Tài liệu Nghiên cứu vai trò hệ thống kênh mương đối với hà nội. đề xuất giải phỏp cho quận đống đa

§Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a PhÇn më ®Çu A Lý do chän ®Ò tµi M«i trêng vµ sù ph¸t triÔn bÒn v÷ng ®ang lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña thêi ®¹i. B¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng sèng cña con ngêi lµ vÊn ®Ò lín ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng tèt ®Ñp cña mäi quèc gia vµ ph¸t triÔn kinh tÕ trªn toµn thÕ giíi, ®ã lµ kh¸t khao khÈn cÊp cña c¸c d©n téc vµ lµ nhiÖm vô cña mäi chÝnh phñ. §« thÞ ®îc xem lµ mét c¬ thÓ sèng ®éng, nhÊt lµ ë mét níc ph¸t triÔn nh níc ta. Sù t¨ng trëng ®i ®«i víi sù ®ßi hái tiÖn nghi vµ khi nÒn v¨n minh ®· ®îc giao lu trªn toµn cÇu th× nhu cÇu cña ngêi d©n ®« thÞ kh«ng dõng l¹i ë sù hîp lý vÒ c«ng n¨ng mµ cßn ph¶i tháa m·n yÕu tè thÈm mü ngµy cµng cao. Mét ®« thÞ ®îc h×nh thµnh kh«ng chØ tháa m·n mét thÕ hÖ mµ ph¶i phôc vô tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. V× vËy, vÊn ®Ò tæ chøc qui ho¹ch, x©y dùng, qu¶n lý m«i trêng c¶nh quan tiÖn nghi vµ thÈm mü kh«ng chØ xem xÐt ®Õn nh÷ng viÖc lµm hiÖn t¹i mµ ph¶i tËn dông tèi ®a c¸i tèt hiÖn cã ®Ó ph¸t triÔn trong t¬ng lai. Chóng ta ph¶i biÕt s½n sµng hi sinh, bá qua nh÷ng c¸i lîi nhá nhÆt tríc m¾t ®Ó nghÜ xa h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp trong t¬ng lai. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ §« thÞ hãa lµ xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. §i kÌm víi nã lµ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng sinh th¸i vµ c¶nh quan ®« thÞ nÕu chóng ta kh«ng biÕt gi÷ g×n. Trong nh÷ng n¨m qua, Hµ Néi víi vai trß vµ vÞ trÝ lµ thñ ®« cña c¶ níc ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ Hµ Néi t¨ng trëng víi nhÞp ®é nhanh cha tõng thÊy, tØ lÖ t¨ng trëng tæng s¶n lîng theo khu vùc (RGDP) ®¹t 11,8% mçi n¨m. VÒ khÝa c¹nh ph¸t triÔn c«ng nghiÖp, Hµ Néi lµ mét trong nh÷ng tØnh thµnh cã møc c«ng nghiÖp hãa cao nhÊt, chiÕm 85% tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña c¶ níc.trong khi d©n sè chØ chiÕm 3%. Sù ph¸t triÔn nhanh chãng vÒ kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ra c¸c vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi vµ qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa m¹ng líi ®êng bé, c¸c khu nhµ ë míi… Qui ho¹ch tæng thÓ 2020 do UBND thµnh phè Hµ Néi x©y dùng dù b¸o tæng d©n sè Hµ Néi sÏ lµ 1,7 triÖu n¨m 2005 vµ t¨ng lªn 2,5 triÖu n¨m 2020. Sù t¨ng trSVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 1 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a ëng vÒ kinh tÕ trong ®iÖu kiÖn cßn thiÕu c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng cò kû, qu¶n lý kÐm, thiÕu c¸c biÖn ph¸p xö lý vi ph¹m vÒ « nhiÔm ®ang g©y nªn sù xuèng cÊp nghiªm träng m«i trêng trong thµnh phè. Hµ Néi víi lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÔn mang nhiÒu ®Æc trng cña mét miÒn s«ng níc tÊt yÕu sÏ mang nhiÒu “th¬ng tÝch” do « nhiÔm m«i trêng mang l¹i. Tõ « nhiÔm nguån níc, kh«ng khÝ, tiÕng ån… ®ang lµm mÊt dÇn h×nh ¶nh vÒ mét thñ ®« th¬ méng. V× lÏ ®ã, c¶i t¹o n©ng cao chÊt lîng m«i trêng, c¶nh quan ®« thÞ cµng trë nªn cÊp b¸ch. V× thÕ, n¨m 1992, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®Ò nghÞ chÝnh phñ NhËt B¶n hç trî vÒ kü thuËt ®Ó thùc hiÖn nghiªn cøu “Qui ho¹ch tæng thÓ hÖ thèng tho¸t níc vµ xö lý níc th¶i Thµnh Phè Hµ Néi”. Theo ®ã, C¬ quan hîp t¸c Quèc TÕ NhËt B¶n (JICA) ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn dù ¸n nghiªn cøu nµy. Trong dù ¸n ®· nhÊn m¹nh vai trß cña s«ng hå ®Ó ®iÒu hoµ lu lîng vµ tho¸t níc. HÖ thèng tho¸t níc lµ tæ hîp nh÷ng c«ng tr×nh thiÕt bÞ vµ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt ®îc tæ chøc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô tho¸t níc. Muèn hÖ thèng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ th× kh«ng chØ s«ng hå mµ c¸c cèng r·nh, kªnh m¬ng còng cÇn nghiªn cøu c¶i t¹o. Quan niÖm sèng ngêi ViÖt Nam lu«n muèn gÇn gòi víi thiªn nhiªn, lu gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ b¶n s¾c cæ xa nªn vÊn ®Ò c¶i t¹o kªnh m¬ng theo híng cèng ho¸ vµ gi÷ lµm c¶nh quan cÇn ph¶i nghiªn cøu thËt kÜ lìng ®Ó kh«ng mÊt ®i nh÷ng g× mµ thiªn nhiªn ®· u ®·i t¹o ra cho chóng ta nhng vÉn phï hîp víi Qui ho¹ch tho¸t níc. B Môc tiªu nghiªn cøu  §¸nh gi¸ thùc tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng  C¬ së khoa häc ®Ó ®¸nh gi¸ vai trß vµ kh¶ n¨ng sö dông c¶nh quan kh«ng gian cña kªnh m¬ng.  §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p kiÕn tróc, qui ho¹ch, qu¶n lý ®« thÞ, tho¸t n- íc ®Ó thùc hiÖn c¶i t¹o c¶nh quan vµ gi¶m bít ¶nh hëng « nhiÔm m«i trêng. C Giíi h¹n cña ®Ò tµi : SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 2 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Giíi h¹n vÒ kh«ng gian : ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi n»m trong ®Þa bµn cña dù ¸n “ Qui ho¹ch tæng thÓ tho¸t níc thµnh phè Hµ Néi” do UBND thµnh phè Hµ Néi cïng C¬ quan hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JICA) ®Ò xuÊt. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi cã thÓ xem nh phÇn bæ sung cña dù ¸n vÒ vÊn ®Ò c¶nh quan kªnh m¬ng. Giíi h¹n vÒ thêi gian : ®Ò tµi nghiªn cøu cho giai ®o¹n 2005-2020. Giíi h¹n vÒ ®èi tîng : vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng níc ë hÖ thèng kªnh m¬ng Hµ Néi vµ gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a. D Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu       Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa. Ph¬ng ph¸p thèng kª, thu thËp tµi liÖu liªn quan. Ph¬ng ph¸p b¶n ®å. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng. Ph¬ng ph¸p dù b¸o. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ®èi chiÕu so s¸nh. PhÇn néi dung nghiªn cøu SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 3 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Ch¬ng 1: tæng quan vÒ lÞch sö c¶nh quan sinh th¸i mÆt níc vµ hiÖn tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng Hµ Néi 1.1 HÖ thèng s«ng hå mÆt níc vµ c¶nh quan Hµ Néi qua c¸c thêi k× 1.1.1 Tõ thÕ kû XI ®Õn gi÷a thÕ kû XIX (thêi k× phong kiÕn) A Th¨ng Long thêi Lý (1009-1225), TrÇn (1226-1400), Hå (1400-1407) Tríc ngµy x©y dùng Kinh thµnh Th¨ng Long, miÒn Hµ Néi lµ n¬i tËp trung d©n c ®«ng ®óc, bu«n b¸n thÞnh vîng mÆc dï kh«ng ph¶i lµ kinh ®« cña c¸c triÒu ®¹i tríc (Ng«, §inh, TiÒn Lª). ChÝnh nhê nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi s½n cã mµ khi dêi ®« tíi, Lý Th¸i Tæ chØ ph¶i lo x©y dùng Hoµng thµnh cßn nh÷ng khu d©n c vèn cã kh«ng ph¶i x©y dùng g× nhiÒu. Khi míi x©y dùng Kinh thµnh Th¨ng Long chia lµm 2 phÇn : Hoµng thµnh vµ Kinh thµnh. Mét vßng thµnh ngoµi cïng bao bäc toµn bé khu vùc thµnh vµ thÞ gäi lµ thµnh §¹i La tøc Th¨ng Long ngo¹i thµnh. Vßng ngoµi nµy ®¾p b»ng ®Êt víi chøc n¨ng võa phßng vÖ võa ng¨n ngõa lò lôt. MÆt §«ng, thµnh ch¹y däc theo h÷u ng¹n s«ng Hång nh mét ®o¹n ®ª cña s«ng nµy, mÆt B¾c dùa theo s«ng T« LÞch tõ phÝa nam hå T©y cho ®Õn Yªn Th¸I (®êng Hoµng Hoa Th¸m ngúa nay), mÆt T©y theo t¶ ng¹n s«ng T« LÞch tõ Yªn Th¸i ®Õn ¤ CÇu GiÊy vµ mÆt Nam theo s«ng Kim Ngu ®Õn Gi¶ng Vâ, ¤ Chî Dõa, ¤ CÇu DÒn nèi víi ®ª s«ng Hång. Nh vËy tæng thÓ thµnh §¹i La dîc giíi h¹n kh¸ râ rÖt b»ng ba con s«ng : s«ng Hång, s«ng T« LÞch, s«ng Kim Ngu. Trong qui ho¹ch tù nhiªn, thµnh còng lµ ®ª, s«ng còng lµ hµo. PhÝa ngoµi bèn cöa thµnh lµ chî, lín nhÊt lµ chî §«ng (cöa s«ng T« LÞch) vµ chî T©y, lµ n¬I trao ®æi trùc tiÕp gi÷a bé phËn thµnh vµ bé phËn thÞ, còng lµ n¬I tËp trung nh÷ng ho¹t ®éng bu«n b¸n cña Kinh thµnh. Khu vùc §«ng B¾c lÊy s«ng T« LÞch vµ s«ng NhÞ lµm giíi h¹n, lµ trung t©m th¬ng nghiÖp lín nhÊt cña Th¨ng Long khi ®ã. ¥ ®©y tËp trung kh¸ nhiÒu phè phêng – chî bÕn, trung t©m lµ phêng Hµ KhÈu, chî §«ng, bÕn c¶ng cöa s«ng T« vµ ngîc lªn phÝa trªn, bÕn c¶ng TriÒu §«ng (dèc HoÌ Nhai). Phè phêng, chî bÕn tÊp nËp t¹o nªn c¶nh trªn bÕn díi thuyÒn cña mét khu bu«n b¸n tÊp nËp. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 4 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Néi thµnh, T« LÞch, Kim Ngu uèn khóc, nèi liÒn víi hå G¬m vµ hå B¶y MÉu. ThuyÒn mµnh san s¸t, ®ç vµo tËn bÕn Giang T©n ë m¹n NghÜa §«, Yªn Th¸i, n¬i T« LÞch nhËn thªm níc cña s«ng Thiªn Phï tõ s«ng NhÞ ch¶y vµo, len lái qua lµng La (Xu©n La) næi tiÕng trång da. §êi Lý Nh©n T«ng, s«ng Thiªn Phï bÞ lÊp, s«ng T« LÞch bÞ c¸t båi nhiÒu, song nhµ Lý vÉn rÊt cè g¾n n¹o vÐt s«ng T« lµm trôc giao th«ng thñy cña Kinh thµnh, ven s«ng T« LÞch mäc lªn nh÷ng vên c©y trÜu qu¶ ë c¸c cöa « : bëi, dõa, m¬, nh·n … N¨m nhÞp cÇu b¾c ngang s«ng T«, th¾ng c¶nh Th¨ng Long : cÇu §uèng x©y ®¸ (hµng §êng), cÇu gç Th¸i Hoµ (mÐ díi nhµ m¸y bia), cÇu Cau (Thuþ Khuª), cÇu T©y D¬ng (cÇu GiÊy), cÇu Dõa (« chî Dõa). Th©n cau, th©n dõa hoµ víi gç, ®¸, than, g¹ch nhãi trong tay ngêi Th¨ng Long ®Òu lµ vËt liÖu x©y dùng ®Ñp bÒn, ®a d¹ng vÒ kiÓu d¸ng … Vµ cßn cÇu Yªn QuyÕt (cèng Cãt), cÇu Nh©n Môc (cèng Mäc) … miÒn ven néi. Kinh thµnh Th¨ng Long cã nhiÒu c¶nh trÝ thiªn nhiªn rÊt ®Ñp, l¹i dîc bµn tay nh©n d©n c¸c thêi t« ®iÓm ngµy cµng phong phó. Kinh thµnh cã s«ng Hång, s«ng NhuÖ bao bäc vµ cã s«ng T« LÞch ch¶y qua, ngoµi ra cßn cã nhiÒu hå lín nh hå D©m §µm (hå T©y), hå Lôc Thuû (hå Hoµn KiÕm), Th¸i Hå… nh÷ng s«ng hå Êy mét mÆt gióp cho kinh thµnh tho¸ng ®·ng ªm dÞu, mÆt kh¸c cßn t¹o ra nh÷ng n¬i du lÞch, gi¶i trÝ, nghØ ng¬i t¹i nh÷ng th¨ng c¶nh ®ã. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 5 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a H×nh 1.1 : thµnh th¨ng long 1490 SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 6 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a B Th¨ng Long thêi Lª (1428-1527), M¹c (1527-1592), TrÞnh (1593-1787), T©y S¬n (1788-1802) Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, Lª Lîi vµ c¸c ®êi vua sau ®Òu ®ãng ®« ë kinh thµnh Th¨ng Long. Kinh thµnh Th¨ng Long trong thêi nhµ Hå gäi lµ §«ng §«, khi qu©n Minh chiÕm ®ãng thµnh bÞ ®æi tªn thµnh §«ng Quan. N¨m 1428, sau khi lªn ng«i Vua, Lª Lîi lËp l¹i tªn §«ng §«, nhng ®Õn cuèi n¨m 1430 th× gäi lµ §«ng Kinh. Tuy nhiªn tªn Th¨ng Long vÉn th«ng dông ®Õn cuèi thÕ kû XIX tríc khi chuyÓn thµnh Hµ Néi . C¨n cø vµo b¶n ®å Hång §øc n¨m 1490, th× Hoµng thµnh thêi Lª bao gåm c¶ khu vùc Hoµng thµnh Th¨ng Long thêi Lý-TrÇn vµ khu vùc tØnh Hµ Néi vµo thêi NguyÔn sau nµy, nghÜa lµ réng h¬n so víi Hoµng thµnh thêi Lý-TrÇn vµ tØnh thµnh Hµ Néi thêi NguyÔn. Nhng nh÷ng b¶n ®å nµy ®îc vÏ theo kiÓu íc lÖ nªn c¸c vÞ trÝ cha x¸c ®Þnh chÝnh x¸c trªn b¶n ®å thêi nay. Sù bè trÝ trong kinh thµnh Th¨ng Long tõ ®Çu thÕ kû XV ®Õn cuèi thÕ kû XVII kh«ng kh¸c g× so víi kinh thµnh Th¨ng Long thêi Lý-TrÇn. Khu phÝa Nam kinh thµnh vÉn lµ n¬i binh sÜ ë. Nh©n d©n ë khu vùc c¸c phêng d©n c ngoµi Hoµng thµnh kh«ng ngõng ph¸t triÔn. N¨m 1466, vïng kinh s ®Æt thµnh phñ Trung §« (®æi thµnh phñ Phông Thiªn 1496) gåm hai huyÖn Qu¶ng §øc vµ VÜnh X¬ng. Khu d©n c cña hai huyÖn chia thµnh 36 phêng, nguån gèc 36 phêng Th¨ng Long b¾t nguån tõ ®ã. N¨m 1588, nhµ M¹c (M¹c HËu Hîp) huy ®éng qu©n d©n bèn trÊn vïng ®ång b»ng ®¾p thªm ba lÇn luü ngoµi thµnh §¹i La, ®a toµn bé khu hå T©y vµo ph¹m vi thµnh Th¨ng Long. Cã thÓ coi c«ng viÖc x©y dùng cña M¹c HËu Hîp ®· Ên ®Þnh vÞ trÝ vµ diÖn m¹o cña hoµng thµnh Th¨ng Long suèt tõ cuèi thÕ kû XVI cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII. N¨m 1592, qu©n TrÞnh sau khi ®¸nh b¹i qu©n M¹c ®· ph¸ huû toµn bé thµnh luü phßng vÖ cña nhµ M¹c, trong thêi gian dµi kinh thµnh Th¨ng Long kh«ng cã vßng thµnh ngoµi. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 7 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, chÊm døt thêi kú TrÞnh- NguyÔn ph©n tranh, NguyÔn HuÖ vµ v¬ng triÒu T©y S¬n ®ãng ®« ë thµnh Qui Nh¬n, b¾t ®Çu mét giai ®o¹n ®æi míi cña ®« thÞ Th¨ng Long tõ vÞ trÝ Kinh thµnh trë thµnh trÊn thµnh. C Th¨ng Long thêi NguyÔn (thÕ kû XIX) Sau khi T©y S¬n thÊt b¹i hoµn toµn 1802, nhµ NguyÔn ®Þnh ®« ë HuÕ vµ thµnh Th¨ng Long tiÕp tôc sù chuyÓn ®æi cña m×nh tõ kinh thµnh trong 800 n¨m thµnh TrÊn thµnh råi dÇn trë thµnh tØnh thµnh. Khu vùc phÝa B¾c hå Hoµn KiÕm ngµy nay (thêng gäi lµ khu phè cæ 36 phè phêng) ®· ®îc h×nh thµnh chñ yÕu trong thêi kú nµyvµ ®Õn nay trë thµnh mét bé phËn quan träng trong di s¶n kiÕn tróc ®« thÞ cña thñ ®« vµ còng lµ mét trong nh÷ng nÐt hÊp dÉn cña kh¸ch ®Õn th¨m thñ ®« mµ c¸c n¬i kh¸c kh«ng cã ®îc. ¥ ®©y ngêi ta thÊy cã sù hoµ trén cña nh÷ng yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héicña mét n«ng th«n vµ cña mét thµnh thÞ, nh÷ng dÊu tÝch v¨n ho¸,lÞch sö gîi l¹i mét thêi kú ph¸t triÔn ®« thÞ l©u dµi. NhiÒu líp nhµ l« nh« b¸m theo mét hÖ thèng ®êng nhá hÑp, nhiÒu chç quanh co ®· cÊu t¹o nªn mét d¹ng cÊu tróc ®« thÞ kh¸ ®Æc biÖt vµ g©y nhiÒu Ên tîng. D §Æc ®iÓm cÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long thêi kú phong kiÕn Trong sù h×nh thµnh nªn kh«ng gian ®« thÞ, yÕu tè ®Þa h×nh, ®Þa thÕ cã vai trß quan träng hµng ®Çu. §iÒu nµy ®îc coi lµ ch©n lý nªn trong c¸c “luËn chøng kinh tÕ kü thuËt ph¸t triÔn ®« thÞ” chóng còng thêng ®îc coi lµ nh÷ng c¨n cø ®Çu tiªn lµm chæ dùa cho viÖc nghiªn cøu. Ch©n lý Êy kh«ng ph¶i ®Õn ngµy nay míi nhËn thøc ®îc mµ ngay tõ thêi Vua Lý C«ng UÈn ®i t×m ®Êt ®Þnh ®« ®· chän n¬i “tiÖn h×nh thÕ nói s«ng” cã “®Þa thÕ réng r·i mµ b»ng ph¼ng, ®Êt ®ai cao r¸o mµ s¸ng sña …” Mét c¸ch kh¸i qu¸t cã thÓ xem cÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long-Hµ Néi thêi phong kiÕn gåm nh÷ng yÕu tè qui ho¹ch. 1) Khu hµnh chÝnh-chÝnh trÞ-qu©n sù : ®©y chÝnh lµ phÇn ®« cña trung t©m ®« thÞ nµy mÆc dï n¬i nµy ®· cã Ýt nhiÒu d©n c sinh sèng (lµng Hµ Néi cæ). SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 8 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Toµn bé khu nµy ®îc bao bäc bëi têng thµnh víi cÊu tróc “ th©m nghiªm, kÝnh cæng cao têng ” Khu c tró, thñ c«ng vµ th¬ng nghiÖp : chñ yÕu ë vïng phÝa B¾c Hµ Néi ngµy nay, n¬i cã s«ng T« LÞch ch¶y qua nèi liÒn phÝa Nam hå T©y vµ ¨n th«ng víi s«ng Hång (phè Chî G¹o, Hµng Buåm ngµy nay). §ã lµ nh÷ng lµng xãm n«ng nghiÖp ë hai bê s«ng T« LÞch, nh÷ng lµng nghÒ thñ c«ng ë Nam hå T©y, nh÷ng xãm chî bu«n b¸n ë ven s«ng Hång nhÊt lµ n¬i cöa s«ng T« ch¶y vµo s«ng Hång (phêng Hµ KhÈu). §ã lµ vïng KÎ Bëi víi nh÷ng lµng thñ c«ng lµm giÊy, dÖt v¶i, lôa … lµ vïng ven hå T©y dÖt v¶i, trång hoa (lµng Nghi Tµm). C¶ vïng ®Êt ë mÆt §«ng, §«ng-B¾c vµ sau ®ã lan xuèng §«ng Nam cña Hoµng Thµnh Th¨ng Long tr¶i dµi ra tíi s«ng Hånglµ n¬i h×nh thµnh nªn khu KÎ Chî, khu thÞ d©n cña Th¨ng Long “ 36 phè phêng”, khu c tró víi nh÷ng ho¹t ®éng thñ c«ng vµ th¬ng nghiÖp ®Æc s¾c. 2) Khu c tró n«ng nghiÖp: ®©y lµ mét nÐt ®Æc biÖt cña ®« thÞ ViÖt Nam nãi chung. Nã kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n, “ trong thÞ cã th«n, trong th«n cã thÞ”. NÕu ë ®o¹n s«ng T« phÝa B¾c lµ nh÷ng lµng thñ c«ng th× gÇn víi ®o¹n s«ng T« ë phÝa T©y, s«ng Kim Ngu ë phÝa Nam ®· h×nh thµnh khu d©n c n«ng nghiÖp, khu “thËp tam tr¹i” phÝa T©y kinh thµnh vÒ sau lµ c¸c lµng Ngäc Hµ, H÷u TiÖp, LiÔu Giai, §¹i Yªn, Thñ LÖ … lµ mét khu kinh tÕ n«ng nghiÖp ë Th¨ng Long. 3) Khu v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ sinh ho¹t c«ng céng : Tiªu biÓu lµ quÇn thÓ V¨n MiÕu-Quèc tö gi¸m, bªn c¹nh ®ã lµ c¸c trêng d©n lËp xen lÉn gi÷a c¸c khu d©n c ®· gãp phÇn quan träng n©ng cao d©n trÝ. C¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ mµ phÇn nhiÒu lµ lÔ héi diÔn ra t¹i nhiÒu n¬i c«ng céng nh bªn bê s«ng Hång, s«ng T«, hå T©y, hå Hoµn KiÕm … t¹i c¸c ®×nh chïa … 4) Giao th«ng: chñ yÕu giao th«ng ®èi ngo¹i cña kinh thµnh Th¨ng Long lµ giao th«ng ®êng thuû qua hai con s«ng Hång vµ s«ng T« LÞch. Giao th«ng ®èi néi lµ ®êng ®Êt ®îc l¸t g¹ch ë gi÷a ®Ó chèng lÇy, ®êng x¸ ®îc tæ chøc qui cò h¬n. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 9 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a H×nh 1.2 Hµ Néi – 1831 (thêi nguyÔn) §¸nh gi¸ vÒ vai trß cña c¸c dßng s«ng thêi kú Phong KiÕn 1) NÐt ®Þa lý trêng tån cña Th¨ng Long ngh×n xa vµ Hµ Néi ngµy nay, ®ã lµ ®Æc trng cña thµnh phè s«ng ngßi: thµnh phè ng· ba s«ng, nÕu lÊy c¶ hai dßng NhÞ Hµ- T« LÞch lµm hÖ qui chiÕu, lµm trôc chñ ®¹o; thµnh phè mét bê s«ng (bê ph¶i), nÕu chØ lÊy s«ng NhÞ lµm trôc chÝnh. Bªn c¹nh ®ã, do sù chuyÓn dßng cña s«ng Hång cho nªn ®Êt Hµ Néi lµ ®Êt b·i do phï sa c¸ dßng s«ng båi ®¾p vµ ®Þa h×nh ®Þa m¹o vïng Hµ Néi cã nhiÒu s«ng hå. 2) Hµ Néi néi thµnh, bªn hå T©y,cã dßng «ng T« LÞch, l¹i cã rÊt nhiÒu ®Çm hå. Xem trªn c¸c b¶n ®å tõ thêi xa cho ®Õn gi÷a thÕ kû nµy, ta thÊy l·nh thæ Hµ Néi lµ mét vïng ®Çm lÇy, mét thµnh phè s«ng hå, nöa ®Êt nöa níc. Qui ho¹ch Hµ SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 10 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Néi cæ lµ n¬ng theo vµ thÝch øng ®Õn møc tèi ®a c¸c h×nh thÓ tù nhiªn s«ng hå ®ã. PhÇn l·nh thæ chñ yÕu cña Th¨ng Long-Hµ Néi xa lµ phÇn ®Êt båi, ®îc bao bäc bëi s«ng Hång ë phÝa b¾c vµ phÝa ®«ng, bëi s«ng T« LÞch vµ s«ng Kim Ngu ë phÝa t©y vµ phÝa nam. Lòy bäc ngoµi lµ ®ª mµ còng lµ thµnh ®Êt, lµ ®êng giao th«ng (®ª La Thµnh). S«ng hå lµ nguån níc mÆt dïng trong sinh ho¹t mµ còng dïng trong hÖ thèng thñy lîi vµ giao th«ng truyÒn thèng. S«ng hå còng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý ®îc dïng lµm nguyªn lý s¬ khëi chØ ®¹o viÖc qui tô xãm lµng, phêng phè vµ thµnh lòy phßng vÖ (sö dông nh÷ng ®o¹n s«ng Hång, s«ng T« LÞch lµm ngo¹i hµo). NhÞ Hµ,T« LÞch, Kim Ngulµ nh÷ng trôc chñ ®¹o, hå T©y, hå G¬m lµ nh÷ng ®iÓm trung t©m, tõ ®ã táa ra “phè gi¨ng m¾c c÷i, ®êng quanh bµn cê” 3) Tãm l¹i, tõ buæi ®Çu nh÷ng dßng s«ng võa lµ trôc giao th«ng, trôc qui ho¹ch võa lµ thµnh lòy thiªn nhiªn b¶o vÖ Th¨ng Long-Hµ Néi. Dßng níc cña c¸c con s«ng ®ã võa lµ nguån níc sinh ho¹t võa lµ nguån níc tíi cho ®ång ruéng, ®ång thêi còng mang phï sa båi ®¾p dÇn lªn thµnh b·i, thµnh lµng. Dßng s«ng mang l¹i nguån lîi kinh tÕ, l¾m c¸ t«m, hai bªn bê lµ nh÷ng lµng m¹c, vên c©y, vên rau xanh tèt. §«i bê s«ng T« LÞch cßn lµ n¬i héi tô mua b¸n sÇm uÊt, lµ n¬i hß hÑn, n¬i diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng v¨n hãa céng ®ång … 1.1.2 Tõ gi÷a thÕ kû XIX ®Õn 1945 (thêi kú Ph¸p thuéc) A Giai ®o¹n b×nh ®Þnh vµ b¾t ®Çu khai th¸c thuéc ®Þa (1878-1885) Sau khi chiÕm ®ãng Hµ Néi (1883), chÝnh quyÒn thùc d©n cïng víi kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh vµ khai th¸c thuéc ®Þa, ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÒ khai th¸c vµ qui ho¹ch kh¸c nhau. Víi c¸c môc tiªu ®ã ngay tõ ®Çu thùc d©n Ph¸p ®· chiÕm ®ãng hoµng thµnh Hµ Néi, nhanh chãng ph¸ hñy toµn bé hÖ thèng têng thµnhcïng c¸c kiÕn tróc truyÒn thèng cña mét nÒn hµnh chÝnh phong kiÕn ViÖt Nam. Trong khi ®ã vÉn gi÷ nguyªn khu vùc kinh thµnh 36 phè phêng, mét trung t©m bu«n b¸n sÇm uÊt ®¬ng thêi ®Ó khai th¸c nguån lîi kinh tÕ qua hÖ thèng thuÕ, ®ång thêi ñng hé viÖc x©y dùng nhµ thê vµ c¸c trêng dßng. Toµn bé c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc mµ Ph¸p ®· x©y dùng ë Hµ Néi giai ®o¹n ®Çu ®Òu mang tÝnh thùc dông, dùa trªn tinh thÇn cña chñ nghÜa c«ng n¨ng, ®¬n gi¶n trong kiÕn tróc. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 11 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a B Giai ®o¹n ®Èy m¹nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn 1(1885-1920) Tõ 1885 ®Õn 1920 lµ giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt. §©y lµ thêi kú mµ Ph¸p b×nh ®Þnh ®îc ViÖt Nam. C¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë giai ®o¹n ®Çu ®îc coi lµ nh÷ng h¹t nh©n ®Ó ph¸t triÔn ra xung quanh. HÖ thèng ®êng phè réng r·i ®îc x©y dùng qui ho¹ch theo « bµn cê, cã trang bÞ hÖ thèng kü thuËt h¹ tÇng theo kiÓu ph¬ng T©y, cïng víi viÖc ®a vµo sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn giao th«ng c¬ giíi ®Çu tiªn, lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÔn, më réng thµnh phè. Cïng víi thêi gian, trong cÊu tróc ®« thÞ Hµ Néi ®· dÇn h×nh thµnh nh÷ng khu chøc n¨ng riªng biÖt. Khu th¬ng nghiÖp, dÞch vô trung t©m trªn trôc ®êng Trµn TiÒn-Hµng Khay, khu hµnh chÝnh, chÝnh trÞ ë phÝa §«ng hå Hoµn KiÕm vµ c¸c khu vùc kho tµng, nhµ m¸y r¶i r¸c trong thµnh phè. Khu 36 phè phßng vÉn lµ khu th¬ng m¹i dÞch vô truyÒn thèng. N¨m 1889, thùc d©n Ph¸p ®· lÊp nh¸nh s«ng T« tõ chç cöa s«ng Hång (Hµ KhÈu) qua Hµng C¸, Hµng Lîc tíi Thôy Khuª lËp ra c¸c phè NguyÔn Siªu, Ngâ G¹ch, Hµng C¸, Hµng Lîc. C Giai ®o¹n ®Èy m¹nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn 2 (1920-1945) Trong nh÷ng n¨m tõ 1920 ®Õn 1945 thùc d©n Ph¸p tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai víi nhÞp ®iÖu vµ qui m« lín h¬n. Trong bèi c¶nh Êy, c¸c ho¹t ®éng x©y dùng vµ qui ho¹ch thµnh phè Hµ Néi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÔn m¹nh h¬n so víi c¸c thêi kú trícvíi nhiÒu lo¹i h×nh vµ phong c¸ch kiÕn tróc kh¸c nhau. C¨n cø trªn c¸c ®Æc ®iÎm kiÕn tróc vµ qui ho¹ch th× khu phè Ph¸p ë Hµ Néi ® îc x©y dùng trong 80 n¨m ®· cã sù hoµn chØnh theo ph¬ng ph¸p qui ho¹ch ph¬ng T©y. VÒ phong c¸ch kiÕn tróc ®· cã sù vËn dông linh ho¹t tõ kiÕn tróc thuÇn tóy Ph¸p ®Õn c¸c phong c¸ch kiÕn tróc kÕt hîp khai th¸c c¸c ®Æc ®iÓm cña kiÕn tróc truyÒn thèng ViÖt Nam vµ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Þa ph¬ng. Khu phè Ph¸p cïng víi thêi gian ®· trë thµnh mét quÜ ®« thÞ ®¸ng kÓ vµ cã nh÷ng gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh gãp phÇn t¹o nªn nÐt hÊp dÉn cña Hµ Néi. §ã lµ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a c«ng tr×nh vµ khung c¶nh thiªn nhiªn nhiÖt ®íi, th«ng qua tØ lÖ c«ng tr×nh kiÕn tróc võa ph¶i vµ sù chó ý ®Õn c©y xanh, còng nh viÖc t¹o nªn mét sè trôc chÝnh cã SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 12 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a c«ng tr×nh träng ®iÓm ¸ng ng÷ víi vai trß lµ ®iÓm nhÊn, kh«ng gian vµ mÆt níc hå Hoµn KiÕm còng ®· ®îc khai th¸c vµ t¹o nÐt riªng cho Hµ Néi . D CÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long- Hµ Néi thêi Ph¸p thuéc CÊu tróc ®« thÞ míi ®îc h×nh thµnh vµo thêi kú nµy (®Çu thÕ kû XX) cã thÓ nhËn biÕt râ rµng trªn b¶n ®å kh«ng gian ®« thÞ Hµ Néi vµ ®îc ®Æc trng bëi c¸c yÕu tè sau : 1) Mét hÖ thèng ®êng phè kiÓu bµn cê, kh¸c víi hÖ thèng ®êng trong khu phè cæ “ 36 phè phêng” Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt tù ph¸t víi nh÷ng lèi ®i nhá hÑp, Ýt nhiÒu quanh co, chç réng chç hÑp kh«ng th«ng nhÊt… M¹ng líi ®êng phè ®îc ph¸t triÔn vÒ phÝa Nam hå G¬m, ®îc ho¹ch ®Þnh tríc víi nh÷ng tuyÕn th¼ng kÎ « víi nh÷ng ®êng song song vµ vu«ng gãc nhau t¹o thµnh nh÷ng khu ®Êt x©y dùng t¬ng ®èi vu«ng v¾n. 2) Mét phong c¸ch kiÕn tróc vèn chØ thÞnh hµnh ë ch©u ¢u thêi ®ã : kiÕn tróc Phôc Hng, cæ ®iÓn Ph¸p, G« TÝch, R«m¨ng … ®îc thÓ hiÖn trªn mét lo¹t kiÕn tróc c«ng céng tõ kiÕn tróc hµnh chÝnh (phñ Toµn QuyÒn, dinh Thèng sø, tßa ¸n tèi cao …), kiÕn tróc v¨n hãa (nhµ h¸t, b¶o tµng, trêng ®¹i häc …), c¸c kiÕn tróc c«ng céng kh¸c (bu ®iÖn, bÖnh viÖn, ng©n hµng …) cho tíi nhµ ë (c¸c lo¹i biÖt thù Ph¸p). 3) Mét hÖ thèng kh«ng gian më gåm c¸c qu·ng trêng, c¸c vên c©y, hå níc … liªn hoµn víi hÖ thèng kh«ng gian lu th«ng (c¸c ®¹i lé), cã ý nghÜa ®¸ng kÓ trong viÖc t¹o nªn c¶nh quan ®« thÞ cã tÇm nh×n réng, ®ång thêi t¨ng thªm kh¶ n¨ng th«ng tho¸ng cña m«i trêng ®« thÞ. SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 13 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a H×nh 1.3 : hoµng thµnh vµ kinh thµnh th¨ng long -1883 SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 14 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a H×nh 1.4: b¶n ®å th¨ng long- Hµ Néi 1890 SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 15 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a H×nh 1.5 : b¶n ®å Hµ Néi - 1925 SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 16 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a 1.1.3 Tõ 1945 ®Õn nay (thêi kú C¸ch m¹ng XHCN) A Tõ 1945 ®Õn 1975 (thêi kú chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ Quèc) Sau C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, c«ng viÖc nÆng nÒ tríc m¾t cña toµn d©n téc lµ kh¸ng chiÕn chèng thï trong giÆc ngoµi. C¶ Hµ Néi sôc s«i trong nh÷ng ngµy ®Çu kh¸ng chiÕn, ngµy 10-10-1954 thñ ®« ®îc gi¶i phãng tng bõng ®ãn B¸c Hå cïng ChÝnh phñ vÒ Hµ Néi. Sau nh÷ng n¨m ®Çu kh«i phôc vµ x©y dùng, th¸ng 9-1959, Bé ChÝnh trÞ Trung ¬ng §¶ng ®· ra nghÞ quyÕt vÒ qui ho¹ch c¶i t¹o vµ më réng thµnh phè Hµ Néi, qui ®Þnh Hµ Néi ph¶i cã bé mÆt xøng ®¸ng, ph¬ng ch©m c¶i t¹o vµ më réng thµnh phè ph¶i phôc vô nhiÖm vô trung t©m chÝnh trÞ, v¨n hãa cña c¶ níc, phôc vô c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n lao ®éng. Do yªu cÇu ®ã, ®Þa giíi cña Hµ Néi ®· ®îc më réng, diÖn tÝch Hµ Néi cò (n¨m 1954) lµ 1200ha, ®Õn n¨m 1959 ®· më réng tíi 2000ha, vµ d©n sè Hµ Néi n¨m 1960 lµ 638000 ngêi. VÒ mÆt hµnh chÝnh, Hµ Néi gåm 4 khu : khu Ba §×nh, khu §ång Xu©n (vÒ sau thuéc quËn Hoµn KiÕm), khu Hoµn KiÕm vµ khu Hµng Cá (phÇn ®Êt phÝa T©y B¾c Hµ Néi bao gåm 6 x·:Thôy Ph¬ng,Phó Thîng, Tõ Ch©u,Xu©n La, Xu©n §Ønh, Cæ NhuÕ; QuËn VI ë phÝa T©y vµ T©y Nam bao gåm 5 x· : Hßa B×nh , DÞch Väng, Yªn Hßa, Trung Hßa, Trung Hßa, MÔ Tr×. QuËn VII ë phÝa §«ng Nam bao gåm 6 x· : Ngäc Thôy, Thîng Thanh, ViÖt Hng, TiÕn Bé, Hång TiÕn, Gia L©m (®Òu ë bê B¾c s«ng Hång). Bé mÆt ®« thÞ ®· tõng bíc ®îc ®æi míi víi nh÷ng khu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh÷ng khu lao ®éng Ýt nhiÒu khang trang, mét sè c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng, c©y xanh, ®êng x¸ ®iÖn níc … C«ng t¸c qui ho¹ch ®· cã nh÷ng bíc ®i ban ®Çu ®¸ng khÝch lÖ, mét ®å ¸n kiÕn tróc qui ho¹ch x©y dùng thñ ®« ®îc v¹ch ra víi sù gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia Liªn X« nh»m x¸c ®Þnh ph¬ng híng ph¸t triÔn cho Hµ Néi. Dùa trªn qui ho¹ch ®ã mµ nhiÒu khu x©y dùng míi ®· ®îc h×nh thµnh, nhiÒu tuyÕn ®êng ®· ®îc më réng hoÆc lµm míi. C¸c khu c«ng nghiÖp nh Thîng §×nh, Minh Khai … c¸c khu nhµ ë NguyÔn C«ng Trø, Kim Liªn … c¸c khu c«ng viªn, c¸c c«ng tr×nh c«ng céng ®Òu ®· ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn qui ho¹ch nµy. B Tõ 1975 ®Õn 1990 (thêi kú kh«i phôc vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ) SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 17 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a Nh×n chung thêi kú nµy c«ng cuéc x©y dùng thñ ®« tuy ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÔn nhng lµ mét thêi kú ®Çy khã kh¨n do ph¶i kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ do chiÕn tranh ®Ó l¹i hÕt søc to lín mµ nh©n d©n ta ph¶I tèn nhiÒu c«ng søc ®Ó hµn g¾n. MÆc dï vËy kh«ng gian ®« thÞ ®· ®îc më réng ®¸ng kÓ nhê viÖc ph¸t triÔn nh÷ng khu ë míi (cao tÇng vµ thÊp tÇng) ë bªn trong vµ ë c¶ vïng ven néi, ph¸t triÔn c¸c tuyÕn ®êng giao th«ng (®êng tia vµ ®êng nan qu¹t), bæ sung nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng, c«ng tr×nh c«ng nghiÖp còng nh c¸c khu c©y xanh … cã thÓ coi Hµ Néi lóc nµy ®· cã nh÷ng bíc tiÕn bé quan träng trong viÖc cô thÓ hãa ®Þnh híng ph¸t triÔn kh«ng gian ®« thÞ theo qui ho¹ch tæng thÓ x©y dùng thñ ®« ®· ®îc nghiªn cøu tõ nhiÒu n¨m tríc. Trong thêi kú nµy, c¸c dßng s«ng, kªnh m¬ng néi thµnh dêng nh bÞ quªn l·ng tríc nh÷ng lo toan kh¸c cña thµnh phè. HÇu nh tÊt c¶ c¸c dßng s«ng ®Òu trë thµnh n¬i chøa ®ñ mäi lo¹i chÊt th¶I cña tÊt c¶ c¸c lo¹i ho¹t ®éng sinh ra vµ bÞ biÕn thµnh m¬ng r·nh, bÞ lÊn chiÕm dßng ch¶y … C Tõ 1990 ®Õn nay (thêi kú C«ng nghiÖp hãa, HiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp quèc tÕ) Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cña Hµ Néi vµo thêi kú nµy diÔn ra trong khung c¶nh kinh tÕ x· héi diÔn ra ®Çy biÕn ®éng ë trong níc còng nh trªn thÕ giíi. Sù chuyÓn hãa tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ ®a d¹ng nhiÒu thµnh phÇn víi nh÷ng t¸c ®éng râ rÖt cña “thÞ trêng tù do”, ch¼ng nh÷ng cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi mµ cßn ®Ó l¹i nhiÒu dÊu Ên râ trªn bé mÆt kiÕn tróc ®« thÞ. Cha bao giê bé mÆt kiÕn tróc ®« thÞ Hµ Néi biÕn ®æi nhanh ®Õn thÕ, mét sù biÕn ®æi ®em l¹i nhiÒu ®iÒu phÊn khëi lÉn næi lo ©u. Sù bung ra cña viÖc x©y dùng nhµ ë t nh©n ®· lµ mèi ®e däa tríc tiªn cho c¶nh quan ®« thÞ ë nh÷ng khu phè cæ, mét c¶nh quan ®« thÞ ®éc ®¸o vµ mét di s¶n quÝ gi¸. Di s¶n ®ã lu gi÷ bªn trong nh÷ng truyÒn thèng vÒ c¸ch ¨n ë vµ sinh ho¹t v¨n hãa, c¸ch thøc cÊu t¹o kh«ng gian kiÕn tróc, nghÖ thuËt t¹o c¶nh víi nh÷ng s©n trong, nh÷ng bÓ níc, hoa l¸ vµ chim mu«ng. Qua nhiÒu n¨m cña nÒn kinh tÕ bao cÊp, di s¶n Êy kh«ng ®îc tu bæ g× thªm mµ tr¸i l¹i bÞ ¸p lùc cña sù t¨ng d©n sè SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 18 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a lµm cho tµn t¹ ®i nhiÒu. Tuy thÕ sù tµn t¹ Êy kh«ng nguy h¹i b»ng sù v« ý thøc vÒ b¶o tån di s¶n. Kh¸ nhiÒu nhµ cò nµy ®· ®îc thay b»ng nhµ míi, khang trang vµ hiÖn ®¹i h¬n nhng h×nh ¶nh Êm cóng, gÇn gòi cña kiÕn tróc ®« thÞ truyÒn thèng ®· bÞ ph¸ vì. Lµng cò biÕn d¹ng vµ xuÊt hiÖn “lµng míi”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÔn cña Th¨ng Long-Hµ Néi còng lµ qu¸ tr×nh lïi dÇn cña lµng truyÒn thèng, trong qu¸ tr×nh lïi dÇn Êy, dÊu tÝch cña c¸c céng ®ång c d©n n«ng th«n thêng ®îc b¶o lu, ®Ó l¹i cho Hµ Néi ngµy nay nhiÒu kû vËt cã gi¸ trÞ, ®ã lµ nh÷ng ®×nh chïa, ®Òn miÕu, nhµ thê hä, nhµ v¨n chØ … r¶i r¸c trong néi thµnh hiÖn nay vµ lµ mét trong nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña ®« thÞ cæ kÝnh nµy. C¸c lµng ë xung quanh vïng ven néi lµ n¬I diÔn ra nh÷ng biÕn ®éng râ nÐt nhÊt, tríc tiªn lµ ®Êt ruéng cña lµng ph¶i nhêng chæ cho sù ph¸t triÔn nh÷ng khu ë míi cña ®« thÞ, c¸c lµng Kim Liªn, Kh¬ng Thîng, Quúnh L«i, Gi¶ng Vâ, Thµnh C«ng, NghÜa §« … ®Òu ®· n»m trong t×nh h×nh nh vËy. MÊt ®i ®Êt canh t¸c, ®¬ng nhiªn c¸c lµng ph¶i chuyÓn híng s¶n xuÊt sang c¸c ngµnh nghÒ kh¸c, thñ c«ng, th¬ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cña ®« thÞ vµ còng cã mét sè lao ®éng chuyÓn ®i c¸c vïng kinh tÕ míi. Tõ ®ã mét sù biÕn ®éng lín h¬n n÷a ®· diÔn ra trªn phÇn thæ c cña nh÷ng lµng nµy,®Æc biÖt lµ tõ sau khi ph¸t triÔn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. T¹i nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng ®Æc biÖt lµ nh÷ng lµng trång hoa nh Ngäc Hµ, LiÔu Giai, Nghi Tµm, Qu¶ng B¸ … th× sù biÕn d¹ng Êy lµ mét sù mÊt m¸t ®¸ng tiÕc ®èi víi ®« thÞ. §Æc biÖt lµ sù biÕn ®æi cÊu tróc kh«ng gian ®ã cïng víi sù tËp trung d©n c ®· gia t¨ng søc Ðp « nhiÔm lªn hÖ thèng s«ng hå, kªnh m¬ng vèn ®· qu¸ t¶i vµ Ýt ®îc quan t©m. C¸c dßng s«ng kh«ng cßn ®îc xem lµ trôc qui ho¹ch n÷a mµ ngêi ta chó ý nhiÒu h¬n ®Õn sù ph¸t triÔn thµnh phè ra vïng ngo¹i «. NhiÒu lµng truyÒn thèng mÊt ®i, cã lÏ ®Ó bï l¹i Hµ Néi ®· cã mét sè lµng míi, tuy kh¸i niÖm lµng ë ®©y kh«ng cßn gièng nh tríc, ®ã lµ c¸c lµng nh : lµng SOS dµnh cho trÎ em må c«i, lµng trÎ em Birla, lµng kiÕn tróc ViÖt-NhËt, lµng kiÕn tróc phong c¶nh, kh¸ch s¹n Ph¬ng §«ng (mét lo¹i lµng du lÞch) vµ tiÕn tíi cã thÓ cã lµng v¨n hãa c¸c d©n téc hoÆc lµng Olympic dµnh cho c¸c vËn ®éng viªn. Nh÷ng khu x©y dùng nµy tuy kh«ng quan hÖ g× víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhng SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 19 §å ¸n Tèt NghiÖp §Ò tµi : Nghiªn cøu vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a vÉn ®îc gäi lµ lµng, cã lÏ lµ ®Ó nãi lªn mét ®Æc trng cña qui ho¹ch cã ®«i nÐt gÇn gòi víi lµng truyÒn thèng, ®ã lµ mét tæng thÓ víi c¸c khèi kiÕn tróc kh«ng lín, cã nhiÒu ®Êt trång c©y vµ céng ®ång trong ®ã Ýt nhiÒu cã sù g¾n bã víi nhau trong mét ý tëng chung nµo ®ã, mét lÒ lèi sinh ho¹t nµo ®ã vµ nh×n tæng qu¸t th× nã gîi suy nghÜ, gîi h×nh ¶nhvÒ mét kiÕn tróc lµng víi mét mong muèn chung khi x©y dùng t¹o lËp nªn mét céng ®ång d©n c cã nÕp sèng v¨n minh, quan t©m b¶o tån nÒn v¨n hãa cæ truyÒn, mét khu d©n c ®« thÞ nhng kh«ng xa rêi nÒ nÕp tèt ®Ñp cña c¸c lµng xa. Nh÷ng khu x©y dùng víi lo¹i nhµ cã khèi tÝch nhá, cã nhiÒu vên c©y theo kiÓu c¸c lµng nh vËy thùc sù lµ ®iÒu tèt lµnh cho m«i trêng sèng vµ c¶nh quan ®« thÞ, nã sÏ lµ nh÷ng “l¸ phæi nhá” gãp phÇn cïng c¸c l¸ phæi lín nh hå G¬m, hå B¶y MÉu gióp cho ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu cña ®« thÞ ®îc c¶i thiÖn. 1.2 HiÖn tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng cña thµnh phè Hµ Néi A HiÖn tr¹ng tho¸t níc cña hÖ thèng kªnh m¬ng HiÖn t¹i, cã kho¶ng 120km cèng (hÖ thèng cèng chung) vµ 31,3km m¬ng tho¸t níc trong khu vùc trung t©m ®« thÞ chñ yÕu ë 4 quËn. HÖ thèng kªnh m¬ng vÉn ®¶m nhiÖm viÖc tho¸t níc chung c¶ níc ma vµ níc th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp. C¸c kªnh m¬ng cã lo¹i tiÕt diÖn nhá n»m gän trong c¸c khu d©n c chñ yÕu tiÕp nhËn níc th¶i sinh ho¹t. Lîng bïn cÆn l¾ng r©t nhiÒu do cha qua xö lý. Dßng ch¶y nhá, vÒ mïa kh« nh×n thÊy c¶ ®¸y m¬ng (m¬ng Nam §ång). C¸c kªnh m¬ng lín nhËn níc th¶i tõ c¸c cèng trong lu vùc vµ c¸c hå ®iÒu hoµ ®Ó th¶i ra s«ng. Lîng níc th¶i tõ c¸c cèng sau khi ®æ vµo hå ®· ®îc xö lý sinh häc, ®Õn khi mùc níc trong hå ®ñ lín sÏ ®îc b¬m ra c¸c kªnh m¬ng ®Ó ®æ ra s«ng. Do ®ã, chÊt lîng cña lo¹i níc th¶i nµy lµ chÊp nhËn ®îc. Do kÕt qu¶ cña viÖc l¾ng ®äng bïn cÆn trong mét thêi gian dµi, hiÖn t¹i tæng lîng bïn cÆn lu cöu kho¶ng 26.000m3 ë c¸c cèng (chiÕm 32% thÓ tÝch trong lßng cèng) vµ kho¶ng 90.000m3 ë c¸c kªnh m¬ng (chiÕm 24% diÖn tÝch dßng ch¶y) g©y gi¶m c«ng suÊt dßng ch¶y mét c¸ch ®¸ng kÓ. Lîng bïn cÆn chiÕm chæ g©y ngËp óng thêng xuyªn khu vùc néi thµnh vµ g©y ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sèng (mïi, c¶nh quan, ®iÒu kiÖn vÖ sinh …). SVTH : Vâ Quèc B×nh - 46KS§T 20 §å ¸n Tèt NghiÖp