Tài liệu Sử dụng các phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5 6 tuổi ở huyện thạnh phú, tỉnh bến tre

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Đào Diễm Hiền SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO TRẺ MẪU GIÁO 5- 6 TUỔI Ở HUYỆN THẠNH PHÚ, TỈNH BẾN TRE LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Đào Diễm Hiền SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO TRẺ MẪU GIÁO 5- 6 TUỔI Ở HUYỆN THẠNH PHÚ, TỈNH BẾN TRE Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục mầm non) Mã số :60 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ QUỐC MINH Thành phố Hồ Chí Minh - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cả công trình nghiên cứu là do tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Học viên cao học ĐÀO DIỄM HIỀN LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường ĐHSP TP.HCM và quý Thầy Cô khoa Giáo dục Mầm non, quý Thầy Cô Phòng Sau Đại học Trường ĐHSP TP.HCM đã giúp đỡ nhiệt tình, quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận văn tại trường. Đặc biệt, tôi xin thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Trần Thị Quốc Minh đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin cảm ơn Ban giám hiệu và giáo viên các Trường Mầm Non tại Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre đã tạo điều kiện cho tôi có thể tiến hành khảo sát khi nghiên cứu đề tài này. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ rất nhiệt tình của Ban giám hiệu và tập thể giáo viên Trường mẫu giáo Hòa Lợi, Trường mẫu giáo Quới Điền, Trường mẫu giáo Tân Phong, Trường mẫu giáo Mỹ An, Trường Mẫu giáo Thới Thạnh... Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn sẽ xem xét và đóng góp những ý kiến quý báu cho đề tài này được hoàn thiện hơn. Sau cùng, tôi cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và tất cả những người thân đã luôn ở bên tôi ủng hộ, động viên, chia sẻ với tôi khi tham gia chương trình học Cao học cũng như hoàn thành luận văn đúng hạn. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 3 năm 2018 Học viên cao học ĐÀO DIỄM HIỀN MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề......................................................................................6 1.1.1. Những nghiên cứu về kỹ năng sống và phương pháp giáo dục kỹ năng sống trên thế giới 6 1.1.2. Những nghiên cứu về kỹ năng sống và phương pháp giáo dục kỹ năng sống tại Việt Nam 12 1.2. Lý luận về các phương pháp giáo dục kỹ năng sống............................................. 15 1.2.1. Khái niệm về kỹ năng sống............................................................................ 15 1.2.2. Phân loại kỹ năng sống.................................................................................. 16 1.2.3. Khái niệm về giáo dục kỹ năng sống............................................................. 21 1.2.4. Nội dung giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi.........................................22 1.3. Khái niệm về các phương pháp giáo dục kỹ năng sống........................................22 1.3.1. Khái niệm về phương pháp giáo dục, phương pháp giáo dục kỹ năng sống 22 1.3.2. Các phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ........................................... 23 1.3.3. Những lưu ý khi sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ41 1.3.4. Ý nghĩa của việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi............................42 1.4. Đặc điểm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.................................................................... 44 1.4.1. Sự phát triển hoạt động học tập..................................................................... 44 1.4.2. Sự phát triển trí tuệ........................................................................................ 44 1.4.3. Sự phát triển ngôn ngữ................................................................................... 46 1.4.4. Sự phát triển tình cảm, ý chí.......................................................................... 46 1.4.5. Sự phát triển ý thức về bản thân.................................................................... 47 1.4.6. Sự chuẩn bị cho trẻ vào lớp một.................................................................... 48 1.5. Quá trình hình thành kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 49 1.6. Những thuận lợi và khó khăn khi sử dụng phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi................................................................................................... 50 1.6.1. Thuận lợi....................................................................................................... 49 1.6.2. Khó khăn....................................................................................................... 50 Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 52 Chương 2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO TRẺ 5 – 6 TUỔI Ở HUYỆN THẠNH PHÚ, TỈNH BẾN TRE 54 2.1. Khái quát điều tra thực trạng................................................................................. 54 2.1.1. Mục đích khảo sát.......................................................................................... 54 2.1.2. Nhiệm vụ khảo sát thực trạng........................................................................ 54 2.1.3. Phương pháp và đối tượng khảo sát............................................................... 54 2.1.4. Khách thể khảo sát......................................................................................... 56 2.1.5. Tiến trình khảo sát......................................................................................... 58 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi ở trường mầm non.............................................................. 59 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên mầm non và cán bộ quản lý về giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi 60 2.2.2. Những phương pháp giáo viên mầm non sử dụng để giáo dục kĩ năng sống cho trẻ và những kĩ năng sống trẻ đạt được 70 2.2.3. Thực trạng mức độ hiệu quả của các phương pháp giáo dục kĩ năng sống của giáo viên mầm non 72 2.2.4. Thực trạng mức độ phù hợp của các phương pháp giáo dục kĩ năng sống với trẻ mầm non 74 2.2.5. Những đề xuất của giáo viên mầm non khi sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 77 2.3. Đề xuất một số giải pháp sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi ở trường mầm non.............................................................. 82 2.3.1. Những định hướng đề xuất giải pháp............................................................. 82 2.3.2. Những nguyên tắc đề xuất giải pháp.............................................................. 83 2.3.3. Một số giải pháp sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non 5 – 6 tuổi 83 2.3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp..................................................................... 87 2.4. Khảo nghiệm một số giải pháp sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non.................................................... 88 2.4.1. Mục đích khảo nghiệm.................................................................................. 88 2.4.2. Nội dung khảo nghiệm................................................................................... 88 2.4.3. Tổ chức khảo nghiệm.................................................................................... 89 2.4.4. Kết quả khảo nghiệm..................................................................................... 89 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 92 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ SƯ PHẠM................................................................ 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 97 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý GD KNS Giáo dục kĩ năng sống GV Giáo viên GVMN Giáo viên mầm non KNS Kĩ năng sống MG Mẫu giáo MN Mầm non PP Phương pháp PP GDKNS Phương pháp giáo dục kĩ năng sống DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng phương pháp và đối tượng khảo sát................................................. 56 Bảng 2.2. Trình độ chuyên môn của giáo viên mầm non.......................................... 56 Bảng 2.3. Thâm niên công tác của giáo viên mầm non và cán bộ quản lý................58 Bảng 2.4. Nhận thức của giáo viên mầm non và cán bộ quản lý về kĩ năng sống.....60 Bảng 2.5. Nhận thức của giáo viên mầm non và cán bộ quản lý về nội dung giáo dục kĩ năng sống trẻ 5 – 6 tuổi 61 Bảng 2.6. Mức độ sử dụng thường xuyên các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi 71 Bảng 2.7. Mức độ hiệu quả của các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi (với câu hỏi này chỉ tập trung hỏi GVMN) 73 Bảng 2.8. Mức độ phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ của các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi 74 Bảng 2.9. Mức độ phù hợp với điều kiện sống của trẻ và các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi 76 Bảng 2.10. Những khó khăn trong việc sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non của giáo viên mầm non 77 Bảng 2.11. Những khó khăn trong việc sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non của cán bộ quản lý 79 Bảng 2.12. Những đề xuất trong việc sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non của giáo viên mầm non 80 Bảng 2.13. Những đề xuất trong việc sử dụng các phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ở trường mầm non, của cán bộ quản lý 81 Bảng 2.14. Tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất................................... 89 Bảng 2.15. Chênh lệch giữa mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp đề xuất 91 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Biểu đồ trình độ chuyên môn của giáo viên mầm non............................. 57 Biểu đồ 2.2. Biểu đồ trình độ chuyên môn của cán bộ quản lí..................................... 57 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Quá trình hình thành kĩ năng sống cho trẻ.................................................. 49 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Hiện nay, với nhịp sống hối hả trong một xã hội hiện đại đòi hỏi con người phải hoạt động không ngừng. Do đó, những KNS hết sức cần thiết giúp con người đủ bản lĩnh để tiếp thu tri thức và đạt đến sự thành công là yêu cầu vô cùng cấp thiết, bởi theo Kinixti – Học giả Mĩ “Sự thành công của mỗi người chỉ có 15% là dựa vào kỹ thuật chuyên ngành, còn 85% là dựa vào những quan hệ giao tiếp và khả năng xu thế của người đó”. Giáo dục KNS cho trẻ nhằm giúp cho trẻ có những kinh nghiệm trong cuộc sống, biết được những điều nên làm và không nên làm, giúp trẻ biết hợp tác cùng bạn, xây dựng tính độc lập, kích thích óc tò mò, khả năng sáng tạo biết yêu thương, chia sẻ, biết lắng nghe người khác nói, đồng thời biết diễn đạt ý của mình trong nhóm bạn. Giai đoạn cuối tuổi mẫu giáo (5-6 tuổi), trẻ rất cần được trang bị các kỹ năng sống cần thiết để chuẩn bị học tập ở trường tiểu học và để hạn chế bớt những sai phạm, lúng túng, thậm chí nguy hiểm khi độc lập giải quyết cá tình huống xảy ra trong cuộc sống hàng ngày. Do đó, nếu đứa trẻ được giáo dục KNS ngay từ khi còn bé hay ở lứa tuổi mầm non là giai đoạn trẻ học, tiếp thu và lĩnh hội những giá trị sống để phát triển nhân cách. Mục tiêu GDMN đã xác định: “Giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mĩ, hình hành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ vào lớp một, hình thành và phát triển ở trẻ những chức năng tâm sinh lý, năng lực và phẩm chất mang tính nền tảng, những KNS cần thiết phù hợp lứa tuổi, khơi dậy và phát triển tối đa khả năng tiềm ẩn, đặt nền tảng ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời”. Ngoài ra còn xây dựng cho trẻ lòng tự tin chủ động và biết cách xử lý các tình huống trong cuộc sống khi tiếp nhận thử thách, đặt nền tảng cho trẻ trở thành người có trách nhiệm trong cuộc sống khi tiếp nhận thử thách cuộc sống, hài hòa trong tương lai, góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, ngăn ngừa các vấn đề xã hội, các hành vi lệch lạc của trẻ em và bảo vệ quyền con người. Do đó, người GVMN ngoài việc hướng dẫn cho trẻ các hoạt động trong trường, lớp, giáo dục trẻ lễ phép, ngoan ngoãn. Bên cạnh đó, nhiệm vụ quan trọng hơn nữa của 2 GVMN còn phải chú trọng đến việc GD KNS cho trẻ. Hiện nay, tất cả các GVMN đều học bồi dưỡng thường xuyên qua tài liệu tập huấn Module 39 về GD KNS cho trẻ MG. Tài liệu giúp giáo viên nắm được các PP GDKNS cho trẻ. Tuy nhiên, điều cần làm rõ ở đây là các giáo viên có ứng dụng các phương pháp vào thực tiễn hay không? Nếu có thì ứng dụng thế nào, có hiệu quả hay không? Thực tế chúng ta dễ dàng bắt gặp đứa trẻ 5-6 tuổi vẫn còn được cha mẹ chăm bẫm từng li từng tí: Từ việc vệ sinh cá nhân, mặc quần áo đến việc đúc thức ăn…Do mỗi gia đình đều có từ 1-2 đứa con, có gia đình chỉ có một đứa con. Mọi người trong gia đình từ ông bà, cha mẹ rất mực yêu thương và nuông chiều con cháu của mình. Và từ đó xuất hiện “Hội chứng con một” dẫn đến trẻ thiếu kỹ năng giao tiếp với ông bà, cha mẹ, không có thái độ giúp đỡ, quan tâm những người thân bất kỳ việc gì. Trẻ bế tắc khi phải xử lý các tình huống bất ngờ đến với trẻ từ cuộc sống thực do thiếu tự tin, thiếu bản lĩnh để vượt qua khó khăn, thiếu sáng tạo, ý tưởng và dễ nản chí… Những thực trạng trên đã báo hiệu về hoạt động GD KNS cho trẻ từ các trường mầm non, là cơ sở để GVMN phải nhìn nhận, đánh giá lại các PP mình sử dụng. Chính những điều trên đã thoi thúc tôi muốn đi sâu vào tìm hiểu thực trạng sử dụng các PP GD KNS cho trẻ của GVMN trên địa bàn huyện nơi tôi công tác. Thạnh Phú là một huyện nghèo của tỉnh Bến Tre, là một trong những huyện có nhiều xã vùng sâu có điều kiện kinh tế xã hội đặc biêt khó khăn. Số lượng trường mầm non trên địa bàn có: 18 trường mầm non công lập, 3 trường tư thục mới mở. Nhiều trường có số lượng lớp thấp từ 4-5 lớp, có 4/18 trường có tổ chức bán trú. Đa số trẻ chỉ học 2 buổi/ ngày vì chưa đủ điều kiện tổ chức bán trú cho trẻ, mỗi lớp chỉ có 1 giáo viên, còn nhiều trường cơ sở vật chất còn thiếu thốn, phụ huynh đa phần là nông dân lao động. Vì vậy, chất lượng giáo dục mầm non ở đây thế nào? Nhận thức của GVMN ở đây về KNS có đúng không? Thực trạng sử dụng các PP GDKNS cho trẻ ra sao? Những khó khăn, trở ngại nào GVMN gặp phải khi sử dụng các PP GDKNS cho trẻ. Do đó, chúng tôi đã chọn đề tài: “Sử dụng các phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre” để nghiên cứu. 3 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về phương pháp giáo dục kỹ năng sống, đề tài khảo sát thực trạng sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre. Từ đó đề xuất một số giải pháp giúp GVMN sử dụng các PP GD KNS cho trẻ hiệu quả hơn. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi của GVMN. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Sử dụng các phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre. 4. Giả thuyết khoa học Việc sử dụng các phương pháp GD KNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre đạt mức độ chưa cao. Nguyên nhân chính là do: GVMN dạy lớp 5-6 tuổi chưa có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của PP GD KNS đối với sự phát triển toàn diện của trẻ, bên cạnh đó giáo viên chưa nắm đầy đủ nội dung GD KNS, chưa sử dụng đúng, chưa hiệu quả trong quá trình thực hiện. Nếu khảo sát và phân tích đúng thực trạng sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre thì sẽ có cơ sở đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử các PP GDKNS cho trẻ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa một số lý luận có liên quan đến PP GD KNS và việc sử dụng các PP GDKNS cho trẻ 5-6 tuổi. 5.2. Khảo sát thực trạng sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre 5.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre 4 6. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng sử dụng các PP GD KNS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở một số trường mầm non Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre - Địa bàn khảo sát: Một số trường mầm non thuộc địa bàn Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre 7. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được tiến hành thông qua việc phối hợp đồng bộ một số phương pháp sau: 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Tìm kiếm, đọc, phân tích và tổng hợp tài liệu phục vụ cho đề tài nghiên cứu như các sách giáo khoa, sách chuyên ngành, luận văn, luận án, các tạp chí,... 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Chúng tôi tiến hành quan sát việc thực hiện PP GDKNS của GV, các kỹ năng của trẻ thông qua hoạt động học, hoạt động vui chơi và những sinh hoạt hằng ngày. Qua đó, có thể nhận định rõ hơn về thực trạng PP GDKNS của GVMN và kỹ năng trong hoạt động của trẻ. Từ đó đưa ra những biện pháp tác động phù hợp nâng cao PP GDKNS cho trẻ. 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Mục đích: Dùng để điều tra xem GVMN đã sử dụng những kỹ năng sống nào cho trẻ, phương pháp và cách thức tiến hành như thế nào mà trẻ 5 – 6 tuổi còn ở mức độ thấp. - Nội dung: Tiến hành xây dựng bản Anket, xin ý kiến bằng cách dùng hệ thống các câu hỏi nhiều lựa chọn để tìm hiểu thực trạng về PPGD KNS của trẻ MN 5 – 6 tuổi. - Cách tiến hành điều tra: + Xây dựng phiếu điều tra + Phát phiếu điều tra cho giáo viên (có hướng dẫn trả lời) + Thu phiếu, xử lý và phân tích số liệu điều tra. 5 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn - Mục đích: Phương pháp này hỗ trợ phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, đồng thời cung cấp một số thông tin cụ thể nhằm tăng độ tin cậy và sức thuyết phục của phương pháp điều tra. - Nội dung: Phỏng vấn một số giáo viên trường mầm non về những thuận lợi, khó khăn, việc tổ chức hoạt động khi sử dụng PPGD KNS cho trẻ nhằm rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi. Phỏng vấn một số hiệu trưởng trường mầm non trên địa bàn ở một số trường mầm non Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre nhằm tìm ra PP GDKNS cho trẻ 5 – 6 tuổi. 7.2.4. Phương pháp nghiên cứa hồ sơ Nghiên cứu kế hoạch GD KNS cho trẻ của GVMN, giáo án. Dựa trên cơ sở lý luận về KNS và thực tiễn sử dụng các PP GD KNS cho trẻ để nhận xét kế hoạch của GVMN. Từ đó tìm ra được những điểm mạnh, điểm yếu về PPDG KNS của GV để có biện pháp phát huy ưu điểm và khắc phục nhược điểm. 7.2.5. Phương pháp thống kê toán học Bằng việc sử dụng một số thuật toán của toán học thống kê. Các phương pháp này được sử dụng với mục đích xử lý và trình bày các số liệu và để kiểm chứng độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu khẳng định tính khả thi của giải pháp đã đề xuất. 8. Những đóng góp mới của luận văn - Đánh giá thực trạng sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi ở một số trường mầm non ở Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre (nội dung các PP, mức độ sử dụng, mức độ phù hợp, hiệu quả sử dụng, khó khăn khi sử dụng). - Đề xuất một số giải pháp nhằm hỗ trợ GVMN sử dụng các PP GDKNS cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi tại các trường mầm non ở huyện Huyện Thạnh Phú, Tỉnh Bến Tre được hiệu quả hơn. 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÁC PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về kỹ năng sống và phương pháp giáo dục kỹ năng sống trên thế giới Trên thế giới, việc nghiên cứu KNS đã được nhiều tổ chức con người quan tâm và tìm hiểu, vì đây là một trọng điểm trong việc nghiên cứu và phát triển con người. Trước tiên, những khái niệm về kỹ năng sống đã được đề cập đến trong những nghiên cứu của UNESCO khi cho rằng: “KNS là năng lực cá nhân giúp cho việc thực hiện đầy đủ chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày”. Bên cạnh đó, UNICEF cũng đề cập đến khái niệm, đặc điểm và những con đường hình thành kỹ năng sống, trong nhiều nghiên cứu khác nhau. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng nghiên cứu về kỹ năng sống như là một năng lực cá nhân. Ở các nước phương tây, việc GD KNS đã vận dụng một cách tổng hợp quan điểm của những nghiên cứu của các tổ chức như WHO, UNICEF để GD KNS cho thanh thiếu niên. Nhiều áp dụng chuyên biệt đã định hướng rèn luyện KNS của thanh thiếu niên dựa trên các nhóm kỹ năng như: Kỹ năng thuộc về tâm lý cá nhân, kỹ năng trong mối quan hệ với người khác, kỹ năng cộng đồng và kỹ năng làm việc. Bên cạnh đó, việc huấn luyện hay trang bị KNS còn được vận dụng một cách lồng ghép và tích hợp có kế hoạch trong từng môn học khác nhau trong chương trình học. Từng môn học và từng kế hoạch bài dạy đều thể hiện rõ yêu cầu hình thành KNS trong kế hoạch bài giảng một cách cụ thể thông qua những hoạt động rất chi tiết. Vào cuối những năm 1960, thuật ngữ KNS được những nhà tâm lí học thực hành đưa ra và coi đó như một khả năng xã hội quan trọng trong việc phát triển cá nhân. Đến năm 1979, Gilbert Botvin (Tiến sĩ người Mĩ – nhà khoa học hành vi và giáo sư tâm thần học) đã công bố một chương trình đào tạo KNS có hiệu quả cao cho các thanh thiếu niên từ lớp 7 đến lớp 9. Thông qua các module tương tác, chương trình đã tạo ra cơ hội cho người học được tiếp cận với những kĩ năng xã hội như: Quyết đoán, tư duy phê phán, ra quyết định, giải quyết vấn đề để thể hiện sự từ chối sử dụng các 7 chất gây nghiện như thuốc lá. Chương trình gồm các tài liệu hướng dẫn giáo viên, học sinh và một băng audio thư giãn đã được triển khai trong nhiều trường học khác nhau, từ các trường trung học đến các trung tâm tạm giam người chưa thành niên đã thu được kết quả ấn tượng. Trên thế giới, việc nghiên cứu kỹ năng sống đã được nhiều tổ chức con người quan tâm và tìm hiểu, vì đây là một trọng điểm trong việc nghiên cứu và phát triển con người. Trước tiên, những khái niệm về kỹ năng sống đã được đề cập đến trong những nghiên cứu của UNESCO khi cho rằng: “Kỹ năng sống là năng lực cá nhân giúp cho việc thực hiện đầy đủ chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày”. Bên cạnh đó, UNICEF cũng đề cập đến khái niệm, đặc điểm và những con đường hình thành kỹ năng sống, trong nhiều nghiên cứu khác nhau. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cũng nghiên cứu về kỹ năng sống như là một năng lực cá nhân. Ở các nước phương tây, việc giáo dục kỹ năng sống đã vận dụng một cách tổng hợp quan điểm của những nghiên cứu của các tổ chức như WHO, UNICEF để giáo dục kỹ năng sống cho thanh thiếu niên. Nhiều áp dụng chuyên biệt đã định hướng rèn luyện hệ kỹ năng sống của thanh thiếu niên dựa trên các nhóm kỹ năng như: Kỹ năng thuộc về tâm lý cá nhân, kỹ năng trong mối quan hệ với người khác, kỹ năng cộng đồng và kỹ năng làm việc. Bên cạnh đó, việc huấn luyện hay trang bị kỹ năng sống còn được vận dụng một cách lồng ghép và tích hợp có kế hoạch trong từng môn học khác nhau trong chương trình học. Từng môn học và từng kế hoạch bài dạy đều thể hiện rõ yêu cầu hình thành kỹ năng sống trong kế hoạch bài giảng một cách cụ thể thông qua những hoạt động rất chi tiết. Tại Mỹ, năm 1989, Bộ lao động Mỹ đã thành lập Ủy ban thư ký về Rèn luyện các kỹ năng cần thiết (The secretary’s comission on achieving necessary skills – SCANS). Mục đích của ủy ban này nhằm thúc đẩy nền kinh tế bằng nguồn lao động kỹ năng cao và công việc thu nhập cao. Họ khẳng định rằng chỉ trang bị những kỹ năng cần thiết cho người lao động, đặc biệt là những kỹ năng để họ thích ứng, thì mới cải thiện được hiệu quả lao động. Năm 1989, Bộ Lao Động Mỹ cũng thành lập một Ủy ban Thư Kí về rèn luyện các kỹ năng cần thiết (The Secretary’s Commission on Achieving Necessary Skill- 8 Scans). Thành viên của ủy ban này đến từ nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, kinh doanh, doanh nhân, người lao động, công chức,… nhằm mục đích “Thúc đẩy nền kinh tế bằng nguồn lao động kỹ năng cao và thu nhập cao”. Tại Úc(1990- 2002), Hội đồng kinh doanh Úc và Phòng thương mại và công nghiệp Úc với sự bảo trợ của Bộ Giáo dục- Đào tạo và Khoa học Úc và Hội đồng giáo dục quốc gia Úc đã xuất bản quyển tài liệu “Kỹ năng hành nghề cho tương lai” (2002). Quyển sách đề cập đến những kỹ năng và kiến thức mà người lao động cần phải có, trong đó liên quan đến nhiều kỹ năng sống. Kỹ năng hành nghề (Employability skills) là các kỹ năng cần thiết không chỉ để có việc làm mà còn để tiến bộ trong tổ chức khi phát huy tiềm năng của cá nhân và đóng góp các định hướng chiến lược của tổ chức [19]. Tài liệu “Six steps to an emotionally intelligent teenager: Teaching social skills to your teen” của tác giả James Windell đưa ra bài tập và những ý tưởng thực tế để các bậc cha mẹ có thể rèn luyện và điều chỉnh một thiếu niên một cách vững chắc cho một cuộc sống thành công. Hàng loạt các tác giả nghiên cứu và ra đời các sách sau: Sách “Life Skill Education and Curucylum” của tác giả Gracious Thomas nhấn mạnh vai trò của giáo viên, nhằm giáo dục kỹ năng sống dựa vào hệ thống giá trị cho công tác phòng, chống nhiễm HIV/AIDS. Ngoài việc phát triển một kế hoạch khả thi của hành động, tác giả cũng đã phát triển một chương trình có thể được điều chỉnh bởi một hệ thống giáo dục trong nước [47]. Tác giả Nic Compton cung cấp cách để giải quyết những vấn đề làm bối rối và làm choáng ngợp trước những thách thức của cuộc sống cho mọi lứa tuổi. Hướng dẫn này hỗ trợ giảng viên, các bậc phụ huynh xử lý gồm tất cả các tình huống khó xử trong cuộc sống. Sách được đề cập từng bước hướng dẫn, dễ thực hiện cho mọi lứa tuổi [51]. Tác giả Deborah Carroll đề cập đến 10 điều quan trọng cần lưu ý khi dạy con em; làm thế nào để công việc, các chuyến đi mua sắm, các kỳ nghỉ và các tình huống khác trở thành cơ hội học tập những kỹ năng thực hành quan trọng; chỉ ra cách để giúp các em rèn luyện cách cư xử tốt và các giá trị tốt đẹp mà không cần giảng dạy dai dẳng, và hướng dẫn để phát triển lòng tự trọng và kỹ năng sống lâu dài thông qua công 9 việc hằng ngày [50]. Ester A. Leutenberg, John J. Liptak cho rằng kỹ năng sống thực sự quan trọng hơn chỉ số thông minh. Kỹ năng sống là những kỹ năng vô giá của người sử dụng hằng ngày, cho phép họ tạo ra cuộc sống mà họ mong muốn. Chỉ số thông minh của một người có kỹ năng sống gồm cả thể chất, tinh thần, sự nghiệp, tình cảm, xã hội, trí thông minh. Tác giả Pat Broadhead cung cấp cho học sinh một bộ công cụ hoàn hảo cho việc nhận xét và tham gia vào các trò chơi của trẻ. Sách của tác giả giúp cho các giáo viên, đặc biệt là các giáo viên trẻ hiểu được mối quan hệ giữa việc phát triển trí thông minh với sự phát triển về ngôn ngữ - đạt được trạng thái tốt về cảm xúc [51]. Năm 2004, nhà xuất bản Brookes – Mỹ đã hợp tác với một nhóm tác giả như: Baker, Bruce L, Brighlman, Alan J, Blacher, Jan B, Heifetz, Louis J, Hinshaw, Stephen R, Murphy, Diane M xuất bản cuốn “ Dạy kỹ năng sống hằng ngày cho trẻ”. Cuốn sách là tập hợp hệ thống các kỹ năng sống cần thiết cho trẻ từ 3 -15 tuôi và hướng dẫn một cách cụ thể nhắm giúp cho phụ huynh dạy kỹ năng sống cho trẻ thông qua các hoạt động thường ngày trog gia đình mà không phải phụ huynh phụ thuộc quá nhiều vào việc đến trường của trẻ. Những năm đầu thập niên 90 (thế kỷ XX), một số nước gần với Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á và cả Châu Á nói chung như: Ấn Độ, Lào, Campuchia, Indonexia, Malaysia, Thái Lan,…việc nghiên cứu kỹ năng sống theo hướng áp dụng thử nghiệm rất được quan tâm, và triển khai chương trình dạy kỹ năng sống ở các bậc học phổ thông từ mầm non cho đến Trung học phổ thông. Mục tiêu chung của giáo dục kỹ năng sống được xác định là: “Nhằm nâng cao tiềm năng của con người để có hành vi thích ứng và tích cực nhằm đáp ứng nhu cầu, sự thay đổi, các tình huống của cuộc sống hằng ngày, đồng thời tạo ra sự đổi thay và nâng cao chất lượng cuộc sống”. Điển hình như tại Ấn Độ, kỹ năng sống được xem là khả năng giúp tăng cường sự lành mạnh về tinh thần và năng lực của con người. Kỹ năng sống có thể hiểu bao gồm: kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, giao tiếp, quan hệ liên nhân cách, ra quyết định, đàm phán, tự nhận thức, đối phó với stress và cảm xúc, từ chối, kiên định và hài hòa…[53]. 10 Ở Lào (1997- 2002), GD KNS được thực hiện với những nội dung cơ bản như: Kỹ năng giao tiếp có hiệu quả; Kỹ năng tư duy sáng tạo; Kỹ năng giải quyết vấn đề… Trong khi thực hiện, một số bài học kinh nghiệm đã được chỉ rõ như: Cần phải biên soạn, in ấn nhiều tài liệu hướng dẫn để phổ biến cho người dạy và người học. Đồng thời cần tăng cường việc đào tạo giáo viên trực tiếp GD KNS ở các trường về nội dung và PP tích cực hơn. Ở Campuchia, KNS được đào tạo chính quy trong nhà trường và được coi như là những nhân tố chính trong chính sách giáo dục nhằm kết nối giáo dục với nhu cầu thị trường để phát triển kinh tế xã hội. Sự kết nối này sẽ nâng cao tính hiệu quả nghề nghiệp của người học sau khi tốt nghiệp và tăng cường sự đầu tư của địa phương và quốc tế, đồng thời sẽ tạo ra nhu cầu tự học của người học. Chương trình GD KNS trong các trường chính quy đều hướng tới giúp người học có khả năng áp dụng kiến thức của các môn học khác nhau vào cuộc sống hiện thực; Sau khi rời ghế nhà trường là người tích cực và có trách nhiệm đối với xã hội; Tham gia vào thế giới công việc; Giảm nạn thất nghiệp và nghèo đói để góp phần phát triển xã hội… Để thực hiện được những mục tiêu đó, việc giáo dục kỹ năng sống tại Campuchia được thực hiện như sau: - Các KNS chung được tích hợp vào bài học của các môn học cơ bản từ lớp 1 đến lớp 12. - Các kỹ năng nghề nghiệp từ lớp 6 đến lớp 12 được tổ chức dạy và thực hành trong các tiểu ban công nghệ. - Các kỹ năng nghề đơn giản được lựa chọn thực hiện dựa trên khả năng của từng trường [52]. Tại Malaysia, nhiều nhà nghiên cứu coi KNS là một môn học của cuộc sống và môn này được dạy như một môn học ở trường tiểu học và trung học cơ sở. Mục tiêu môn học này ở trường tiểu học là cung cấp cho người học những kỹ năng thực tế cơ bản để có thể thực hiện các nhiệm vụ trong cuộc sống; còn ở bậc Trung học cơ sở là hướng đến việc trang bị những kỹ năng để góp phần tạo nên những cá nhân độc lập, tự chủ về cuộc sống, có kỹ năng về công nghệ, có sự tự tin, sáng tạo, có khả năng tương tác hiệu quả với người khác [53].