Tài liệu Phát triển nguồn lực thông tin tại thư viện trường cao đẳng sư phạm hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------ TRẦN THỊ HIỀN PHÁT TRIỂN NGUỒN LỰC THÔNG TIN TẠI THƢ VIỆN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC THÔNG TIN - THƢ VIỆN HÀ NỘI - 2014 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------- TRẦN THỊ HIỀN PHÁT TRIỂN NGUỒN LỰC THÔNG TIN TẠI THƢ VIỆN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI Chuyên ngành: Mã số: Khoa học Thông tin - Thư viện 60 32 20 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC THÔNG TIN - THƢ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ VĂN VIẾT HÀ NỘI - 2014 2 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đối với thầy giáo, Tiến sĩ Lê Văn Viết - người đã định hướng nghiên cứu khoa học và trực tiếp hướng dẫn tôi tận tình trong thời gian thưc hiện Luận văn. Tôi xin trân trọng cám ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Sau Đại học Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện Luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Thư viện Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội, cảm ơn các đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện Luận văn. Với nỗ lực của bản thân, song Luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Tác giả rất mong nhận được sự xem xét, đánh giá, đóng góp ý kiến quý báu của các Thầy giáo, Cô giáo trong Hội đồng và các bạn, để Luận văn được hoàn thiện. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 5 Tác giả Luận văn Trần Thị Hiền 3 năm 2014 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 9 CHƢƠNG 1 NGUỒN LỰC THÔNG TIN TRONG HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI .............. 16 1.1. Cơ sở lý luận về nguồn lực thông tin ..................................................................... 16 1.1.1. Khái niệm nguồn lực thông tin, phát triển nguồn lực thông tin .............. 16 1.1.2. Đặc trưng của nguồn lực thông tin .......................................................... 20 1.1.3. Vai trò của nguồn lực thông tin trong đào tạo theo học chế tín chỉ ........ 22 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của nguồn lực thông tin ............ 24 1.1.5. Các tiêu chí đánh giá nguồn lực thông tin ............................................... 29 1.2. Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội trong giai đoạn đổi mới giáo dục .............................................................................................................................. 29 1.2.1. Khái quát về trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội ..................................... 29 1.2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội .................................................................................................... 29 1.2.1.2. Cơ sở vật chất, qui mô đào tạo ......................................................... 31 1.2.2. Khái quát về Thư viện trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội ..................... 33 1.2.2.1. Chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Thư viện ..................... 33 1.2.2.2. Cơ sở vật chất, nguồn lực thông tin .................................................. 37 1.3. Ngƣời dùng tin và nhu cầu tin tại Trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội ........ 37 1.3.1. Đặc điểm người dùng tin trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội ................... 37 1.3.2. Đặc điểm nhu cầu tin của người dùng tin Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội ................................................................................................................ 43 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÁT TRIỂN NGUỒN LỰC THÔNG TIN TẠI THƢ VIỆN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI . 52 2.1. Thực trạng nguồn lực thông tin tại Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội .................................................................................................................... 52 2.1.1. Đặc điểm nội dung tài liệu ....................................................................... 52 4 2.1.2. Đặc điểm loại hình tài liệu ....................................................................... 54 2.1.3. Đặc điểm ngôn ngữ của tài liệu ............................................................... 61 2.1.4. Đặc điểm năm xuất bản của tài liệu: ........................................................ 61 2.2. Công tác phát triển nguồn lực thông tin tại Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội ...................................................................................................................... 63 2.2.1. Công tác bổ sung nguồn lực thông tin ..................................................... 63 2.2.1.1.Diện bổ sung ...................................................................................... 63 2.2.1.2.Hình thức bổ sung .............................................................................. 64 2.2.1.3. Phương thức bổ sung ........................................................................ 65 2.2.2. Kinh phí bổ sung ...................................................................................... 70 2.2.3. Công tác tổ chức quản lý và khai thác nguồn lực thông tin ..................... 72 2.2.3.1.Tổ chức quản lý và khai thác nguồn lực thông tin truyền thống ....... 72 2.2.3.2. Tổ chức quản lý và khai thác nguồn lực thông tin hiện đại .............. 86 2.2.4. Chia sẻ nguồn lực thông tin ..................................................................... 96 2.3. Công tác thanh lọc tài liệu ........................................................................................ 98 2.4. Nhận xét, đánh giá về công tác phát triển nguồn lực thông tin tại Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội .............................................................................. 100 2.4.1. Mức độ khai thác nguồn lực thông tin và khả năng đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin ........................................................................................... 101 2.4.1.1. Mức độ khai thác nguồn lực thông tin ............................................ 101 2.4.1.2. Mức độ đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin ........................... 102 2.4.2. Mức độ phản ánh đầy đủ, kịp thời của nguồn lực thông tin ................. 105 2.4.3. Đánh giá chung ...................................................................................... 109 CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN LỰC THÔNG TIN TẠI THƢ VIỆN TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI ................................ 115 3.1. Xây dựng và hoàn thiện chính sách phát triển nguồn lực thông tin.............. 115 3.1.1.Điều chỉnh diện bổ sung tương hợp với nhu cầu tin ............................... 116 3.1.1.1.Điều chỉnh và nâng cao giá trị vốn tài liệu ...................................... 117 3.1.1.2.Tăng cường nguồn kinh phí bổ sung ............................................... 118 5 3.1.2.Mở rộng quan hệ hợp tác, chia sẻ nguồn lực thông tin ........................... 119 3.2. Tăng cƣờng thu thập, bổ sung nguồn lực thông tin .......................................... 121 3.2.1. Thu thập tài liệu nội sinh ....................................................................... 121 3.2.2. Tạo lập nguồn tài liệu số ........................................................................ 122 3.2.3. Giới thiệu nguồn thông tin trên internet ................................................ 126 3.3. Đa dạng hoá và nâng cao chất lƣợng sản phẩm và dịch vụ thông tin ........... 126 3.3.1. Nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các sản phẩm thông tin ............... 126 3.3.2. Đa dạng hoá và nâng cao chất lượng dịch vụ thông tin ......................... 128 3.4. Đổi mới phƣơng thức tố chức quản lý và khai thác vốn tài liệu..................... 130 3.4.1 Tổ chức kho ............................................................................................ 130 3.4.2. Hình thức phục vụ .................................................................................. 131 3.5. Đào tạo đội ngũ cán bộ thƣ viện và ngƣời dùng tin .......................................... 131 3.5.1 Bồi dưỡng, nâng cao trình độ, kỹ năng cho cán bộ Thư viện ................. 131 3.5.2 Đào tạo người dùng tin .......................................................................... 133 3.6. Tăng cƣờng cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn kinh phí .............................. 136 3.6.1. Đầu tư cơ sở vật chất ............................................................................. 136 3.6.2. Trang thiết bị .......................................................................................... 136 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 138 6 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CĐSP HN CDS/ISIS CSDL NCKH KHCN KHKT NCT NDT Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội Hệ quản trị cơ sở dữ liệu Cơ sở dữ liệu Nghiên cứu khoa học Khoa học công nghệ Khoa học kỹ thuật Nhu cầu tin Người dùng tin THCS Trung học cơ sở TT- TV Thông tin – thư viện DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Hình 1.1: Cơ cấu tổ chức của trường CĐSP HN Hình 2.1 : Giao diện chính của Ilib Bảng 1.1: Nhóm NDT tại trường CĐSP HN Bảng 1.2: Đặc điểm giới tính NDT Bảng 1.3: Đặc điểm lứa tuổi NDT Bảng 1.4: Trình độ học vấn nhóm NDT Bảng 1.5: Quy mô đào tạo của trường CĐSP HN từ năm 2008-2012 Bảng 1.6 : NCT theo lĩnh vực chuyên môn Bảng 1.7: Nhu cầu về ngôn ngữ tài liệu Bảng 1.8: Nhu cầu của NDT về loại hình tài liệu của Thư viện trường CĐSP HN Bảng 2.1: Cơ cấu nội dung vốn tài liệu Bảng 2.2: Thống kê loại hình tài liệu tại Thư viện trường CĐSP HN Bảng 2.3: Ngôn ngữ vốn tài liệu 7 Bảng 2.4 : Nhu cầu của NDT đối với tài liệu theo thời gian xuất bản Bảng 2.5: Số lượng tài liệu bổ sung hàng năm (Từ 2008 - 2012) Bảng 2.6 : Thống kê tài liệu nộp lưu chiểu từ 2008 đến 2012 Bảng 2.7: Thống kê tài liệu nhận tặng biếu từ 2008 đến 2012 Bảng 2.8: Thống kê số lượng sách đền thay thế từ 2008-2012 Bảng 2.9: Kinh phí bổ sung từ 2008 đến 2012 Bảng 2.10: Thống kê số lượng phục vụ bạn đọc từ 2008-2012 Bảng 2.11: Lượt phục vụ mượn, trả tài liệu tại phòng giáo trình Bảng 2.12: Số lượng giáo trình và tỉ lệ đáp ứng nhu cầu mượn tại Thư viện năm 2012 Bảng 2.13: Số liệu lượt đến thư viện từ năm 2008-2012 Bảng 2.14: Thống kê số lượng tài liệu thanh lý từ năm 2008 đến 2012 Bảng 2.15: Lượt luân chuyển tài liệu từ năm 2008 -2012 Bảng 2.16: Đánh giá mức độ cần thiết của NDT về tài liệu điện tử Bảng 2.17: Nhu cầu sử dụng của NDT tại các Thư viện khác Bảng 2.18: Mức độ đáp ứng thông tin, tài liệu của thư viện Bảng 2.19: Mức độ phản ánh kịp thời vốn tài liệu trên bộ máy tra cứu thư viện Bảng 2.20: Mức độ sử dụng và đánh giá của NDT về chất lượng sản phẩm và dịch vụ thư viện Bảng 2.21: Đánh giá của NDT về sự hỗ trợ của cán bộ thư viện 8 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhìn lại lịch sử, trong bất kỳ một xã hội nào, giáo dục đào tạo luôn giữ vai trò hết sức quan trọng. Hoạt động giáo dục luôn gắn liền với hoạt động chuyển giao tri thức và nghiên cứu khoa học. Thời đại ngày nay, thông tin trở thành một nguồn lực quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với sự phát triển trên mọi lĩnh vực của đời sống con người, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, thông tin quyết định đến chất lượng quá trình chuyển giao tri thức. Bước vào thế kỷ 21, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, là sự bùng nổ của các nguồn lực thông tin, là kỷ nguyên của kinh tế tri thức. Công nghệ thông tin được ứng dụng vào các lĩnh vực, trong đó có ngành Thông tin – thư viện. Đó vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với các cơ quan thông tin – thư viện. Cùng với sự gia tăng nhanh chóng, phong phú của thông tin là sự đòi hỏi nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng, liên tục, kịp thời và chính xác của con người. Thêm vào đó là sự lỗi thời của thông tin, thời gian hữu ích của một tài liệu bị rút ngắn đáng kể. Sứ mệnh của các cơ quan thông tin – thư viện là phải luôn đổi mới, cập nhật thông tin nhằm thỏa mãn tốt nhất nhu cầu tin (NCT) cho người dùng tin (NDT). Vì vậy, các cơ quan thông tin – thư viện phải thường xuyên bổ sung, phát triển nguồn lực thông tin và không ngừng xử lý, phổ biến chúng. Để đáp ứng nhu cầu của NDT, các cơ quan thông tin – thư viện phải xây dựng nguồn lực thông tin mạnh, phù hợp với đối tượng và nhu cầu của NDT. Mức độ đáp ứng nhanh chóng, kịp thời NCT của NDT là một trong những tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của các thư viện. Các cơ quan thông tin – thư viện phát triển theo hướng: Mở rộng số lượng và qui mô; đa dạng hoá và chuyên môn hoá; tiếp thu và sử dụng kỹ thuật và công nghệ thông tin mới. Trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội (CĐSP HN) được thành lập ngày 06 tháng 01 năm 1959. Trường có chức năng đào tạo và bồi dưỡng giáo viên Tiểu học và Trung học cơ sở của thủ đô, nghiên cứu khoa học phục vụ cho công tác giáo dục đào tạo của Nhà trường và giải quyết các yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng, hiệu 9 quả của ngành giáo dục ở bậc tiểu học, trung học cơ sở (THCS) nói riêng và sự nghiệp giáo dục, đào tạo của thủ đô nói chung. Trường đang phấn đấu trở thành trung tâm đào tạo – nghiên cứu phát triển khoa học công nghệ (KHCN), trung tâm văn hóa – giáo dục hàng đầu, trở thành trường đại học đa ngành của thành phố Hà Nội và phấn đấu để bắt kịp trình độ phát triển chung của các trường đại học trong khu vực. Từ vị trí và chức năng đó, những năm qua Nhà trường luôn đặt ra mục tiêu nâng cao chất lượng giảng dạy và đổi mới phương pháp học tập theo chương trình đào tạo học chế tín chỉ trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Một trong những biện pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của trường là xây dựng và phát triển thư viện để nơi đây trở thành trung tâm thông tin – thư viện lớn, nơi cung cấp thông tin chủ yếu, phục vụ cho công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học, giảng dạy và học tập của trường. Được hình thành và phát triển trên nền tảng là thư viện chuyên ngành sư phạm, bước sang giai đoạn mới là thư viện đa ngành, Thư viện trường CĐSP HN đã được Nhà trường đầu tư và có nhiều thay đổi. Cùng với sự phát triển của nhà trường, nguồn lực thông tin không ngừng lên kể cả về lượng và chất, đáp ứng được phần nào nhu cầu nhu cầu nghiên cứu, giảng dạy và học tập của Trường. Tuy nhiên, thời đại bùng nổ thông tin là những khó khăn và thách thức cho các cơ quan thông tin – thư viện (TT – TV) nói chung và Thư viện trường CĐSP HN nói riêng, đặc biệt là công tác phát triển nguồn tin. Thu thập, tổ chức và khai thác tốt nguồn thông tin lực thông tin phục vụ nhiệm vụ đào tạo và nghiên cứu giảng dạy là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Thư viện. Trong quá trình hoạt động, nguồn lực thông tin của Thư viện còn nhiều vấn đề tồn tại cần giải quyết. Nguồn lực thông tin chưa được quan tâm đúng mức như: nguồn kinh phí được đầu tư còn thấp; số lượng nguồn lực thông tin còn ít so với qui mô đào tạo của nhà trường; chưa xây dựng chính sách bổ sung nguồn tin; việc thu thập, kiểm soát, khai thác nguồn tài liệu nội sinh chưa được chú trọng, chưa phát triển nguồn tài liệu điện tử,… 10 Nghiên cứu, phân tích thực trạng công tác xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN, từ đó đưa ra những giải pháp, định hướng thích hợp nhằm phát triển nguồn lực thông tin, đáp ứng NCT đa dạng của NDT, nâng cao chất lượng phục vụ công tác đào tạo, học tập và nghiên cứu khoa học trường CĐSP HN ngày một tốt hơn là đòi hỏi cấp thiết. Chính từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học ngành Khoa học Thư viện tại trường Đai học Khoa học Xã hội & Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu về nguồn lực thông tin là một trong những đề tài quen thuộc. Cho đến nay, đã có nhiều nghiên cứu về nguồn lực thông tin. Vấn đề nguồn lực thông tin đã được nhiều tác giả nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau như: “Liên thông chia sẻ nguồn lực thông tin- yếu tố quan trọng để các trung tâm thông tin – thư viện đại học Việt Nam phát triển bền vững” (2007) của PGS.TS. Trần Thị Quý, “Tổ chức và quản lý hoạt động thông tin KHCN trước thềm thế kỷ XXI” (2000) của PGS.TS. Nguyễn Hữu Hùng; “Một số vấn đề xung quanh việc thu thập khác thác tài liệu xám” (2001) của TS. Nguyễn Viết Nghĩa… Các tác giả đã nghiên cứu những vấn đề về chiến lược, chính sách, quản lý nhà nước và chương trình phát triển thông tin KHCN và kinh tế - xã hội; vấn đề về thu thập và khai thác nguồn tài liệu nội sinh… Bên cạnh đó còn có rất nhiều Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Khoa học Thư viện cũng nghiên cứu vấn đề này, có thể kể đến các công trình nghiên cứu sau: - “Phát triển nguồn lực thông tin phục vụ công tác đào tạo tín chỉ tại Trung tâm Thông tin – Thư viện trường Đại học Lao động – Xã hội” (2010) của tác giả Nguyễn Tiến Đức. Luận văn khảo sát được tính chính xác, đầy đủ và cập nhật của nguồn lực thông tin. Đưa ra 03 nhóm giải pháp để tăng cường nguồn lực thông tin phục vụ công tác đào tạo tín chỉ: Xây dựng chính sách bổ sung khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin vào tổ chức và quản lí nguồn lực thông tin, hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ nguồn lực thông tin và xây dựng Consorsium. 11 - “Phát triển nguồn lực thông tin tại trung tâm Thông tin – Thư viện trường Đại học Công nghiệp Hà Nội” (2010) của HVCH Trần Thị Anh Đào: Luận văn đã khảo sát, phân tích thực trạng và rút ra những đánh giá, nhận xét về phát triển nguồn lực thông tin – thư viện tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội; Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn lực thông tin tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội; Đưa ra các giải pháp tăng cường hiệu quả phát triển nguồn lực thông tin tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội. - “Nghiên cứu phát triển NLTT tại Trung tâm TT - TV trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội” (2008) của tác giả Bùi Thị Sen; - “Tăng cường NLTT tại Trung tâm TT - TV trường Đại học Sư phạm Hà Nội” (2006) của tác giả Nguyễn Thị Thuận; - “Tăng cường NLTT tại Thư viện Trường Đại học Bách khoa Hà Nội” (2005) của tác giả Hà Thị Huệ. Công trình nghiên cứu về nguồn lực thông tin và các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn lực thông tin; - “Tổ chức quản lý và khai thác NLTT tại Trung tâm TT - TV Đại học Quốc gia Hà Nội” (2000) của tác giả Trần Hữu Huỳnh tập trung nghiên cứu việc tổ chức và khai thác vốn tài liệu tại tại Trung tâm TT - TV Đại học Quốc gia Hà Nội. Tuy nhiên, mỗi trường lại có những tính chất, đặc thù riêng và mỗi người lại có cách tiếp cận và giải quyết vấn đề khác nhau. Cho đến nay nghiên cứu về Thư viện trường CĐSP HN có hai đề tài cấp luận văn thạc sỹ của học viên cao học, hiện đang là cán bộ của Thư viện. Đề tài nghiên cứu về hoạt động TT – TV tại Trường CĐSP HN: “Nâng cao chất lượng hoạt động TT – TV tại trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay” Luận văn Thạc sỹ Thư viện của tác giả Đinh Thị Kim Liên. Và đề tài nghiên cứu về công tác phục vụ bạn đọc “Nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin tại Thư viện trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội” Luận văn Thạc sỹ Thư viện của tác giả Quách Hải Đường. Các đề tài chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu về công tác tổ chức hoạt động TT – TV, công tác phục vụ bạn đọc và đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng hoạt 12 động TT - TV, nâng cao chất lượng công tác phục vụ bạn đọc tại Thư viện trường CĐSP HN. Như vậy, hiện nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về nguồn lực thông tin của Thư viện Trường CĐSP HN. Đề tài “Phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường Cao đẳng Sư phạm Hà Nội” là một đề tài mới, không trùng lặp với một đề tài nào khác. Đây chính là điểm khác biệt so với các đề tài trước đây, đồng thời cũng thể hiện tính mới của luận văn. 3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài - Mục đích: Mục đích của đề tài là khảo sát, phân tích, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN và từ đó đề xuất những giải pháp nhằm phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN phục vụ có hiệu quả trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay. - Nhiệm vụ: Để thực hiện mục đích yêu cầu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Nghiên cứu đặc điểm NDT và NCT của NDT trong sự nghiệp đổi mới giáo dục tại trường CĐSP HN - Nghiên cứu đặc điểm và vai trò của nguồn lực thông tin trong hoạt động TT TV tại Thư viện trường CĐSP HN - Khảo sát, đánh giá thực trạng nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN - Đề xuất các giải pháp nhằm định hướng phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện phục vụ sự nghiệp đổi mới giáo dục của Nhà trường 4. Giả thuyết nghiên cứu Nếu các biện pháp phát triển nguồn lực thông tin ứng dụng có tính khả thi và phù hợp được triển khai đồng bộ tại Thư viện thì hoạt động TT - TV tại Thư viện trường CĐSP HN sẽ hiệu quả, khả năng đáp ứng NCT của NDT cao. Nếu không phát triển nguồn lực thông tin thì hoạt động TT - TV tại Thư viện sẽ không hiệu quả. 13 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu: Nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng công tác phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN từ năm 2007 đến nay 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu được tiến hành trên cơ sở lấy chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, quán triệt các quan điểm đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về văn hóa thông tin làm phương pháp luận nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu đề tài , tác giả sử du ̣ng các phương pháp nghiên cứu cu ̣ thể sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn. - Phương pháp quan sát, khảo sát thực tế. - Phương pháp phân tích thống kê số liệu. 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài - Về mặt khoa học: Đề tài góp phần làm rõ cơ sở khoa học của nguồn lực thông tin, những biện pháp nhằm phát triển nguồn lực TT - TV - Về mặt ứng dụng:: - Các biện pháp cụ thể mà đề tài đưa ra có thể giúp lãnh đạo nhà trường, lãnh đạo Thư viện đưa ra những kế hoạch hành động nhằm nâng cao chất lượng nguồn tin, hiệu quả khai thác nguồn tin và nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường trong giai đoạn mới. - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo cho cán bộ thư viện, đặc biệt những người đang công tác trong các trường cao đẳng, xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin nhằm phục vụ đắc lực cho công tác nghiên cứu, học tập của cán bộ giảng viên và sinh viên nhà trường. 14 Dự kiến kết quả nghiên cứu: Đề tài luận văn sẽ là các giải pháp khả thi định hướng công tác phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện trường CĐSP HN, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động TT - TV của Thư viện nhà trường. Kết quả nghiên cứu của đề tài là luận văn tốt nghiệp cao học của học viên và đây chính là tài liệu tham khảo cho cán bộ thư viện trong công tác thư viện, xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin nhằm phục vụ đắc lực cho công tác nghiên cứu, học tập của cán bộ giảng viên và sinh viên nhà trường. 8. Bố cục của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: - Chƣơng 1: Nguồn lực thông tin trong hoạt động thông tin – thƣ viện tại trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội - Chƣơng 2: Thực trạng công tác phát triển nguồn lực thông tin tại Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội - Chƣơng 3: Giải pháp phát triển nguồn lực thông tin tại Thƣ viện trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Hà Nội. 15 CHƢƠNG 1 NGUỒN LỰC THÔNG TIN TRONG HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM HÀ NỘI 1.1. Cơ sở lý luận về nguồn lực thông tin 1.1.1. Khái niệm nguồn lực thông tin, phát triển nguồn lực thông tin  Nguồn lực thông tin: Đối với mỗi cơ quan TT – TV, nguồn lực thông tin là yếu tố vô cùng quan trọng cấu thành nên mọi hoạt động của thư viện và là cơ sở để từ đó phát triển các dịch vụ nhằm thoả mãn nhu cầu thông tin của NDT. Hiện nay, khái niệm về nguồn lực thông tin không chỉ giới hạn ở nguồn thông tin được sở hữu bởi cơ quan thông tin, thư viện, vì ngoài nguồn thông tin hiện có trong thư viện, còn có các nguồn thông tin cần thiết ở các nơi khác nhau không tuỳ thuộc vào nơi bảo quản, lưu trữ mà các thư viện có thể với tới để cung cấp cho NDT của mình. Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam, khái niệm về “nguồn lực thông tin” chưa được hiểu một cách thống nhất. Trong luận văn này, tôi xin được đưa ra một số khái niệm về nguồn lực thông tin thường được sử dụng trong cơ quan TT - TV. “Nguồn lực thông tin” là thuật ngữ được dịch từ thuật ngữ tiếng Anh “Information Resource”. Đây là thuật ngữ mà nội hàm của nó chưa được xác định một cách rõ ràng. Do đó có nhiều quan điểm khác nhau xung quanh vấn đề này. Hiểu theo nghĩa hẹp, nguồn lực thông tin tương đương như vốn tài liệu trong các cơ quan TT - TV. Hiểu theo nghĩa rộng, nguồn lực thông tin được hiểu như là tổ hợp các thông tin nhận được và tích luỹ được trong quá trình phát triển khoa học và hoạt động thực tiễn của con người, để sử dụng nhiều lần trong sản xuất và quản lý xã hội. Nguồn lực thông tin phản ánh các quá trình và hiện tượng tự nhiên được ghi nhận trong kết quả của các công trình kết quả nghiên cứu khoa học và trong các dạng tài liệu khác của hoạt động nhận thức và thực tiễn. Nguồn lực thông tin bao gồm các dữ liệu thể hiện dưới dạng văn bản, số, hình ảnh hoặc âm thanh được ghi lại trên phương tiện theo qui 16 ước và không theo qui ước, các sưu tập, những kiến thức của con người, những kiến thức của tổ chức và ngành công nghiệp thông tin” [30, tr.6-9]. Nguồn lực thông tin là một dạng sản phẩm trí óc, trí tuệ của con người, là những thông tin được tổ chức, kiểm soát và có giá trị trong hoạt động thực tiễn của con người. Nguồn lực thông tin được coi là phần tích cực của tiềm lực thông tin được tổ chức, kiểm soát sao cho NDT có thể truy cập, tìm kiếm, khai thác và sử dụng được và phục vụ cho các lợi ích khác nhau của xã hội. Như vậy, có thể đưa ra định nghĩa về nguồn lực thông tin như sau: Nguồn lực thông tin là tổ hợp các tài liệu phản ánh những kết quả nghiên cứu khoa học trong hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người. Vì vậy, có thể coi nguồn lực thông tin là vốn tài liệu của thư viện bởi trên thực tế, sự hình thành nguồn lực thông tin cũng tuân theo các quy tắc như sự hình thành vốn tài liệu của thư viện. Đó là những tài liệu được lựa chọn phải đảm bảo tính phù hợp với nhu cầu và đáp ứng được nhu cầu của NDT. Thành phần của vốn tài liệu thư viện và của nguồn lực thông tin cũng bao gồm nhiều loại hình như: Tài liệu trên giấy, tài liệu điện tử, tài liệu công bố, tài liệu không công bố,… Ngoài ra, nguồn lực thông tin còn bao hàm cả bộ máy tra cứu, nhất là các cơ sở dữ liệu của các cơ quan thông tin. Đối với mỗi cơ quan TT - TV, nguồn lực thông tin là yếu tố cấu thành nên mọi hoạt động của thư viện là cơ sở để từ đó phát triển các dịch vụ nhằm thỏa nhu cầu thông tin của NDT. Trong các cơ quan TT – TV hiện nay nguồn tin rất đa dạng về hình thức, bao gồm tài liệu truyền thống (tài liệu in trên giấy) và các loại tài liệu in trên phương tiện hiện đại (tài liệu điện tử) như CD-ROM, đĩa mềm, vi phim, vi phích, CSDL,… Có nhiều người cho rằng nguồn lực thông tin còn bao gồm: nguồn nhân lực, nguồn kinh phí và cơ sở vật chất. Tuy nhiên, trong luận văn này, tác giả chỉ xem xét và giải quyết vấn đề nguồn lực thông tin ở Thư viện CĐSP HN theo nghĩa: Nguồn lực thông tin bao gồm các nguồn tài liệu, sách, báo, tạp chí, luận án luận văn, cơ sở dữ liệu (CSDL)...dưới mọi định dạng khác nhau. 17 Nguồn lực thông tin gồm hai loại hình khác nhau. Hiện nay, ngoài tài liệu truyền thống đã xuất hiện rất nhiều các loại hình tài liệu mới như: CSDL điện tử, sách điện tử, tạp chí, và báo điện tử ... Nguồn tài liệu này đang ngày càng phát triển và được người sử dụng ưa thích bởi các ưu điểm nổi trội của nó như vật mang tin có kích thước nhỏ nhưng dung lượng thông tin lớn, mức độ cập nhật thông tin nhanh, không tốn nhiều diện tích, dễ bảo quản, dễ tra cứu. Các nguồn lực thông tin điện tử cũng là cơ sở để trao đổi và chia sẻ thông tin một cách dễ dàng và thuận lợi giữa các cơ quan TT - TV.  Phát triển nguồn lực thông tin: Trong phạm trù triết học, “phát triển” là một thuộc tính phổ biến của vật chất. Mọi sự vật và hiện tượng của hiện thực không tồn tại trong trạng thái bất biến mà trải qua các trạng thái từ khi xuất hiện đến khi tiêu vong. Phạm trù phát triển thể hiện tính chất chung của tất cả những biến đổi ấy. Điều đó có nghĩa là bất kỳ một sự vật, một hiện tượng, một hệ thống nào, cũng như cả thế giới nói chung không đơn giản chỉ có biến đổi, mà luôn luôn chuyển sang những trạng thái mới. Nguồn gốc của phát triển là sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập. Phương thức phát triển là chuyển hóa những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất, và ngược lại theo kiểu nhảy vọt. Chiều hướng phát triển là sự vận động xoáy trôn ốc. Theo Từ điển tiếng Việt, “phát triển” có nghĩa là: “Mở mang, biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ thấp đến cao, từ nhỏ thành to, từ yếu thành mạnh” [29, tr.759]. Như vậy, có thể hiểu “phát triển” là từ dùng để chỉ sự biến đổi của sự vật, hiện tượng từ trạng thái tồn tại cũ sang trạng thái tồn tại mới, đó là sự biến đổi cả về chất và lượng của sự vật, hiện tượng. Tại các cơ quan TT - TV, có thể thấy NCT của các nhóm NDT luôn phát triển và biến đổi. Để đáp ứng NCT một cách đầy đủ, nguồn lực thông tin phải được phát triển, gia tăng về mặt giá trị một cách thường xuyên và liên tục. Trong cuốn “Hướng dẫn viết chính sách lựa chọn” do Hội Thư viện Hoa Kỳ xuất bản, phát triển vốn tài liệu được hiểu là một quá trình lập kế hoạch, xây dựng và duy trì một cách có hiệu quả những nguồn tài liệu của một thư viện để phục vụ nhu cầu thông tin của NDT. Quá trình này bao gồm các việc tìm hiểu nhu cầu của 18 người đọc, nhận dạng, chọn lọc và bổ sung các loại tài liệu thích hợp, phân tích và đánh giá nguồn tài liệu đã thu thập được để không ngừng nâng cao chất lượng của nguồn tài liệu [17]. Theo quan điểm của Từ điển giải nghĩa ALA, phát triển bộ sưu tập (collection development) hay chính là phát triển nguồn lực thông tin “bao gồm một số hoạt động liên quan đến sự phát triển sưu tập của thư viện, bao gồm việc xác định và phối hợp chính sách tuyển chọn, lượng định nhu cầu của người sử dụng, những nghiên cứu về việc sử dụng sưu tập, việc đánh giá sưu tập, nhận diện các nhu cầu sưu tập, tuyển chọn tài liệu, lập kế hoạch về việc chia sẻ tài nguyên, việc bảo quản sưu tập, và việc loại bỏ tài liệu ra khỏi sưu tập”[1, tr.43]. Vấ n đề phát triển nguồ n lực thông tin có thể đươ ̣c hiể u ở hai khiá ca ̣nh : - Phát triển về số lươ ̣ng tài liê ̣u và thông tin tương ứng với nhu cầ u tin của người dùng tin. - Nâng cao chấ t lươ ̣ng và giá tri ̣của nguồ n lực thông tin thông qua viê ̣c lựa chọn chất lượng tài liệu, đảm bảo cơ cấ u tài liê ̣u hơ ̣p lý , tổ chức quản lý tài liê ̣u mô ̣t cách khoa học để NDT có thể khai thác tối đa giá trị của nguồn lực thông tin. Trong luận văn, thuật ngữ “phát triển nguồn lực thông tin” được trình bày về công tác bổ sung, xây dựng và tổ chức khai thác vốn tài liệu tại Thư viện trường CĐSP HN. 19 1.1.2. Đặc trưng của nguồn lực thông tin Trong các thư viện, các cơ quan TT - TV hiện nay, nguồn lực thông tin rất đa dạng về hình thức và phong phú về chủng loại, bao gồm cả tài liệu truyền thống (tài liệu in trên giấy) và các loại tài liệu trên các phương tiện hiện đại (tài liệu điện tử) như: CD - ROM, đĩa mềm, vi phim, vi phiếu, CSDL... Nguồn lực thông tin có các đặc trưng sau đây : *Nguồn lực thông tin phản ánh những thành tựu trí tuệ của nhân loại: Tài liệu trong thư viện ghi lại tri thức, kinh nghiệm, hiểu biết mà con người đã tích lũy được trong tiến trình lịch sử. Đó là những thông tin có giá trị, những thành quả lao động trí tuệ của con người trên các lĩnh vực khác nhau. Việc khai thác thông tin có trong nguồn lực thông tin của các thư viện giúp người đọc có khả năng nâng cao trình độ văn hóa, chuyên môn, phục vụ nghiên cứa khoa học, hoàn thiện quy trình sản xuất, cũng như hình thành nhân cách cho các thành viên trong xã hội. *Nguồn lực thông tin là bộ sưu tập tài liệu với một khối lượng nhất định Trong các thư viện, nguồn lực thông tin (vốn tài liệu) có thể lên đến hàng triệu, hàng trăm nghìn đơn vị tài liệu. Với đặc tính này, nguồn lực thông tin chứa đựng một dung lượng thông tin cực kỳ lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho người sử dụng trong việc khai thác thông tin, đồng thời cũng đặt ra cho các thư viện nhiệm vụ bảo quản, tổ chức và sử dụng nguồn tin này một cách thuận lợi và lâu dài. *Nguồn lực thông tin là bộ sưu tập tài liệu có cơ cấu hợp lý Mặc dù được vào thư viện trong những thời điểm khác nhau, nhưng mọi tài liệu trong thư viện đều phản ánh mối liên hệ cũng như sự phát triển của các lĩnh vực tri thức. Tùy thuộc vào từng loại hình thư viện mà trong thành phần của nguồn lực thông tin sẽ hình thành mối tương quan hợp lý về nội dung, ngôn ngữ, loại hình tài liệu. Do đó, nguồn lực thông tin không chỉ là sự tập trung tài liệu một cách ngẫu nhiên, mà là quá trình thu thập tài liệu có suy nghĩ, tính toán của thư viện. *Nguồn lực thông tin tập trung những thông tin được tinh lọc qua thời gian Thực tiễn phát triển nguồn lực thông tin cho thấy những thông tin được tập trung từ hai hướng: 20