Tài liệu Nguyên cứu so sánh thành ngữ tục ngữ về lời ăn tiếng nói trong tiếng việt và tiếng nhật

DAI HOC QUÓC GIÀ HA NÓI • TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN VÀN NGUYEN THI BANG THU NGHIÉN CaU SO SANH THANH NGUT, TUC NGUT VE LÒI ÀN TIENG NÓI TRONG TIÉNG VIET VA TIENG NHÀT LUAN VÀN THAC ST KHOA HOC NGUT VÀN Chuyén ngành: Ly luqn Ngòn ngCr Ma so: 5.04.08 NGUÒI HLfÓNG DAN KHOA HOC: GS, TSKH NGUYEN QUANG HONG OAi HLvX -JUOC G Ì A HA isiC.. f?IJNG TÀM T H Ó N G TIN THU VIÉN HA NÓI - 2005 V * LOI CAM ON Tói xin chàn thành càm an càc Thày, Cd giào trong Khoa Ngdn ngu, Dai hoc Quó'c già Ha Nói - Trudng Dai hoc Khoa hoc Xà boi va Nhàn vàn, nhimg ngudi dà tao diéu kién va giùp dd tói trong qua trình hoc tàp, dàc biet là GS.TSKH Nguyén Hong Quang dà hudng dàn giiip dd tói hoàn thành luan àn này. Tói xin duac giii Idi càm on dén ban bè va ngudi thàn, nhung ngudi dà dòng vién tói hoàn thành tòt luàn vàn này. Luqn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù vàn LÒI CAM DOAN Tói xin cam doan day là cóng trình nghién cuu ciia riéng tói. Cac so Heu, két qua trong luàn vàn này là trung thuc va chua tiìmg duac ai cóng bd trong bàt ky cóng trình nào khàc. Tàc già luan vàn Nguyén Thi Dàng Thu Luqn vàn Thqc sì Khoa hoc Ngu vàn • . 3 . MUCLUC Lòri càm an Lòri cam doan MÒ DAU 5 1. Ly do chon de tài 5 2. Tinh hình nghién cihi 6 3. Dó'i tuang nghién cihi cita de tài 9 4. Muc tiéu ciia de tài 9 5. Nhiém vu ciia de tài 9 6. y nghia khoa hoc va thuc tién ciia de tài 9 7. Phuong phàp nghién cuu 10 8. Nguón tu liéu 10 9. Bó'cuc ciia de tài 11 CHl/ONG MOT: CO SO LY LUAN CHUNG VA GIOÌ THUYÉT CÙA DE TÀI 12 LL^ Mot so yéu tó vàn boa lich su ành huang dén thành ngCf, tue ngCf Viet Nam va Nhat Bàn 12 L2. Thành ngCr, tue ngii voi chù de nói nàng 13 IJJ. Khàiniém thành ngit.tuc ngu trong Viètngùhgc 13 L2.LL Khdi niem thành ngit 13 • 1.2.1.2. Khdi niem tue ngit 15 1.2.1.3. Phàn biet thành ngHvà tue ngù 17 L2J.4. Hien tuang trung gian giùa thành ngù vd tue ngù 19 1.2.2. 19 Khdi niem thành ngù, tue ngùNhqtBdn 1.2.2.1. Thành ngù NhàtgócHdn 21 12.2.2. Thành ìigù, tue ngùNhdt ed càu trùc càu kiéu Nhdt 21 1.2.3. 24 Chù de nói nàng trong vón thành ngù, tue ngù Viét - Nhqt Tiéu két (Chuomg mot) 26 CHUDNG HAI: THÀNH N G C - TUC NGLr(THEO CHÙ DE NÓI NÀNG) VIET NHAT XET VE HINH THlTC CAU TRUC 28 >^ Muc hic V ^ . /s^ Luàn vàn Thqc sì Khoa hoc Ngù vàn • . 4 . 2.1. NhCmg net tirong dòng ve hình thufc càu trùc 28 2.1.1. Tuang dóng ve càu trùc dói xùng 28 2.1.1.1. Dói xùng ve ngù phdp 29 2.1.1.2. Dói xùng ve ngù nghìa 31 2.1.2. 33 Tuang dóng ve càu trùc so sành 2.1.2.1. So sành mó hình càu trùc so sành trong hai ngdn ngù Viet - Nhai... 33 2.1.2.2. Dcìc diém cùa phdn A trong càu trùc so sành 36 2.2. NhDmg net khàc biet ve bmb thiirc càu trùc 38 2.2.1. Dói xùng ve bang trac 38 2.2.2. Càc dàc diém ve vàn 39 Tiéu két (Cbaong bai) 41 CHUDNG BA: THÀNH NGLT- TUC N G C C T H E O CHÙ DE LÒI ÀN TIENG NÓI) VIET - NHÀT XÉT VE NOI DUNG Y N G H I A 42 3.1. ngbìa Càc tbànb ngO kbàc nbau nbirng cùng biéu bien mot noi dung y 42 3.2. Lòi nói duac mó tà nbuthé nào 48 3.3. Quy tàc cùa sir nói nàng 50 3.3.1. Phài nghl truóc khi nói 51 3.3.2. Khóng nén nói dói, nén nói that 53 3.3.3. Khóng nén nói nhiéu 54 3.3.4. Viec lua chon phuofng tién cho lai nói 55 3.3.4.1. Lua chon Idi nài 58 3.3.4.2. Tarn quan trong vd già tri cùa lai àn tiéng nói 58 Tiéu két (Cbirong Ba) 59 KETLUAN 61 TÀI LIEU THAM KHÀO 65 PHULUC 68 Muc hic Luàn vàn Thqc sì Khoa hoc Ngù vàn . 5 fX-f*^ T .*..fy • MÒ DAU jft- -ft- A ^1 lA A A A ò ift^ 1. Ly do cbon de tài Ngón ngir va vàn hoà déu co mói quan he mat thié't vói nhau. Ngón ngir là tàm guang phàn chiéu ró net cùa vàn hoà, là noi bào luu tinh thàn vàn hoà dàn toc, Stic manh lién minh va nhiing két càu tri thuc nén cùa dàn toc. Vàn hoà ành huong dén càch thuc ngón ngii dién dat va nguge lai, ngón ngu chùa dung nhiing yéu tÓ vàn hoà trong do. Khóng thè làm chù dugc mot ngón ngii néu khóng nàm bàt dugc phóng vàn hoà cùa nò. Trong mòi hành vi giao tiép ké cà hành vi lòi nói va phi lói nói déu co dàu àn manh me cùa vàn hoà. Viét Nam va Nhàt Bàn déu là nhiing nuóc nàm trong khu vuc vàn minh phuong Dóng. Giua hai dàn toc co nhiing net chung va nhiing net riéng trong truyén thó'ng vàn hoà nói chung va trong vàn hoà giao tiép nói riéng. Ve mat ngón ngu cung vày, tiéng Viét va tiéng Nhat déu khóng phài là ngòn ngu bié'n hình nhu càc ngón ngu chàu Au, song cung khóng phai thuòc cùng mot loai hình: tiéng Viét thuòc loai hình ngòn ngu don làp, con tiéng Nhàt thuòc loai hình ngón ngtr chàp dinh. Nhung diém giò'ng va khàc nhau giiìa hai nén vàn hoà va hai ngòn ngii này chàc chàn sé dugc phàn ành qua kho tàng thành ngu va tue ngii, là noi tieh luy va thè hién nhung dàc diém vàn hoà dàn gian va dàc diém nguón goe cùa mòi dàn toc. Thành ngu, tiic ngu de càp dén nhiéu phuong dien cùa cugc song: tình yéu, giào due, viec làm... nhung trong pham vi luàn àn de tài này, chung tói tàp trung nghién cuu so sành vón thành ngii, tue ngu theo chù de lòi àn tiéng nói sé co thè giùp ta nhàn thày nhung net tucmg dóng va khàc biet trong ngòn ngu vàn hoà giao tiép cùa hai dàn toc Nhàt va Viét, ma quan he giao luu tiép xùc giiìa hai dàt nuóc va hai dàn toc ngày càng tra nén mat thiét. Thành ngii, tue ngu thuóc ve ngón ngù, do do nò cung mang dàu àn sàu sàc cùa vàn hoà. Tim hiéu ve thành ngii, tue ngu ve lòi àn tiéng nói trong tiéng Viét va tiéng Nhàt sé giùp chung ta co dugc cài nhìn tong quàt ve he thóng Màddu Luàn vàn Thac si Khoa hoc Ngù vàn nghi thiic lòi nói Viét - Nhàt, trong su chi phói cùa bàn sàc vàn hoà Viét- Nhàt, nghìa là thày dugc rò hon mói quan he giua ngòn ngu va vàn hoà trong tiéng Viét va trong tiéng Nhàt. Hon nua, no cung giùp chung ta hiéu dugc mot càch • thà'u dào vàn hoà giao tiép ò mot góc dò nào dò de àp dung vào cuòc song, trong giao tiép. Nghién cùu so sành thành ngu, tue ngii theo chù de lòi àn tiéng nói chi là mot phàn nhò trong vón vàn hoà cùa mói dàn toc. Nhung dói vói tói, nò that SII rat co y nghia bòi day là càu nói gitra hai nén vàn hoà, khi ma quan he giao lini tiép xùc giua hai dàt nuóc dang ngày càng trò nén thàn thiét. Hy vong ràng, cóng trình nghién cihi này sé co thè dóng góp mot phàn nhò bé vào viéc giii gin va phàt huy bàn sàc vàn hoà dàn toc va tao diéu kién thuàn Igi cho giao tiép giira hai dàn toc. 2. Tình bmb ngbièn cihi Cùng phàt trièn vói tiéng nói dàn toc, thành ngu, tue ngù dàn dàn dugc hình thành, dugc nhàn dàn su dung vùa nhu cóng cu giao tiép chung vùa nhu cóng cu thè hién dàc trung tu duy cùa dàn toc dò. Vón thành ngù, tue ngù cùa mot ngòn ngu là mot trong nhùng kho bau vi dai cùa dàn toc, nò là mot kho luu giù nhOng kinh nghiem, tri thùc cuòc song, nhung già trj tinh thàn, nhùng « quan diém tòn giào cùa nhàn dàn; phàn ành tàm thùc va y thùc cùa dàn toc va dugc lini truyén tu dòi này qua dòi khàc. Vi vày, thành ngu, tue ngu déu là nguón tu lieu quy già va là dói tugng nghién cuu cùa nhiéu nhà khoa hoc va nhàn hoc. Dàc biet, càc nhà nghién cuu vàn hoc va ngòn ngu hoc dà xem thành ngu va tue ngù là dói tugng nghién cùu quan trong va xem xét chùng ò càc càp do khàc nhau, vói nhùng phuong phàp khàc nhau va luòn co su ho trg cho nhau. Ò Viét Nam, viéc suu tàm tue ngù dà dugc bàt dàu tu thè ky 17. Néu truóc Càch mang Thàng Tàm cóng viéc nghién cùu con le té ròi rac, thì sau Càch mang Thàng Tàm nhùng nguòi làm cóng tàc suu tàp va nghién cùu da quan tàm nhiéu dén lòi àn tiéng nói cùa nhàn dàn va co gang suu tap dugc khà Ma dàu Luàn vàn Tfiqc si Khoa hoc Ngù vàn nhiéu thành ngù, tue ngù. Tu dò, giói nghién cùu dà bàt dàu buóc vào giai doan co y thùc phàn biét thành ngù va tue ngù. Nhung trén thuc té, viéc phàn biét rach ròi dói vói mot so don vj thành ngù, tue ngù vàn chua sàng tò, thuòng chùng co khà nàng nàm chung ò cà hai loai. Dàng luu y hon cà là vài chue nàm gàn day, viéc nghién cùu thành ngù, tue ngù dà co nhùng dóng góp nhàt djnh, càc cóng trình déu co nhùng kién giài khoa hoc mói ve phuong dién ly thuyét. Mot so cóng trình nghién cùu cùa Vién Ngón ngù hoc va nhùng tàc già khàc (Bùi Khàc Viét - Tliành ngù trong tiéng Viet, Ngòn ngù, N2.1981; Hoàng Vàn Hành - Ve khdi niem Tìmnh ngù tiéng Viet - Ngòn ngù. N3 - 1975; Nguyén Lue, Luong Vàn Dang - Tììành ngù Viét Nam - Nxb. KHXH - H.1993; Nguyén Vàn Hàng - Thành ngùbón yéu tó trong tiéng Viét hién dai - Nxb. KHXH - 1999...) dà quan tàm khà nhiéu ve thành ngù tiéng Viét, song khài quàt co thè thày tình trang chung là cóng viec nghién cùu con nhiéu vàn de nan giài. Chua thè nói ràng tàt cà nhùng vàn de thành ngù tiéng Viét dà dugc nghién cùu va giài quyét triet de. 0 Nhàt Bàn co mot kho tàng Kotowaza dò so, là noi hgi tu mot càch khà toàn dién nhùng già tri vàn hoà dàn gian truyén thóng. Co thè coi day là mot cuón sàch giào khoa lón vói nhùng kinh nghiem cuòc song quy già dugc due ké't tu hàng nghìn nàm, truyén tu thè he này sang thè he khàc va tra thành càm nang cùa mgi thè he. Khài niem Kotowaza ò Nhàt Bàn khóng theo càch phàn djnh cùa nguòi Viét ma nò bao góm tàt cà càc thè loai: thành ngù, tue ngù, ca dao, phuong ngòn, chàm ngòn, quàn ngù... Qua Kotowaza nguòi ta co thè hiéu dugc ve mot nén vàn hoà da sàc dién, dóc dào, vùa rat truyén thóng va cùng rat hién dai, vùa phuong Dóng nhung cùng chùa dung nhiéu yéu tó phuong Tày. Dgc va hièu thành ngù, tue ngù trong kho tàng Kotowaza ta sé hiéu dugc càch dói nhàn xù thè, càch tri nhàn ve thién nhién, ve xà hói, ve càch nuói day con cài, càch chàm lo già dình... cùa nguòi Nhàt. Ma dàu Luàn vàn Thqc sì Khoa hoc Ngù vàn • i - 8 . Viéc nghién cùu thành ngù, tue ngù trong kho tàng Kotowaza trong tiéng Nhàt dà dugc càc nhà ngòn ngù hoc Nhàt Bàn nghién cùu tu làu va co he thóng vói nhiéu càch tiép càn khàc nhau. Co thè ké dén càc cóng trình nghién cùu sau: - ^ f ^ ^ W ^ O ' u k u g o no kenkyu) Nghién cùu thành ngù góc Hàn cùa 1tlijMfp Yokoyama tatsuji (1935). - B^Sa(D4 cùaÙ^:kli f^ :^^ (nihongo no ideiomu) Thành ngù tiéng Nhàt Shinrasihidaiji(1950). - ISIpCO'ti;^!^ (kokugo no kanyogo) Thành ngù quóc ngù cùa ^ | l l M fè Yokoyama Tatsuji (1953). - tjC^ :i tt) è'ff?;ft O'iko kotowaza jiten) Tu dién Kotowaza cùa Ép/f^ t O^^O Tozou Suzuki va /SBa^Ì:Éf5 Eitaro Hirota (1956). - ^ è*5?:ft ijìko kotowaza jiten) Tu dién Kotowaza cùa i^y\^ t 0^0 Tozou Suzuki va Jt ffl ^;feg(5 Eitaro Hirota (1956) : : i : : b è ' 5 t t ( K o t o w a z a jiten) (1,2,3,4,5) t. k.f}'^'^:'^'^ ( 1,2,3,4,5) (manga de gakushu) Hoc kotowaza bang tranh cùa a" 09^/"^ 75^ Yutaka Yoshida (1983, 1984, 1985). Ngoài ra con tham khào nhùng còng trình va chuyén luàn cùa càc nhà ngòn ngù hoc Viét Nam va Nhàt Bàn ve thành ngù va tue ngù. 9. Bó CLIC cùa de tài Ngoài phàn MÒ dàu va phàn Két luàn, nói dung cùa de tài góm càc chuong sau: Qiuong Mot: Ca sa ly luàn va giài thuyét cùa de tài Qiuong Hai: Thành ngù, tue ngù (theo chù de nói nàng) Viét - Nhàt xét ve hình thùc càu tao Chuong Ba: Thành ngù - tue ngù (theo dm de nói nàng) Viét - Nliàt xét * ve nói dung y nghìa. Ma dàu Luàn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù và • . 12 . CHirONG MOT: • CO SO LY LUÀN CHUNG VA GIÓI THUYÉT CÙA DE TÀI 1.1. Mot so yéu to vàn hoà lich sir ành hirong dén thành ngOr, tue ngù Viét Nam va Nhat Bàn Vàn hoà Trung Hoa dà de lai dàu Sii sàu dam ò nhiéu màt trong xà hòi cùa càc quóc già Chàu À trong dò co Viét Nam va Nhat Bàn. Mot trong nhùng dàu àn dàm net nhàt là trong linh vuc ngón ngù va vàn hoà. Chinh vi vày, trong kho tàng thành ngù, tue ngù Viét Nam va Nhat Bàn co nhiéu don vi xuàt xù tu càc giai thoai, giào ly, tu tuòng va vàn hién cùa Tmng Hoa. 1.1.1. Truóc hét, khi nói ve ành huòng cùa vàn hoà Trung Hoa dói vói Viet Nam va Nhàt Bàn nói chung va thành ngù, tue ngù Viét Nam, Nhat Bàn nói riéng, chùng ta khòng the khóng so luoc nhàc dén con duòng tiép nhàn vàn hoà, vàn tu Trung Hoa ò mói nuóc. Viét Nam vùa là nuóc làng giéng, vùa chiù su dò ho cùa Trung Hoa trong mot thòi gian dai, nén vàn hoà Viét Nam chiù su ành huòng cùa vàn hoà Tmng Hoa là mot tàt yéu. Nguòi Viét dà vay muon tiéng Hàn va dàc biet là vàn tu cùa nguòi Hàn de làm phong phù thém ngòn ngù cùa dàn toc minh. Sau dò, theo dòng lich su, tiéng Viét dà tiép xùc vói ngón ngù phuong Tày (tiéng Phàp, Bó Dào Nha, Ha Lan...) va chù Hàn, chù Nòm dàn dàn dugc thay thè bang chù quÓc ngù (duoc dành dàu bang cuón Tu dién Viet - Bó - La cùa Alexandre de Rhodes xuàt bàn ò Róma nàm 1651). Ngón ngù cùa dàn toc ta ngày càng hoàn thién, nhung khòng làm màt di bàn sàc vón co tu ngàn xua. Dói vói Nhàt Bàn, truóc khi chù Hàn du nhàp vào, dàt nuóc Phù Tang hàu nhu khòng co vàn tir riéng cùa minh. Diéu này chi thay dói khi nguòi Nhàt nhàn ra ràng càn phài co mot he thóng chù viét cùng nhu viec càn phài tiép nhàn càc giào thuyét nói tiéng cùa quóc già làng giéng, ma tiéu biéu là Khóng giào de xày dung va phàt trién dal nuóc. Chinh vi vày, Nhàl Bàn, dàc biét là trong triéu dai cùa thài tu Shotoku (sinh nàm 547- màt nàm 622, nhiép chinh tu 593 dén chét, thuòc triéu dình Yamato - thòi dai vàn hóa Kofun, tri vi Chuoììg Mot: Ca sa ly luàn chung ... Luàn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù * - 13 . trén danh nghìa là nù hoàng Shuko) dà chù dòng cu nhiéu phài doàn sang Trung Hoa hoc hòi nhùng thiét che chinh tri xà hòi, nhùng tri thùc vàn hoà de dem truyén bà cho cóng dóng minh. Ben canh dò, cùng co mot so lugng lón nguòi di cu tu lue dia Trung Hoa sang Nhat Bàn, ho dà mang dén Nhàt bàn khòng chi nhùng ky thuàt canh tàc, thù còng ma con cà nhùng già tri vàn hoà tinh thàn quy bau. Dén cuòi thè ky Xn dàu thè ky XIII, nguòi Nhàt dà bàt dàu sàng tao ra chù viét va dàn dàn bót chju ành huòng cùa vàn hóa Tmng Hoa. Nhu vày, bang nhiéu ngà duòng va bang nhiéu phuong thùc khàc nhau, Vàn hoà Trung Hoa dà góp phàn xày dung nén nén tàng y thùc, he tu tuòng xà hói cùa hai nuóc Viét - Nhàt nói chung va trong he thóng thành ngù, tue ngù cùa hai nuóc nói riéng. 1.1.2. Trong kho tàng thành ngù, tue ngù Viet Nam va Nhàt Bàn co nhùng don vj hoàn toàn gióng nhau cà ve càch thè hién cùng nhu y nghìa. Tàt nhién, chùng ta khòng the phù nhàn duoc ràng hién tuong tuong dóng trong vàn hoà co the là do su gap go trong lói tu duy hoàc xuàt phàt tu nhùng diéu kien xà hói giò'ng nhau. Vi du: Nguòi Viét nói: "Quàn tu nhàt ngòn" Nguòi Nhat nói: ''^^{Z.Z.MM L. " gunshini nigen nashi. " Quàn tu khòng nói hai lòi." So dì chùng ta khàng dinh net tuong dóng cùa thành ngù Nhàt - Viét chiù su ehi phói cùa Trung Hoa là dua trén nhiing chùng liéu lich su, vàn hoà va dira trén càu tmc hình thùc cùng nhu nói dung chinh cùa càc don vj thành ngù. 1.2. Thành ngur, tue ngii vói chù de nói nàng 1.2.1. Khài niem thành ngù, tue ngù trong Viét ngù hoc 1.2.1.1. Khài niem thành ngù Thành ngù là mot bò phàn quan trong trong vón tu cùa mot ngòn ngù. Qua khào sàt va suu tàp, tiéng Viét co mot khói lirong thành ngù rat lón, phong phù va da dang. Phàt trién thành ngù là mot trong nhùng càch tot de bó sung cho vón tu. Xét ve màt tu tu, thành ngù dà làm giàu, làm dep cho ngón ngù dàn toc ve nhiéu phuong dién. Chuong Mot: Ca sa ly luàn chung ... Luàn vàn Thqc sT Khoa hoc Ngù - 14 . Tuy nhién, co rat nhiéu càch quan niem ve thành ngù va cho dén nay vàn chua co mot quan diém thóng nhàt ve dói tugng này. Trong "Lòi nói dàu" cùa tu dién 'Thành ngù tiéng Viét" (Nguyén Liie, Luong Vàn Dang, 1976) co doan viét: "Ranh giói ben duói cùa thành ngù là cum góm hai tu, con ranh giói ben trén là càu. Thành ngù tiéng Viét là don vi tmng gian nàm giùa hai giói han dò". Trong cuón 'Tu va vón tu tiéng Viét hién dai", giào su Nguyén Vàn Tu viét: "Thành ngù: dò là cum tu co djnh, trong dò càc tu phàn lón dà màt di tinh dóc làp ngù nghìa cùa chùng, va sau khi két hop vói nhau, chùng tao thành mot thè thÓng nhàt ben chat. Nghìa cùa két hop dò khòng duoc tao nén bòi nghìa cùa thành tÓ (hình vj) nàm trong thành phàn cùa nò". Co thè khàng djnh ràng tàt cà càc hoc già dàu tién nghién cùu thành ngù tiéng Viét - tu chuyén già trong lình vuc vàn hoc dàn gian (Pham Quynh, Nguyén Vàn Ngoc, VQ Ngoc Phan) dén nhùng chuyén già trong llnh vuc tiéng Viet hién dai (Dò Hùu Chàu, Ho Le, Nguyén Vàn Tu, Truc^g Dòng San), trong khi xàc djnh nhiing dàc diém cùa thành ngù tiéng Viet, it nhiéu déu xuàt phàt tu hai binh dién co bàn sau day: - Bình dién ben ngoài^ nghìa là càu trùc hình thùc cùa thành ngù: Ho ^ cho thành ngù là don vj ngòn ngù, bàn thàn nò là cum tu co djnh. - Bình dién ben trong, tue ngù nghìa: Thành ngù là don vj ngón ngù co y nghìa dugc tài tao mang tinh hình ành cao. De miéu tà nhùng dàc diém cùa thành ngù trén binh dien ly thuyét thì càch dàt vàn de nhu trén là co thè chàp nhàn dugc. Song trén thuc té, co nhùng khó khan lón khi phàn biét thành ngù vói nhùng don vj ngón ngù khàc nhu tue ngù va tu ghép. Giùa càc nhà nghién cùu khòng co su thóng nhàt y kién it ra ò hai diém: - Càc nhà nghién cihi hiéu khàc nhau ve mói lién he bien chùng giùa thành ngù va nhùng don vj ngón ngù khàc gàn vói no. Chuong Mot: Co sa ly luàn chung ... Luàn vàn Thqc si Khoa hoc N^ù v • - 14 . Tuy nhién, co rat nhiéu càch quan niem ve thành ngù va cho dén nay vàn chua co mot quan diém thóng nhàt ve dÓi tugng này. Trong "Lòi nói dàu" cùa tu dién 'Thành ngù tiéng Viét" (Nguyén Liic, Luong Vàn Dang, 1976) co doan viét: "Ranh giói ben duói cùa thành ngù là cum góm hai tu, con ranh giói ben trén là càu. Thành ngù tiéng Viet là don vi tmng gian nàm giùa hai giói han dò". Trong cuón 'Tu va vón tu tiéng Viét hién dai", giào su Nguyén Vàn Tu viét: "Thành ngù: dò là cum tu co djnh, trong dò càc tu phàn lón dà màt di tinh dòc làp ngù nghìa cùa chùng, va sau khi két hgp vói nhau, chùng tao thành mot thè thóng nhàt ben chat. Nghìa cùa két hgp dò khòng dugc tao nén bòi nghìa cùa thành tÓ (hình vj) nàm trong thành phàn cùa nò". Co thè khàng djnh ràng tàt cà càc hoc già dàu tién nghién cùu thành ngù tiéng Viét - tu chuyén già trong lình vuc vàn hoc dàn gian (Pham Quynh, Nguyén Vàn Ngoc, Vù Ngoc Phan) dén nhùng chuyén già trong ITnh vuc tiéng Viét hién dai (Dò Hùu Chàu, Ho Le, Nguyén Vàn Tu, Tmong Dòng San), trong khi xàc djnh nhùng dàc diém cùa thành ngù tiéng Viet, ft nhiéu déu xuàt phàt tu hai bình dién co bàn sau day: - Bình dién ben ngoài, nghìa là càu trùc hình thùc cùa thành ngù: Ho ^ cho thành ngù là don vj ngòn ngù, bàn thàn nò là cum tu co djnh. - Bình dien ben trong, tue ngù nghìa: Thành ngù là don vj ngòn ngù co y nghìa dugc tài tao mang tinh hình ành cao. De miéu tà nhùng dàc diém cùa thành ngù trén bình dien ly thuyét thi càch dal vàn de nhu trén là co thè chàp nhàn dugc. Song trén thuc té, co nhùng khó khan lón khi phàn biét thành ngù vói nhinig don vj ngòn ngù khàc nhu tue ngù va tu ghép. Giùa càc nhà nghién cùu khòng co sii thóng nhàt y kién it ra ò hai diém: - Càc nhà nghién cùu hièu khàc nhau ve mói lién he bien chùng giùa thành ngù va nhùng don vi ngòn ngù khàc gàn vói no. Chuoìig Mot: Co sa ly luqn chung ... Luàn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù • ' . 15 . - Càc nhà nghién cùu néu lén nhùng tiéu chi khàc nhau de phàn biet • thành ngù vói nhùng don vj ngòn ngù khàc. 'Tu dién tiéng Viét" cùa Vién Ngón ngù hoc (1992) djnh nghìa thành ngù nhu sau: 'Thành ngù là tàp hap tu co dinh, da quen càch dùng ma nghìa thudng khàng thè giài thich duac mot càch dan gian bang nghìa cùa càc tu tao nén nà'\ Song djnh nghìa này khóng cho phép hièu nhùng cum tu co djnh co càu trùc khàc, chàng han nhu càu trùc càu co phài là thành ngù khòng, va thè nào là "khòng thè giài thich dugc mot càch don gian", thè nào là "thuòng khóng thè"? Vi thè, theo quan diém cùa chùng tòi, càch djnh nghìa này càn phài dugc hién minh thém. Theo chùng tòi, co thè djnh nghìa thành ngù mot càch don gian va de hièu nhu trong cuÓn "Ca sa ngón ngù hoc va tiéng Viét" (Mai ngoc Chù, Vù Due Nghiéu, Hoàng Trong Phièn) nhu sau: "Thành ngù là cum tu co djnh, hoàn chinh ve càu tmc va y nghìa. Nghìa cùa chùng co tinh hình tugng và^oàc ggi càm". Vi du: ba epe ba dóng; chà càn do ràch; nhà ngdi cày mit; mèo miéng dai àn xói vd; ong mat cùa kia bà chìa cùa no; dat nhu tàm tuoi... Tu nhùng quan niem trén, chùng ta thày thành ngù co nhùng dàc diém sau: - Là loai tó hgp tu co djnh, ben vùng ve hình thài va càu trùc. - Mang tình chat bièu tmng va thién ve tinh djnh danh. - Co tinh hoàn chinh ve y nghìa. Mói dàc diém néu trén dugc xàc djnh trén co so dói làp vói nhùng don vj tuong ùng vói nò (tu ghép, tue ngù). 1.2.1.2. Khài niem tue ngù Tijc ngù là mot hién tugng y thùc xà hói phàn ành lói nói, lói nghì va lói song cùa nhàn dàn trai qua bao thòi dai, luu giù mot kho tàng tri thùc, kinh Chuong Mot: Co sa ly luàn cimng ... Luàn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù v . 17 . nhiéu chua chàc dà phài là tòt, nói nhiéu co thè hoc lo nhùng sai sót, co thè co: "Àn hét thì hét miéng ngon, nói làm thì hét lòi khòn hoà ró"; "Huong nàng thàp nàng khói, nguòi nàng nói nàng lói". OA' HOC QUÓC GIÀ HA NO. -:>MNG TÀM THÓNG TIN THLf VIÉN - Tinh truyén thóng \U\ 9 1 f PO Tijc ngù dugc sàng tao ra nhàm miic dich tòng ket va phó bién kinh nghiem dòi song, kinh nghiem Ijch su - xà bòi cùa nhàn dàn lao dóng. Nhùng kinh nghiem ày dugc rùt ra tu viéc quan sàt hàng loat nhùng sii kién Ijch su xà hòi CLi thè. Kho tàng tue ngù luòn dugc bó sung, tich luy, ké thùa va phàt trièn tu thè he này sang thè he khàc. - Tinh giào due Mòi càu tijc ngù déu chùa dung mot lòi khuyén, mot bài hoc quy bau. Nò chàm bié'm nhiing thòi hu tàt xàu trong xà bòi, chi cho ta thày le phài, càch song va quy tàc ùng xù, day cho con nguòi nhùng nhàn thùc co bàn ve thè giói tu nhién cùng nhu xà bòi. Trai qua hàng ngàn nàm, kho tàng tue ngù vàn con nguyén già trj giào due, già trj nhàn thùc. 1.2.1.3. Phàn biet thành ngù va tue ngù Trong bài bào dàng trén tap chi "Ngòn ngù" (so 3, 1972), Nguyén Vàn Ménh nhàn manh ràng càn phài tìm cho ra ranh giói rò ràng giùa thành ngù va tue ngù. Theo y kién cùa tàc già bài bào, thành ngù là don vj co nói dung ben trong miéu tà hình ành cùa càc hién tugng cùng nhu hành dòng va quan he. Ve màt hình thài, theo y tàc già, da so thành ngù là ciim tu co djnh. Vi du: "Nói nggt nhu duòng" (nói ngot ngào khéo léo, co sue lói cuón thuyét phuc). Tiic ngù là nhùng don vj co nói dung ben trong chùa dung nhùng vàn de trièt ly, tu tuòng, dao due, kinh nghiem san xuàt, dàu tranh xà bòi, hành vi cùa con nguòi trong xà bòi. Noi dung tuong tu nhu thè dugc bièu hién ró nhàt trong càu néu lén nhùng lòi khuyén ràn dao due diia trén kinh nghiem song. Vi du: "Chim khòn chua bàt dà bay, nguòi khòn it nói it hay tra lòi" (Con nguòi phài suy nghì chin chàn tmòc khi nói). Chuong Mot: Co sa ly luàn chung ... Luqn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù • ' - 18 . Tàc già bài bào nhàn manh ràng: "Nói dung cùa thành ngù là tinh hình ành con nói dung cùa tue ngù là nhùng quy tàc, quy luàt... Ve màt hình thài ngù phàp thì nói chung thành ngù là ciim tu chù khóng phài là càu. Con tue ngù thì ngugc lai, bàt ki tue ngù nào cùng là càu". Tóng két lai, co thè két luàn ràng de phàn biét thành ngù vói tue ngù Nguyén Vàn Ménh dà néu ra hai tiéu chi: nói dung ngù nghìa va hình thùc ngòn ngù. Song néu àp dung tiéu chi cùa Nguyén Vàn Ménh thì khó xàc djnh nhùng tó hgp sau day là thành ngù hay tue ngù: Chuót gàm chàn mèo Kién bò miéng chén Néu quy nhùng don vj này là thành ngù, thi chùng khòng phài là cum tu, con néu quy chùng là tue ngù thi chùng khòng he chùa dung nhùng quy tàc, quy luàt, nhùng lòi khuyén ràn dao due nào cà, nghìa là nhùng noi dung dàng le phài co trong bàt ky càu tiic ngù nào (theo quan diém cùa Nguyén Vàn Ménh). Càn phài thùa nhàn ràng viéc dua ra dugc tiéu chi de xàc djnh dugc su khàc nhau giùa thành ngù va tue ngù trong tiéng Viét là mot nhiém vu rat khó. Theo chùng tòi, su khàc nhau giùa thành ngù va tue ngù thè hién ò chò mac dàu thành ngù cùng nhu tue ngù co nghìa bóng, nghìa hình ành, khài quàt trùu tugng, nhung chùc nàng nhiém vii cùa chùng trong càu khàc nhau. Néu thành ngù thuòng dugc thuc hién chùc nàng djnh danh gióng nhu tu va trong càu chùng boat dòng nhu nhùng don vj djnh danh, thi tue ngù là mot thòng bào day dù va trgn ven, trong càu chùng boat dóng nhu nhùng don vj thòng bào. Thành ngù thuc hién chùc nàng djnh danh trong càu, ve màt càu trùc, chùng là cum tu va làm mot bó phàn càu thành càu, con tue ngù trong khi thuc hién chùc nàng thòng bào, nò làm mot càu dòc làp hoàn chinh. Chuong Mot: Co sa ly luàn chung ... Luàn vàn Thqc si Khoa hoc Ngù v - 19 _ '^ Ta co thè tam thòi thành làp bang sau Tue ngù Thành ngù Tiéu chi Càu trùc - Là mot cum tu co djnh, mot bò - Là mot càu nói hoàn chinh. phan cùa càu. Y nghìa - Ggi lén mot hình ành hay càm - Dién dat mot y mang tinh ly tri, nhàn xét, kinh xùc. nghiem, luàn ly hay su phé phàn. Chùc nàng - Chùc nàng dinh danh. - Chùc nàng nhàn thùc. - Chùc nàng giào due. - Chùc nàng thàm mi. - Chùc nàng thàm mi. 1.2.1.4. Hién tuang trung gian giùa thành ngù va tue ngù Ranh giói giùa thành ngù va tue ngù khòng luòn rò ràng, chàng han nhùng càu sau day co thè là thành ngù hay tue ngù, do tue ngù rùt ngàn lai hay thành ngù khai trièn ròng ra. Vi du: Tue ngùr Thành ngir Co an cu mòi lac nghiép An cu lac nghiép Khòn nhà ma dai chg Khòn nhà dai cho Anh hùng khòng dàt dung vo Khòng dàt dung vò Ép dàu ép mò ai no ép duyén Trai duyén khòn ép Dành ràn dùng dành giùa khùc Dành ràn giùa khùe Nhung diéu quan trong là nhùng hién tugng này khòng nhiéu, khòng thè khài quàt thành cài chung nhàt, cài phó bién. 1.2.2. Khài niem thành ngù, tue ngù Nhàt Bàn Khi tìm hiéu ve vàn hoà dàn gian Nhàt Bàn, nguòi ta khòng thè khóng chù y dén mot trong nhùng thành tó quan trong nhàt cùa nò là Kotowaza. Co Chuong Mot: Co sa ly luàn chung Luàn vàn Tliqc sì Khoa hoc Ngù vàn