Tài liệu Vận dụng tư tưởng hồ chí minh trong việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các trường văn hóa nghệ thuật tại thành phố hồ chí minh trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ THỊ HỢP VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ THỊ HỢP VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG VĂN HÓA NGHỆ THUẬT TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Hồ Chí Minh học Mã số: 60 31 02 04 Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Thị Xuân Yến Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Thông tin, số liệu trong luận văn hoàn toàn trung thực, chính xác, các trích dẫn đã được ghi rõ nguồn gốc. Kết quả nghiên cứu của luận văn không trùng với công trình nào khác Học viên Lê Thị Hợp LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến Phó Giáo sƣ, Tiến sĩ Lâm Bá Nam đã dành thời gian và tâm huyết hƣớng dẫn nghiên cứu và giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội và Trƣờng Đại học Sài Gòn đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng nhƣ hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp; Đặt biệt là những Thầy Cô đã giảng dạy cho tôi suốt thời gian học tập tại trƣờng. Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn quý anh, chị và lãnh đạo Ban Dân tộc, Văn phòng UBND tỉnh Đồng Nai đã cung cấp cho tôi nhiều thông tin để hoàn thành luận văn. Mặc dù bản thân đã cố gắng hoàn thiện luận văn bằng sự nỗ lực và khả năng của của mình, tuy nhiên sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết, thiếu sót, rất mong nhận đƣợc sự đóng góp quý báu của quý Thầy Cô và các anh chị học viên. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Học viên Lê Thị Hợp MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài............................................................................................... 1 2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu .................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận văn .............................................. 5 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 5 5. Cơ sở lý luận và Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................... 6 6. Đóng góp của luận văn ..................................................................................... 6 7. Kết cấu của luận văn ......................................................................................... 6 Chƣơng 1: TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CHO THANH NIÊN ............................................. 7 1.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên ..................................................................................................... 7 1.1.1. Ý thức trách nhiệm xã hội ........................................................................... 7 1.1.1.1. Ý thức xã hội ................................................................................... 7 1.1.1.2. Trách nhiệm xã hội.......................................................................... 7 1.1.1.3. Quan niệm của Hồ Chí Minh về ý thức trách nhiệm xã hội ........... 9 1.1.2. Giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên ................................... 12 1.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên và tầm quan trọng của công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên ................... 15 1.2.1. Vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta ............................................................................................................... 15 1.2.2. Tầm quan trọng của công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên .............................................................................................................. 25 1.3. Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nội dung công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên .......................................................................................... 29 1.3.1. Giáo dục lòng yêu nƣớc, thƣơng nòi .......................................................... 29 1.3.2. Giáo dục lý tƣởng cách mạng, niềm tin đối với sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo ....................................................................................................... 31 1.3.3. Giáo dục ý thức, nâng cao trách nhiệm xã hội của thanh niên hết lòng vì Tổ quốc, nhân dân ................................................................................................. 33 1.3.4. Yêu lao động, sống giản dị, khiêm tốn, thật thà, dũng cảm........................ 34 1.3.5. Sống có hoài bão, nghị lực, chí tiến thủ ...................................................... 35 1.3.6. Giáo dục tình bạn, tình yêu trong sáng ....................................................... 36 1.4. Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phƣơng pháp giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên .......................................................................................... 37 1.4.1. Phải kết hợp giữa gia đình, nhà trƣờng và xã hội trong việc giáo dục thanh niên; gắn chặt giáo dục trong nhà trƣờng với giáo dục trong thực tiễn ...... 37 1.4.2. Giáo dục bằng hành động, nêu gƣơng ngƣời tốt, việc tốt; phát huy ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện ....................................................................................... 38 1.4.3. Giáo dục tính kiên trì tu dƣỡng rèn luyện; nói đi đôi với làm, xây đi đôi với chống............................................................................................................... 40 1.4.4. Giáo dục bằng tập hợp thanh niên trong các tổ chức, đoàn thể .................. 41 Tiểu kết chƣơng 1 ................................................................................................ 43 Chƣơng 2: GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CHO SINH VIÊN CÁC TRƢỜNG VĂN HOÁ NGHỆ THUẬT TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THEO TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH .......... 44 2.1. Thực trạng ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên và công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên ở các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay .................................... 44 2.1.1. Thực trạng ý thức trách nhiệm của sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay ....................... 44 2.1.1.1. Nét đặc trƣng sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................................... 44 2.1.1.2. Mặt tích cực trong ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ..................... 45 2.1.1.3. Mặt hạn chế trong ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ..................... 55 2.1.1.4. Những nguyên nhân ........................................................................ 60 2.2. Thực trạng công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ....... 64 2.2.1. Ƣu điểm ...................................................................................................... 64 2.2.2. Hạn chế ....................................................................................................... 68 2.2.3. Bài học kinh nghiệm từ những ƣu điểm, hạn chế trong công tác giáo dục ý thức trách nhiệm sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh ......................................................................................................... 71 2.3. Những giải pháp cơ bản góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay .................................... 72 2.3.1. Nhận thức đúng về vị trí, vai trò của giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội ... 72 2.3.2. Nâng cao nhận thức của các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể trong việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hóa nghệ thuật .............................................................................................................. 73 2.3.3. Tăng cƣờng công tác giáo dục, phối hợp giáo dục giữa nhà trƣờng, gia đình và xã hội trong việc nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên ............... 74 2.3.4. Nội dung công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hóa nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay ...................... 81 2.3.5. Phát huy ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện của sinh viên ............................. 90 2.3.6. Nâng cao chất lƣợng giảng dạy bộ môn Chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong các Trƣờng Văn hóa nghệ thuật ............................................ 90 2.3.7. Xây dựng môi trƣờng lành mạnh, đấu tranh chống lại các biểu hiện tiêu cực và các tệ nạn xã hội trong nhà trƣờng ................................................................... 92 Tiểu kết chƣơng 2 ................................................................................................ 93 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................... 98 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 102 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thanh niên là nguồn lực to lớn của xã hội, là thế hệ đầy tiềm năng sáng tạo sẽ trở thành lực lƣợng quan trọng của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đảng và Nhà nƣớc không ngừng quan tâm chăm lo giáo dục và rèn luyện thanh niên đặc biệt là những sinh viên có tri thức, nhiệt huyết góp phần xây dựng đất nƣớc ngày một giàu mạnh hơn, hiện đại hơn. Sinh thời Bác Hồ muôn vàn kính yêu của chúng ta đã dành tình yêu thƣơng sâu sắc, chăm lo dìu dắt thế hệ thanh niên. Chính vì vậy, trƣớc lúc ra đi Ngƣời không quên để lại những lời căn dặn Đảng ta trong Di chúc: “Đoàn viên thanh niên nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ trở thành những ngƣời kế thừa xây dựng xã hội chủ nghĩa, vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Thực hiện lời di huấn đó, Đảng, nhà nƣớc, nhân dân ta luôn dành cho sự nghiệp giáo dục đào tạo và rèn luyện thế hệ trẻ sự quan tâm sâu sắc. Nghị quyết Hội nghị lần thứ tƣ Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá VII (1993) khẳng định: “Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, cách mạng Việt Nam có vững bƣớc theo con đƣờng xã hội chủ nghĩa hay không, phần lớn tuỳ thuộc vào lực lƣợng thanh niên, vào việc bồi dƣỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên, công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng Việt Nam”. Sự quan tâm còn đƣợc thể hiện qua việc ban hành các văn bản nhƣ Chiến lƣợc phát triển thanh niên Việt Nam đến năm 2010, Luật thanh niên đƣợc quốc hội ban hành và thông qua vào tháng 11 năm 2005…Nhƣ vậy thanh niên và vấn đề thanh niên đã trở thành vấn đề trọng yếu luôn đƣợc quan tâm ở tầm quốc gia. 1 Tác động của nền kinh tế thị trƣờng và hội nhập giao lƣu quốc tế đã ảnh hƣởng không nhỏ đến ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên. Nhìn chung phần lớn sinh viên các Trƣờng Đại học, Cao đẳng nói chung và Trƣờng Văn hoá Nghệ thuật nói riêng vẫn vững vàng niềm tin vào sự nghiệp phát triển của đất nƣớc, sự lãnh đạo của Đảng và mục tiêu chế độ xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt sinh viên các Trƣờng Văn hoá Nghệ thuật ngày càng sống cởi mở hơn, năng động hơn trong hoạt động giao tiếp, ứng xử, trong nghiên cứu và sáng tạo nghệ thuật. Hầu hết các em có kiến thức sâu rộng, giàu cảm xúc, phát triển nhu cầu văn hoá và thẩm mỹ phong phú đa dạng nhƣng vẫn đậm đà bản sắc dân tộc. Bên cạnh những mặt tích cực đó còn tồn tại nhiều dấu hiệu đáng lo ngại. Những mảng giá trị mang tính chất truyền thống thuộc về phẩm chất đạo đức nhƣ lòng trung thực, đức hy sinh, ý thức trách nhiệm xã hội của công dân, thái độ cộng đồng, lối sống lành mạnh ít đƣợc sinh viên quan tâm và không đƣợc xếp vào bậc thang giá trị cao. Một số sinh viên bị ảnh hƣởng mặt trái của cơ chế thị trƣờng, lối sống thực dụng, ma lực đồng tiền có sức cám dỗ lớn tác động mạnh tới lợi ích cá nhân, chạy sang cực giá trị vật chất, coi nhẹ đạo đức, sa vào lối sống buông thả thiếu ý thức trách nhiệm xã hội. Do vậy, việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên trong hệ thống các Trƣờng Cao đẳng và Đại học nói chung đặc biệt là công tác giáo dục cho sinh viên các Trƣờng Văn hoá Nghệ thuật nói riêng là một yêu cầu hết sức cấp bách. Đó cũng là lý do tôi chọn đề tài “Vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay”. 2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu: Trong tình hình hiện nay, rèn luyện ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên trở thành một vấn đề đặc biệt quan trọng. Sinh viên là chủ nhân tƣơng lai 2 của đất nƣớc, là đại diện cho nền giáo dục của xã hội, bộ mặt văn hóa của xã hội. Trong tƣơng lai Việt Nam phát triển ra sao, vị thế nhƣ thế nào trên trƣờng quốc tế. Nền văn hóa của chúng ta sẽ phát huy, kế thừa và nâng lên tầm cao mới cho phù hợp với xã hội hiện đại nhƣ thế nào phụ thuộc rất lớn vào thế hệ trẻ nhƣ sinh viên ngày nay. Chính vì vậy, nghiên cứu, giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên, sinh viên đã đã đƣợc Đảng, nhà nƣớc, các nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc đặc biệt quan tâm. Các công trình nghiên cứu ý thức trách nhiệm xã hội nhƣ: Thứ nhất, các Văn kiện, văn bản chỉ đạo của Đảng về nghiên cứu, tuyên truyền giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh nhƣ: - Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, XI của Đảng. - Ban tuyên giáo Trung ƣơng (2007), Đẩy mạnh học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. - Ban tuyên giáo Trung ƣơng (2009), Tư tưởng tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh về nâng cao ý thức trách nhiệm, hết lòng, hết sức phụng sự tổ quốc, phục vụ nhân dân, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. - Ban Tuyên giáo Trung ƣơng (2014), Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh về nêu cao tinh thần trách nhiệm, chống chủ nghĩa cá nhân, nói đi đôi với làm, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Các Văn kiện, Chỉ thị của Đảng nói trên đã đề cập đến vị trí, vai trò, nội dung, phƣơng pháp tuyên truyền, giáo dục việc triển khai học tập và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh, giúp toàn Đảng, toàn dân nhận thức sâu sắc những giá trị to lớn của tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và tấm gƣơng đạo đức của Ngƣời, tạo sự chuyển biến sâu rộng trong mọi tầng lớp nhân dân. Thứ hai,Các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học về ý thức trách nhiệm xã hội nhƣ: 3 - Michel Capron và Francoise Quairel - Lanoizelée, dịch giả: Lê Minh Tiến, Phạm Nhƣ Hồ, Trách nghiệm xã hội của doanh nghiệp (2009), Nxb. Tri thức, Hà Nội. - Trần Đức Cƣờng, (2008), Công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội, đoàn kết xã hội trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam, Tạp chí Triết học số 1 - Vũ Tuấn Huy,(2009), Trách nhiệm xã hội và vai trò của nó trong cơ chế thị trường ở nước ta,Tạp chí Triết học số 5, tr. 21 Trong bài viết này tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về trách nhiệm xã hội, vai trò của trách nhiệm xã hội đối với sự phát triển của kinh tế thị trƣờng. Trần Thị Tuyết,(2009), Trách nhiệm xã hội của cá nhân và yêu cầu nâng cao trách nhiệm này trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay,Tạp chí Triết học số 4, tr. 28 Trong bài viết này tác giả đã đƣa tra và phân tích các cách hiểu khác nhau về trách nhiệm xã hội, đồng thời tác giả đƣa ra những yêu cầu cụ thể về trách nhiệm xã hội của cá nhân trong điều kiện kinh tế thị trƣờng. Các công trình, bài viết, đề tài nghiên cứu trên đã chuyển tải nội dung quan trọng về ý thức trách nhiệm xã hội của mỗi cá nhân đối với cộng đồng dân cƣ mình đang sinh sống, giúp mỗi ngƣời có nhìn nhận ý thức hơn trách nhiệm của mình đối với xã hội. Thứ ba, một số bài viết về đạo đức, lối sống, ý thức trách nhiệm của thanh niên: - Ths. Nguyễn Thị Oanh, (2011), Tiềm năng tuổi trẻ, trách nhiệm xã hội, Nxb. Thanh Niên, Hà Nội. - PGS.TS Phạm Hồng Tung (2011) Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế, Nhà xuất bản chính trị quốc gia - sự thật, Hà Nội. - Mạc Văn Trang (chủ biên) (1994) Lối sống thanh niên - sinh viên, Viện Nghiên cứu chiến lƣợc giáo dục. 4 Các công trình nghiên cứu trên chỉ mới dừng lại nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của mỗi cá nhân trong xã hội, chƣa đi sâu nghiên cứu ý thức trách nhiệm xã hội của học sinh, sinh viên. Đặc biệt chƣa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu riêng giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hoá Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Vì vậy tôi quyết định chọn đề tài “Vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong việc giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hoá Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay” nhằm tìm ra giải pháp tốt nhất để nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên trong nhà trƣờng, cộng đồng, dân tộc. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận văn. Mục đích nghiên cứu của luận văn: Vận dụng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay. Nhiệm vụ: Để đạt đƣợc mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ cụ thể sau đây: Một là, phân tích và đáng giá đúng thực trạng ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên ở các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2007 - 2014 Hai là, vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên, đề xuất những giải pháp nhằm giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên từ đó hoàn thiện nhân cách sinh viên, giúp sinh viên trở thành những công dân có ích cho xã hội. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là thực tế ý thức trách nhiệm xã hội của sinh viên các Trƣờng Văn hóa Nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh. 5 Phạm vi nghiên cứu của luận văn là sinh viên các Trƣờng đại học Văn hóa nghệ thuật tại Thành phố Hồ Chí Minh trực thuộc quản lý của Khối Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch (chọn điển hình sinh viên trong 4 Trƣờng gồm Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Mỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Sân khấu điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh, Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh) trong giai đoạn hiện nay. 5. Cơ sở lý luận và Phƣơng pháp nghiên cứu. Cơ sở lý luận: Dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội. Kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu khác về giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho sinh viên. Phương pháp nghiên cứu: Sử dụng phƣơng pháp tiếp cận và nghiên cứu hệ thống, kết hợp phƣơng pháp lôgíc và lịch sử, phƣơng pháp phân tích chứng minh, đối chiếu so sánh, phƣơng pháp điều tra xã hội học và sử dụng các kết quả nghiên cứu, điều tra xã hội học từ các công trình đã công bố ở nƣớc ta liên quan trực tiếp đến đề tài. 6. Đóng góp của luận văn Luận văn góp phần làm hoàn chỉnh và sâu sắc thêm luận cứ khoa học về nội dung tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên nói chung và sinh viên nói riêng 7. Kết cấu của luận văn. Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài gồm 2 chƣơng 7 tiết: 6 Chƣơng 1 TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CHO THANH NIÊN 1.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên 1.1.1. Ý thức trách nhiệm xã hội 1.1.1.1. Ý thức xã hội Theo Từ điển Triết học, ý thức là hình thức phản ánh cao cấp, riêng có ở con ngƣời, đối với thực tại khách quan. Ý thức là toàn bộ quá trình tâm lý tích cực tham gia vào sự hiểu biết của con ngƣời đối với thế giới khách quan và sự tồn tại thực sự của nó.[43, tr.711] Ý thức xã hội là những hiểu biết do lịch sử tích lũy đƣợc, những tƣ tƣởng chính trị và pháp lý, những thành tựu nghệ thuật, đạo đức, tôn giáo và tâm lý xã hội.[43, tr.711] Nhƣ vậy ý thức xã hội là toàn bộ những tri thức, những quan niệm của con ngƣời trong một cộng đồng ngƣời, đƣợc hình thành một cách trực tiếp từ thực tiễn hàng ngày. Theo chúng tôi, ý thức trách nhiệm xã hội là sự nhận thức của mỗi thành viên trong xã hội về sự cần thiết phải cƣ xử đúng mực trong quan hệ xã hội. Sự đúng mực trong cƣ xử đƣợc đánh giá dựa vào những quy chuẩn của đạo đức xã hội, hệ thống chuẩn mực khách quan, đƣợc xã hội thiết lập để chi phối thái độ sống của các thành viên, nhằm bảo đảm cho các quan hệ xã hội diễn ra trong vòng trật tự. 1.1.1.2. Trách nhiệm xã hội Trách nhiệm xã hội là một phạm trù xuất hiện nhiều trong thời gian gần đây và thu hút sự quan tâm khá rộng trong đời sống xã hội. Thuật ngữ trách 7 nhiệm xã hội xuất phát từ tiếng la tinh Respondere với nghĩa là trách nhiệm và đến nay nội hàm của nó còn nhiều điểm chƣa thống nhất. Chẳng hạn: Theo Từ điển tiếng Việt: “Trách nhiệm là điều phải làm, phải gánh vác, hoặc phải nhận lấy về mình” [42, tr.1678] Theo Từ điển Triết học: “Trách nhiệm thuộc phạm trù đạo đức và pháp luật phản ánh thái độ xã hội đặc biệt và thái độ đạo đức pháp luật của cá nhân đối với xã hội (đối với nhân loại nói chung); thái độ này biểu thị sự hoàn thành nghĩa vụ của mình và các tiêu chuẩn pháp luật”[43, tr.595] Theo chúng tôi, trách nhiệm đƣợc hiểu không chỉ là khả năng nhận thức về bổn phận, nghĩa vụ và kết quả của mình đƣa lại, mà còn đƣợc hiểu rộng hơn trách nhiệm - đó là nghĩa vụ của cá nhân đối với cộng đồng. Thái độ này biểu thị ở việc thực thi nghĩa vụ đạo đức và tuân thủ các tiêu chuẩn của pháp luật, tức là tuân thủ các quy chuẩn đạo đức mà sau này là luật pháp mà các cá nhân trong cộng đồng đó thỏa thuận. Trách nhiệm xã hội còn đƣợc coi nhƣ nhƣ trách nhiệm đạo đức của mỗi cá nhân trong viêc giải quyết những vấn đề chung của xã hội…tuy mang ý nghĩa là bổn phận nhƣng về bản chất là sự tự nguyện. Trách nhiệm xã hội là loại bỏ những hành vi vô trách nhiệm, phi đạo đức, những thứ mang lại thiệt hại cho bản thân, gia đình và xã hội. Nhƣ vậy, có thể nói trách nhiệm xã hội gồm ba nội dung cơ bản là: Thứ nhất, thể hiện quan hệ giữa những ngƣời cùng chung sống với nhau trong cộng đồng ngƣời, có sự hợp tác khoan dung với nhau. Thứ hai, sự gắn bó giữa cá nhân với xã hội. Thứ ba, phải có trách nhiệm tham gia đóng góp cho sự phát triển bền vững xã hội. Quá trình đóng góp đƣợc thể hiện ở ba mức độ: tự nhiên, tự nguyện và nghĩa vụ. 8 1.1.1.3. Quan niệm của Hồ Chí Minh về ý thức trách nhiệm xã hội Theo Hồ Chí Minh, mỗi cá nhân trong xã hội phải có ý thức trách nhiệm xã hội và phải thực thi trách nhiệm đó nhằm duy trì sự ổn định phát triển của xã hội. Vì vậy, khi khẳng định nƣớc ta là một nƣớc dân chủ, trong đó mọi quyền hạn, lợi ích đều vì dân. Hồ Chí Minh đã giải thích: “Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân. Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ƣơng do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ƣơng đến xã do dân tổ chức nên.”[22, tr.332] Nhƣ vậy, ý thức trách nhiệm xã hội của mỗi công dân nghĩa là phải ý thức về bổn phận của mình đối với đất nƣớc, nghĩa vụ đối với xã hội, là tính trung thực, sống nhân ái, nghĩa tình, tinh thần bao dung, đồng thời mỗi công dân phải có trách nhiệm đối với cộng đồng, làng xã, trách nhiệm với Tổ quốc. Trong thƣ gửi thanh niên, Hồ Chí Minh khuyên thanh niên phải có ý thức trách nhiệm là “Trung với nƣớc, hiếu với dân” [30, tr.619]. “Là khi Đảng, Chính phủ, hoặc cấp trên giao cho ta việc gì, bất kỳ to hay nhỏ, khó hay dễ, ta cũng đƣa cả tinh thần, lực lƣợng ra làm cho đến nơi đến chốn, vƣợt mọi khó khăn, làm cho thành công. Làm một cách cẩu thả, làm cho có chuyện, dễ làm khó bỏ, đánh trống bỏ dùi, gặp sao làm vậy, v.v., là không có tinh thần trách nhiệm.”[23, tr.248] Vấn đề ý thức trách nhiệm xã hội đƣợc Hồ Chí Minh đặt ra và xem xét một cách toàn diện trong tất cả mọi lĩnh vực hoạt động của con ngƣời, từ việc tƣ đến việc công, từ lao động sản xuất ở hậu phƣơng đến chiến đấu ngoài mặt trận, từ học tập, công tác đến sinh hoạt hàng ngày. Hồ Chí Minh cũng bàn đến ý thức trách nhiệm xã hội ở mọi phạm vi từ gia đình tới ngoài xã hội, từ giai cấp đến dân tộc, từ quốc gia đến quốc tế. Việc Hồ Chí Minh xem xét vấn đề ý thức trách nhiệm xã hội một cách toàn diện là một cách nhìn mang tính khách quan, phù hợp với hoạt động phong phú đa dạng của đời sống xã hội và mỗi con ngƣời. 9 Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, trách nhiệm xã hội của mỗi cán bộ, đảng viên, mỗi thành viên trong xã hội là trung với nƣớc, hiếu với dân, suốt đời phấn đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vƣợt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng; là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tƣ; luôn yêu thƣơng, quý trọng con ngƣời, sống có tình, có nghĩa và tinh thần quốc tế trong sáng… Trách nhiệm của bậc trí thức: “Các bạn có cái trách nhiệm nặng nề và vẻ vang, là làm gƣơng cho dân trong mọi việc. Dân ta đã đấu tranh một cách rất dũng cảm. Lẽ tất nhiên giới trí thức phải hy sinh đấu tranh, dũng cảm hơn nữa, để làm gƣơng cho nhân dân” [21, tr.472]. Trong giáo dục, “Trách nhiệm nặng nề và vẻ vang của ngƣời thầy dạy là: chăm lo dạy dỗ con em của nhân dân thành ngƣời công dân tốt, ngƣời lao động tốt, ngƣời chiến sĩ tốt, ngƣời cán bộ tốt của nƣớc nhà.” [t8, tr.448] Đối với văn nghệ sĩ: “Văn nghệ phải nhận rõ trách nhiệm của mình đối với Nhà nƣớc và nhân dân, phải một lòng một dạ phục vụ nhân dân. Phải học tập chủ nghĩa Mác - Lênin để vũ trang mình. Phải kiên quyết chống những khuynh hƣớng phản dân chủ, phản chủ nghĩa xã hội trong giới văn nghệ. Phải hiểu rõ thời đại mới và đời sống cùng nguyện vọng của nhân dân. Tất cả các ngành văn học, nghệ thuật, điện ảnh, âm nhạc, múa nhảy, tuồng hát, vẽ... phải quần chúng hóa và dân chủ hóa. Văn nghệ phải xây dựng tác phong gian khổ, chất phác. Phải chống xa rời quần chúng, xa rời thực tế, xa rời chính trị, xa rời lao động. Sáng tác cũng phải “nhiều, nhanh, tốt, rẻ”.” [27, tr.475] Đối với Đoàn thanh niên, “Thanh niên ta có vinh dự to thì cũng có trách nhiệm lớn, phải “Trung với nƣớc, hiếu với dân” [30, tr.619]. Để làm tròn trách nhiệm, thanh niên ta phải nâng cao tinh thần làm chủ tập thể, trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân, chớ phô trƣơng hình thức, chớ kiêu ngạo tự mãn. Phải thấm nhuần đạo đức cách mạng tức là học tập, lao động, sinh hoạt theo đúng 10 đạo đức của thanh niên xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa. Thanh niên ta có vinh dự to thì cũng có trách nhiệm lớn [29, tr.299] Hồ Chí Minh xem ý thức trách nhiệm xã hội đóng vai trò rất quan trọng trong mỗi con ngƣời. Theo Hồ Chí Minh, nhiệm vụ cách mạng hoàn toàn không dễ dàng, đơn giản mà bao giờ cũng khó khăn, phức tạp. Thực hiện nhiệm vụ cách mạng, đòi hỏi ngƣời cách mạng phải có quyết tâm phấn đấu thật cao, phải dám hy sinh, phải kiên trì bền bỉ, phải nêu cao tinh thần trách nhiệm “thắng không kiêu, bại không nản, luôn luôn nỗ lực, cố gắng vƣợt mọi khó khăn gian khổ, tiến tới thắng lợi cuối cùng.” [22, tr.460]. Đối với ngƣời lãnh đạo, trong công tác tuyên truyền không phải là ra lệnh mà chủ yếu bằng lôi kéo, thuyết phục. Để lôi kéo thuyết phục con ngƣời, trƣớc hết phải từ cái tâm, cái đức của con ngƣời, phải có tinh thần trách nhiệm cao, phải miệng nói, tay làm, phải đầu tàu gƣơng mẫu. Ngƣời dạy muốn hƣớng dẫn, lãnh đạo nhân dân thì cán bộ đảng viên phải mực thƣớc, phải “Lo, thì trƣớc thiên hạ; hƣởng, thì sau thiên hạ”. Hồ Chí Minh xem ý thức trách nhiệm xã hội của mỗi ngƣời còn là hình thức biểu hiện của văn hóa - văn hóa đời sống. Ngƣời quan niệm văn hóa là bộ mặt tinh thần của xã hội và bộ mặt đó đƣợc thể hiện ra ngay trong cuộc sống hàng ngày của mỗi ngƣời, rất dễ hiểu, dễ thấy. Điều này đã đƣợc Hồ Chí Minh chỉ ra khi nói về nội dung của đời sống mới, cũng nhƣ cách thức xây dựng đời sống mới trong một nƣớc Việt Nam độc lập. Hồ Chí Minh quan niệm xã hội là do nhiều cá nhân nhóm lại mà thành. Chính vì thế, nếu mỗi cá nhân sống có trách nhiệm với xã hội thì góp phần hình thành nên xã hội tiến bộ. Sống có trách nhiệm xã hội của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành tấm gƣơng sáng cho toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta học tập và noi theo. 11 Chủ tịch Hồ Chí Minh xem việc nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội cho mỗi ngƣời dân còn là tiêu chí, thƣớc đo trình độ văn minh, tiến bộ của mỗi dân tộc. Ngƣời cho rằng: “Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm, là một dân tộc giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ”[22, tr.128]. Với nghĩa đó, nâng cao ý thức trách nhiệm đối với dân tộc đã trở thành một mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội của mỗi ngƣời dân, giúp mỗi cá nhân và cả xã hội từng bƣớc vƣợt qua đƣợc những cái nhỏ bé, thấp hèn để vƣơn tới những cái lớn lao, cao thƣợng làm cho mọi ngƣời phát triển toàn diện cùng với sự phát triển của đất nƣớc. Hồ Chí Minh luôn đề cao trách nhiệm, bổn phận, nghĩa vụ của cá nhân đối với cộng đồng và toàn xã hội. Ngƣợc lại, ngƣời lên án lối sống thiếu trách nhiệm với xã hội, đề cao chủ nghĩa cá nhân, sống chỉ biết hƣởng thụ cho bản thân. Sống nhƣ vậy là sống hoài, sống phí, không thúc đẩy xã hội phát triển. 1.1.2. Giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên Theo từ điển Tiếng Việt năm 1992: “Giáo dục là hoạt động nhằm giáo dục một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tƣợng nào đó, làm cho đối tƣợng ấy dần dần có đƣợc những phẩm chất và năng lực nhƣ yêu cầu đề ra”[52, tr.365] Theo tôi giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội là quá trình tác động từ bên ngoài tới ý thức cá nhân, là hoạt động có tính định hƣớng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục (các thiết chế xã hội, nhà trƣờng, gia đình…) nhằm cung cấp tri thức về ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cộng đồng và toàn xã hội, giúp mỗi cá nhân tự điều chỉnh các hành vi phù hợp với các chuẩn mực đạo đức và các quy phạm pháp luật trong xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chăm lo đến sự nghiệp giáo dục của đất nƣớc. ngƣời coi “giáo dục là quốc sách hang đầu” trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngƣời coi “giáo dục có một vai trò quan trọng trong kháng chiến cũng nhƣ kiến quốc” [31, tr.612]. Đồng thời Ngƣời chỉ rõ mục 12