Tài liệu Skkn một số biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 6 tuổi theo hướng lấy trẻ làm trung tâm

MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC CHO TRẺ 5-6 TUỔI THEO HƯỚNG LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU: I.1. Lý do chọn đề tài: “Mẫu giáo tốt mở đầu nền giáo dục tốt” Như chúng ta đã biết giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, là bậc học mở đầu cho nền giáo dục ngay từ những năm tháng đầu đời trẻ đã được đến trường, được các cô giáo chăm sóc, giáo dục. Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển toàn diện về 5 mặt phát triển: thể chất, ngôn ngữ, nhận thức, thẩm mĩ, tình cảm và kỹ năng xã hội. Ở độ tuổi này tâm hồn trẻ rất ngây thơ và trong sáng, thế giới xung quanh đối với trẻ tất cả đều mới lạ với biết bao điều kỳ diệu và muôn vàn câu hỏi “Vì sao lại thế?” hay “Vì sao thế nhỉ?”…luôn là những câu hỏi thắc mắc, là những điều trẻ luôn khao khát muốn biết, muốn tìm hiểu và khám phá Khám phá khoa học mang lại nguồn biểu tượng vô cùng phong phú, đa dạng, sinh động, đầy hấp dẫn với trẻ thơ, từ môi trường tự nhiên (cỏ cây, hoa lá, những sự vật, hiện tượng xung quanh ….) đến môi trường xã hội (công việc của mỗi người trong xã hội, mối quan hệ của con người với nhau …) và trẻ hiểu biết về chính bản thân mình, vì thế trẻ luôn có niềm khao khát khám phá, tìm hiểu về chúng. Khám phá khoa học đòi hỏi trẻ phải sử dụng tích cực các giác quan chính vì vậy sẽ phát triển ở trẻ năng lực quan sát, tư duy, khả năng phân tích, so sánh, tổng hợp… nhờ vậy khả năng cảm nhận của trẻ sẽ nhạy bén, chính xác, những biểu tượng, kết quả trẻ thu nhận được trở nên cụ thể, sinh động và hấp dẫn hơn. Khám phá khoa học là phương tiện để giao tiếp và làm quen với môi trường xung quanh, để giao lưu và bày tỏ nguyện vọng của mình hình thành và nhận thức sự vật, hiện tượng xung quanh mà giáo dục thái độ ứng xử đúng đắn với thiên nhiên, với xã hội cho trẻ. Thông qua hoạt động học này, hình thành cho trẻ kĩ năng quan sát, tư duy, phân tích tổng hợp khái quát. Khám phá khoa học với trẻ mầm non là quá trình tham gia các hoạt động thăm dò, tìm hiểu thế giới tự nhiên qua đó giúp trẻ được hoạt động và tự phục vụ bản thân. Những công việc đó có thể sẽ là bài học trải nghiệm tốt cho trẻ. Theo Tiến sĩ Phan Thị Thu Hiền “Chương trình giáo dục mầm non tốt là một chương trình lấy trẻ làm trung tâm. Có nghĩa là nó được xây dựng dựa trên hứng thú, nhu cầu, kinh nghiệm và khả năng của trẻ. Chương trình này sẽ tạo cơ hội cho trẻ phát triển toàn diện, không chỉ chú trọng tới sự phát triển trí tuệ mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển thể chất và khả năng giao tiếp xã hội của trẻ”. Xuất phát từ đặc điểm đó, ngành giáo dục mầm non đã nghiên cứu để đổi mới hình thức giáo dục theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, có nghĩa là tạo mọi cơ hội cho trẻ được tham gia vào các hoạt động. Từ đó, trẻ tiếp thu những kiến thức trong hoạt động khám phá khoa học cũng như kiến thức các hoạt động khác một cách nhẹ nhàng, giúp trẻ hiểu sâu, nhớ lâu mà không mang tính chất gò ép, áp đặt đảm bảo cho trẻ “ Học bằng chơi, chơi mà học”. Qua đó phát triển khả năng ghi nhớ, chú ý, phát triển tư duy và tính sáng tạo của trẻ Muốn thực hiện tốt biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm thì đòi hỏi chúng ta phải có kiến thức, có kỹ năng tổ chức các hoạt động, luôn có sự đổi mới trong các phương pháp tổ chức. Bản thân tôi là một giáo viên mầm non tôi không ngừng học tập nâng cao trình độ, tu dưỡng và rèn luyện để trang bị cho bản thân mình những kiến thức cơ bản, nhằm tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm đạt hiệu quả cao. Thực trạng ở trường Mẫu giáo EaH'leo có 11 lớp học với các lớp học được rãi rác ở các thôn buôn vì phòng học của nhà trường còn thiếu thốn nên không đủ phòng học cho trẻ học tập trung tại một điểm trường. Vì thế phải mượn hội trường thôn buôn để trẻ học nhờ. Bên cạnh đó điều kiện cơ sở vật chất, đồ dùng dạy học, đồ chơi còn hạn chế. Đòi hỏi giáo viên phải linh động tự làm đồ dùng, đồ chơi từ những nguyên vật liệu phế thải để phục vụ cho công việc giáo dục trẻ đạt hiệu quả cao hơn. Bên cạnh đó đội ngũ giáo viên của nhà trường đa số là giáo viên trẻ nên 2 kinh nghiệm trong công tác giảng dạy chưa thật sự sâu sắc. Đặc biệt là đối với việc tổ chức các hoạt động cho trẻ theo hướng “lấy trẻ làm trung tâm” là điều mới mẻ với đội ngũ giáo viên trong trường tôi. Trong cách tổ chức hoạt động, trẻ chưa được tham gia trải nghiệm, giao tiếp mà giáo viên còn đi sâu vào việc lấy giáo viên làm trung tâm, giáo viên hay nói nhiều, thường ít sử dụng câu hỏi mở để phát huy tính sáng tạo, tư duy của trẻ. Vì thế luôn dẫn đến trẻ bị thụ động, chưa phát huy được trí tưởng tượng và sự sáng tạo của trẻ nên chưa đạt được kết quả cao trong công tác giáo dục. Khi thực hiện chương trình mầm non, đặt biệt là đối với hoạt động khám phá khoa học, đây là hoạt động mà đòi hỏi trẻ phải được quan sát, phán đoán, so sánh, trẻ phải tư duy thì mới có thể trả lời tốt các câu hỏi “ vì sao lại thế?” hay “vì sao thế nhỉ”… Tôi luôn băn khoăn, tìm tòi để tổ chức hoạt động khám phá khoa học theo hướng lấy trẻ làm trung tâm để đạt được chất lượng cao. I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài: I.2.1. Mục tiêu của đề tài Nhiệm vụ chính của đề tài là nghiên cứu, tìm ra nhiều biện pháp khác nhau phù hợp với từng chủ đề, chủ điểm để dạy trẻ, giúp trẻ hứng thú trong hoạt động khám phá khoa học theo hướng “lấy trẻ làm trung tâm”. I.3. Đối tượng nghiên cứu : Một số biện pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5-6 tuổi theo hướng lấy trẻ làm trung tâm I.4. Giới hạn nghiên cứu: Lớp Lá 7 Trường Mẫu Giáo EaH’Leo I.5. Phương pháp nghiên cứu: - Nghiên cứu lí thuyết làm cơ sở lí luận cho đề tài - Tổng quan và tổng hợp tài liệu, hình ảnh thực tế - Xử lí tài liệu, hình ảnh phù hợp đề tài - Tổng kết kinh nghiệm II. PHẦN NỘI DUNG 3 II.1. Cơ sở lí luận: Trong lý luận dạy và học, trước đây vai trò của nhà giáo dục và vai trò của học sinh được biết đến đó là hoạt động lấy giáo viên làm trung tâm. Nhưng trong những năm gần đây, một xu hướng tất yếu mà chúng ta cần học hỏi ở các nước trên thế giới và thay đổi đó là dạy học “Lấy trẻ làm trung tâm”. Ở độ tuổi trẻ mẫu giáo lớn (5 – 6 tuổi), trẻ ghi nhớ có chủ định và có khả năng tập trung tốt, bền vững hơn. Khả năng tư duy trực quan hình tượng của trẻ phát triển mạnh mẽ. Ở độ tuổi này xuất hiện tư duy trực quan với đồ vật, đó là trẻ đi sâu tìm hiểu mối quan hệ giữa các sự vật hiện tượng và có nhu cầu tìm hiểu bản chất của chúng, trẻ đã bắt đầu lĩnh hội được tri thức ở trình độ khái quát cao và một số khái niệm sơ đẳng, ở trẻ phát triển chức năng ký hiệu của ý thức và trẻ đang ở bước đầu của quá trình tư duy trìu tượng. Trong các hoạt động giáo dục ở trẻ mẫu giáo, hoạt động học là một trong những hoạt động chủ đạo. Thông qua hoạt động học trẻ được trải nghiệm đó là trẻ được học qua thực tế, qua việc làm, qua khám phá tìm hiểu và trẻ được giao tiếp đó là chia sẻ với bạn và học từ mọi người, trẻ được diễn đạt chia sẻ suy nghĩ và mong muốn của bản thân. Qua đó, trẻ suy nghĩ và vận dụng những điều đã lĩnh hội được vào việc giải quyết các tình huống. Nhiệm vụ của cô giáo trong tổ chức hoạt động khám phá lấy trẻ làm trung tâm chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở giúp trẻ tiếp thu kiến thức. Việc tổ chức hoạt động khám phá khoa học theo hướng lấy trẻ làm trung tâm tạo ra một không gian mở cho trẻ, khuyến khích trẻ phát triển tư duy cho trẻ khám phá về đặc điểm nổi bật và ích lợi sự việc hiện tượng quen thuộc, một vài mối quan hệ đơn giản giữa sự vật với môi trường xung quanh, cách chăm sóc bảo vệ chúng, đồng thời trau dồi khả năng quan sát, so sánh nhận xét phán đoán của trẻ hình thành ở trẻ thái độ đúng đắn với sự vật hiện tượng sự vật xung quanh trẻ. II.2.Thực trạng vấn đề: Việc tổ chức cho trẻ khám phá môi trường xung quanh từ lâu đã được đưa vào. Trong thực tế là giáo viên mầm non tôi rất quan tâm và đã biết cách cho trẻ tham 4 gia vào hoạt động khám phá đạt được một số hiệu quả nhất định nhưng kết quả đạt được chưa cao vì lí do còn dạy trẻ theo hướng lấy giáo viên làm trung tâm, cô hướng dẫn nhiều, nói nhiều, trẻ ít được trải nghiệm, thực hành và trao đổi nên chưa phát huy ở trẻ tính tích cực sáng tạo. Trẻ còn thụ động trong các hoạt động, chưa mạnh dạn tự tin, các tiết dạy chưa đem lại hiệu quả cao. Hơn nữa trường có số lượng trẻ đồng bào dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ khá cao so với số trẻ trong toàn trường nên về ngôn ngữ trẻ bất đồng khi tham gia vào hoạt động thì khả năng tiếp thu của trẻ còn nhiều hạn chế và đa số trẻ chưa tự diễn đạt được mong muốn của bản thân như khi trẻ chưa hiểu hoặc không hiểu thì trẻ chưa mạnh dạn, tự tin để trao đổi với cô giáo để hiểu được những điều mình muốn biết. a. Thuận lợi - khó khăn: * Thuận lợi: Được sự quan tâm của phòng giáo dục huyện, Ban giám hiệu nhà trường, đồng nghiệp và quý phụ huynh, bản thân cũng đã được trực tiếp đứng lớp đối tượng 5-6 tuổi nên cũng đã tích góp được một số kinh nghiệm, nắm chắc các phương pháp dạy học, lập kế hoạch phù hợp với từng độ tuổi. Trường luôn tạo điều kiện cho các giáo viên tham gia lớp tập huấn chuyên đề. Ban giám hiệu trường quan tâm và sự giúp đỡ của chuyên môn, đồng nghiệp. Tham gia dự giờ đồng nghiệp tại các lớp, cũng như dự giờ của các bạn đồng nghiệp trong khi thao giảng, trong các đợt tập huấn chuyên môn, trong các hội thi giáo viên giỏi cấp trường, cấp huyện. Cha mẹ học sinh luôn quan tâm tới con em và nhiệt tình kết hợp với nhà trường trong công tác chăm sóc và giáo dục trẻ. Bản thân tôi là một người yêu nghề, mến trẻ và thích tìm hiểu, tiếp cận phương thức giáo dục mới. * Khó khăn: Giáo viên tổ chức hoạt động khám phá tìm hiểu môi trường xung quanh còn gò bó, chưa linh hoạt, chưa thật sự lấy trẻ làm trung tâm, cô giáo còn nói nhiều, trẻ ít 5 được hoạt động, đa số học sinh là người dân tộc thiểu số nên khó khăn về giao tiếp. Trẻ chưa tự giải quyết tình huống mà còn nhờ vào sự can thiệp của cô giáo. b. Thành công - hạn chế. * Thành công: Tôi đã theo dõi và thực hiện phương pháp này trong 2 năm và kết quả đạt được cũng nhiều khả quan: Trẻ đã phát huy được năng lực quan sát, khả năng phân tích, so sánh, tổng hợp… nhờ vậy khả năng cảm nhận của trẻ trở nên nhạy bén, chính xác, những biểu tượng, kết quả trẻ thu nhận được trở nên cụ thể, sinh động và hấp dẫn hơn, trẻ hứng thú hơn khi tham gia vào các hoạt động. * Hạn chế: Lớp học với 100% trẻ đều là dân tộc thiểu số, ngôn ngữ giữa cô và trẻ bất đồng, cô nói trẻ không hiểu, trẻ nói cô không hiểu. Bên cạnh đó mỗi trẻ một đặc điểm tâm sinh lý, tính cách, sở thích khác nhau, nhận thức của trẻ cũng không đồng đều, một số trẻ khả năng tiếp thu rất nhanh, một số trẻ lại quá chậm dường như khi cô nói trẻ không hiểu lời nói của cô, cô nói sao thì trẻ nói vậy, thường hay lặp lại lời nói của cô. Dẫn đến nhận thức của trẻ cũng chênh lệch nhau, có trẻ thì tiếp thu rất nhanh khi cô cho trẻ quan sát, thực hành, trải nghiệm thì trẻ rất hứng thú và đưa ra nhận xét của mình rất tốt, nhưng cũng có một số trẻ thì lại nhút nhát, ngôn ngữ bất đồng nên trẻ khó hiểu. Đề tài này khó áp dụng đối với giáo viên chưa có kinh nghiệm trong việc tổ chức các hoạt động dạy trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, giáo viên tổ chức các hoạt động chung còn gò bó, chưa linh hoạt, chưa gây được sự hứng thú cho trẻ trong hoạt động. Mặc khác đề tài này muốn thực hiện tốt đòi hỏi người thực hiện phải luôn có sự đổi mới, tìm tòi những nguyên vật liệu sẵn có trong tự nhiên và nguyên vật liệu phế thải để làm đồ dùng, đồ chơi tự tạo phục vụ cho tiết học, người thực hiện phải thật sự đầu tư vào các phương pháp giáo dục trẻ mới đạt kết quả cao. 6 Đề tài này chưa thật sự sâu và rộng, gói gọn trong vai trò của một cá nhân là giáo viên chủ nhiệm mong muốn học sinh của lớp mình thực hiện được kết quả tốt nhất nên những biện pháp đưa ra có thể còn nhiều hạn chế. c. Mặt mạnh - mặt yếu. * Mặt mạnh: Đề tài này hoàn toàn ứng dụng được ở mọi trường học với mọi phạm vi vùng miền khác nhau bởi bất kì một lớp học nào cũng có giáo viên chủ nhiệm, hầu hết các cháu ở trường Mầm Non đều được học 2 buổi / ngày. Giáo viên chủ nhiệm luôn gần gũi với trẻ nên giáo viên dễ dàng nhận biết được đặc điểm, sở thích của từng trẻ, nắm bắt được tình hình và khả năng học tập của từng trẻ trong lớp mình. Từ đó cô sẽ có những biện pháp hữu hiệu để tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm. * Mặt yếu: Đề tài này sẽ khó thực hiện nếu giáo viên không có kiến thức, kỹ năng tổ chức các hoạt động cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm, giáo viên không thật sự quan tâm, yêu thương, gần gũi trẻ, giáo viên không chịu khó làm đồ dùng tự tạo. Thì cô giáo sẽ không có biện pháp để tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm. d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động. - Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, chúng khác nhau về thể chất, tình cảm, xã hội, trí tuệ, hoàn cảnh gia đình, văn hóa và tâm lý. Do đó, mỗi trẻ em có hứng thú, cách học và tốc độ học tập khác nhau có những trẻ thì khả năng tiếp thu và tư duy rất trừu tượng nhưng có những trẻ thì khả năng tiếp thu còn hạn chế. Đứng trước các sự vật, hiện tượng xung quanh đời sống của trẻ, có trẻ rất tò mò, muốn tìm hiểu và thích được khám phá những sự vật, hiện tượng xung quanh trẻ, trẻ hay đặt ra câu hỏi như: “ Vì sao lá cây lại rung?”, “ Vì sao lại có gió?”...Nhưng có trẻ thì lại nhút nhát, không tìm cách giải quyết khi gặp khó khăn, trẻ thụ động. 7 - Đa số trẻ là dân tộc thiểu số nên ngôn ngữ của trẻ còn bất đồng, khó khăn trong khi giao tiếp - Có những trẻ mới đi học năm đầu tiên nên trẻ còn bỡ ngỡ, rụt rè, chưa mạnh dạn trong giao tiếp đặc biệt là khi trẻ chưa hiểu và muốn biết được những điều trẻ chưa biết nhưng trẻ lại không dám hỏi, kinh nghiệm nhận thức của trẻ còn nghèo nàn, khả năng chú ý ghi nhớ và khả năng diễn đạt của trẻ còn hạn chế. e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra: Để tìm ra được các biện pháp và thực hiện những biện pháp đó sao cho thật hữu hiệu và đạt kết quả cao trong việc tổ chức các hoạt động khám phá khoa học theo hướng “lấy trẻ làm trung tâm” để giúp trẻ hoạt động một cách hứng thú, trẻ tự mình biết giải quyết các vấn đề trong môi trường xung quanh gần gũi trẻ, tạo cho trẻ cảm giác thoải mái, tự tin khi tham gia vào các hoạt động. Tôi đã rất quan tâm đến lớp học của mình, luôn quan sát trẻ các hoạt động hằng ngày. Thực tế, tôi nhận thấy: Khi chưa áp dụng các biện pháp tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ theo hướng “lấy trẻ làm trung tâm” thì tôi thấy đa số trẻ trong lớp còn thụ động, trẻ tham gia vào hoạt động chưa hứng thú, những kiến thức cô truyền đạt đến trẻ chưa đạt kết quả cao, chưa phát huy được tư duy, tưởng tượng, nhận thức của trẻ còn hạn chế và dẫn đến ngôn ngữ của trẻ cũng kém phát triển, trẻ còn nhút nhát, chưa tự tin khi tham gia vào các hoạt động ở lớp. Lớp học với số lượng học sinh là 26 trẻ trong đó 100% là trẻ dân tộc thiểu số, một số trẻ đã được học qua chương trình lớp chồi và một số trẻ thì chưa được học qua chương trình lớp chồi, đặc điểm tâm sinh lý, môi trường sống của trẻ khác nhau. Dẫn đến nhận thức của trẻ cũng không đồng đều. Bên cạnh đó phòng học phải mượn hội trường của thôn buôn nên cơ sở vật chất cũng còn nhiều hạn chế dẫn đến việc giáo dục trẻ còn gặp nhiều khó khăn. Có trẻ thì rất nhanh nhẹn, hiếu động, trẻ thích tìm tòi, khám phá, trẻ tham gia vào các hoạt động một cách hứng thú, nhưng cũng có trẻ thì lại nhút nhát, thụ động 8 không mạnh dạn giơ tay trả lời câu hỏi của cô, thậm chí ngay khi cô gọi tên trẻ mà trẻ vẫn không dám trả lời câu hỏi của cô. II.3. Giải pháp, biện pháp: a.Mục tiêu của giải pháp, biện pháp: Giáo viên xây dựng kế hoạch phù hợp với đặc điểm nhận thức của trẻ lớp mình trực tiếp giảng dạy. Giáo viên tổ chức hoạt động khám phá khoa học linh hoạt theo từng chủ đề, giúp trẻ phát huy tính tích cực. Trẻ được thõa mãn nhu cầu khám phá, trải nghiệm. Giúp cha mẹ học sinh có sự phối hợp tốt với nhà trường và hiểu được ý nghĩa, tầm quan trọng của các hoạt động giáo dục ở trường mầm non. b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp: Dạy trẻ làm quen với hoạt động khám phá khoa học có một tầm quan trọng trong quá trình giáo dục trẻ mầm non. Đặc biệt là trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Vì thông qua việc dạy trẻ khám phá môi trường xung quanh đã rèn cho trẻ khả năng quan sát, so sánh, phân loại, khả năng chú ý tư duy tưởng tượng. Khám phá khoa học nhằm củng cố hoá kiến thức, mở rộng vốn hiểu biết từ thế giới xung quanh và qua đó làm giàu vốn từ cho trẻ. Trẻ nhận biết phân biệt âm đúng chuẩn, đồng thời phát triển ngôn ngữ, diễn đạt rõ ràng mạch lạc. Hoạt động khám phá khoa học theo hướng “lấy trẻ làm trung tâm” là trẻ được khám phá khoa học về: Các bộ phận cơ thể con người, đồ vật và chất liệu, thực vật và động vật, các hiện tượng tự nhiên như: thời tiết, nước, không khí ánh sáng, mặt trời, mặt trăng, …Trẻ được trải nghiệm, được học qua thực tế, qua việc làm, qua khám phá tìm tòi. Cô giáo chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở cho trẻ. Qua đó, khuyến khích trẻ phát triển tư duy và giúp trẻ lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc. 9 * Một số biện pháp thực hiện: 1.Chuẩn bị các điều kiện và phương tiện cho trẻ làm quen với hoạt động khám phá khoa học theo hướng lấy trẻ làm trung tâm * Môi trường trong và ngoài lớp: Khác với những cấp học khác trẻ mầm non luôn thích thú muốn tìm tòi, khám phá với những môi trường sinh động như cỏ cây, hoa lá, con vật… Với đủ sắc màu là yếu tố tác động trực tiếp đến trẻ hằng ngày. Môi trường trang trí lớp, môi trường học tập, môi trường vui chơi…có vai trò quan trọng đến sự phát triển trí tưởng tượng, óc sáng tạo, tư duy cho trẻ thông qua các hoạt động giáo dục trẻ. Đối với việc trang trí môi trường lớp học tôi luôn quan tâm hàng đầu. Tôi cùng trẻ đưa ra ý tưởng để trang trí môi trường lớp học sao cho phù hợp với chủ đề. Với chủ đề thế giới động vật môi trường lớp học sẽ được trang trí từ những sản phẩm được chính trẻ tạo ra như sản phẩm trẻ vẽ, tô màu, xé dán…sẽ góp phần giúp trẻ biết thêm về đặc điểm cấu tạo, cách vận động, môi trường sống… của từng con vật. Từ đó trẻ hiểu thêm về các sự vật thông qua vật thật và tạo cho trẻ cảm giác thích thú với những sản phẩm do trẻ tạo ra. Hình ảnh trẻ trang trí chủ đề từ sản phẩm tạo hình của trẻ 10 Bên cạnh đầu tư trang trí phù hợp với chủ đề, tôi cùng trẻ làm đồ dùng đồ chơi tự tạo từ những nguyên vật liệu mở, sắp xếp đồ dùng sao cho thu hút trẻ, vừa tạo cho trẻ khám phá, trải nghiệm thông qua hoạt động góc. Ví dụ: Khi thực hiện chủ đề: “ Nghề nghiệp” + Ở góc thiên nhiên là góc dành riêng cho trẻ để khám phá xung quanh. Ở góc này tôi trồng rất nhiều cây xanh. Tôi bố trí sẵn bình nước tưới để khi trẻ tham gia ở hoạt động góc để trẻ vừa chăm sóc cây và khám phá các loại cây. Trong quá trình chăm sóc ở góc thiên nhiên, trẻ được hình thành kỹ năng, kỹ xảo lao động, được bồi dưỡng phẩm chất yêu lao động, yêu thiên nhiên, có ý thức trách nhiệm trong công việc được giao. Trẻ thực hành chăm sóc cây xanh 11 * Đồ dùng đồ chơi: Trẻ mầm non luôn thích thú với cái đẹp, đồ dùng đồ chơi phải hấp dẫn, sinh động và đa dạng. Ngoài những đồ dùng, đồ chơi được nhà trường cấp cho tranh dạy khám phá khoa học, lô tô các loại... Với từng chủ đề khác nhau trong năm học tôi tổ chức cho trẻ cùng làm đồ dùng, đồ chơi cùng cô và những đồ dùng đó được sử dụng vào các tiết học. Bên cạnh đó tôi luôn tìm tòi, sưu tầm các loại tranh ảnh, hình ảnh, các con vật, cây cỏ, hoa lá ... có hình ảnh đẹp sử dụng trong việc cho trẻ khám phá khoa học. Tận dụng các hình ảnh ở đốc lịch, bìa, hoạ báo, ảnh cũ, các nguyên vật liệu phế thải ... Vừa trang trí lớp vừa làm đồ dùng đồ chơi. Tôi tận dụng những nguyên vật liệu phế thải như vỏ sò, vỏ ốc, bìa cát tông, vỏ hộp sữa, quả bóng nhựa…Sau đó tôi tổ chức cho trẻ thực hiện làm đồ dùng đồ chơi để trẻ được trải nghiệm, biết được cấu tạo và cách sử dụng của đồ dùng, đồ chơi. Trẻ vẽ tranh về các con vật, cỏ cây, hoa lá, hoặc các sản phẩm nặn những đồ vật xung quanh trẻ, các sản phẩm tạo hình, tranh từ những phế liệu, thể hiện vốn hiểu biết phong phú của trẻ về môi trường xung quanh. Với những đồ dùng, đồ chơi trẻ được tham gia làm cùng cô, khi tôi đưa vào sử dụng trong tiết dạy khám phá khoa học, tôi thấy trẻ rất hào hứng, trẻ hiểu biết nhiều, quan sát rất tốt, tìm rất nhanh các vật mẫu cô đưa ra, so sánh và phân loại cũng rất rõ ràng, rành mạch, ngôn ngữ rất phát triển, tư duy của trẻ nhanh hơn và chính xác hơn. Bởi vì trong quá trình làm đồ dùng, đồ chơi trẻ đã được biết đặc điểm, cấu tạo của từng loại con vật, từng loại phương tiện giao thông và cũng như từng loại hoa, quả…mà trẻ đã được làm. Ví dụ: Đang thực hiện chủ đề “ Động vật” thì tôi cùng trẻ thu gom các bìa cát tông, xốp bitis, cuộn giấy vệ sinh, vỏ sò, vỏ ốc, quả bóng nhựa, thìa sữa chua… để làm một số loại động vật Ví dụ: Đang thực hiện chủ đề ‘thực vật” thì tôi tận dụng những nguyên vật liệu phế thải như chai nước ngọt, bông gối, kẽm, giấy vệ sinh… để làm một số loại cây và một số loại quả 12 Ví dụ: Đang thực hiện chủ đề ‘phương tiện giao thông” thì tôi tận dụng những nguyên vật liệu phế thải như hộp sữa, can nước rửa chén, chai sữa chua, que đè lưỡi để làm một số phương tiện giao thông theo ý thích của trẻ. Hình ảnh trẻ cùng cô làm đồ dùng tự tạo 13 Những sản phẩm cô và trẻ cùng làm từ những nguyên vật liệu phế thải 14 2. Sử dụng một số trò chơi, nhằm tạo sự hứng thú cho trẻ hoạt động khám phá khoa học: Đối với trẻ mầm non thì hoạt động chủ đạo của trẻ đó là “Chơi mà học - học mà chơi” thông qua trò chơi trẻ sẽ lĩnh hội được kiến thức, trò chơi sẽ giúp trẻ tiếp thu những kiến thức một cách dễ dàng và sâu sắc nhất, giúp trẻ nhớ lâu hơn. Trong hoạt động khám phá khoa học sau thời gian trò chuyện, đàm thoại trẻ được hoạt động, được tham gia vào các trò chơi hứng thú, trẻ không chỉ ngồi nghe cô nói và trả lời các câu hỏi của cô mà trẻ còn có cơ hội để bộc lộ các hiểu biết của mình thông qua các trò chơi, trò chơi nhằm cũng cố lại những kiến thức trọng tâm của hoạt động có chủ đích, bổ sung và phát triển thêm các tri thức mà trẻ vừa lĩnh hội, tái tạo lại biểu tượng đã học thông qua những hoạt động thực tiễn. Do đó, trò chơi cũng cố trong giờ hoạt động khám phá là rất quan trọng. Giáo viên lựa chọn và sử dụng những trò chơi càng phong phú, đa dạng thì các tri thức trẻ lĩnh hội càng sâu sắc và trẻ càng nhớ lâu hơn. Ví dụ 1: Khi cho trẻ làm quen với chủ đề thực vật cô có thể tổ chức cho trẻ chơi với các trò chơi sau đây: * Trò chơi 1: “Ai chọn đúng” – Chuẩn bị: 2 giỏ đựng trái cây với nhiều loại trái cây khác nhau – Cách chơi: Chia trẻ thành 2 nhóm trong một thời gian là một bản nhạc, đội nào xếp được nhiều quả theo đặc điểm thì đội đó chiến thắng. – Luật chơi: Thi xem đội nào xếp được nhiều quả theo đặc điểm thì đội đó chiến thắng + Nhóm quả nhiều hạt + Nhóm quả mọc thành chùm * Trò chơi 2: “Thu hoạch” Sử dụng trong tiết: khám phá khoa học “ phân loại nhóm rau” – Chuẩn bị: Một số loại rau ăn củ, rau ăn quả và rau ăn lá – Cách chơi: Chia làm 3 đội, số lượng trẻ ở mỗi đội bằng nhau. Khi nghe tiếng nhạc thì lần lượt từng trẻ sẽ bật qua vòng thể dục lên thu hoạch đúng loại rau của 15 đội mình sau đó bỏ vào giỏ của đội mình rồi chạy về đứng cuối hàng tiếp tục đến bạn kế tiếp lên thực hiện. Khi kết thúc bản nhạc là trò chơi kết thúc. + Nhóm 1: Rau ăn củ +Nhóm 2: Rau ăn quả +Nhóm 3: Rau ăn lá – Luật chơi: Mỗi lần lên thu hoạch quả mỗi bạn chỉ được thu hoạch 1 quả. Trò chơi 3: Cây cần gì để sống – Chuẩn bị một tờ giấy rô ki và một số hình ảnh về cây xanh và tranh rời về hình ảnh ông mặt trời, bình tưới ước bón phân, hình ảnh con người chăm sóc cây. – Cách chơi: Cho trẻ chơi theo nhóm hoặc cá nhân. Cô phát cho trẻ một rổ đựng tranh rời. Trẻ chọn các bức tranh mô phỏng công việc làm đối với cây gắn vào và kể về tranh mình vừa gắn. 3: Tạo điều kiện cho trẻ trải nghiệm, suy luận, phán đoán và đưa ra kết luận Để trẻ được trải nghiệm, suy luận, phán đoán và đưa ra kết luận thông qua hoạt động khám phá khoa học tôi thường xuyên cho trẻ tham gia trải nghiệm tìm hiểu các hiện tượng thông qua hoạt động thực hành thí nghiệm để trẻ thấy được những thay đổi của thế giới xung quanh, luôn tạo cho trẻ sự hứng thú, kích thích trẻ tích cực hoạt động, phát triển ở trẻ tính tò mò, ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tòi, phát triển óc quan sát, phán đoán và các năng lực hoạt động trí tuệ. Những thí nghiệm do trẻ trực tiếp làm sẽ giúp trẻ nhớ lâu, nắm vững được kiến thức và có thể đưa ra những kết luận từ thực tế. Ví dụ: Cho trẻ làm thí nghiệm cây cần gì để sống * Mục đích: Cho trẻ thấy cây cần thức ăn và nước để mọc thành cây non. * Đối tượng: Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. * Chuẩn bị: Hạt đậu đen, đậu xanh, hạt lúa… 4 cái khay nhỏ đựng đất và bình tưới nước. * Cách tiến hành: Cô cho trẻ thực hành theo 3 nhóm. Ngâm hạt vào trong nước ấm khoảng 2 đến 3 tiếng rồi lấy ra. Gieo hạt vào 4 khay nhỏ. Hằng ngày, mỗi nhóm sẽ 16 quan sát và tưới nước vào khay của nhóm mình và tại khay này hạt sẽ nẩy mầm và lớn dần. Còn 1 khay không tưới nước hạt sẽ không nẩy mầm. + Cho trẻ đoán và giải thích tại sao hạt gieo trên khay của nhóm mình có thể nẩy mầm và mọc lên, còn hạt gieo trên khay khô không được tưới nước thì không nẩy mầm được. + Cô cho trẻ tự làm thực nghiệm và nói về kết quả thực nghiệm của mình. * Giải thích và kết luận: Trong hạt có mầm sống và hằng ngày chúng ta cho cây uống nước nên hạt đã nảy mầm. Còn khay không tưới nước hạt không có nước uống nên hạt không thể nẩy mầm 4. Cho trẻ quan sát vật thật để trẻ trải nghiệm và khám phá. Trẻ mầm non là lứa tuổi rất hiếu động, thích tòm tòi, thích khám phá. Đối với những vật xung quanh khi trẻ được nhìn thấy, trẻ không chỉ quan sát rồi đưa ra kết luận về vật đó mà trẻ rất thích thú với việc được sờ, ngửi, ném…Vì vậy một trong những phương pháp giáo dục mang lại hiệu quả cao nhất đối với trẻ khi tổ chức hoạt động khám phá là phương pháp thực hành và trải nghiệm. Thông qua các thao tác nhìn, sờ, ném, ngửi…trẻ dễ dàng lĩnh hội nắm bắt và khắc sâu kiến thức. Khi tổ chức hoạt động khám phá khoa học thiếu những thao tác thực hành trải nghiệm thì trẻ không tập trung chú ý và sẽ không khắc sâu được kiến thức và rất dễ mau quên. Ở lứa tuổi mẫu giáo trẻ chưa có sự tưởng tượng đa dạng, phong phú, vốn hiểu biết cũng như những kinh nghiệm sống của trẻ còn ít nên khi giải quyết vấn đề trong cuộc sống cũng như những thắc mắc về thế giới xung quanh trẻ còn gặp khó khăn, trẻ chưa tự mình giải quyết những thắc mắc mà còn phụ thuộc vào người lớn. Để giúp trẻ có thể hiểu thêm nhiều hơn về thế giới xung quanh, trẻ có khả năng tư duy để giải quyết được vấn đề và hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh trẻ thì khi dạy trẻ trong các hoạt động khám phá khoa học tôi thường xuyên tận dụng các vật thật để dạy trẻ. Khi cho trẻ được tiếp xúc với vật thật thì tôi nhận thấy trẻ hứng thú và nắm bắt kiến thức một cách rõ ràng nhất. 17 Tạo điều kiện cho trẻ thực hành trải nghiệm với sự vật hiện tượng chính là cho trẻ luôn luôn làm quen với sự vật hiện tượng xung quanh một cách trực tiếp như nhìn, sờ, nếm, ngửi. Trong qua đó trẻ được bộc lộ tính cách và được hình thành phát triển tâm lý và phát triển thêm vốn từ cho trẻ. Ví dụ: Với chủ đề “thế giới thực vật” khi cho trẻ tìm hiểu về một số loại hoa. Tôi chuẩn bị một số loại hoa thật như: hoa hồng, hoa cúc, hoa huệ…cho trẻ quan sát lần lượt từng loại hoa và nhận xét được đặc điểm của mỗi loại hoa. Sau đó cô lần lượt cho trẻ sờ, ngửi hoa và cho trẻ đưa ra nhận xét về mùi hương, đặc điểm, cấu tạo của mỗi loại hoa. Trẻ mầm non rất hiếu động, trẻ thích được khám phá, thích được trải nghiệm. Thay vì cô giáo cho trẻ xem hình ảnh và đặt ra hàng loạt câu hỏi để trẻ trả lời thì trong mỗi hoạt động, tôi cho trẻ quan sát vật thật, sau đó để trẻ đưa ra nhiều ý kiến nhận xét để tìm ra đầy đủ và chính xác đặc điểm vật được quan sát. Nhằm phát huy được tính sáng tạo, tư duy và hiểu biết của trẻ. Ví dụ : Với chủ đề động vật cho trẻ tìm hiểu về một số động vật sống dưới nước Tôi chuẩn bị một số vật thật: Con cua, con cá, con tôm cho trẻ quan sát lần lượt từng con vật và cho trẻ nhận biết được đặc điểm của từng con vật, cho trẻ đưa ra nhận xét về từng con vật như cách di chuyển, môi trường sống, đặc điểm cấu tạo… Khi được quan sát vật thật như vậy thì trẻ sẽ dễ dàng đưa ra được nhận xét của mình về từng con vật một cách chính xác hơn và trẻ sẽ thấy hứng thú. Từ đó so sánh rất rõ ràng và phân loại cũng rất tốt hơn. 18 Trẻ quan sát vật thật để trẻ trải nghiệm và khám phá 5. Cho trẻ hoạt động theo nhóm. Trong xã hội hiện đại các mối quan hệ ngày càng được mở rộng, việc biết cách hòa đồng, biết cách làm việc theo nhóm, tận dụng sức mạnh của tập thể để đạt kết quả tốt nhất trong học tập và công việc là vô cùng quan trọng. Việc hợp tác với các bạn trong nhóm sẽ giúp trẻ thấy được sự đoàn kết, gần gũi với nhau sẽ tạo nên sức mạnh và mang lại thành công. Việc học tập, làm việc theo nhóm sẽ giúp trẻ và trẻ được thảo luận với nhau để đưa ra phương án trả lời đúng nhất, ở đó trẻ được trao đổi được kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau, giúp trẻ phát huy được tư duy, óc sáng tạo một cách tốt nhất. Vì vậy trong khi tổ chức hoạt động khám phá khoa học tôi luôn tạo cơ hội cho trẻ chơi và làm việc theo nhóm với các trẻ khác, trẻ sẽ tự tìm hiểu, khám phá theo nhóm của mình. Các thành viên trong nhóm sẽ thảo luận, trao đổi ý kiến giữa các thành viên trong nhóm và đưa ra 19 câu trả lời. Sau đó, các bạn nhóm khác sẽ có ý kiến bổ sung cho nhóm bạn. Cô giáo chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở giúp trẻ lĩnh hội kiến thức. Ví dụ: Trong hoạt động khám phá “phân loại động vật”. + Cô sẽ cho trẻ chia thành 3 nhóm để trẻ khám phá. Mỗi nhóm sẽ tìm hiểu một nhóm động vật: Động vật nuôi trong gia đình, động vật sống dưới nước, một số loại côn trùng + Cô gợi mở để các thành viên trong nhóm sẽ thảo luận về nhóm động vật của nhóm mình. Sau đó, một bạn đội trưởng thay mặt cho nhóm sẽ lên trình bày đặc điểm của nhóm động vật của nhóm mình. Các thành viên của nhóm khác sẽ lắng nghe và bổ sung ý kiến (nếu có). Cô giáo sẽ là người lắng nghe những ý kiến của trẻ và bổ sung, sau đó đưa ra kết luận từ những ý kiến đúng của trẻ về 3 nhóm động vật. Và trẻ tự rút ra bài học biết yêu thương, chăm sóc các loại vật nuôi Hình ảnh trẻ hoạt động theo nhóm 6. Kết hợp với với phụ huynh. Trẻ mầm non dễ nhớ nhưng cũng rất dễ quên. Vì thế, tôi thường xuyên trao đổi với phụ huynh vào giờ đón - trả trẻ để hiểu được tính cách, năng lực, trình độ của từng cá nhân trẻ và để phụ huynh rèn thêm cho trẻ khi về nhà. Gia đình phối hợp với cô giáo để quan tâm đến chế độ sinh hoạt của trẻ về việc dạy trẻ cách ứng sử đúng đắn, giáo dục lòng yêu thương con người và sự vật xung quanh mình. 20