từ phı́a ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử du ̣ng lao 10 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công đô ̣ng phả i có trá ch nhiê ̣m trong viê ̣c quả n lý và sử du ̣ng quỹ tiề n tê ̣ để thực hiê ̣n cá c công viê ̣c về BHXH đố i vớ i ngườ i lao đô ̣ng. Mố i quan hê ̣ ràng buô ̣c nà y cũ ng chı́nh là đă ̣c trưng củ a riêng BHXH.BHXH có tồ n ta ̣i và phá t triể n mô ̣t cá ch và bề n vữ ng hay không chı́nh là nhờ và o mố i quan hê ̣ nà y. 1.4. Chứ c năng củ a BHXH. Như trong giá o trı̀nh BHXH thı̀ BHXH có bố n chứ c năng chủyế u sau: - “Thứ nhấ t, thay thế hoă ̣c bù đắ p mô ṭ phầ n thu nhâ ̣p cho ngườ i lao đô ̣ng tham gia bả o hiể m khi ho ̣ bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t thu nhâp̣ do mấ t khả năng lao đô ̣ng hoă ̣c mấ t viê ̣c là m”2. Sự đả m bả o thay thế hoăc̣ bù đắ p nà y chắ c chắ n sẽ xả y ra, vı̀ suy cho cù ng, ngườ i lao đô ̣ng khi đế n đô ̣ tuổ i hế t tuổ i lao đô ̣ng theo quy đinh ̣ củ a BHXH, ho ̣ sẽ mấ t khả năng lao đô ̣ng. Trong trườ ng hơp̣ mấ t viê ̣c là m hoă ̣c mấ t khả năng lao đô ̣ng ta ̣m thờ i dẫn đế n là m giả m hoă ̣c mấ t thu nhâ ̣p, ngườ i lao đô ̣ng cũ ng sẽ nhâ ̣n đươ ̣c trợ cấ p từ BHXH, mứ c trơ ̣ cấ p phu ̣ thuô ̣c và o cá c điề u kiê ̣n cầ n thiế t, thờ i điể m , thờ i ha ̣n được hưở ng phả i đú ng theo quy đinh ̣ củ a phá p luâ ̣t. Đây chı́nh là chứ c năng cơ bả n hnấ t củ a BHXH, nó sẽ quyế t đinh ̣ nhiêm ̣ vu ̣, tı́nh chấ t và cả cơ chế hoaṭ đô ̣ng củ a BHXH. - “Thứ hai, tiế n hà nh phân phố i và phân phố i la ̣i thu nhâ ̣p giữ a nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng tham gia BHXH. Tham gia BHXH không chı̉ có nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng mà cò n có nhữ ng ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng. Cá c bên tham gia đề u phả i đó ng gó p và o quỹ BHXH ”3. Quỹ nà y được dù ng để trơ ̣ cấ p cho ngườ i lao đô ̣ng tham gia khi ho ̣ bi ̣giả m hoă ̣c mấ t thu nhâ ̣p. Số lượng ngườ i bi ̣ giả m hoă ̣c mấ t thu nhâ ̣p chiế m mô ̣t số lươṇ g nhỏ , cò n số lươ ̣ng ngườ i đó ng gó p và o quỹ BHXH la ̣i lớ n, do đó , theo quy luâ ̣t số đông bù số ı́ t, BHXH đã thực hiêṇ 2 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bả ohiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 37. 3 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bả o hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 38. 11 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công đươc̣ viê ̣c phân phố i la ̣i thu nhâ ̣p giữ a nhữ ng ngườ i có thu nhâ ̣p cao và nhữ ng ngườ i có thu nhâ ̣p thấ p, giữ a nhữ ngngườ i khỏ e ma ̣nh, đang là m viê ̣c có thu nhâp̣ và nhữ ng ngườ i ố m yế u, phả i nghı̉ viê ̣c bi ̣ mấ t hoă ̣c giả m thu nhâ … ̣p Thực hiê ̣n chứ c năng nà y cũ ng có nghıã là BHXH đã gó p phầ n thực hiêṇ công bằ ng xã hô ̣i. - “Thứ ba, BHXH gó p phầ n kı́ch thı́ch ngườ i lao đôṇ g hăng há i là m viê ̣c nâng cao năng suấ t lao đô ṇ g cá nhân và nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng xã hô ̣i”4. Khi khỏ e ma ̣nh, ngườ i lao đô ̣ng tham gia lao đô ̣ng và đươ ̣c ngườ i chủ trả công để trang trả i cuô ̣c số ng nhưng khi ố m yế u, thai sả n hay khi tuổ i già ngườ i lao đô ̣ng không thể là m viê ̣c đươ ̣c thı̀ ho ̣ đã có BHXH trơ ̣ cấ p thay thế nguồ n thu nhâ ̣p bi ̣ mấ t. Vı̀ vâ ̣y, cuô ̣c số ng củ a ho ̣ cũ ng như củ a gia đı̀nh ho ̣ vẫn được đả m bả o ổ n đinh. ̣ Vı̀ thế , ngườ i lao đô ̣ng có thể yên tâm lao đô ̣ng, là m viê ̣c gắ n bó vớ i nơi là m viê ̣c và vớ i công viê ̣c, từ đó ho ̣ có thể tı́ch cực lao đô ̣ng nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng và hiêụ quả kinh tế . Chứ c năng này đó ng vai trò như mô ̣t đò n bẩ y kinh tế kı́ch thı́ch ngườ i lao đô ̣ng nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng cá nhân và nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng xã hô ̣i. - “Thứ tư, gắ n bó lơ ̣i ı́ch giữ a ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử du ṇ g lao đô ̣ng, giữ a ngườ i lao đô ̣ng vớ i xã hô ̣i” 5. Từ trướ c đế n nay, trong thực tế lao đô ̣ng sả n xuấ t, giữ a ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng có tồ n taị nhữ ng mâu thuẫn nô ̣i ta ̣i, khá ch quan về tiề n lương, về thờ i gian lao đô ̣ng… nhưng khi BHXH xuấ t hiê ̣n nó đã giả i quyế t và điề u hò a đươ ̣c nhữ ng mâu thuẫn đó . Ngườ i lao đô ̣ng cả m thấ y mı̀nh đươ ̣c bả o vê ̣, nhữ ng rủ i ro đươ ̣c già n trả i, cuô ̣c số ng gia đı̀nh được ổ n đinh. ̣ Cò n ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng thı̀ thấ y 4 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bảo hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 38. 5 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bả o hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 39. 12 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công mı̀nh có lợi vı̀ cá c hoa ̣t đô ̣ng sả n xuấ t diễn ra bı̀nh thườ ng, trá nh được nhữ ng xá o trô ̣n không cầ n thiế t. Từ đó , BHXH đã là m cho ho ̣ hiể u nhau hơn và gắ n bó lơ ̣i ı́ch đươ ̣c vớ i nhau. 1.5. Tı́ nh chấ t củ a BHXH . BHXH và đờ i số ng củ a ngườ i lao đông̣ luôn đi liề n vớ i nhau, do đó , nó có mô ̣t số tı́nh chấ t cơ bả n như sau: - “Tı́nh tấ t yế u khá ch quan trong đờ i số ng xã hô ̣i. - BHXH có tı́nh ngẫu nhiên phá t sinh, không đồ ng đề u theo thờ i gian và không gian. - BHXH vừ a có tı́nh kinh tế, vừ a có tı́nh xã hô ị , đồ ng thờ i cò n có tı́nh dich ̣ vụ.”6 Sau đây chú ng ta sẽ xem xé t cu ̣ thể hơn về cá c tı́nh chấ t trên củ a BHXH : Đầ u tiên, là tı́nh tấ t yế u khá ch quan củ a BHXH. Như chú ng ta đã biế t, trong quá trı̀nh lao đô ̣ng, ngườ i lao đô ̣ng có thể gă ̣p phả i nhữ ng biế n cố rủ i ro, từ đó , ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng cũ ng rơi và o tı̀nh cả nh khó khăn không ké m. Sả n xuấ t ngà y cà ng phá t triể n thı̀ nguy cơ gă ̣p phả i rủ i ro đố i vớ i ngườ i lao đô ̣ng và gă ̣p phả i tı̀nh cả nh khó khăn đố i vớ i ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng ngà y cà ng nhiề u và phứ c tap̣ hơn.Do đó , mố i quan hê ̣ giữ a chủ – thợ ngà y cà ng căng thẳ n g. Trong trườ ng hơ ̣p nà y, để giả i quyế t được vấ n đề , Nhà nướ c phả i đứ ng ra can thiê ̣p thông qua BHXH. Và do đó BHXH ra đờ i hoà n toà n mang tı́nh khá ch quan. Tiế p theo, là tı́nh ngẫu nhiên phá t sinh không đồ ng đề u củ a BHXH. Tı́nh chấ t nà y đươ ̣c thể hiê ̣n rấ t rõ trong nhữ ng nô ̣i dung cơ bả n củ a BHXH. Từ nhữ ng thờ i điểm hı̀nh thà nh và triể n khai mứ c đó ng gó p củ a cá c bên tham gia 6 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nhbả o hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 40 13 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công BHXH, từ nhữ ng rủ i ro phá t sinh mô ̣t cá ch ngẫu nhiên theo thờ i gian và không gian đế n mứ c trợ cấ p BHXH theo chế đô ̣ cho từ ng ngườ i… Cuố i cù ng là tı́nh kinh tế , tı́nh xã hô ̣i, tı́nh dich ̣ vu ̣ củ a BHXH. Tı́nh kinh tế thể hiê ̣n rõ nhấ t ở chỗ , quỹ BHXH muố n hı̀nh thà nh, tồ n taị và phá t triể n thı̀ phả i có sự đó ng gó p củ a cá c bên tham gia và phả i đươ ̣c quả n lý , sử du ̣ng đú ng muc̣ đı́ch. Mứ c đóng gó p củ a cá c bên phả i được tı́nh toá n chă ̣t chẽ, cu ̣ thể dựa trên xá c suấ t phá t sinh thiê ̣t ha ̣i củ a nhữ ng ngườ i lao đô ̣ng tham gia BHXH. Thực chấ t, phầ n đó ng gó p củ a ngườ i lao đôṇ g và o quỹ BHXH là rấ t nhỏ nhưng phầ n ho ̣ được nhâ ̣n khi gă ̣p rủ i ro là rấ t lớ n. Cò n vớ i ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng, viê ̣c tham gia đó ng gó p và o quỹ BHXHlà để bả o hiể m cho ngườ i lao đô ̣ng mà ho ̣ sử du ̣ng, nhưng xet dướ i gó c đô ̣ kinh tế , ho ̣ cũ ng đươ ̣c hưở ng lơ ̣i ı́ch vı̀ khoả n tiề n ho ̣ bỏ ra không phả i là quá lớ n mà ho ̣ la ̣i nhâṇ đươc̣ sự tâ ̣n tu ̣y, yên tâm là m viê ̣c củ a ngườ i lao đô ̣ng, từ đó mang la ̣i hiê ̣u quả kinh tế cho ho ̣. Vớ i Nhà nướ c, BHXH gó p phầ n là m giả m gá nh nă ̣ng Ngân sá ch và là nguồ n đầ u tư đá ng kể cho viêc̣ phá t triể n kinh tế . Cò n tı́nh xã ho ̣i thẻ hiê ̣n rấ t rõ ở chỗ, BHXH là bô ̣ phâṇ chủ yế u củ a hê ̣ thố ng an sinh xã hô ̣i. Xé t về mă ̣t lâu dà i, mo ̣i ngườ i lao đô ̣ng đề u có quyề n tham gia BHXH, cò n BHXH có trách nhiê ̣m phả i bả o đả m cho ngườ i lao đô ̣ng và gia đı̀nh củ a ho ̣ ngay cả khi ho ̣ cò n đang trong đô ̣ tuổ i lao đô ̣ng. Tı́nh dich ̣ vu ̣ gắ n liề n vớ i tı́nh xã hô ̣i củ a BHXH, khi xã hô ̣i ngà y cà ng phá t triể n thı̀ tı́ nh dich ̣ vu ̣ và tı́nh xã hô ̣i hó a củ a BHXH ngà y cà ng cao. 2. Sơ lươ ̣c về lich ̣ sử hı̀nh thà nh BHXH và nhữ ng quan điể m cơ bả n về BHXH. 2.1. Sơ lược về lich ̣ sử hı̀nh thà nh BHXH. 2.1.1. Li ̣ch sử phá t triển củ a BHXH ở trên thế giớ i. BHXH xuấ t hiê ̣n khá sớ m. Và o năm1883, ở nướ c Phổ (Cô ̣ng hò a Liên bang Đứ c ngà y nay) Luâ ̣t bả o hiể m ố m đau đầ u tiên trên thế giớ i đã đươ ̣c đã 14 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công đươc̣ ban hà nh đá nh dấ u sự ra đờ i củ a BHXH. Sau đó , BHXH đã lầ n lươ ̣t xuấ t hiê ̣n ở cá c nướ c dướ i cá c mứ c đô ̣ khá c nhau như ng có chung mu ̣c đı́ch là bả o đả m cho đờ i số ng củ a ngườ i lao đô ̣ng và gia đı̀nh củ a ho ̣. BHXH đã nhanh chó ng trở thà nh mô ̣t trong nhữ ng quyề n cơ bả n củ a con ngườ i và đươ ̣c cả xã hô ̣i thừ a nhâ ̣n. Trong Tuyên ngôn nhân quyề n củ a Liên hơp̣ quố c (1945) đã ghi “Tấ t cả mo ̣i ngườ i lao đô ̣ng vớ i tư cá ch là thà nh viên củ a xã hô ̣i đề u có quyề n hưở ng BHXH”. Sau đó , ngà y 4 – 6 – 1952 Tổ chứ c lao đô ̣ng quố c tế (ILO) đã ký công ướ c Giơnevơ về “BHXH cho ngườ i lao đô ̣ng” và khuyế n nghi ̣cá c nướ c thực hiê ̣n BHXH cho ngườ i lao đô ̣ng tù y theo điề u kiê ̣n và khả năng củ a mỗ i nướ c. Vâṇ du ̣ng khuyế n nghi ̣ củ a ILO cá c nướ c đã có nhữ ng chı́nh sá ch, biê ̣n phá p phù hợp vớ i điề u kiê ̣n riêng củ a nướ c mı̀nh để taọ môi trườ ng cho BHXH phá t triể n. 2.1.2. Li ̣ch sử phá t triển củ a BHXH ở Viê ̣t Nam. Ở nướ c ta, mầ m mố ng củ a BHXH đã có từ thờ iphong kiế n Phá p thuô ̣c. Sau cá ch mang ̣ Thá ng 8 năm 1945, mă ̣c dù vừ a mớ i già nh đươ ̣c chı́nh quyề n, đấ t nướ c cò n gă ̣p nhiề u khó khăn nhưng Chı́nh phủ Viê ̣t Nam vẫn già nh sự quan tâm đă ̣c biêṭ đế n đờ i số ng củ a nhân dân lao đô ̣ng. Cu ̣ thể , ngày 3/11/1945 Chủ tịch Hồ Chı́ Minh đã ký Sắc lệnh số 54/SL quy định điều kiện được nghỉ hưu cho cá n bô ̣ công chứ c thuộc tất cả cá c ngạch trong nước Việt Nam. Tiếp theo đó , chế độ hưu bổng cho công chức cũng đã được quy định cụ thể bằng Sắc lệnh số 105/SL ngày 14/06/1946 của Chủ tịch nước. Nhằm từng bước luật hó a các chế độ chı́nh sách xã hội cho người lao động, ngày 12/3/1947 Chủ tịch Hồ Chı́ Minh đã ký Sắc lệnh số 29/SL quy định chế độ làm việc cho người lao động. Theo đó , chủ sử dụng lao động ngoài việc chi trả tiền lương cho công nhân cò n phải đả m bả o cá c cá c khoả n phu cấp ̣ cho gia đı̀nh ho ̣; quy định chi tiết chế độ bồi dưỡng làm ca đêm, làm thêm giờ, ngày nghỉ lễ và chế độ nghỉ sinh nở , chế độ nghỉ ốm của người lao động. Sắc 15 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công lệnh này đã bước đầu quy định chế độ bồi thường tai nạn lao động cho công nhân hầm mỏ. Các chế độ BHXH này đã được hoàn thiện dần dầ n bằng các Sắc lệnh số 76/SL ngày 20/5/1950 và Sắc lệnh số 77/SL ngày 22/5/1950 của Chủ tịch nước. Quyền của người lao động được trơ ̣ cấ p về vật chất khi già yếu, ốm đau bệnh tật hoặc mất sức lao động vv... đã được khẳng định ngay trong Hiến pháp năm 1959 - Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân Chủ Cô ̣ng Hò a. Tuy nhiên, do ả nh hưở ng củ a chiế n tranh và do điề u kiê ̣n kinh tế chưa đủ để đá p ứ ng nên chı̉ có mô ̣t bô ̣ phâṇ cá n bô ̣ công nhân viên chứ c đươ ̣c hưở ng quyề n lơ ̣i về BHXH. Sau khi hò a bı̀nh lâ ̣p la ̣i, ngày 27 thá ng 12 năm 1961 Chı́nh phủ đã ban hành Nghị định số 218/CP kè m theo Điều lệ tạm thời về chế độ BHXH đối với công nhân viên chức Nhà nước và đươ ̣c thi hà nh từ ngà y 01– 01 – 1962 cù ng với điề u lê ̣ đãi ngô ̣ quân nhân theo Nghi ̣ đinh ̣ 161/CP ngà y 30 – 10 – 1964 củ a Chı́nh phủ . Sau hơn 20 năm thực hiê ̣n, BHXH đố i vớ i cá n bô ̣, công nhân viên chứ c đã bô ̣c lô ̣ nhiề u ha ̣n chế . Vı̀ vâ ̣y, ngà y 18 – 9 – 1985 Chı́nh phủ (lú c đó là Hô ̣i đồ ng bô ̣ trưở ng)đã ban hà nh Nghị định số 236/HĐBT về viê ̣c sử a đổ i, bổ sung chı́nh sá ch và chế đô ̣ BHXH đố i vớ i ngườ i lao đô ̣ng, nô ̣i dung chủ yế u là điề u chı̉nh mứ c đó ng và mứ c hưở ng BHXH. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên chính sách BHXH ở Việt Nam chưa đươ ̣c thực hiê ̣n mô ̣t cá ch triê ̣t để , nhấ t là viê ̣c thực hiê ̣n trong giai đoa ̣n nà y la ̣i đươ ̣c giao cho nhiều tổ chức khác nhau đảm nhiệm như Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam, Bộ Lao động - Thương binh và xã hội. Do vâ ̣y, để phù hơ ̣p vớ i sự sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần có sự quản lý của Nhà nước, ngà y 27 – 12 – 1993 Chı́nh phủ đã ban hà nh Nghi ̣ đinh ̣ 43/CP Quy đinh ̣ ta ̣m thờ i về cá c chế đô ̣ BHXH á p du ̣ng cho cá c thành phầ n kinh tế . Nhưng BHXH Viêṭ Nam chı̉ thực sự có bướ c đô ̣t phá sau khi có Nghi ̣đinh ̣ 12/CP củ a Chı́nh phủ về viê ̣c ban hà nh“Điề u lê ̣ BHXH 16 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công đố i vớ i công chứ c, viên chứ c và công nhân củ a Nhà nướ c và mo ̣i ngườ i lao đô ̣ng theo loa ̣i hı̀nh bắ t buô ̣c ”, Nghi ̣ đinh ̣ 45/CP ngà y 15 – 7 – 1995 củ a Chı́nh phủ ban hà nh điề u lê ̣ đố i vớ i sı ̃ quan, quân nhân chuyên nghiê ̣p, hạ sỹ quan, binh sỹ Quân đội nhân dân và Công an nhân dân. Để đá p ứ ng vớ i đò i hỏ i củ a sự đổ i mớ i củ a vềchế quả n lý , ngà y 01– 10 – 1995 Chı́nh phủ đã ban hà nh Nghi ̣ đinh ̣ 19/CP về viê ̣c thà nh lâ ̣p BHXH. Như vâ ̣y, hệ thống BHXH Việt Nam đã chı́nh thức được thành lập, theo đó , hê ̣ thố ng nà y sẽ được tổ chức, quản lý tập trung theo ngành dọc từ Trung ương tới địa phương, và chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ. Chính sách BHXH cũ ng được hoàn thiện thêm một bước và được thể hiện rõ hơn trong chương XII của Bộ Luật lao động. Hệ thống BHXH Việt Nam được Chính phủ giao nhiệm vụ tổ chức thực hiện chính sách BHXH thống nhất trên phạm vi cả nước và được bảo trợ quỹ từ Ngân sách Nhà nước. Sự ra đời của hệ thống BHXH Việt Nam đã đánh dấu một bước trưởng thành, đá nh dấ u một sự thay đổi cả về lượng và chất trong việc tổ chức thực thi chính sách xã hội ở Việt Nam. Tiếp tục thực hiện chương trình đổi mới, cải cách nền hành chính quốc gia của Chính phủ Việt Nam, từ năm 2002 hệ thống BHXH Việt Nam sẽ tiếp nhận thêm hệ thống BHYT được chuyển giao từ Bộ Y tế sang nhằm thống nhất về mặt tổ chức quả n lý và đảm bảo thực hiện tốt hơn chính sách BHXH, bao gồm cả BHYT trong cùng một tổ chức thuộc hệ thống an sinh xã hội. 2.2. Một số quan điể m cơ bả n về BHXH. 2.2.1. Chı́ nh sá ch BHXH là bộ phận quan trọng nhấ t trong chı́ nh sá ch xã hội. Chı́nh sá ch BHXH có mu ̣c đı́ch chủ yế u là bả o đả m đờ i số ng cho ngườ i lao đô ̣ng và gia đı̀nh củ a ho ̣ khi ngườ i lao đô ̣ng bi ̣giả m hoă ̣c mấ t thu nhâ ̣p do bi ̣giả m hoăc̣ mấ t khả năng lao đô ̣ng, mấ t viê ̣c là m. Ở nướ c ta, BHXH là mô ̣t bô ̣ phâ ̣n cấ u thà nh cá c chı́ nh sá ch củ a Đả ng và Nhà nướ c. Trên thực tế , đây là 17 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công mô ̣t trong nhữ ng loa ̣i chı́nh sá ch tố i ưu đố i vớ i con ngườ i để đá p ứ ng mô ̣t trong nhữ ng nhu cầ u hiể n nhiên củ a xã hô ̣i đó là nhu cầ u an toà n lao đô ̣ng, an toà n viêc̣ là m, an toà n xã hô… ̣i Chı́nh sá ch BHXH cò n thể hiê ̣n tiề m lực kinh tế , trı̀nh đô ̣ văn minh, khả năng tổ chứ c củ a mỗ i quố c gia. Trong mô ̣t mứ c đô ̣ nhấ t đinh ̣ nó cò n thể hiê ̣n tı́nh ưu viê ̣t củ a mô ̣t chế đô ̣ xã hô ̣i. Nế u tổ chứ cvà thực hiê ̣n tố t BHXH sẽ taọ đô ̣ng lực cho ngườ i lao đô ̣ng phá t huy khả năng sá ng taọ và gó p phầ n và o công cuô ̣c phá t triể n kinh tế– xã hô ̣i củ a đấ t nướ c. 2.2.2. Ngườ i sử dụng lao động phả i có trá ch nhiê ̣m và nghıã vụ đó ng gó p và o quỹ BHXH để bả o hiểm cho ngườ i lao độn g. Ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng ở đây có thể là cá c tổ chứ c, cá c doanh nghiê ̣p và cá c cá nhân thuê mướ n lao đông. ̣ Ho ̣ phả i có nghıã vu ̣ đó ng gó p và o quỹ BHXH và trá ch nhiêm ̣ thực hiê ̣n cá c chế đô ̣ BHXH đố i vớ i ngườ i lao đô ̣ng mà ho ̣ sử dụng theo đú ng quy đinh ̣ củ a phá p luât.̣ Ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng muố n ổ n đinh ̣ và phá t triể n công viêc̣ kinh doanh sả n xuấ t muố n nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng và hiê ̣u quả kinh tế thı̀ ngoà i viê ̣c đầ u tư, ứ ng du ̣ng và o cá c công nghê ̣ mớ i tiên tiế n, cá c phương tiê ̣n kỹ thuâ ̣t hiê ̣n đaị thı̀ phả i chăm lo, quan tâm đế n đờ i số ng củ a ngườ i lao đô ̣ng. Khi ho ̣ khỏ e ma ̣nh, là m viê ̣c bı̀n h thườ ng thı̀ phả i trả lương đầ y đủ và thỏ a đá ng vớ i ho ̣. Khi ho ̣ găp̣ phả i rủ i ro, ố m đau, tai naṇ lao đô ̣ng … thı̀ phả i thực hiêṇ trá ch nhiê ̣m BHXH đố i vớ i ho ̣. Có như vâ ̣y ngườ i lao đô ̣ng mớ iyên tâm là m viê ̣c, tı́ch cực lao đô ̣ng sả n xuấ t, phá t huy tiề m năng sáng tao, ̣ gó p phầ n cả i tiế n kỹ thuâ, ̣t từ đó nâng cao năng suấ t lao đô ̣ng và tăng hiê ̣u quả kinh tế cho doanh nghiê ̣p. 2.2.3. Mọi ngườ i lao động đề u được bı̀ nh đẳ ng về nghıã vụ và quyề n lợi đố i vớ i BHXH. Điề u nà y có nghıã là tấ t cảmo ̣i ngườ i lao đô ̣ng bên ca ̣nh viê ̣c đươ ̣c hưở ng cá c quyề n lơ ̣i BHXH mô ̣t cá ch bı̀nh đẳ ng như trong bả n Tuyên ngôn nhân 18 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công quyề n đã nêu cò n có nghı ̃a vu ̣ phả i đó ng gó p BHXH. Vı̀ xé t cho cù ng, ngườ i lao đô ̣ng khi gă ̣p phả i rủ i ro không mong muố n và dù cho đó không phả i hoà n toà n và trực tiế p là lỗ i củ a ngườ i khá c thı̀ trướ c tiên đó vẫn là rủ i ro củ a bả n thân ngườ i lao đô ̣ng. Do vâ ̣y, nế u muố n đươ ̣c hưở ng trơ ̣ cấ p từ BHXH, muố n được nhiề u ngườ i hỗ trơ ̣ cho mı̀nh để dà n trả i rủ i ro thı̀ trướ c tiên ngườ i lao đô ̣ng phả i tự mı̀nh gá nh chiụ trực tiế p, nghıã là ngườ i lao đô ̣ng phả i tham gia BHXH để tự mı̀nh bả o hiể m cho chı́nh mı̀nh trướ c. 2.2.4. Cá c yế u tố ả nh hưở ng đế n mứ c trợ cấ p BHXH. Như trong giá o trı̀nh bả o hiể m đã nêu mứ c trợ cấ p củ a BHXH phu ̣ thuô ̣c và o cá c yế u tố như sau: - “ Tı̀nh tra ̣ng mấ t khả năng lao đô ̣ng. - Tiề n lương lú c đang đi là m. - Nghà nh nghề công tá c và thờ i gian công tá c. - Tuổ i tho ̣ bı̀nh quân củ a ngườ i lao đô ̣ng. - Điề u kiêṇ kinh tế – xã hô ̣i củ a đấ t nướ c trong từ ng thờ i kỳ ”. 7 Tuy nhiên, về nguyên tắ c mứ c trợ cấ p BHXH phả i thấ p hơn mứ c lương khi mà ngườ i lao đô ̣ng cò n đi là m nhưng mà thấ p nhấ t cũ ng phả i đả m bả o mứ c số ng tố i thiể u cho ngườ i lao đô ̣ng. Trợ cấ p BHXH là loa ̣i trơ ̣ cấ p thay thế tiề n lương khi mà ngườ i lao đô ̣ng gă ̣p phả i rủ i ro. Mà tiề n lương là khoả n mà ngườ i sử du ̣ng lao đô ̣ng trả cho ngườ i lao đô ̣ng khi ho ̣ thực hiê ̣n đươ ̣c cá c công viê ̣c củ a mı̀nh. Tứ c là chi nhữ ng ngườ i khỏ e ma ̣nh bı̀nh thườ ng, lao đô ̣ng bı̀nh thườ ng và thực hiê ̣n nhữ ng công viêc̣ nhấ t đinh ̣ mớ i được trả lương hay mớ i có tiề n lương. Khi ngườ i lao đô ̣ng bi ̣ ố m đau, tai na ̣n hay tuổ i già không là m viê ̣c đươ ̣c mà trướ c đó ho ̣ có tham gia BHXH thı̀ ho ̣ chı̉ nhâ ̣n đươ ̣c 7 Bô ̣ môn kinh tế bả o hiể m – Đaị ho ̣c kinh tế quố c dân: Giá o trı̀ nh bả o hiể m, NXB Thố ng kê, Hà Nô ̣i, 2005, trang 43 19 Chuyên đề tốt nghiệp KT & Quản lý công trơ ̣ cấ p từ BHXH. Mứ c trơ ̣ cấ p nà y không bằ ng được mứ c tiề n do ngườ i lao đô ̣ng khi cò n là m viêc̣ taọ ra đươ ̣c, vı̀ nhữ ng lı́ do chủ yế u như: Nế u như mứ c tiề n nà y bằ ng hoă ̣c cao hơn thı̀ không mô ̣t ngườ i lao đô ̣ng nà o muố n là m viê ̣c mô ̣t cá ch tı́ch cực, cố gắ ng cả , trá i laị ho ̣ sẽ lơị du ̣ng BHXH để nhâ ̣n đươ ̣c trơ ̣ cấ p, tứ c là không cầ n là m viê ̣c mà vẫn có thể đả m bả o đươ ̣c cuô ̣c số ng. Ngoà i ra, bả n chấ t củ a BHXH là dà n trả i rủ i ro, vı̀ vâ ̣y nế u mứ c trơ ̣ cấ p bằ ng vớ i mứ c tiề n lương củ a ngườ i lao đô ̣ng khi đang là m viêc̣ thı̀ chẳ ng khá c gı̀ ngườ i lao đô ̣ng bi ̣ rủ i ro thông qua rủ i ro củ a mı̀nh đã dà n trả i hế tcho ngườ i khá c. Như vâ ̣y, mứ c trơ ̣ cấ p không được cao hơn hoă ̣c bằ ng mứ c lương lú c đang đi là m, nhưng do bả n chấ t củ a BHXH là đả m bả o cá c nhu cầ u sinh số ng thiế t yế u nên mứ c trơ ̣ cấ p thấp nhấ t cũ ng không thể thấ p hơn mứ c số ng ôt ́ i thiể u. 2.2.5. Nhà nướ c quả n lý thố ng nhấ t và tổ chứ c bộ má y thực hiê ̣n chı́ nh sá ch BHXH . BHXH là mô ̣t bô ̣ phâ ̣n cấ u thà nh cá c chı́nh sá ch xã hô ̣i, là công cu ̣ giú p Nhà nướ c thực hiê ̣n mu ̣c tiêu công bằ ng xã hô ̣i, cho nên vai trò củ a Nhà nướ c là rấ t quan tro ̣ng. Thực tế đã chı̉ rõ , nế u không có sự quả n lý vı ̃ mô củ a Nhà nướ c thı̀ mố i quan hê ̣ ba bên trong BHXH sẽ bi ̣ phá vỡ , mố i quan hê ̣ giữ a ngườ i lao đô ̣ng và ngườ i sử duṇ g lao đô ̣ng sẽ không đươ ̣c duytrı̀ bề n vữ ng. Hơn nữ a, viê ̣c thực hiê ̣n BHXH phả i đả m bả o mô ṭ quy trı̀ nh chă ̣t chẽ : từ viê ̣c hoa ̣ch đinh ̣ chı́nh sá ch, giớ i ha ̣n đố i tươ ̣ng, xá c đi nh ̣ pham ̣ vi bả o hiể m cho đế n viê ̣c đả m bả o vâ ̣t chấ t và xé t trơ ̣ cấ p… Do vây, để đả m bả o cho hê ̣ thố ng BHXH vâ ̣n hà nh mô ̣t cá ch linh hoa ̣t và chă ̣t chẽ Nhà nướ c cầ n phả i quả n lý thố ng nhấ t toà n bô ̣ quy trı̀ nh nà y. Trướ c tiên, cầ n phả i khẳ ng đinh ̣ rằ ng viê ̣c hoa ̣ch đinh ̣ chı́nh sá ch BHXH là khâu đầ u tiên và quan tro ̣ng nhấ t. Sự quả n lý củ a Nhà nướ c thể hiêṇ ở viê ̣c xây dựng cá c dự á n luât,̣ cá c văn bả n phá p quy về BHXH và ban hà nh thực hiê ̣n. Và sau đó là hướ ng dẫn, kiể m tra, đôn đố c, thanh tra viê ̣c thực hiê ̣n củ a 20