NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY
Thông tin sách:
Tên sách: NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY: Cuộc chiến vì nền
kinh tế thế giới
Tên gốc: THE COMMANDING HEIGHTS: The Battle for the
World Economy
Tác giả: Daniel Yergin, Joseph Stanislaw
Dịch giả: Nhóm Phạm Quang Diệu
Số hóa bởi ABBYY FineReader 11
Hiệu đính và đóng sách bởi Bún và Pegasus_charge
Thư viện ebook (tve-4u.org)
Thời gian hoàn thành: tháng 1/2015
Bìa 4:
“Những đỉnh cao chỉ huy là lời giải thích rõ ràng nhất về
vận mệnh của các nền kinh tế và thể chế chính trị từ Thế
chiến thứ hai đến nay”.
-KENNETH MINOGUE, THE WALL STREET JOURNAL“Tác
giả, người được giải thưởng Pulitzer với tác phẩm
Phần thưởng, là chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về nền
kinh tế toàn cầu. Ông đã tái hiện rõ nét những rủi ro và cơ
hội xuất hiện khi cán cân quyền lực chuyển dịch trên toàn
thế giới giữa một bên là các chính phủ và một bên là các thị
trường. Cuộc chiến toàn cầu hóa đã và đang là vấn đề trung
tâm và nóng bỏng. Những đỉnh cao chỉ huy là cuốn sách
thiết yếu để hiểu rõ cuộc chiến xác lập ‘luật chơi mới’ trong
thế kỷ XXI này”.
“Không cuốn sách nào mô tả toàn diện và sâu sắc về quá
trình chuyển đổi kinh tế trên toàn cầu trong hơn nửa thế kỷ
qua như tác phẩm này”.
-DAVID J. ROTHKOPF, FOREIGN AFFAIRS“Những đỉnh cao chỉ huy là một tác phẩm đồ sộ… Nó thuật
lại một câu chuyện rất hấp dẫn; quan trọng hơn, nó thể hiện
một trí tuệ uyên thâm”.
-MICHAEL ELLIOTT, NEWSWEEK-
“Sự khái quát sâu rộng của tác phẩm Những đỉnh cao chỉ huy thật đáng kinh ngạc; sự lôi cuốn của nó thật không thể
cưỡng lại được; và ý nghĩa giáo dục quan trọng của nó là
không thể phủ nhận… Đã lâu lắm rồi tôi không đọc một cuốn
sách mà tính trí tuệ và sự hấp dẫn lại hòa trộn một cách tài
tình như vậy”.
-ROBERT HEILBRONER, LOS ANGELES TIMES BOOK
REVIEW-
DANIEL YERGIN là tác giả của tác phẩm Dầu mỏ, tiền bạc
và quyền lực (The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and
Power) và Hòa bình đổ vỡ (Shattered Peace), đồng tác giả
trong tác phẩm Tương lai năng lượng (Energy Future) và
Nước Nga 2010 (Russia 2010). Ông là Chủ tịch của Hiệp hội
Nghiên cứu Năng lượng Cambridge.
JOSEPH STANISLAW là Giám đốc Hiệp hội Nghiên cứu
Năng lượng Cambridge.
NHỮNG LỜI CA NGỢI CUỐN “NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY”
“Một câu chuyện đầy lôi cuốn và hấp dẫn… Cuốn sách này
tuyệt vời ở mọi góc độ, tình tiết thú vị và dí dỏm… Các tác
giả đã thể hiện sự am hiểu sâu sắc về thị trường, đồng thời
nhận thức được những bước thoái trào của nó… Đây là cuốn
sách hay chỉ dẫn về tương lai của chủ nghĩa tư bản”.
-Tạp chí Economist
“Đọc xong cuốn sách cũng giống như xem một vở opera
thú vị. Các tác giả đã lần theo dấu vết về cuộc đời của hơn
30 nhân vật khi họ định hình bối cảnh lịch sử kinh tế - chính
trị của thế giới trong hơn nửa thế kỷ qua”.
-David R. Henderson, tạp chí Fortune
“Yergin và Stanislaw đã mô tả lịch sử kinh tế trong hơn 50
năm qua và làm nổi bật sự song hành của đổi mới công nghệ
và thị trường tự do”.
-Chris Cragg, tờ Financial Times Energy
“Thành công vinh quang của Những đỉnh cao chỉ huy là giải thích những biến đổi sâu sắc của thời đại ngày nay
thông qua chiều kích lớn lao của lịch sử”.
-Valéry Giscard d’Estaing, cựu Tổng thống Pháp
“Những đỉnh cao chỉ huy thể hiện một cách thuyết phục và
đầy ấn tượng về những thách thức chủ yếu của thời đại ngày
nay và tương lai đối với các chính sách của chính phủ và
hoạt động của các công ty”.
-Rosabeth Moss Kanter, Trường Đại học Harvard
“Đã có một cuộc cách mạng trong tư duy kinh tế xảy ra
theo quy trình giống như bất cứ cuộc cách mạng khoa học
nào. Cuốn Những đỉnh cao chỉ huy kể về sự thay đổi mà thế
giới đang tạo ra. Đây là một chỉ dẫn quan trọng hướng tới
nền kinh tế của thế kỷ XXI”.
-Lawrence Summers
“Những đỉnh cao chỉ huy kể lại những thay đổi quan trọng
nhất của thế giới hiện đại một cách đầy lôi cuốn và ấn tượng.
Cuốn sách này sẽ là vô giá đối với bạn đọc nhiều nơi trên thế
giới”.
-Yegor Gaidar, cựu Thủ tướng và là Bộ trưởng Tài chính
Nga
“Với lối kể chuyện lôi cuốn và hấp dẫn về chiến thắng của
lực lượng thị trường, các tác giả đã trình bày một cách chi
tiết và có hiệu quả những ý tưởng và sự kiện để tạo ra một
cuộc cách mạng kinh tế quan trọng nhất của nửa sau thế kỷ
này”.
-Gary Becker, giải Nobel Kinh tế, năm 1992
“Với sự rõ ràng và uyên bác, các tác giả đã viết nên một
trong những câu chuyện hay nhất về thời đại chúng ta, thời
đại đầy những thông tin trái ngược, lệch lạc, méo mó… từ tivi,
máy tính, báo chí và sách. Thành công nhất của Những
đỉnh cao chỉ huy là đã làm rõ được bối cảnh phức tạp này”.
-Adam Smith, tác giả của cuốn Tiền giấy
---oOo--
NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY
Thông tin sách:
Tên sách: NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY: Cuộc chiến vì nền
kinh tế thế giới
Tên gốc: THE COMMANDING HEIGHTS: The Battle for the
World Economy
Tác giả: Daniel Yergin, Joseph Stanislaw
Dịch giả: Nhóm Phạm Quang Diệu
Số hóa bởi ABBYY FineReader 11
Hiệu đính và đóng sách bởi Bún và Pegasus_charge
Thư viện ebook (tve-4u.org)
Thời gian hoàn thành: tháng 1/2015
Bìa 4:
“Những đỉnh cao chỉ huy là lời giải thích rõ ràng nhất về
vận mệnh của các nền kinh tế và thể chế chính trị từ Thế
chiến thứ hai đến nay”.
-KENNETH MINOGUE, THE WALL STREET JOURNAL“Tác giả, người được giải thưởng Pulitzer với tác phẩm
Phần thưởng, là chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về nền
kinh tế toàn cầu. Ông đã tái hiện rõ nét những rủi ro và cơ
hội xuất hiện khi cán cân quyền lực chuyển dịch trên toàn
thế giới giữa một bên là các chính phủ và một bên là các thị
trường. Cuộc chiến toàn cầu hóa đã và đang là vấn đề trung
tâm và nóng bỏng. Những đỉnh cao chỉ huy là cuốn sách
thiết yếu để hiểu rõ cuộc chiến xác lập ‘luật chơi mới’ trong
thế kỷ XXI này”.
“Không cuốn sách nào mô tả toàn diện và sâu sắc về quá
trình chuyển đổi kinh tế trên toàn cầu trong hơn nửa thế kỷ
qua như tác phẩm này”.
-DAVID J. ROTHKOPF, FOREIGN AFFAIRS“Những đỉnh cao chỉ huy là một tác phẩm đồ sộ… Nó thuật
lại một câu chuyện rất hấp dẫn; quan trọng hơn, nó thể hiện
một trí tuệ uyên thâm”.
-MICHAEL ELLIOTT, NEWSWEEK“Sự khái quát sâu rộng của tác phẩm Những đỉnh cao chỉ
huy thật đáng kinh ngạc; sự lôi cuốn của nó thật không thể
cưỡng lại được; và ý nghĩa giáo dục quan trọng của nó là
không thể phủ nhận… Đã lâu lắm rồi tôi không đọc một cuốn
sách mà tính trí tuệ và sự hấp dẫn lại hòa trộn một cách tài
tình như vậy”.
-ROBERT HEILBRONER, LOS ANGELES TIMES BOOK
REVIEWDANIEL YERGIN là tác giả của tác phẩm Dầu mỏ, tiền bạc
và quyền lực (The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and
Power) và Hòa bình đổ vỡ (Shattered Peace), đồng tác giả
trong tác phẩm Tương lai năng lượng (Energy Future) và
Nước Nga 2010 (Russia 2010). Ông là Chủ tịch của Hiệp hội
Nghiên cứu Năng lượng Cambridge.
JOSEPH STANISLAW là Giám đốc Hiệp hội Nghiên cứu
Năng lượng Cambridge.
NHỮNG LỜI CA NGỢI CUỐN “NHỮNG ĐỈNH CAO CHỈ HUY”
“Một câu chuyện đầy lôi cuốn và hấp dẫn… Cuốn sách này
tuyệt vời ở mọi góc độ, tình tiết thú vị và dí dỏm… Các tác
giả đã thể hiện sự am hiểu sâu sắc về thị trường, đồng thời
nhận thức được những bước thoái trào của nó… Đây là cuốn
sách hay chỉ dẫn về tương lai của chủ nghĩa tư bản”.
-Tạp chí Economist
“Đọc xong cuốn sách cũng giống như xem một vở opera
thú vị. Các tác giả đã lần theo dấu vết về cuộc đời của hơn
30 nhân vật khi họ định hình bối cảnh lịch sử kinh tế - chính
trị của thế giới trong hơn nửa thế kỷ qua”.
-David R. Henderson, tạp chí Fortune
“Yergin và Stanislaw đã mô tả lịch sử kinh tế trong hơn 50
năm qua và làm nổi bật sự song hành của đổi mới công nghệ
và thị trường tự do”.
-Chris Cragg, tờ Financial Times Energy
“Thành công vinh quang của Những đỉnh cao chỉ huy là
giải thích những biến đổi sâu sắc của thời đại ngày nay
thông qua chiều kích lớn lao của lịch sử”.
-Valéry Giscard d’Estaing, cựu Tổng thống Pháp
“Những đỉnh cao chỉ huy thể hiện một cách thuyết phục và
đầy ấn tượng về những thách thức chủ yếu của thời đại ngày
nay và tương lai đối với các chính sách của chính phủ và
hoạt động của các công ty”.
-Rosabeth Moss Kanter, Trường Đại học Harvard
“Đã có một cuộc cách mạng trong tư duy kinh tế xảy ra
theo quy trình giống như bất cứ cuộc cách mạng khoa học
nào. Cuốn Những đỉnh cao chỉ huy kể về sự thay đổi mà thế
giới đang tạo ra. Đây là một chỉ dẫn quan trọng hướng tới
nền kinh tế của thế kỷ XXI”.
-Lawrence Summers
“Những đỉnh cao chỉ huy kể lại những thay đổi quan trọng
nhất của thế giới hiện đại một cách đầy lôi cuốn và ấn tượng.
Cuốn sách này sẽ là vô giá đối với bạn đọc nhiều nơi trên thế
giới”.
-Yegor Gaidar, cựu Thủ tướng và là Bộ trưởng Tài chính
Nga
“Với lối kể chuyện lôi cuốn và hấp dẫn về chiến thắng của
lực lượng thị trường, các tác giả đã trình bày một cách chi
tiết và có hiệu quả những ý tưởng và sự kiện để tạo ra một
cuộc cách mạng kinh tế quan trọng nhất của nửa sau thế kỷ
này”.
-Gary Becker, giải Nobel Kinh tế, năm 1992
“Với sự rõ ràng và uyên bác, các tác giả đã viết nên một
trong những câu chuyện hay nhất về thời đại chúng ta, thời
đại đầy những thông tin trái ngược, lệch lạc, méo mó… từ tivi, máy tính, báo chí và sách. Thành công nhất của Những
đỉnh cao chỉ huy là đã làm rõ được bối cảnh phức tạp này”.
-Adam Smith, tác giả của cuốn Tiền giấy
---oOo--Cuốn sách được dịch và xuất bản trong chương trình TỦ
SÁCH TINH HOA TRI THỨC THẾ GIỚI
với sự hỗ trợ về tài chính của:
QUỸ DỊCH THUẬT VIỆT NAM (53 Nguyễn Du, Hà Nội; Tel.:
(84-4) 9454 662; Fax (84-4) 9454 660)
và TẬP ĐOÀN DỮ LIỆU QUỐC TẾ VIỆT NAM VÀ ĐÔNG
DƯƠNG (IDG) (Địa chỉ: 2.6B, Tòa nhà e.Town, 364 Cộng
Hòa, Phường 13, Quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh;
Điện thoại (84-8) 812 0061; Fax (84-6) 812 0060)
MỤC LỤC
LỜI NHÀ XUẤT BẢN. 10
LỜI GIỚI THIỆU. 11
MỞ ĐẦU: TRÊN ĐƯỜNG RANH.. 14
Tại sao phải chuyển đổi?. 15
Sức mạnh của ý tưởng. 18
Tái kết nối quá khứ và tương lai 19
Những thách thức cơ bản. 19
1 BA MƯƠI NĂM HUY HOÀNG.. 21
Hướng tới nền kinh tế hỗn hợp. 22
Nước Anh: Giữ đúng lời hứa. 23
Chinh phục “những đỉnh cao chỉ huy” 25
“Chúng tôi hành động dựa trên thực tiễn” 26
Nước Pháp: “Những đòn bẩy trong quyền chỉ huy” 27
Người bán rượu cognac. 28
Kế hoạch: “Hiện đại hóa hay sự suy tàn” 30
Nước Đức: Những bao thuốc lá Lucky Strike và cám gà. 31
Trường phái Tự do Công giáo và thị trường xã hội 32
Erhard: “Mặc kệ nó” 33
Sự phát triển thần kỳ của nền kinh tế Đức. 34
Nước Ý: Các công ty hàng đầu quốc gia. 35
“Sự xâm lấn” của John Maynard Keynes. 36
Thương mại và sức mạnh quốc gia. 39
“Chúng ta chưa bao giờ có một cuộc sống tốt như vậy” 40
2 TAI ƯƠNG TỪ SỰ ĐỒ SỘ.. 42
Xuất hiện điều chỉnh. 43
Luật sư của công chúng. 44
Chuẩn mực, “không quá đơn giản” 45
Chính sách Kinh tế Xã hội mới: “Tôi chưa bao giờ cảm thấy có gì chắc chắn hơn”
45
“Nhà tiên tri của công cuộc điều chỉnh” 47
Sự xâm nhập của học thuyết Keynes. 49
Toàn dụng nhân công. 49
Điều chỉnh và cải tổ. 51
Chính thể tự do cuối cùng. 52
Tình trạng bất ổn và lạm phát 56
3 LỜI THỀ ĐỊNH MỆNH.. 58
Xây dựng đất nước. 58
Khám phá của Nehru. 59
“Máy kéo và những cỗ máy khổng lồ” 60
“Ý tưởng về kế hoạch hóa” 62
Permit Raj (Chế độ Cấp phép) 63
“Chương trình vì một thế giới tốt đẹp hơn”: Các nhà kinh tế học phát triển. 64
“Ngân hàng” 67
Sự phát triển của công ty nhà nước. 68
“Xu hướng thay đổi” 69
“Đầu tiên phải là quốc gia độc lập về chính trị” 70
Các ủy ban thị trường: công cụ quản lý. 72
Đập Volta: Cao trào của chủ nghĩa xã hội châu Phi 72
“Chủ nghĩa Thế giới thứ ba” 74
Tạm biệt Coca Cola. 75
Hồi kết của một ý tưởng. 76
4 VỊ THẦY TU MẤT TRÍ 78
“Người bạn chính trị thân thiết nhất của tôi” 78
“Ngài Bộ trưởng Tư duy” 79
“Chỗ quay xe” 80
“Sự chuyển biến” của Keith Joseph. 81
Cuộc chiến của giới lãnh đạo. 83
“Không có thời gian để quanh co” 84
“Hôm nay không có tàu” 86
“Bây giờ là thời điểm cho một cuộc chiến thực sự” 87
Phe “Ướt” đấu phe “Khô” 89
“Người phụ nữ kiên định” 91
Cuộc chiến tranh Falklands: “Những sự kiện bất ngờ” 92
Trận chiến quyết liệt 93
Sự ra đời của tư nhân hóa. 94
Nhưng phải làm thế nào?. 96
Một chương trình lớn hơn nhiều. 97
“Một phần của một thể chế” 99
“Luôn luôn với niềm tin” 101
5 KHỦNG HOẢNG NIỀM TIN.. 103
Khủng hoảng niềm tin. 104
Khủng hoảng nợ và thập kỷ bị đánh mất 106
Các công ty hàng đầu quốc gia. 108
Sao Đỏ đang chìm.. 111
Sự nổi lên của các ngôi sao châu Á. 112
New Zealand: “Chẳng có nền kinh tế nào cả” 113
Friedrich von Hayek và “Cuộc chiến giữa các tư tưởng” 113
Con đường tới chủ nghĩa nông nô. 115
Trường phái Chicago. 116
Sự tôn trọng bất đắc dĩ 119
Sự xuất hiện của các Thị trường mới nổi 120
Hội nhập Tài chính. 123
6 HƠN CẢ THẦN KỲ.. 125
Nhật Bản: “Tôi sẽ tăng găp đôi thu nhập” 127
Tam giác thép: “Hệ thống 1955” 129
Một hành động tự sát đối với giới quan chức. 131
Thập kỷ thất bại 132
Triều Tiên: Lợi và hại của những lựa chọn. 133
Đài Loan: Chủ nghĩa tư bản Khổng giáo. 139
Các chuyên gia siêu đẳng. 141
Singapore: Nhà nước - Nhà đầu tư liên doanh. 143
Malaysia: Những người con của đất 146
Công ty châu Á. 149
Kết thúc giai đoạn thần kỳ?. 153
“Thích ứng với thế giới” 157
7 MÈO ĐEN, MÈO TRẮNG.. 159
“Bắt chuột” 160
Bắt đầu cải cách. 162
“Chim trong lồng” 163
Chủ nghĩa xã hội mang màu sắc Trung Quốc. 165
Cải cách và cố thủ. 166
Quảng trường Thiên An Môn. 167
Nam tiến: Chiến dịch cuối cùng của Đặng Tiểu Bình. 168
Hai nền kinh tế. 169
“Con hổ mới” 170
“Một quốc gia, hai chế độ” 171
Phá lệ. 173
Trung Quốc và nền kinh tế thế giới 175
Trung Quốc thích ứng với hoàn cảnh mới 175
8 SAU CHẾ ĐỘ CẤP PHÉP.. 180
“Lên tới đỉnh của chủ nghĩa Mác” 181
Một triều đại 182
Khủng hoảng. 183
Không có khả năng về các con số. 184
Thức giấc. 185
“Một chủ nghĩa tư bản vô dụng” 186
“Một vai trò rất khác biệt” 187
Buổi xế chiều của Chế độ Cấp phép. 189
Dựa trên những bộ não tốt nhất 190
Tốc độ tăng trưởng của Ấn Độ. 192
9 TUÂN THEO LUẬT CHƠI 194
Liệu pháp sốc: Sắc lệnh 21060. 194
Quy luật Sự phụ thuộc. 196
Thập kỷ tổn thất 197
Sự đồng thuận mới: “Chúng ta đã đòi hỏi quá nhiều” 198
Những nhà kỹ thuật ứng dụng. 199
Chile: Một hình mẫu mập mờ. 200
Nghịch lý của Argentina. 202
Con trai người đan chổi 204
Quá trình tư nhân hóa. 205
Peru: Nhà nông học và nhà văn. 208
Cú sốc Fujimori 211
Nền kinh tế thị trường “mang bộ mặt người” 213
Brazil: Những kẻ phụ thuộc đã biến lạm phát thành kẻ sát nhân. 214
Mexico: Sự truyền bá quyền lực. 216
“Chúng ta phải thay đổi nhiều thứ” 220
Khám phá lại nhà nước. 222
10 CHIẾC VÉ TỚI KINH TẾ THỊ TRƯỜNG.. 225
Cuộc khủng hoảng của Ba Lan: Sự bắt đầu của điểm kết thúc. 226
Cú điện thoại 227
“Ludwig Erhard của tôi” 228
Cách mạng thị trường. 229
“Đừng nhìn lên trên” 230
Hai người Václav. 231
Nền kinh tế chỉ huy của Liên Xô. 232
Đám cưới của sâu và rắn. 234
Tạo lập thị trường. 235
Thời kỳ quá độ có trật tự?. 238
Cuộc khủng hoảng ngày càng tồi tệ hơn. 239
Cách mạng - hay chỉ là một cuộc cải cách triệt để?. 240
Tất cả mọi thứ - Càng nhanh càng tốt 240
Yếu tố then chốt: Hình thành sở hữu tư nhân. 242
Chiếc vé đi tới nền kinh tế tự do. 244
Những người cộng sản đang thắng thế. 246
Tư hữu hóa những đỉnh cao chỉ huy. 246
“Ngày mai tôi vẫn làm như vậy” 247
Nước Nga vỡ nợ. 248
“Sản phẩm thành công của nền giáo dục Xô Viết” 250
Không thể trở lại 253
Chấm dứt thời kỳ cô lập. 254
11 LỜI CAM KẾT. 255
Sự rút lui kép. 256
Nước Pháp: “Cắt đứt quan hệ với chủ nghĩa tư bản” 257
Ngài Delors và phe cánh tả thứ hai 258
“Người tống tiễn các luồng tiền” 259
Cú lội ngược dòng vĩ đại 259
Những người thuộc phe Xã hội “nổi trội hơn nhà nước” 260
Sự đình trệ và chủ nghĩa bi quan châu Âu. 260
Thị trường chung: Tái xuất châu Âu. 261
Đối diện với lịch sử?. 262
Buba biết rõ nhất?. 263
“Đồng D-mác xuất hiện” 265
Sự cam kết 267
Tư nhân hóa và tái cơ cấu. 268
Những nhà lãnh đạo mới cho một châu Âu mới 270
Cái giá của một nhà nước phúc lợi xã hội 272
Cuộc truy tìm mới của châu Âu. 274
12 CUỘC CÁCH MẠNG BỊ TRÌ HOÃN.. 276
“Không còn nữa một chính phủ cồng kềnh” 277
Người ngoài cuộc. 279
“Bị thực tế chẹn họng” 279
Giám đốc Ngân hàng Trung ương. 282
Hơn cả thuế và chi tiêu. 284
Cuộc Cách mạng bị đình trệ. 288
Từ chiếm lĩnh đến cạnh tranh. 289
Con chó và quả mận. 290
Chi phí biên có cánh. 291
Chuông nguyện hồn ai?. 293
Tiền đi đâu. 295
Điện lực: Sự sụp đổ của “khế ước” 296
“Chúng tôi hiểu được điều đó” 298
Điều chỉnh xã hội: Mở rộng tầm với 300
Bùng nổ các quyền. 302
Tư nhân hóa kiểu Mỹ. 303
Lĩnh vực giáo dục và phúc lợi xã hội 305
“Xưa như nước Mỹ” 306
13 KỶ NGUYÊN TOÀN CẦU HÓA.. 309
Một trật tự mới 311
Suy cho cùng thì toàn cầu hóa là gì?. 312
Thời kỳ toàn cầu hóa đầu tiên là từ bao giờ?. 313
Các dấu hiệu hội nhập. 315
Hàn gắn: Cơ sở của toàn cầu hóa sau chiến tranh. 316
Sau thập kỷ 70: Từ thương mại đến các thị trường vốn. 317
Việc tái hòa nhập của các nền kinh tế đóng. 318
Thời kỳ Toàn cầu hóa lần thứ hai 320
Những vấn đề quan ngại mới 322
Các chính phủ vẫn sẽ tiếp tục tồn tại 322
14 NIỀM TIN TRỞ LẠI 325
Sự đồng thuận mới?. 328
Thế giới liên kết 329
Công ty trong nền kinh tế động. 330
Phán xét các kết quả: Các tiêu chuẩn đánh giá gắt gao. 331
1, Hoàn thành sứ mạng?. 332
2, Đảm bảo công bằng?. 333
3, Bảo vệ môi trường?. 334
4, Đối mặt với vấn đề nhân khẩu học?. 335
5, Gìn giữ bản sắc?. 336
Niềm tin trở lại 337
BẢNG NIÊN ĐẠI 340
NHỮNG CUỘC PHỎNG VẤN. 347
THƯ MỤC CHỌN LỌC. 348
LỜI CẢM ƠN. 363
VỀ CÁC TÁC GIẢ. 366
LỜI NHÀ XUẤT BẢN
Командные высоты (tiếng Việt dịch là Những đỉnh cao chỉ
huy) là tựa đề một bài diễn văn của V.I. Lê-nin. Lê-nin sử
dụng khái niệm này trong báo cáo đọc tại Đại hội lần thứ 4
của Quốc tế Cộng sản để nói về những ngành kinh tế có thể
kiểm soát được hiệu quả và hỗ trợ cho các ngành khác. Thực
ra đây là một thuật ngữ quân sự chỉ những điểm cao quan
trọng mang tính chi phối chiến trường, gọi là cao điểm chiến
lược.
Lê-nin nói: “Chúng tôi buộc phải đi đường vòng. Chủ nghĩa
tư bản nhà nước như chúng tôi đã thiết lập trong nước là
một chủ nghĩa tư bản nhà nước đặc biệt. Nó khác với khái
niệm thông thường về chủ nghĩa tư bản nhà nước. Chúng tôi
nắm tất cả những đỉnh cao chỉ huy”.
Phải chăng chủ nghĩa tư bản nhà nước đặc biệt này chính
là xuất xứ của khái niệm kinh tế thị trường theo định hướng
xã hội chủ nghĩa, nhưng được Lê-nin gọi thẳng là chủ nghĩa
tư bản nhà nước? Chỉ tiếc là sau đó Lê-nin mất nên không rõ
lý thuyết và thực tiễn cụ thể của chủ nghĩa tư bản nhà nước
đặc biệt này như thế nào, có hoạt động được không?
Năm 1998, Daniel Yergin và Joseph Stanislaw đã dùng
thuật ngữ Những đỉnh cao chỉ huy làm tiêu đề cho cuốn sách
của mình: Commanding Heights: The Battle for the World
Economy, mà các bạn đang có bản tiếng Việt trong tay.
Chúng tôi xin cám ơn ông Trần Đình Thiên và nhóm dịch
của ông Phạm Quang Diệu đã dịch và giới thiệu cho NXB Tri
thức cuốn sách rất hấp dẫn này. Trong quá trình chuẩn bị
bản thảo, các anh chị Nguyễn Cảnh Bình, Phạm Hồng Tiến,
Nguyễn Thu Trang và Phan Huyền Dân đã tham gia bổ sung
và hiệu đính bản dịch để cuốn sách có được diện mạo như
ngày hôm nay, chúng tôi xin chân thành cám ơn.
Chúng tôi cũng đã cố gắng chú giải hầu hết những nhân
vật, địa điểm và sự kiện được đề cập trong sách để bạn đọc
thuận lợi cho quá trình theo dõi. Những chú thích nào của
tác giả, chúng tôi đều ghi rõ đó là của tác giả. Ngoài ra,
chúng tôi cũng lược bớt phần Chỉ dẫn và Chú thích các tài
liệu tham khảo trong cuốn sách gốc vì quá dày và phức tạp.
Những độc giả muốn tìm hiểu kỹ hơn phần này có thể tra
cứu sách gốc.
Và cuối cùng, do đây là một cuốn sách lớn và đồ sộ với
phạm vi trình bày các sự kiện trải rộng trên khắp thế giới
trong suốt thế kỷ XX cũng như mức độ phức tạp của cuốn
sách, cùng với năng lực và kiến thức còn nhiều hạn chế nên
trong quá trình biên tập và hiệu đính cuốn sách này, chúng
tôi chắc hẳn không thể tránh khỏi những sai sót. Chúng tôi
rất mong nhận được những đóng góp ý kiến và chỉnh sửa
của bạn đọc để lần tái bản mới sẽ hoàn chỉnh hơn.
Chúng tôi xin chân thành cám ơn Tập đoàn Dữ liệu Quốc
Tế Việt Nam và Đông Dương (IDG) đã tài trợ cho việc xuất
bản cuốn sách này.
Hà Nội, tháng 8/2006
NXB TRI THỨC
LỜI GIỚI THIỆU
Tại sao phải chuyển sang cơ chế thị trường? Tại sao và như thế nào mà sự
chuyển đổi từ kỷ nguyên, trong đó, chính phủ các quốc gia luôn tìm cách
nắm giữ và kiểm soát nền kinh tế nhà nước sang kỷ nguyên với những ý
tưởng về cạnh tranh, mở cửa, tư nhân hóa và bãi bỏ các phép tắc đã và
đang thống trị tư tưởng kinh tế thế giới?
Cách đây 8 năm (năm 1998), công trình nghiên cứu Từ
thần kỳ tới khủng hoảng - những bài học có ích cho Việt
Nam của Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP)
tại Hà Nội về cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ Đông Á
1997-1998 đã đưa ra một khuyến cáo gây sự chú ý đặc biệt.
Đó là khuyến cáo về “thất bại nhà nước” trong việc điều
hành nền kinh tế thị trường, được UNDP coi là nguyên nhân
chính gây ra sự sụp đổ của hàng loạt nền kinh tế “thần kỳ” ở
Đông Á. Đối với nhiều người trong giới nghiên cứu và hoạch
định chính sách ở Việt Nam lúc đó, lời cảnh báo này có phần
gây “sốc”. Đơn giản vì nó đưa ra một luận điểm khá mới mẻ
so với nhận thức phổ biến trong xã hội, mang tính chuẩn
mực giáo khoa nhưng lại khá thiên lệch, quy mọi thứ bất ổn
xảy ra trong nền kinh tế thị trường cho cái gọi là “thất bại thị
trường”. Công trình nghiên cứu này cho rằng “thất bại nhà
nước” vẫn thường xảy ra và gây tai họa to lớn không kém
“thất bại thị trường”.
Thực ra, câu chuyện “thất bại nhà nước” và “thất bại thị
trường” hay mối quan hệ “nhà nước” - “thị trường” không
phải chủ đề nghiên cứu mới hay của riêng công trình do
UNDP thực hiện. Nó chỉ góp thêm một tiếng nói, rất thiết
thực và bổ ích, trực tiếp cho người Việt Nam lúc đó mới
“chập chững” bước vào kinh tế thị trường - một thị trường
mới mở cửa (mới được mươi năm kể từ khi đổi mới), nhằm
làm sáng tỏ thêm một vấn đề có thể coi là “xưa cũ”, một vấn
đề đã từng đeo đẳng, giày vò loài người nhiều thế kỷ mãi
cho tới tận ngày hôm nay.
Cuốn sách mà các bạn đang cầm trên tay cũng là một
công trình được viết trong nỗi ám ảnh của sự giày vò đó. Nó
cũng bàn về vấn đề “nhà nước - thị trường”. Như hàng ngàn
cuốn sách khác, nó bàn về một trong những vấn đề lớn nhất,
phức tạp nhất, gây nhiều “phiền hà” nhất, do đó, cũng là thú
vị nhất của lịch sử phát triển nhân loại.
Nhưng dù là bàn về một chủ đề “xưa cũ”, đây vẫn là một
cuốn sách đáng đọc vì giá trị xuyên suốt lịch sử vấn đề, vì sự
mổ xẻ kỹ càng bản chất vấn đề từ các chiều cạnh khác nhau
của nó, đáng đọc vì tính mục đích và tính định hướng tương
lai của cuốn sách. Tựa đề cuốn sách: Những đỉnh cao chỉ
huy: Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới - đã bao hàm những
giá trị đó. Đọc một cuốn sách có độ dày hơn 800 trang,
trong thời đại mà “văn hóa nghe nhìn” đang lấn lướt “văn
hóa đọc hiểu”, lại về một chủ đề không mới, quả thật là mạo
hiểm. Nhưng khi đã cầm cuốn sách và đọc nó, mọi người sẽ
thấy ngay từ trang đầu tiên rằng đó là một sự mạo hiểm
đáng giá. Hơn 800 trang là độ dày cần thiết và có thể chấp
nhận. Đọc từ trang đầu tiên đến trang cuối cùng của cuốn
sách, điều ta cảm nhận được sẽ là một bức tranh toàn cảnh
đủ chân thực, rất phong phú và sinh động về lịch sử phát
triển của loài người trong suốt thế kỷ XX, một thế kỷ biến
động nhất của lịch sử, được dựng lên xuyên qua một cái trục
quan trọng bậc nhất của nó là trục nhà nước - thị trường.
Như chính các tác giả viết, cuốn sách có nhiệm vụ trả lời
những câu hỏi lớn của lịch sử hiện đại: “Tại sao phải chuyển
sang cơ chế thị trường? Tại sao và như thế nào mà sự
chuyển đổi từ kỷ nguyên, trong đó, chính phủ các quốc gia
luôn tìm cách nắm giữ và kiểm soát nền kinh tế nhà nước
sang kỷ nguyên với những ý tưởng về cạnh tranh, mở cửa,
tư nhân hóa và bãi bỏ các phép tắc đã và đang thống trị tư
tưởng kinh tế thế giới? Liệu những thay đổi này có phải là
không thể đảo ngược? Chúng có phải là một phần của quá
trình phát triển và tiến hóa liên tục? Hơn thế nữa kết quả và
viễn cảnh chính trị, xã hội, kinh tế của sự thay đổi căn bản
này trong mối quan hệ giữa chính phủ và thị trường là gì?”
Giải thích thêm cho việc lựa chọn những câu hỏi đó, cũng
là để xác định một cách tiếp cận đến các câu trả lời, các tác
giả cho rằng “ranh giới giữa chính phủ và thị trường không
thể được phân định dứt khoát bởi một số cuộc hội thảo ôn
hòa. Đây là chủ đề của các cuộc chiến lớn nhỏ về trí tuệ và
chính trị trong suốt một thế kỷ. Các cuộc chiến nói chung đã
tạo nên một trong những vở kịch lớn định hình thế kỷ XX.
Ngày nay, mâu thuẫn giữa thị trường và sự kiểm soát của
chính phủ đã trở nên sâu rộng đến mức đang làm thay đổi cả
thế giới và làm nền cho thế kỷ XXI”.
Theo cách tiếp cận như vậy, cuốn sách chính luận này làm
một cuộc khảo sát lại lịch sử tiến triển, cũng là sự thăng
trầm, của các “đỉnh cao chỉ huy” trong sự giằng co nhà nước
- thị trường, giúp nhận diện rõ hơn thực chất lý luận của quá
trình này. Chúng ta sẽ tìm thấy qua các chương của cuốn
sách những diện mạo khác nhau của nhà nước và thị trường.
Đó là những diện mạo khác nhau trong các giai đoạn phát
triển của lịch sử, giữa các hệ thống chính trị - xã hội, giữa
các châu lục với các nền văn hóa và truyền thống khác nhau,
giữa các trường phái khác nhau. Chân dung lịch sử của nhà
nước, cũng như của thị trường, được cuốn sách vẽ lại từ
nhiều chiều cạnh, góc độ và trong mối tương quan so sánh.
Cuốn sách đáng trân trọng vì nó cung cấp một cái nhìn
khách quan và công bằng về lịch sử, về một đối tượng có
tầm quan trọng sống còn của lịch sử, về một mối quan hệ có
một số phận rất thăng trầm, dễ bị phán xét một cách phiến
diện, thiên lệch, theo kiểu “giậu đổ bìm leo”. Nhà nước và
mối quan hệ nhà nước - thị trường trong đa số trường hợp,
cho đến nay vẫn thường là “nạn nhân” của sự phán xét như
vậy.
Cuốn sách cho người đọc thấy rằng nhờ nắm được “các
đỉnh cao chỉ huy”, nhà nước đã từng đóng vai trò rất to lớn
trong sự phát triển quốc gia. Vai trò này không chỉ thể hiện
ở các nước xã hội chủ nghĩa - kế hoạch hóa tập trung trước
đây mà còn đặc biệt rõ ràng trong các nền kinh tế thuộc hệ
thống tư bản chủ nghĩa, từ các nước phát triển cao nhất cho
đến các nước kém phát triển. Các tác giả đã chứng minh
không bác bỏ được rằng thậm chí ngay cả ở những nước tư
bản phát triển nhất, tức là nơi có nhiều thị trường nhất, thì
nhà nước cũng đã từng - và hiện vẫn đang - đóng vai trò to
lớn, không chỉ là vai trò quan trọng mà còn là yếu tố quyết
định sự phát triển, trong những giai đoạn lịch sử xác định.
Lịch sử các nước Mỹ, Pháp, Đức, Nhật, của các nền kinh tế
thần kỳ Đông Á, của Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam, và của
rất nhiều nước khác đã xác nhận điều đó. Dựng lại lịch sử,
cuốn sách làm một việc là giúp người đọc thấy rõ hơn “bàn
tay hữu hình”, tức là nhà nước, quan trọng đến nhường nào
đối với loài người, cả trong hệ thống XHCN “cũ” lẫn hệ thống
TBCN hiện đang tồn tại. Trong sự biện chứng của lịch sử, các
chứng cứ thực tiễn được cuốn sách nêu ra khẳng định một
điều: bàn tay vô hình của thị trường chỉ thực sự hữu ích một
khi nó kết hợp với bàn tay hữu hình của nhà nước nhằm mục
tiêu phục vụ sự phát triển của nền kinh tế thị trường.
Vì những công lao to lớn, nhà nước xứng đáng được nhận
những bản tụng ca đẹp nhất. Cuốn sách đã đưa ra nhiều
luận cứ, nhiều bằng chứng để chứng minh một cách thuyết
phục nhận định đó. Người đọc, dù đứng trên lập trường nào,
cũng sẽ cảm nhận được sự công bằng lịch sử của phán xét
này.
Nhưng xét về bản chất, cuốn sách này được viết ra không
phải để ngợi ca nhà nước. Nó không phải là bản tụng ca về
nhà nước. Nó mổ xẻ thực tiễn và chứng tỏ rằng bên cạnh
những “công lao” to lớn, nhà nước còn phạm không ít sai
lầm, gây ra nhiều hậu quả, kể cả những hậu quả làm rung
chuyển lịch sử. Sự sụp đổ của hệ thống XHCN thế giới dựa
trên nền tảng cơ chế kế hoạch hóa tập trung hay gần đây
hơn, cuộc khủng hoảng của các nền kinh tế “thần kỳ” của
Đông Á cách đây một thập niên là những ví dụ điển hình
minh chứng cho điều đó. Những sai lầm của nhà nước, như
cuốn sách chỉ ra, hiện diện trong tất cả các hệ thống kinh tế,
ở khắp các châu lục, trong mọi giai đoạn phát triển và có
nguồn gốc lý luận từ các quan niệm khác nhau về vai trò của
nhà nước và thị trường.
Tất nhiên, kể ra đầy đủ, toàn diện “lỗi lầm” của các loại
nhà nước không phải là cách mà các tác giả sử dụng để xóa
nhòa các ranh giới, làm mờ đi bản chất của nhà nước. Mục
tiêu của cuốn sách là rõ ràng: cần phải chỉ ra thất bại nhà
nước mà không bị sự chi phối của các thiên kiến, làm rõ các
nguyên nhân lịch sử của chúng để giúp nền kinh tế thị
trường vận hành hiệu quả hơn.
Thiết nghĩ cuốn sách đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh của
mình. Nhưng cũng cần nói thêm rằng đây là cuốn sách dựng
lại chân dung lịch sử để hướng tới tương lai.
Đối diện với loài người là một thế giới ngày càng toàn cầu
hóa. Trong thế giới đó, không gian thu hẹp lại, thời gian
được rút ngắn lại, các hàng rào biên giới hạ thấp, và thế giới
trở thành một “ngôi làng”. Khi đó, nền kinh tế thị trường vận
hành với nhiều quy tắc mới. Toàn cầu hóa, như các tác giả
viết, là một thách thức đối với nhà nước. Vì vậy mà vai trò
và chức năng của nhà nước chắc chắn cũng sẽ có những
thay đổi mạnh mẽ. Quyền lực nhà nước bị giới hạn trong
phạm vi quốc gia có thể sẽ xung đột với quá trình toàn cầu
hóa các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội. Khi đó, câu
hỏi đặt ra sẽ là: “những đỉnh cao chỉ huy” mà các nhà nước quốc gia luôn muốn chiếm lấy để “khống chế” nền kinh tế thị
trường liệu có những giá trị nào? Nhà nước sẽ tham gia vào
quá trình phát triển mang tính toàn cầu với những công cụ
và phương cách nào?
Đó là những câu hỏi rất lớn đang đặt ra. Cũng là về nhà
nước - thị trường, về “những đỉnh cao chỉ huy” nhưng với nội
dung rất mới. Cuốn sách tiếp cận đến các câu hỏi này không
chỉ để gợi suy. Nó còn là những câu trả lời. Có thể những câu
trả lời hãy còn xa mới đầy đủ và đúng đắn. Song tất cả
những gì hiện có trong cuốn sách là rất bổ ích, cả từ góc độ
nhận thức luận lẫn phương pháp luận.
Đối với Việt Nam chúng ta, một đất nước đã 20 năm đi
vào quỹ đạo phát triển kinh tế thị trường và mở cửa theo
định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình này, nhiều
“đỉnh cao chỉ huy” đã được Nhà nước bàn giao lại cho Thị
trường. Nhờ đó, nền kinh tế đã gặt hái được nhiều thành
công ngoạn mục. Nhưng dường như quá trình này vẫn chưa
hoàn thành. Khuynh hướng muốn “giành lại”, “ôm chặt” lấy
các “đỉnh cao chỉ huy” vẫn còn rất mạnh. Trên thực tế, vẫn
đang tồn tại tình trạng “thiếu và thừa” nhà nước. Thiếu ở nơi
cần, thừa ở nơi đã đủ. Đó là một nghịch lý phát triển mà
chúng ta đang chấp nhận và phải trả giá. Tham nhũng, hiệu
quả đầu tư thấp, chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh
chậm được cải thiện, cải cách thị trường bị phanh hãm, v.v…
có nguồn gốc từ nghịch lý này.
Giờ đây, khi quá trình cải cách thị trường vẫn chưa hoàn
thành, nền kinh tế nước ta lại bước vào một giai đoạn phát
triển mới về chất: hội nhập sâu hơn và toàn diện hơn vào
nền kinh tế thế giới. Cơ hội nhiều hơn, lớn hơn. Nhưng rủi ro,
thách thức cũng gay gắt và khốc liệt hơn. Số phận của nền
kinh tế đang tùy thuộc vào chỗ cái nào trong số đó - cơ hội
hay thách thức - sẽ trở thành hiện thực sớm hơn.
Chắc chắn trong việc giải quyết vấn đề sinh tử này, Nhà
nước sẽ đóng một vai trò lớn chưa từng thấy. Nhưng vai trò
đó thực sự là gì? Và bằng cách nào để thực hiện nó đúng
đắn?
Những khó khăn mà chúng ta đang gặp phải trong quá
trình cải cách hành chính, hay rộng hơn, cải cách nhà nước
và hệ thống chính trị, cho thấy rõ mức độ phức tạp của việc
trả lời các câu hỏi mà đất nước đang bắt buộc phải trả lời đó.
Trong lộ trình đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi đó, có
thể tin rằng cuốn sách này là một người bạn tốt.
Xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc.
Hà Nội, ngày 28 tháng 6 năm 2006
PGS. TS. TRẦN ĐÌNH THIÊN
VIỆN KINH TẾ VIỆT NAM
- Xem thêm -