Ch-¬ng 1
Ch¨n nu«i bß ®ùc gièng
i. Gi¶i phÉu c¬ quan sinh dôc ®ùc
Gi¶i phÉu ®Þnh vÞ c¸c c¬ quan chi tiÕt cña bé m¸y sinh s¶n bß ®ùc ®-îc thÓ hiÖn ë
H×nh 1-1 vµ 1-2. C¸c bé phËn quan träng lµ dÞch hoµn, dÞch hoµn phô, èng dÉn tinh vµ
c¸c tuyÕn sinh dôc phô sÏ ®-îc m« t¶ chi tiÕt trong phÇn nµy.
TuyÕn Cowper
T. tiÒn liÖt
Tiói tinh
Trùc trµng
Phång èng dÉn tinh
Bãng ®¸i
èng dÉn tinh
M¹ch qu¶n vµ thÇn kinh
D-¬ng vËt
C¬ co duçi
Tinh qu¶n
§Çu phô dÞch hoµn
DÞch hoµn
B×u d¸i
§u«i phô dÞch hoµn
H×nh 1-1: Gi¶i phÈu ®Þnh vi c¸c c¬ quan sinh dôc cña bß ®ùc
èng dÉn tinh
§éng mach
TÜnh m¹ch
C¬ vßng
C¬ däc
Mµng tr¾ng
V¸ch ng¨n gi÷a
Vßng bÑn
C¬ b×u
§Çu phô dÞch hoµn
DÞch hoµn
§u«i phô dÞch hoµn
Da b×u
H×nh 1-2: MÆt c¾t däc cña b×u d¸i vµ dÞch hoµn
1. DÞch hoµn
Bß ®ùc cã 2 dÞch hoµn ®-îc treo phÝa ngoµi c¬ thÓ trong bao dÞch hoµn. DÞch hoµn
cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n cña lµ s¶n xuÊt tinh trïng vµ tiÕt hãc m«n. N¬i s¶n xuÊt tinh
trïng trong dÞch hoµn lµ c¸c èng sinh tinh (H×nh 1-3). N¬i s¶n xuÊt hãc-m«n lµ c¸c tÕ bµo
kÏ (Leydig).
Tinh trïng
Mµng ®¸y
KÎ gi÷a
c¸c èng
sinh tinh
TÕ bµo Leydig &
mao m¹ch
Xoang
TÕ bµo Sertoli
H×nh 1-3: L¸t c¾t ngang cña èng sinh tinh
DÞch hoµn hµng ngµy s¶n xuÊt ra mét l-îng rÊt lín tinh trïng. XÊp xØ 90% thÓ tÝch
dÞch hoµn chøa ®ùng hµng tr¨m mÐt èng sinh tinh rÊt nhá. C¸c èng nµy ®-îc nèi liÒn víi
nhau thµnh mét m¹ng l-íi ch»ng chÞt. Cßn l¹i 10% thÓ tÝch dÞch hoµn chøa c¸c m« liªn
kÕt, m¹ch m¸u, m¹ch b¹ch huyÕt vµ tÕ bµo Leydig tiÕt hãc-m«n.
V¸ch èng sinh tinh lµ mét mµng ®¸y cã mét sè líp tÕ bµo sau nµy s¶n sinh tinh
trïng, c¸c tÕ bµo nµy gäi lµ nguyªn bµo tinh. Cïng víi c¸c nguyªn bµo tinh cã hµng lo¹t
tÕ bµo lín h¬n nhiÒu gäi lµ tÕ bµo Sertoli cã chøc n¨ng hè trî vµ nu«i d-ìng tinh trïng
®ang h×nh thµnh khi chóng chuyÓn tõ v¸ch ra xoang èng sinh tinh. èng nµy còng tiÕt
nhiÒu dÞch vµo xoang èng. DÞch nµy cã vai trß quan träng trong viÖc vËn chuyÓn tinh
trïng khái dÞch hoµn ®Ó vµo ®-êng sinh s¶n.
Tinh trïng sau khi ®-îc sinh trong c¸c èng dÉn tinh ®i qua mét hÖ thèng èng dÉn
ra. Trong mçi dÞch hoµn c¸c èng sinh tinh cïng ®æ vµo kho¶ng 15 èng dÉn ra ®Ó ®-a tinh
trïng vµ dÞch tiÕt cña èng sinh tinh ®Õn phÇn ngoµi cña dÞch hoµn. C¸c èng dÉn ra næi nªn
trªn bÒ mÆt ë phÇn ®Ønh dÞch hoµn vµ ®æ vµo dÞch hoµn phô.
DÞch hoµn ®Æc biÖt t¨ng nhanh vÒ kÝch th-íc khi bß ®ùc s¾p ®Õn tuæi thµnh thôc,
ph¶n ¸nh sù thµnh thôc vµ t¨ng vÒ kÝch th-íc cña c¸c èng sinh tinh d-íi t¸c ®éng cña hãc
m«n sinh dôc (xem môc III). DÞch hoµn bß tiÕp tôc t¨ng tr-ëng sau khi thµnh thôc, mÆc
dï rÊt chËm, vµ ®¹t ®Õn kÝch th-íc tr-ëng thµnh vµo kho¶ng 4-5 n¨m tuæi. Sau 7-8 n¨m
dÞch hoµn gi¶m dÇn kÝch th-íc do sù l·o ho¸.
2. DÞch hoµn phô
C¸c èng dÉn ra tõ dÞch hoµn tËp trung l¹i h×nh thµnh nªn mét èng ®¬n gäi lµ dÞch
hoµn phô. Mçi dÞch hoµn cã mét dÞch hoµn phô. CÊu tao dÞch hoµn phô gåm cã ®Çu, th©n,
®u«i vµ cã thÓ sê thÊy ®-îc qua b×u d¸i. MÆc dï chØ cã mét èng nh-ng dÞch hoµn phô rÊt
gÊp khóc vµ cã chiÒu dµi kho¶ng 40-60 m.
DÞch hoµn phô cã mét sè chøc n¨ng chÝnh lµ hÊp thô dÞch, lµm tr-ëng thµnh vµ dù
tr÷ tinh trïng. Mét l-îng lín dÞch ®-îc hÊp phô trong dÞch hoµn phô vµ khi tinh trïng
®Õn ®-îc phÇn ®u«i cña dich hoµn phô th× chóng cã nång ®é rÊt cao. Vai trß hÊp thô cña
dÞch hoµn phô còng gióp cho viÖc vËn chuyÓn t-¬ng tù nh- chuyÓn ®éng cña mét sè tÕ
bµo cña èng dÉn ra cña dÞch hoµn. C¸c tÕ bµo nµy cã l«ng nhu vµ ho¹t ®éng cña c¸c l«ng
nhu nµy sÏ gióp tinh trïng vËn ®éng.
DÞch hoµn phô, ®Æc biÖt lµ phÇn ®u«i, còng ho¹t ®éng nh- mét kho chøa tinh trïng.
Tinh trïng ë trong ®u«i dÞch hoµn phô hÇu nh- kh«ng vËn ®éng vµ duêng nh- ë tr¹ng th¸i
tiÒm sinh, cã nghÜa lµ chóng cÇn rÊt Ýt n¨ng l-îng hoÆc dinh d-ìng ®Ó sèng. Khi con ®ùc
kh«ng khai th¸c tinh hay phèi gièng th× viÖc s¶n xuÊt tinh trïng vÉn kh«ng ngõng, do vËy
tinh trïng bÞ bµi tiÕt ra qua thñ d©m hoÆc th¶i chËm qua bãng ®¸i vµ th¶i ra ngoµi qua
n-íc tiÓu.
3. èng dÉn tinh
èng dÉn tinh lµ mét èng cã c¬ ch¾c ch¹y tõ ®u«i dÞch hoµn phô ë ®¸y dÞch hoµn
ng-îc theo dÞch hoµn ®Õn phång èng dÉn tinh (ampullae). Kh¸c víi dÞch hoµn phô, èng
dÉn tinh lµ mét èng th¼ng vµ kh¸ ng¾n. Hai èng dÉn tinh hîp l¹i víi nhau t¹o thµnh phång
èng dÉn tinh, gÆp èng dÉn n-íc tiÓu tõ bµng quang cïng víi chÊt tiÕt cña mét sè tuyÕn
sinh dôc phô ®æ vµo mét èng chung gäi lµ niÖu ®¹o.
4. C¸c tuyÕn sinh dôc phô
Cã 4 tuyÕn phô sinh ra c¸c chÊt tiÕt ®ãng gãp vµo thµnh phÇn cña tinh thanh.
- Phång èng dÉn tinh (ampullae). V¸ch cña phång èng dÉn tinh dÇy vµ cã mét sè tÕ
bµo ph©n tiÕt. CÆp phång èng dÉn tinh còng ho¹t ®éng nh- mét bÓ dù tr÷ sè l-îng nhá
tinh dÞch ®ñ cho 1 hoÆc 2 lÇn phãng tinh.
- TuyÕn tinh nang (vesicular gland). TuyÕn nµy n»m ë hai bªn thµnh vµ ë phÇn kÕt
thóc cña èng dÉn tinh. Nã tiÕt mét phÇn quan träng cña tinh thanh nhê chÊt tiÕt giµu
fructoza vµ axit xitric.
- TuyÕn tiÒn liÖt (prostate gland). TuyÕn tiÒn liÖt n»m cuèi èng dÉn tinh, ®Çu niÖu
®¹o, v¾t ngang qua cæ bµng quang vµ ®-îc chia thµnh hai thuú. TuyÕn nµy cã nhiÒu lç ®æ
vµo niÖu ®¹o víi dÞch tiÕt giµu axit amin vµ c¸c enzym kh¸c nhau.
- TuyÕn cñ hµnh (cßn gäi lµ tuyÕn cÇu niÖu ®¹o hay tuyÕn Cowper). TuyÕn cñ hµnh
lµ mét tuyÕn cã lç tiÕt gÇn d-¬ng vËt nhÊt (®æ vµo èng niÖu ®¹o d-íi van u ngåi), nã tiÕt
ra dÞch “röa” ngay tr-íc mçi lÇn phãng tinh, cã t¸c dông lµm vÖ sinh ®-êng sinh dôc con
®ùc vµ con c¸i.
ii. Tinh dÞch
Tinh trïng cã nång ®é cao tõ dÞch hoµn phô ®æ vµo èng dÉn tinh sÏ hçn hîp víi c¸c
chÊt tiÕt cña c¸c tuyÕn sinh dôc phô ®Ó h×nh thµnh tinh dÞch. Do vËy tinh dÞch gåm 2 phÇn
kh¸c nhau: tinh trïng tõ dÞch hoµn vµ tinh thanh tõ c¸c tuyÕn sinh dôc phô.
1. Tinh trïng
- H×nh th¸i tinh trïng
Tinh trïng gåm 3 phÇn chÝnh: ®Çu, th©n vµ ®u«i (H×nh 1-4). Thµnh phÇn chÝnh cña
®Çu lµ nh©n rÊt ®Æc chøa ADN vµ ®-îc bao bäc bëi mét mµng nh©n cã søc kh¸ng cao.
PhÝa trªn ®Çu ®-îc phñ bëi acrosom cã chøa mét sè men ph©n gi¶i protein vµ
hyaluronidaza rÊt quan träng khi thô tinh. PhÇn sau nh©n ®-îc bao phñ bëi mò nh©n vµ
trªn toµn bé cÊu tróc nµy, kÓ c¶ th©n vµ ®u«i, lµ mét mµng nguyªn sinh chÊt máng. PhÇn
th©n dÇy cã chøa mét phÇn nh©n vµ chøa ty l¹p thÓ cÇn thiÕt cho h« hÊp vµ qu¸ tr×nh trao
®æi chÊt. §u«i chøa mét sè sîi däc, gióp cho qu¸ tr×nh vËn ®éng cña tinh trïng.
Tinh trïng chøa rÊt Ýt c¸c chÊt kh¸c ngoµi vËt chÊt di truyÒn cÇn thiÕt cho thô tinh vµ
do cã Ýt chÊt dinh d-ìng nªn nã ph¶i dùa vµo nguån dinh d-ìng cña m«i tr-êng.
§Çu
Th©n
Mµng NSC
Acrosome
Nh©n
Mò sau nh©n
Mµng ty l¹p thÓ
Mµng ®u«i
§u«i
H×nh 1-4: §Æc ®iÓm h×nh th¸i häc cña tinh trïng
- Sù t¹o tinh vµ chÝn cña tinh trïng
Qu¸ tr×nh sinh tinh vµ thµnh thôc cña tinh trïng diÔn ra liªn tôc trong n¨m. Tuy
nhiªn, c-êng ®é cã thay ®æi chót Ýt theo mïa. Qu¸ tr×nh t¹o tinh b¾t ®Çu tõ khi ph©n chia
nguyªn bµo tinh cho ®Õn khi bµi xuÊt tinh trïng vµo xoang èng dÉn tinh, kÐo dµi trong 4850 ngµy. C¸c nguyªn bµo tinh ph©n chia vµ biÖt ho¸ qua mét lo¹t ph©n bµo, cuèi cïng
h×nh thµnh nªn tinh trïng. Khi tinh trïng ®-îc h×nh thµnh ®Çy ®ñ chóng sÏ ®-îc ®Èy ra
hÇu nh- tù do trong xoang èng sinh tinh. TiÕp theo tinh trïng di chuyÓn trong èng phô
dÞch hoµn trong kho¶ng 14-22 ngµy, phô thuéc vµo tÇn sè khai th¸c tinh. Trong qu¸ tr×nh
di chuyÓn nµy tinh trïng thµnh thôc dÇn vµ hoµn toµn thµnh thôc trong thêi gian tÝch l¹i ë
®u«i phô dÞch hoµn. Thùc ra, thêi gian t¹o tinh trong c¸c èng sinh tinh rÊt æn ®Þnh (48
ngµy) vµ hÇu nh- kh«ng bÞ thay ®æi do chÕ ®é nu«i d-ìng vµ sö dông bß ®ùc. Tinh trïng
tr-ëng thµnh vµ chÝn ®-îc tÝch l¹i trong phÇn ®u«i phô dÞch hoµn vµ cã thÓ sèng ë ®©y 1-2
th¸ng.
ViÖc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn ch¨n sãc nu«i d-ìng bß ®ùc cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn chÊt
l-îng tinh trïng chØ sau khi nã ®-îc h×nh thµnh trong mét thêi kú kh¸ dµi (62-72 ngµy),
phô thuéc vµo møc ®é tÝch tr÷ cña chóng. Tuy nhiªn, sù rèi lo¹n ®iÒu kiÖn sinh tinh, ®Æc
biÖt lµ sù thµnh thôc vµ l-u tró cña chóng ®-îc thÓ hiÖn rÊt nhanh chãng. Ch¼ng h¹n,
nhiÖt ®é b×nh th-êng cña b×u d¸i lµ 34-35oC, thÊp h¬n so víi th©n nhiÖt 3-4oC, nhê cã hÖ
thèng ®iÒu tiÕt nhiÖt côc bé phøc t¹p. NÕu ®eo vµo bïi d¸i mét c¸i bao Êm trong 2-3 ngµy
sÏ lµm rèi lo¹n ®iÒu tiÕt nhiÖt nµy vµ lµm cho tinh trïng ®-îc tÝch luü trong ®u«i phô dÞch
hoµn b¾t ®Çu chÕt vµ sù sinh tinh bÞ thay ®æi trong mét thêi gian dµi. Trong c¸c èng sinh
tinh biÓu m« sinh tinh bÞ bong ra. Do dÞch hoµn qu¸ nãng nh- thÕ nªn bß ®ùc b¾t ®Çu bµi
xuÊt tinh trïng chÕt, sau ®ã lµ tinh trïng kú h×nh vµ tinh trïng ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn
kh¸c nhau, cuèi cïng ®Õn hiÖn t-îng xuÊt tinh kh«ng tinh trïng. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i tÊt
c¶ biÓu m« sinh tinh bÞ trãc ra, mµ c¸c tÕ bµo nguyªn bµo tinh vÉn sèng vµ sau ®ã 2 th¸ng
sù t¹o tinh hoµn toµn håi phôc, con vËt trë l¹i bµi xuÊt tinh trïng b×nh th-êng.
Nh÷ng sù rèi lo¹n sinh tinh nhanh chãng vµ s©u s¾c t-¬ng tù nh- trªn còng cã thÓ
diÔn ra khi cã nh÷ng nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nh- c¸c chÊt ®éc thÊm vµo dÞch hoµn, bÞ chÊn
th-¬ng dÞch hoµn v.v... B×u d¸i nhiÔm bÈn còng cã thÓ ®Én ®Õn nh÷ng biÕn ®æi vÒ ®iÒu tiÕt
nhiÖt víi nh÷ng hËu qu¶ t-¬ng tù. Cho nªn cÇn th-êng xuyªn vÖ sinh vµ ®Ò phßng cho bß
®ùc gièng khái bÞ qu¸ nãng, ngé ®éc hay chÊn th-¬ng dÞch hoµn.
2. Tinh thanh
Chøc n¨ng chñ yÕu cña tinh thanh lµ cung cÊp mét m«i tr-êng thÝch hîp trong ®ã
tinh trïng cã thÓ sèng ®-îc sau khi xuÊt tinh. Tinh trïng hÇu nh- kh«ng vËn ®éng trong
phång èng dÉn tinh nh-ng sÏ cã kh¶ n¨ng vËn ®éng ®-îc ngay sau khi ®-îc hçn hîp víi
tinh thanh khi c¶ hai ®ång thêi ®-îc xuÊt ra trong mçi lÇn phãng tinh.
Tinh thanh chøa nhiÒu lo¹i muèi, axit amin vµ men gãp phÇn vµo ho¹t ®éng sèng vµ
trao ®æi chÊt cña tinh trïng. §-êng fructoza do tói tinh tiÕt ra lµ nguån n¨ng l-îng chñ
yÕu cho tinh trïng. §-êng fructoza khi ®-îc sö dông sÏ chuyÓn ho¸ thµnh axit lactic. Sù
h×nh thµnh vµ tÝch luü axit lactic nµy sÏ lµm cho tinh trïng sèng l©u h¬n. Tinh thanh còng
chøa mét sè dung dÞch ®Öm lµm cho pH kh«ng bÞ thay ®æi. Tèc ®é sö dông ®-êng
fructoza vµ tÝch tô axit lactic phô thuéc vµo nhiÖt ®é. Do vËy, trong TTNT, ®Ó duy tr× mét
mÉu tinh dÞch trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, ng-êi ta sö dông nhiÖt ®é thÊp ®Ó lµm l¹nh
mÉu tinh nh»m gi¶m kh¶ n¨ng vËn ®éng cña tinh trïng vµ b¶o tån ®-êng fructoza. C¸c
chÊt pha lo·ng tinh dÞch còng cã c¸c chÊt ®Öm ®Ó æn ®Þnh pH.
Thµnh phÇn cña mét liÒu xuÊt tinh ®iÓn h×nh nh- sau:
Dung l-îng
4
(2-100) ml/lÇn
6,9
(6,4-7,8)
Sè tinh trïng
1000 (600-2000) triÖu/ml
Protein
7,3
pH
(6,3-8,4) mg/100ml
Fructoza
Axit xitric
550 (200-900) mg/100ml
700 (300-1100) mg/100ml
iii. §iÒu hoµ thÇn kinh-thÓ dÞch ®èi víi ho¹t ®éng sinh dôc
cña bß ®ùc
1. Liªn hÖ gi÷a vïng d-íi ®åi-tuyÕn yªn-dÞch hoµn trong ho¹t ®éng sinh dôc ®ùc
HÖ thèng néi tiÕt sinh s¶n chÝnh cña bß ®ùc g¾n liÒn víi trôc d-íi ®åi-tuyÕn yªndÞch hoµn. Ho¹t ®éng cña trôc nµy ®-îc phèi hîp chÆt chÏ bëi c¸c tÝn hiÖu hãc m«n ®-îc
vËn chuyÓn qua vßng tuÇn hoµn chung (H×nh 1-5).
TÝn hiÖu néi tiÕt trong trôc nµy ®-îc xuÊt ph¸t tõ viÖc tiÕt hãc m«n GnRH
(Gonadotropin Releasing Hormone) tõ vïng d-íi ®åi (Hypothalamus). GnRH t¸c ®éng
lªn tuyÕn yªn kÝch thÝch tiÕt 2 hãc m«n gonadotropin lµ LH vµ FSH. Hai hãc-m«n nµy
®iÒu phèi chøc n¨ng cña dÞch hoµn, trong ®ã LH ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh t¹o c¸c hãc m«n
steroid vµ FSH ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh sinh tinh.
Brain
N·o
Hµnh
Sexual, vi
aggressive
sinh
dôc,behaviour
tÝnh h¨ng
LHRH
GnRH
Anterior
TiÒnpituitary
yªn
LH
FSH
Liªn hÖ ng-îc
Feedback
DÞch
hoµn
Testes
Steroid
Gonadal steroids
C¬
Sex quan
organs SD
Inhibin
C¬ quan SD
Accessory Sex
phô
C¬ vµ c¸c
Muscle;
other
m«
kh¸c
glans
somatic tissues
H×nh 1-5: Trôc d-íi ®åi-tuyÕn yªn-dÞch hoµn trong ho¹t ®éng sinh dôc ë bß ®ùc
Hãc-m«n LH kÝch thÝch bµo kÏ Leydig s¶n xuÊt c¸c hãc m«n steroid nhtestosteron. Hãc-m«n FSH duy tr× sù thèng nhÊt chøc n¨ng cña c¸c tÕ bµo Sertoli lµ tÕ bµo
nu«i d-ìng tinh trïng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tiÕt hãc-m«n inhibin lµ hãc-m«n cã vai
trß ®iÒu chØnh ®Æc hiÖu ®èi víi viÖc tiÕt FSH. LH cÇn thiÕt trong c¶ cuéc ®êi cßn FSH cÇn
thiÕt khi thiÕt lËp qu¸ tr×nh sinh tinh tr-íc khi thµnh thôc vÒ tÝnh, nh-ng cã thÓ kh«ng b¾t
buéc ph¶i cã cho chøc n¨ng sinh tinh tiÕp theo. §ã lµ v× hãc-m«n testosteron còng cã ¶nh
h-ëng ®Õn chøc n¨ng cña tÕ bµo Sertoli sau khi thµnh thôc vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh sinh tinh.
C¸c hãc-m«n steroid (c¶ androgen vµ estrogen) vµ c¸c hãc-m«n kh¸c (nh- inhibin)
do dÞch hoµn sinh ra sÏ t¸c ®éng ng-îc lªn vïng d-íi ®åi vµ tuyÕn yªn ®Ó ®iÒu chØnh viÖc
th¶i hãc-m«n tõ c¸c m« bµo nµy. C¸c hãc-m«n steroid cña dÞch hoµn cßn ho¹t ®éng ngoµi
trôc néi tiÕt sinh s¶n trªn ®Ó duy tr× sù thèng nhÊt chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan sinh dôc vµ
c¸c tuyÕn sinh dôc phô còng nh- kÝch thÝch hµnh vi sinh dôc cña con ®ùc. TËp tÝnh sinh
dôc sÏ kh«ng ®-îc h×nh thµnh nÕu nÕu kh«ng cã ®Çy ®ñ c¸c hãc m«n sinh dôc ®ùc. H¬n
n÷a, c¸c steroid sinh dôc nµy cßn g©y ¶nh h-ëng ®Õn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, h×nh
d¹ng bÒ ngoµi cña c¬ thÓ vµ c¸c ®Æc tÝnh sinh dôc thø cÊp ë bß ®ùc.
2. §iÒu tiÕt qu¸ tr×nh sinh tinh
§iÒu tiÕt thÇn kinh-thÓ dÞch ®èi víi qu¸ tr×nh sinh tinh ë bß ®ùc ®-îc tãm t¾t qua
H×nh 1-6.
KÝch thÝch ngo¹i c¶nh
KÝch thÝch bªn trong
ThÇn kinh T W
D-íi ®åi
TuyÕn yªn
FSH
LH
èng sinh tinh
T/b Sectoli
TËp tÝnh sinh dôc
TÕ bµo Leydig
Tinh tö
Testosteron
Tinh trïng
C/q sinh dôc phô
C¬ thÓ
H×nh 1-6: §iÒu tiÕt thÇn kinh thÓ dich ®èi víi qu¸ tr×nh sinh tinh
C¸c kÝch thÝch cña ngo¹i c¶nh nh- ¸nh s¸ng, thøc ¨n, hµnh vi vµ mïi vÞ cña con c¸i,
kÝch thÝch cña con ng-êi (xoa bãp) th«ng qua thi gi¸c, thÝnh gi¸c, khøu gi¸c, xóc gi¸c
truyÒn vµo trung khu thÇn kinh sinh dôc ë vïng d-íi ®åi. Trung khu nµy ®iÒu phèi thuú
tr-íc tuyÕn yªn ph©n tiÕt c¸c kÝch tè FSH vµ LH. Hãc-m«n FSH thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh
thµnh tinh trïng, cßn LH thóc ®Èy tÕ bµo kÎ (Leydig) ph©n tiÕt hãc m«n androgen, ®Æc
biÖt lµ testosteron. Hocm«n nµy cã t¸c dông kÝch thÝch ho¹t ho¸ tÕ bµo th-îng b× èng sinh
tinh mÉn c¶m víi kÝch thÝch cña FSH ®Ó sinh ra tinh trïng. Testosteron cßn cã t¸c dông
xóc tiÕn sù ph¸t triÓn tæ chøc c¬ n¨ng cña c¸c tuyÕn sinh dôc phô, duy tr× søc sèng cña
tinh trïng vµ kh¶ n¨ng thô thai cña chóng.
3. Ph¶n x¹ sinh dôc
ChØ cã thÓ thu ®-îc tinh dÞch cã chÊt l-îng cao nÕu ë bß ®ùc cã biÓu hiÖn ph¶n x¹
sinh dôc b×nh th-êng. Cã thÓ thu ®-îc tinh dÞch kh«ng tèt (sè l-îng Ýt, nång ®é tinh trïng
thÊp, ho¹t lùc kÐm...) kh«ng ph¶i do rèi lo¹n sinh tinh mµ do rèi lo¹n qu¸ tr×nh ph©n tiÕt
vµ vµ bµi xuÊt tinh trïng tõ bé m¸y sinh dôc bß ®ùc. C¸c qu¸ tr×nh nµy chÞu sù chi phèi
cña ph¶n x¹ sinh dôc d©y chuyÒn phøc t¹p vµ c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn ®-îc thµnh lËp
trªn c¬ së ph¶n x¹ sinh dôc ®ã. C¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn dÔ dµng bÞ øc chÕ do t¸c ®éng
cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau vµ mét øc chÕ m¹nh ®èi víi ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn cã thÓ kÐo
theo øc chÕ ngay c¶ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn c¬ së cña ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn ®ã. Do sù øc
chÕ c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn mµ tÊt c¶ c¸c kh©u cña ph¶n x¹ sinh dôc cã thÓ bÞ øc chÕ ë
c¸c møc ®é kh¸c nhau lµm cho sù bµi xuÊt tinh dÞch bÞ gi¶m vµ kÐm chÊt l-îng. Kh¾c
phôc ®-îc c¸c t¸c nh©n øc chÕ cho phÐp thu ®-îc tinh dÞch tèt tõ bß ®ùc gièng.
iv. NH÷NG NH©N Tè ¶NH H-ëNG ®ÕN Sè L-îNG Vµ CHÊT L-îNG
TINH dÞch
1. Gièng
Tuú tõng gièng, tÇm vãc to hay nhá, c-êng ®é trao ®æi chÊt m¹nh hay yÕu, kh¶
n¨ng thÝch nghi víi thêi tiÕt khÝ hËu tèt hay kh«ng mµ cã sè l-îng vµ chÊt l-îng tinh dÞch
s¶n xuÊt kh¸c nhau. VÝ dô, bß ®ùc gièng «n ®íi (800-1000kg) mçi lÇn lÊy tinh cã thÓ cho
8-9 ml hay thËm chÝ 10-15 ml, cßn bß néi cña ta chØ cho ®-îc 3-5 ml. Bß «n ®íi nhËp vµo
n-íc ta do thÝch nghi víi khÝ hËu mïa hÌ kÐm nªn l-îng tinh dÞch gi¶m vµ tÝnh h¨ng còng
kÐm.
2. Thøc ¨n
Thøc ¨n lµ mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn
sè l-îng vµ chÊt l-îng tinh dÞch. Trao ®æi chÊt cña bß ®ùc gièng cao h¬n bß th-êng 1012%, thµnh phÇn tinh dÞch còng ®Æc biÖt h¬n c¸c s¶n phÈm kh¸c. V× vËy nhu cÇu thøc ¨n
cho ®ùc gièng ®ßi hái ®Çy ®ñ c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng.
- Tiªu chuÈn ¨n hîp lý, khÈu phÇn c©n b»ng th× th× chÊt l-îng tinh dÞch sÏ tèt. NÕu
¨n qu¸ nhiÒu con vËt sÏ qu¸ bÐo vµ ph¶n x¹ tÝnh sÏ kÐm nªn cho tinh kh«ng tèt.
- Gi¸ trÞ sinh vËt häc cña ®¹m vµ l-îng ®¹m trong khÈu phÇn cã ¶nh h-ëng râ rÖt
®Õn chÊt l-îng tinh dÞch. ThÝ nghiÖm cho bß ®ùc gièng ¨n trªn ®ång cá hä ®Ëu (protein
chiÕm trªn 35% VCK) th× tinh dÞch hÇu nh- kh«ng cã kh¶ n¨ng thô thai.
- Tû lÖ protein/bét ®-êng cã ¶nh h-ëng ®Õn tiªu ho¸ nªn ¶nh h-áng tíi tinh dÞch.
§èi víi bß ®ùc gièng th-êng yªu cÇu tû lÖ nµy lµ 1/1,2-1,5.
- KhÈu phÇn thiÕu vitamin, ®Æc biÖt lµ vitamin A, cã ¶nh h-ëng nhiÒu ®Õn phÈm
chÊt tinh dÞch. ThÝ nghiÖm víi khÈu phÇn chøa 120-130 mg caroten/®¬n vÞ thøc ¨n
(§VTA) cho tinh trïng yÕu vµ Ýt, dÞch hoµn tho¸i ho¸, con vËt kÐm h¨ng. Khi n©ng lªn
640-774 mg/§VTA th× sau 21 ngµy phÈm chÊt tinh dÞch ®-îc phôc håi.
Vitamin C còng cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi phÈm chÊt tinh dÞch. Tinh dich tèt cã 38mg vitamin C/100ml. NÕu chØ cã 2 mg/100ml th× nhiÒu chØ tiªu tinh dÞch cã biÓu hiÖn
xÊu.
- C¸c chÊt kho¸ng, ®Æc biÖt lµ P, cã ¶nh h-ëng nhiÒu tíi tinh dÞch, bêi v× P cÇn cho
sù trao ®æi ®-êng. MÆt kh¸c, nã cßn lµ thµnh phÇn cña axit nucleic vµ phètphatit hay
lipophètphatit lµ nh÷ng chÊt cã rÊt nhiÒu trong tinh trïng. V× vËy thiÕu P th× qu¸ tr×nh
h×nh thµnh tinh trïng sÏ gi¶m, tû lÖ thô thai thÊp.
- CÊu tróc khÈu phÇn vµ lo¹i h×nh thøc ¨n còng cã ¶nh h-ëng rÊt râ rÖt ®Õn chÊt
l-îng tinh dÞch. Nªn cho ®ùc gièng ¨n c¸c läai thøc ¨n toan tÝnh vµ dung tÝch nhá nhthøc ¨n h¹t, c¸m, kh« dÇu, b· ®Ëu vµ c¸c thøc ¨n cã nguån gèc ®éng vËt.
3. Ch¨m sãc
C¸ch cho ¨n, t¾m ch¶i, vËn ®éng, th¸i ®é cña ng-êi ch¨m sãc vµ lÊy tinh sÏ cã ¶nh
h-ëng rÊt lín ®Õn sè l-îng vµ chÊt l-îng tinh khai th¸c. Cã thÓ kh«ng lÊy ®-îc mét tý
tinh nµo trong mét thêi gian dµi vµ cã thÓ lµm háng bß ®ùc gièng nÕu ch¨m sãc qu¶n lý
kh«ng tèt. Mét nghiªn cøu ®· cho thÊy trong sè 2254 con bß ®ùc bÞ ®µo th¶i th× chØ cã
10% lµ do kh¶ n¨ng di truyÒn cho ®êi sau kÐm, cßn l¹i lµ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c.
4. ChÕ ®é lÊy tinh
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh tinh trïng lµ qu¸ tr×nh liªn tôc. NÕu khai th¸c th-a qu¸ th× tinh
trïng kh«ng ®-îc lÊy ra kÞp thêi nªn phÈm chÊt gi¶m vµ cã thÓ lµm cho con ®ùc th- d©m.
Ng-îc l¹i, nÕu khai th¸c th¸c qu¸ nÆng th× tinh trïng non trong tinh dÞch sÏ nhiÒu vµ cã
chÊt l-îng kÐm.
Qua thÝ nghiÖm ng-êi ta thÊy r»ng khai th¸c tinh 1lÇn/ngµy kh«ng ¶nh h-ëng xÊu
®Õn sù h×nh thµnh tinh trïng vµ kh¶ n¨ng thô thai (B¶ng 1-1). Mét sè tµi liÖu cho r»ng lÊy
tinh c¸ch nhau 2-3 ngµy nh-ng khai th¸c 2-3 lÇn/ngµy lÊy tinh th× sè l-îng tinh trïng
còng kh«ng kÐm so víi lÊy 1 lÇn/ngµy.
B¶ng 1-1: ¶nh h-ëng cña chÕ ®é khai th¸c ®Õn sè l-îng vµ chÊt l-îng tinh dÞch cña bß
ChØ tiªu ®¸nh gi¸
L-îng tinh/lÇn (ml)
ChÕ ®é khai th¸c
1lÇn/
1lÇn/
+/tuÇn
ngµy
(%)
9,5
6,2
-35
L-îng tinh/tuÇn (ml)
9,5
43,3
+356
Tinh trïng ho¹t ®éng (%)
63
69
+6
MËt ®é tinh trïng (1000/ml)
1890
810
-57
Tæng sè tinh trïng/lÇn (triÖu)
17,8
4,8
-73
Tæng sè tinh trïng/tuÇn (triÖu)
17,8
33,8
+90
Sè tinh trïng ho¹t ®éng/lÇn 11,1
(triÖu)
3,4
-69
Sè lÇn dÉn tinh thø nhÊt
42136
7108
Tû lÖ thô thai (%)
70
73
5. Thêi tiÕt-khÝ hËu
ë c¸c n-íc «n ®íi chÊt l-îng tinh dÞch kÐm nhÊt lµ vµo mïa ®«ng, tèt nhÊt lµ vµo
mïa hÌ vµ mïa thu. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do ¸nh s¸ng. Nh-ng ë n-íc ta tinh dÞch
th-êng kÐm nhÊt vµo mïa hÌ do qu¸ n¾ng nãng. Bß ®ùc d-íi 4 tuæi chÞu ¶nh h-ëng cña
ngo¹i c¶nh râ rÖt h¬n so víi bß lín tuæi, nhÊt lµ nhiÖt ®é. L-îng tinh dÞch tèt nhÊt lµ vô
®«ng xu©n, mïa hÌ gi¶m nhiÒu, mïa thu l¹i t¨ng lªn.
6. Tuæi
Tuæi thä cña bß ®ùc gièng cã thÓ ®¹t 18-20 n¨m, nh-ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c
nhau nªn th-êng chØ ®-îc sö dông 5-8 n¨m. Cµng giµ phÈm chÊt tinh dÞch cµng kÐm. Tuy
vËy d-íi 15 tuæi, ¶nh h-ëng cña tuæi kh«ng lín, mµ chñ yÕu lµ do nh÷ng nh©n tè kh¸c.
v. nu«i d-ìng bß ®ùc gièng
1. Tiªu chuÈn ¨n
Thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc kh«ng c©n b»ng còng nh- qu¸ thõa sÏ lµm gi¶m ho¹t
tÝnh sinh dôc, chÊt l-îng tinh dÞch vµ rót ng¾n thêi gian sö dông bß ®ùc. Trao ®æi c¬ b¶n
cña ®ùc gièng cao h¬n bß ®ùc thiÕn 15-20%. Do ®ã khi nu«i d-ìng bß ®ùc gièng ph¶i c¨n
cø vµo c-êng ®é sö dông, møc nu«i d-ìng ph¶i ®¶m b¶o cho bß ®ùc khoÎ m¹nh, nh-ng
kh«ng ®-îc tÝch mì nhiÒu, ph¶i cã tÝnh h¨ng cao vµ chÊt l-îng tinh dÞch tèt. NÕu chÊt
l-îng tinh dÞch gi¶m sót cÇn kiÓm tra l¹i chÕ ®é nu«i d-ìng.
- Nhu cÇu n¨ng l-îng vµ protein
Theo ph-¬ng ph¸p tÝnh hiÖn hµnh ë n-íc ta, nhu cÇu n¨ng l-îng cho bß ®ùc gièng
cã thÓ tÝnh theo B¶ng 1-2.
B¶ng 1-2 : Nhu cÇu n¨ng l-îng vµ protein cña bß ®ùc gièng
ThÓ träng Møc ®é khai th¸c
(kg)
NghØ phèi Trung b×nh
Phèi nhiÒu
400
4,8-5,3
5,2-5,8
5,6-6,1
600
6,1-6,4
6,7-7,5
7,2-8,0
Nhu cÇu n¨ng l-îng (§VTA)
500
700
800
900
1000
5,4-6,1
6,7-7,6
7,3-8,3
7,9-8,9
8,4-9,4
6,0-6,6
7,3-8,2
7,8-8,9
8,6-9,5
9,1-10,0
Nhu cÇu protein tiªu ho¸ (g/§VTA)
100
120-125
6,4-7,0
7,9-8,7
8,5-9,5
9,2-10,2
9,8-10,8
140-145
Bß ®ùc t¬ hoÆc bß gÇy mçi ngµy t¨ng thªm 0,5-1 §VTA. NÕu mçi ngµy bß ®ùc lao
t¸c 2-3 giê th× ph¶i cho ¨n thªm 0,5-1 §VTA n÷a.
- Nhu cÇu kho¸ng:
Ca: 7-8g, P: 6-7g/§VTA
NaCl: 7-8g/100kg P
C¸c kho¸ng vi l-îng cã vai trß lín ®èi víi bß ®ùc gièng lµ Co, Cu, Zn, I, Mn. Hµm
l-îng c¸c lo¹i kho¸ng nµy trong thøc ¨n phô thuéc vµo mïa, ®Êt, ph©n bãn.
CÇn chó ý ®¶m b¶o nhu cÇu cña ®ùc gièng vÒ vitamin A vµ D:
100mg/caroten/100kg P. Khi khÈu phÇn thiÕu caroten th× bæ sung chÕ phÈm vitmin A
(1mg caroten = 500-533 UI vitamin A). Chó ý cung cÊp vitamin D trong mïa ®«ng. Cã
thÓ bæ sung men chiÕu x¹ còng nh- c¸c chÕ phÈm vitamin D2 hoÆc D3.
2. KhÈu phÇn
KhÈu phÇn ph¶i ®¶m b¶o tiªu chuÈn ¨n, bao gåm nhiÒu lo¹i thøc ¨n chÊt l-îng cao,
cã hÖ sè cho¸n thÊp vµ dÔ tiªu ho¸. Thøc ¨n ®¹m ph¶i cã 50% cã nguån gèc ®éng vËt.
CÊu tróc khÈu phÇn cã thÓ nh- sau:
- Mïa ®«ng: th« 25-40%, nhiÒu n-íc 20-30%, tinh 40-45%.
- Mïa hÌ: th« 15-20%, cá xanh 35-45%, tinh 35-45%.
3. C¸ch cho ¨n
Mçi ngµy cho ¨n 2 lÇn thøc ¨n tinh vµ bæ sung. Cho ¨n tinh tr-íc th« sau. Khi
chuyÓn lo¹i thøc ¨n ph¶i cã chÕ ®é chuyÓn tiÕp trong 7-8 ngµy ®Ó cho khu hÖ vi sinh vËt
d¹ cá thÝch nghi dÇn víi thøc ¨n míi.
vi. qu¶n lý vµ ch¨m sãc ®ùc gièng
C¸c ®iÒu kiÖn ch¨m sãc bß ®ùc gièng ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn gi÷ ®-îc søc khoÎ ch¾c
ch¾n, tÝnh h¨ng cao, linh ho¹t, c¸c chøc n¨ng cña bé m¸y sinh dôc vµ bèn ch©n ®-îc b×nh
th-êng.
1. Ch¨n th¶
Thêi kú ch¨n th¶ trong n¨m phô thuéc vµo khÝ hËu vµ ®ång cá. Trong mïa hÌ
ph-¬ng ph¸p tèt nhÊt ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn b×nh th-êng c¸c chøc n¨ng sinh s¶n cña ®ùc
gièng lµ ch¨n th¶ tù do, kh«ng cét buéc, ch¨n th¶ theo nhãm suèt ngµy trªn ®ång cá ph©n
l« lu©n phiªn. Trªn ®ång cá ph¶i cã hÖ thèng cung cÊp n-íc uèng, c©y hay l¸n che m¸t,
®¸ liÕm.
VÒ mïa ®«ng do l¹nh vµ thiÕu cá nªn nu«i theo nhãm tù do trong s©n ®Æc biÖt víi
diªn tÝch 100-120 m2/con. Th¶ bß trªn c¸c s©n ®ã vµo ban ngµy vµ cho ¨n trong m¸ng ¨n
theo nhãm.
§Ó chuyÓn vµo nu«i nhèt tù do trong s©n, b-íc ®Çu cÇn lËp nhãm trong 12-20 ngµy.
Trong thêi gian nµy treo vµo mòi mçi con mét ®o¹n xÝch (dµi 30-40cm phô thuéc khèi
l-îng bß) nÆng 3-6kg ®Ó ng¨n ngõa chóng hóc vµ ®¸nh nhau g©y chÊn th-¬ng.
2. VËn ®éng
VËn ®éng cã nh÷ng t¸c dông sau:
- Lµm cho kÕt cÊu hÖ x-¬ng v÷ng ch¾c,
- T¨ng tÝnh h¨ng,
- T¨ng c-êng trao ®æi chÊt, gi¶m tÝch luü mì.
Yªu cÇu mçi ngµy Ýt nhÊt bß ®-îc vËn ®éng c-ìng bøc 30 phót-1 giê (kho¶ng 2km).
Cã nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng c-ìng bøc:
- VËn ®éng kÕt hîp ch¨n th¶: hµng ngµy dån bß ®ùc gièng ra b·i ch¨n trªn ®-êng
dµi kho¶ng 2 km.
- Th«ng qua lao t¸c nhÑ: cµy kÐo 2-3 giê/ngµy.
- VËn ®éng trªn ®-êng riªng hay xung quanh cét quay hµng ngµy vµo lóc 7-8 giê
s¸ng vµ 4-5 giê chiÒu.
3. T¾m ch¶i
T¾m ch¶i ®¶m b¶o cho da ®-îc s¹ch sÏ gióp t¨ng c-êng trao ®æi chÊt, trao ®æi nhiÖt,
tr¸nh bÖnh tËt.
Mïa hÌ: t¾m mçi ngµy mét lÇn.
Mïa ®«ng: nÕu kh«ng t¾m ®-îc th× nªn ch¶i mçi ngµy mét lÇn.
Cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p t¾m:
- T¾m trªn hå, s«ng suèi tù nhiªn,
- T¾m b»ng vßi n-íc m¸y,
- T¾m d-íi vßi hoa sen,
Thêi gian t¾m kh«ng nªn v-ît qu¸ 30 phót.
Ph-¬ng ph¸p ch¶i: Ch¶i tõ trªn xuèng d-íi, tr-íc ra sau theo chiÒu l«ng.
4. KiÓm tra søc khoÎ
ViÖc kiÓm tra cÇn chi tiÕt ®Ó ®¶m b¶o r»ng bß ®ùc cã søc khoÎ vµ thÓ tr¹ng tèt. Nãi
chung viÖc nµy ®-îc tiÕn hµnh b»ng quan s¸t. Bß ®ùc kh«ng ®-îc qu¸ gÇy hoÆc qu¸ bÐo.
Bß ®ùc nªn ®-îc kiÓm tra mét c¸ch cã hÖ thèng, c¶ quan s¸t lÉn sê kh¸m, tõ mâm
®Õn hµm vµ m¾t, chi tr-íc, ngùc vµ bông, vïng l-ng, m«ng vµ ch©n sau.
M¾t
Víi bß ®ùc cÇn kiÓm tra nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m¾t hiÖn cã còng nh- nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ
ph¸t triÓn trong thêi gian tíi. CÇn kiÓm tra nh÷ng tæn th-¬ng g©y nªn suy gi¶m thÞ lùc nhloÐt gi¸c m¹c nÆng vµ sÑo kÕt hîp víi “m¾t ®á” (viªm tiÕp hîp sõng nhiÔm trïng).
CÇn kiÓm tra c¶ 2 mÝ m¾t vµ s¾c tè. Quan s¸t thùc tÕ cho thÊy m¾t cã gê cao che
ch¼ng nh÷ng b¶o vÖ tèt cho m¾t mµ cßn lµm gi¶m bít ¸nh s¸ng chãi, ch¾n bít ¸nh s¸ng
tia cùc tÝm vµ h¹n chÕ ruåi b©u. M¾t låi cã thÓ dÔ bÞ ung th- hoÆc tæn th-¬ng.
R¨ng vµ hµm
R¨ng ph¶i c¾m s¸t vµo lîi. NÕu kh«ng biÕt tuæi bß ®ùc, cã thÓ ®o¸n tuæi qua kiÓm
tra r¨ng cöa. Kh«ng nªn sö dông nh÷ng bß ®ùc cã x-¬ng hµm nh« ra hoÆc thôt vµo qu¸
møc. CÇn chó ý tr¹ng th¸i c¸c lç mòi, h¬i thë cã mïi cã thÓ lµ dÊu hiÖu cã vÊn ®Ò vÒ
®-êng h« hÊp.
HÖ thèng c¬-x-¬ng
S-ng khíp cã thÓ g©y nªn nh÷ng khã kh¨n cho vËn ®éng vµ ph¶n x¹ nh¶y, nhÊt lµ
trong mïa phèi gièng. NÕu c¸c khíp ®Çy dÞch, nhÊt lµ khíp khoeo, nh-ng kh«ng ®i khËp
khiÔng hoÆc ®au, nh÷ng tr-êng hîp nhÑ nµy bß cã thÓ chÞu ®ùng ®-îc.
H×nh d¸ng cña ch©n vµ bµn ch©n
Hai ch©n sau v÷ng ch¾c lµ lý t-ëng ®èi víi kh¶ n¨ng phèi gièng cña bß ®ùc v× trong
khi giao phèi, phÇn lín søc nÆng cña bß ®ùc ®-îc 2 ch©n sau chèng ®ì. Mét con bß ®ùc
cã khiÕm khuyÕt ch©n sau còng cã thÓ bÞ ®au lóc di chuyÓn hoÆc khi giao phèi vµ nh- vËy
cã thÓ h¹n chÕ sù ham muèn giao phèi cña nã. Nh÷ng con bß ®ùc cã sai sãt vÒ h×nh d¸ng,
khi lín tuæi, c¸c khuyÕt tËt lé râ h¬n vµ cã xu h-íng c¶n trë nhiÒu h¬n ®èi víi n¨ng lùc
giao phèi.
Bß ®ùc non th-êng cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ch©n nh- sau (H×nh 1-7):
7c)
Khoeo ch©n sau cong h×nh l-ìi liÒm vµ ch©n sau th¼ng ®øng cét nhµ (1-7b vµ 1 Ch©n vßng kiÒng (1-8b)
Khoeo ch©n sau gÇn ch¹m nhau (1-8c)
H×nh 1-7: KÕt cÊu chi sau: a) B×nh th-êng; b) Khoeo ch©n sau cong h×nh
l-ìi liÒm; c) ch©n sau th¼ng ®øng cét nhµ; d) ch©n s-ng
H×nh 1-8: KÕt cÊu chi sau: a) b×nh th-êng; b) ch©n vßng kiÒng; c) khoeo ch©n sau gÇn
ch¹m nhau
C¸c ch©n sau th¼ng ®øng nh- cét nhµ lµ do s-ng khíp khoeo, viªm khíp h¸ng.
Nh÷ng bß ®ùc cã khoeo ch©n sau cong h×nh l-ìi liÒm sÏ vông vÒ, nhÊt lµ khi giao phèi vµ
lóc tôt xuèng sau khi nh¶y xong. Mçi tr-êng hîp cã thÓ t¸c ®éng xÊu ®Õn n¨ng lùc giao
phèi cña bß ®ùc vÒ l©u dµi. MÆt kh¸c, bß ®ùc sÏ suy nh-îc sím h¬n nÕu cã c¸c ch©n sau
th¼ng ®øng nh- cét nhµ hoÆc khoeo ch©n sau cong h×nh l-ìi liÒm nh- ®· nªu trªn.
Trong nhiÒu tr-êng hîp, nh÷ng khuyÕt tËt nµy cã thÓ di truyÒn vµ g©y nªn nh÷ng
stress nÆng nÒ lªn c¸c chi sau trong lóc giao phèi. Nh÷ng bß ®ùc víi nh÷ng khuyÕt tËt nhvËy th-êng ®au ®ín trong c¸c khíp, dÉn ®Õn viªm khíp, nhÊt lµ ë nh÷ng bß ®ùc giµ.
Nh÷ng vÊn ®Ò phæ biÕn vÒ mãng gåm:
C¶ 2 mãng kh«ng ®èi xøng vÒ kÝch cì vµ h×nh d¸ng (H×nh 1-10).
Mãng ng¾n, mßn ë ®Çu mãng, th-êng kÕt hîp víi c¼ng ch©n sau th¼ng ®øng cét
nhµ (H×nh 1-7c, 1-9c).
C¸c mãng dµi, hÑp víi gãt ch©n n«ng, th-êng kÕt hîp víi khoeo vµ c-êm ch©n
yÕu (H×nh 1-9b, 1-10b) vµ ®«i khi t¹o nªn mãng h×nh kÐo (H×nh 1-10d).
H×nh 1-9. Gãc c-êm gi÷a c¼ng ch©n tr-íc vµ c¼ng ch©n sau víi mãng: a) b×nh th-êng;
b) c-êm ch©n yÕu; c) qu¸ th¼ng ®øng
Tr¸nh nh÷ng con cã mãng ph¸t triÓn qu¸ møc thµnh h×nh kÐo hoÆc mãng nhän
cong. Mãng nhän cong cã thÓ lµ do ®Êt mÒm hoÆc ¨n qu¸ møc. Mãng nhän ph¸t triÓn qu¸
møc th-êng chøng tá cÊu tróc cña chi yÕu hoÆc nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña viªm khíp
h¸ng.
H×nh 1-10. Bµn ch©n vµ c¸c kiÓu mãng a) CÊu tróc ®óng; b) Gãc qu¸ réng; c) Qu¸
th¼ng ®øng
Khi ch¨m sãc bß ®ùc gièng cÇn chó ý mãng cña chóng vµ c¾t bít khi qu¸ dµi v× nÕu
®Ó mãng tråi ra sÏ lµm mÊt t- thÕ b×nh th-êng cña ch©n vµ hay dÉn ®Õn bÞ bÖnh.
D¸ng ®i
Khi ®i l¹i, toµn bé søc nÆng cña c¬ thÓ cÇn ®-îc ph©n bè c©n ®èi lªn c¸c chi. Sù
ph©n bè søc nÆng nµy c©n ®èi sÏ lµm gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu hiÖn t-îng nøt x-¬ng, khíp
vµ mãng vµ do ®ã gi¶m nguy c¬ ®i khËp khiÔng. CÇn kiÓm tra d¸ng ®i l¹i cña bß ®ùc tõ
hai bªn vµ tõ phÝa sau. B×nh th-êng, khi ®i l¹i, bß ®ùc cÇn ®Æt ch©n bµn ch©n sau trïng vµo
dÊu bµn ch©n tr-íc vµ hµng dÊu ch©n ph¶i th¼ng khi ®i tù do ngoµi trêi. Khi nh×n tõ phÝa
sau con bß ®ùc, nh÷ng c¼ng ch©n ph¶i th¼ng tõ trªn xuèng d-íi vµ kh«ng qu¸ vßng kiÒng
(H×nh 1-8b). HiÖn t-îng b-íc ch©n sau dµi h¬n hoÆc ng¾n h¬n b-íc ch©n tr-íc cã liªn
quan ®Õn n¨ng lùc giao phèi cña bß ®ùc. Bß ®ùc cã b-íc ch©n sau ng¾n h¬n b-íc ch©n
tr-íc th-êng cã ch©n sau th¼ng ®øng nh- cét nhµ vµ khã cho d-¬ng vËt vµo ©m ®¹o hoÆc
cã khã kh¨n khi thóc tíi tr-íc ®Ó xuÊt tinh. Nh÷ng khuyÕt tËt nµy kÐo dµi g©y nªn viªm
khíp vµ thiÕu n¨ng lùc giao phèi. Mãng bÞ vÑt, chøng tá bß kÐo lª mãng, thÓ hiÖn c¸c
ch©n sau th¼ng ®øng nh- cét nhµ (H×nh 1-9c). Nh÷ng ngãn ch©n khÊp khÓnh cã thÓ do
viªm khíp h¸ng hoÆc khíp kh¸c.
5. KiÓm tra d-¬ng vËt vµ bao qui ®Çu
CÇn kiÓm tra tói bäc d-¬ng vËt vµ bao qui ®Çu ®èi víi bß ®ùc cã biÓu hiÖn thóc xuÊt
tinh khã kh¨n. Cã thÓ sê kh¸m toµn bé tói bäc d-¬ng vËt vµ bao qui ®Çu. Chó ý nh÷ng bÊt
b×nh th-êng vÒ ®é s©u tói bäc d-¬ng vËt, ®é dµy d©y rèn vµ hiÖn t-îng lén bÝt tÊt cña bao
qui ®Çu. Nh÷ng hiÖn t-îng nµy cã thÓ c¶n trë viÖc giao phèi hoÆc lµm cho bß ®ùc cã thÓ
bÞ th-¬ng.
NÕu bao qui ®Çu bÞ lén bÝt tÊt (H×nh 1-11c) vµ lñng l¼ng (H×nh 1-11b) lµ nh÷ng ®iÒu
kiÖn lµm cho bß ®ùc dÔ bÞ tæn th-¬ng. H×nh d¸ng vµ gi¶i phÉu häc cña bao qui ®Çu cã thÓ
di truyÒn, viÖc chän gièng ®Ó lo¹i trõ cÊu tróc kÐm cña bao qui ®Çu ®Òu cã lîi (tr-íc m¾t
vµ l©u dµi) v× lµm gi¶m nguy c¬ g©y th-¬ng tæn cho bao qui ®Çu.
(a ) D¹ng mong muèn
(b) D¹ng kh«ng mong muèn
(c) Bao quy ®Çu lén bÝt tÊt dÔ bÞ tæn th-¬ng
H×nh 1-11. C¸c vÝ dô vÒ cÊu tróc bao qui ®Çu bß ®ùc
Cã thÓ sê kh¸m d-¬ng vËt qua líp da bao quy ®Çu. PhÇn lín bß ®ùc thß d-¬ng vËt ra
nÕu ng-êi phô viÖc cho mét tay cã ®eo g¨ng vµo trùc trµng. Nãi chung c¬ co d-¬ng vËt
d·n ra vµ nh- vËy cho phÐp ng-êi thao t¸c n¾m nhÑ nh¸ng d-¬ng vËt tõ phÝa sau c¸c tuyÕn
d-¬ng vËt qua líp v¶i g¹c ®Ó ®Ò phßng n¾m tr-ît. Do ®ã cã thÓ dïng dông cô kÝch thÝch
xuÊt tinh b»ng ®iÖn vµ d-¬ng vËt thß ra (nh-ng kh«ng nªn th-êng xuyªn).
Cã thÓ ph¸t hiÖn phÇn lín nh÷ng th-¬ng tæn cña d-¬ng vËt vµ bao qui ®Çu b»ng
c¸ch nµy, trõ tr-êng hîp nh- lÖch xo¾n ch-a thµnh thôc cña d-¬ng vËt. HiÖn t-îng nµy
chØ cã thÓ ph¸t hiÖn trong khi kiÓm tra giao phèi trùc tiÕp.
6. KiÓm tra b×u d¸i vµ nh÷ng bé phËn bªn trong
Sê kh¸m cÈn thËn b×u d¸i vµ nh÷ng bé phËn sinh dôc bªn trong c¬ thÓ b»ng c¸ch
®øng sau bß ®ùc ®· ®-îc cè ®Þnh cÈn thËn.
C¸ch sê kh¸m b×u d¸i
1. Sê kh¸m cæ b×u d¸i. Cæ b×u d¸i ph¶i hÑp h¬n c¸c dÞch hoµn. NÕu cã mì ®äng
trong cæ b×u d¸i chøng tá bß ®ùc qu¸ bÐo. T×m xem liÖu trong cæ b×u d¸i cã hiÖn t-îng sa
ruét hay kh«ng.
2. C¸c dÞch hoµn ph¶i chuyÓn ®éng tù do bªn trong b×u d¸i. Dïng ngãn c¸i vµ ngãn
trá cña c¶ 2 bµn tay ®Ó sê kh¸m tõng dÞch hoµn vÒ tr-¬ng lùc vµ ®é ®ång ®ªï. Tr-¬ng lùc
dÞch hoµn thÓ hiÖn møc ®é dµy ®Æc cña c¸c èng sinh tinh. Tr-¬ng lùc tèt lµ khi Ên vµo mét
vÞ trÝ nµo ®ã, c¶m nhËn t¹i ®ã cã mét ph¶n lùc vµ mçi dÞch hoµn ®Òu kh«i phôc l¹i h×nh
d¹ng ban ®Çu ngay sau bá ngãn tay ra. Tr-¬ng lùc kÐm khi c¸c dÞch hoµn nh·o hoÆc cøng
nh- ®¸. Nh÷ng bß ®ùc cã tr-¬ng lùc dÞch hoµn nh·o hoÆc r¾n mét c¸ch kh«ng b×nh
th-êng cÇn ®-îc kiÓm tra tiÕp vÒ chÊt l-îng tinh dÞch.
3. Sê kh¸m ®Çu, th©n vµ ®u«i dÞch hoµn phô.
4. Nh÷ng tæn th-¬ng ë da chøng tá cã chÊn th-¬ng hoÆc bÞ viªm.
Sèt hoÆc ngé ®éc cã thÓ t¹m thêi lµm cho tr-¬ng lùc dÞch hoµn bÊt th-êng. Kh«ng
nªn lo¹i th¶i nh÷ng con bß ®ùc cã gi¸ trÞ di truyÒn cao nÕu tr-êng hîp nµy x¶y ra. Nh÷ng
bß ®ùc khoÎ m¹nh cã tr-¬ng lùc dÞch hoµn tèt, nãi chung cã tinh dÞch chÊt l-îng tèt,
nh-ng th-êng lµ hiÕm.
H×nh d¹ng cña b×u d¸i
Cã sù kh¸c nhau lín vÒ h×nh d¹ng cña b×u d¸i (H×nh 1-12).
B×u d¸i cña bß ®ùc Bos indicus th-êng dµi vµ hÑp h¬n (H×nh 1-12a) so víi bß Bos
taurus (H×nh 1-12b).
Mét sè bß ®ùc Bos indicus cã hiÖn t-îng dÞch hoµn xoay sang bªn (H×nh 1-12cc¸c dÞch hoµn xoay theo trôc b¾c-nam), ®iÒu nµy cã thÓ kh«ng ¶nh h-ëng g× ®Õn chøc
n¨ng sinh dôc.
HiÖn t-îng t¸ch rêi kh«ng hoµn toµn cña v¸ch b×u d¸i (H×nh 1-12d) còng thØnh
tho¶ng gÆp vµ nã lµm háng vÎ ®Ñp h¬n lµ ¶nh h-ëng ®Õn chøc phËn sinh dôc.
Nh÷ng bß ®ùc cã c¸c dÞch hoµn co lªn s¸t víi c¬ thÓ cÇn ®-îc tiÕp tôc kiÓm tra
kh¶ n¨ng sinh s¶n vÒ sau. DÞch hoµn bÐ th-êng kÌm theo chÊt l-îng tinh dÞch kÐm vµ kh¶
n¨ng sinh s¶n thÊp, ®iÒu ®ã cã thÓ ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ nhiÖt cña dÞch hoµn bÞ suy
gi¶m.
VÒ mïa l¹nh, víi mét sè bß ®ùc mÉn c¶m, b×u d¸i th-êng co lªn nh- lµ mét c¬ chÕ
®Ó b¶o vÖ.
H×nh 1-12. H×nh d¹ng b×u d¸i: (a) b×nh th-êng (kÐo dµi); (b) b×nh th-êng (trßn); (c)
t¸ch b×u h-íng b¾c-nam; (d) t¸ch b×u h×nh ch÷ Y; (e) sa ®×; (f) d¸i kÐm ph¸t triÓn mét
bªn.
B×u d¸i mét sè con bÞ treo n»m ngang s¸t c¬ thÓ. Nh÷ng bß ®ùc nh- vËy cã thÓ vÉn
giao phèi b×nh th-êng nh-ng cÇn ®-îc kiÓm tra kü vÒ thó y vµ tinh dÞch.
Nh÷ng bß ®ùc cã cuèng b×u d¸i rÊt dµi, cã thÓ sa xuèng tËn c¼ng ch©n, nh- vËy rÊt
dÔ bÞ th-¬ng tæn cho dÞch hoµn, cÇn ph¶i lo¹i th¶i.
B×u d¸i ng¾n, th¾t, hay qu¸ dµi cã thÓ lµ nh÷ng khuyÕt tËt di truyÒn.
Mét bªn dÞch hoµn bÐ (H×nh 1-12f) hoÆc c¶ hai bªn ®Òu bÐ lµ 2 tr-êng hîp bÊt
b×nh th-êng phæ biÕn ë bß ®ùc Bos indicus non. Héi chøng nµy cã thÓ di truyÒn vµ lµm
gi¶m kh¶ n¨ng s¶n xuÊt tinh trïng. D¸i Èn mét phÇn hoÆc d¸i Èn hoµn toµn lµ hiÕm thÊy
khi kiÓm tra. Nh÷ng tr-êng hîp d¸i Èn hoµn toµn cã thÓ di truyÒn vµ kh«ng nªn dïng
chóng ®Ó phèi gièng.
Sa ®× b×u d¸i (H×nh 1-12e) tuy kh«ng phæ biÕn nh-ng t-¬ng ®èi dÔ ph¸t hiÖn.
§o kÝch th-íc b×u d¸i
KÝch th-íc b×u d¸i cã liªn quan chÆt chÏ víi l-îng tinh trïng s¶n xuÊt h»ng ngµy.
B×u d¸i cã chu vi bÐ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt tinh trïng thÊp, ®ång thêi cã t-¬ng quan
di truyÒn gi÷a chu vi b×u d¸i bß ®ùc vµ tuæi thµnh thôc tÝnh dôc cña c¸c con g¸i sinh ra.
Do vËy viÖc ®o kÝch th-íc (chu vi) b×u d¸i cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ ®ùc
gièng.
§Ó ®o chu vi b×u d¸i, dïng mét bµn tay dån chÆt 2 dÞch hoµn xuèng phÇn thÊp cña
b×u d¸i (H×nh 1-13A). Dïng th-íc d©y ®o chu vi b×u d¸i t¹i vÞ trÝ cã ®-êng kÝnh lín nhÊt.
Ngãn c¸i vµ ngãn trá nªn ®Æt hai bªn b×u d¸i chø kh«ng ®Æt gi÷a hai dÞch hoµn nh- h×nh B
®Ó ®Ò phßng tr-êng hîp lµm t¸ch rêi hai dÞch hoµn vµ ®o kh«ng chÝnh x¸c.
H×nh 1-13. Kü thuËt ®o chu vi b×u d¸i
Tèt nhÊt nªn x¸c ®Þnh nh÷ng tiªu chuÈn tèi thiÓu cã thÓ chÊp nhËn ®èi víi chu vi b×u
d¸i cho c¸c løa tuæi cña bß ®ùc. VÝ dô, chu vi tèi thiÓu ®èi víi bß ®ùc Bos taurus lµ 32 cm
vµ ®èi víi bß ®ùc Bos indicus 30 cm lóc 2 n¨m tuæi.
Sê kh¸m nh÷ng c¬ quan sinh dôc bªn trong
Kh¸m qua trùc trµng cã thÓ ph¸t hiÖn mét sè tr-êng hîp bÊt b×nh th-êng nh-:
viªm tinh nang;
cã khèi u; vµ
®-êng sinh dôc nhá bÐ mét c¸ch bÊt th-êng hoÆc thiÕu mét bé phËn.
viªm.
Bß sÏ c¶m thÊy ®au khi sê kh¸m nh÷ng bé phËn kh«ng b×nh th-êng, ®Æc biÖt lµ do
vii. khai th¸c vµ ®¸nh gi¸ tinh dÞch
1. Ph-¬ng ph¸p lÊy tinh nh©n t¹o
Cã 3 c¸ch lÊy tinh nh©n t¹o chÝnh ¸p dông ®èi víi bß ®ùc:
Dïng ©m ®¹o gi¶
Dïng dông cô lÊy tinh b»ng kÝch thÝch ®iÖn
Matxa phång èng tinh.
Chän lùa c¸ch lÊy tinh nµo lµ tuú thuéc hoµn c¶nh cô thÓ, kinh nghiÖm cña c¸n bé
kü thuËt vµ møc ®é tin cËy cña ph-¬ng ph¸p. ViÖc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c nång ®é tinh trïng
vµ tæng sè tinh trïng trong mét lÇn xuÊt tinh cña bß chØ cã thÓ thùc hiÖn ®-îc th«ng qua
lÊy tinh b»ng ©m ®¹o gi¶. LÊy tinh bß th«ng qua dông cô lÊy tinh kÝch thÝch b»ng ®iÖn
hoÆc matxa sÏ lµm biÕn ®éng râ rÖt vÒ nång ®é tinh trïng vµ tæng sè tinh trïng do ph¶n
øng kh¸c nhau cña mçi c¸ thÓ vµ nh÷ng sai kh¸c trong kü thuËt lÊy tinh.
a. LÊy tinh b»ng ©m ®¹o gi¶
§©y lµ mét kü thuËt th«ng dông hiÖn nay. Ng-êi ta thiÕt kÕ mét dông cô (b»ng chÊt
dÎo vµ cao su) ®¹t c¸c yªu cÇu vÒ nhiÖt ®é (38-39OC), vÒ ¸p lùc, ®é nhên... t-¬ng tù nh©m ®¹o cña con c¸i vµ ®-îc gäi gäi lµ ©m ®¹o gi¶. Ng-êi ta l¾p ©m ®¹o gi¶ vµo m« h×nh
con c¸i hoÆc cÇm ©m ®¹o gi¶ ®øng c¹nh gi¸ nhÈy cã con vËt lµm gi¸ ®øng trong råi khÐo
lÐo cho d-¬ng vËt cña con ®ùc vµo ©m ®¹o gi¶ khi nã cã ph¶n x¹ nh¶y vµ phãng tinh. Qua
tËp luyÖn, con ®ùc sÏ nhÈy lªn gi¸ nhÈy, giao phèi víi m« h×nh con c¸i hoÆc con c¸i lµm
gi¸ vµ ng-êi ta thu ®-îc tinh dÞch trong ©m ®¹o gi¶.
Xem chi tiÕt vÒ ©m ®¹o gi¶, c¸ch huÊn luyÖn vµ lÊy tinh ë c¸c gi¸o tr×nh thô tinh
nh©n t¹o hay c¸c s¸ch chuyªn kh¶o ®-îc giíi thiÖu ë phÇn Tµi liÖu tham kh¶o ë cuèi s¸ch
nµy.
b. LÊy tinh b»ng kÝch thÝch ®iÖn
ViÖc lÊy tinh vµ ®¸nh gi¸ tinh dÞch cña nh÷ng bß ®ùc h-íng thÞt cho thÊy r»ng dông
cô lÊy tinh kÝch thÝch b»ng ®iÖn, nÕu sö dông ®óng c¸ch, lµ mét ph-¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶
vµ ®¬n gi¶n ®Ó cã ®-îc mÉu tinh dÞch dïng kiÓm tra qua kÝnh hiÓn vi. Tuy nhiªn, v×
nh÷ng mÉu tinh dÞch kÐm cã thÓ do kü thuËt lÊy tinh kÐm, do bß kh«ng cã ho¹t ®éng tÝnh
dôc hoÆc do tinh dÞch bÞ nhiÔm bÈn (®Æc biÖt lµ n-íc tiÓu), cho nªn Ýt nhÊt ph¶i cã 3 lÇn
xuÊt tinh cã chÊt l-îng ®-îc ®¸nh gi¸ lµ kÐm th× míi kÕt luËn bß ®ùc ®ã kh«ng thÝch hîp
cho lµm gièng. Cã thÓ lÊy tinh dÞch c¸ch nhau 5 ®Õn 10 phót b»ng dông cô lÊy tinh kÝch
thÝch b»ng ®iÖn.
CÇn cè ®Þnh bß cÈn thËn khi dïng dông cô lÊy tinh kÝch thÝch b»ng ®iÖn. Bß ®ùc cÇn
®-îc cè ®Þnh sao cho nã kh«ng thÓ cö ®éng qua l¹i hay tíi lui ®-îc. CÇn chó ý khi cè
®Þnh bß ®ùc trong rãng cã bé phËn khèng chÕ ®Çu bß. Th-êng cã thÓ cè ®Þnh bß ®ùc ®-îc
ngay lËp tøc ë trong rãng b»ng c¸ch ®Æt phÝa sau bß mét chÊn song ch¾c ®Ó gh×m chÆt bß
l¹i nh-ng chó ý kÎo bß ®¸ bËt chÊn song. MÆc dï ®· cã nh÷ng c¶i tiÕn râ rÖt trong thiÕt kÕ
mÉu dông cô lÊy tinh b»ng kÝch thÝch ®iÖn, nh-ng trong khi sö dông, th-êng cã hiÖn
t-îng kÝch thÝch ®èi víi thÇn kinh vËn ®éng c¸c chi sau, lµm cho chi sau duçi ra. Do ®ã
cÇn cã mÆt nÒn tèt hoÆc nÒn cã khÝa chèng tr-ît.
§Ó ®¹t kÕt qu¶ tèt nhÊt, nªn dïng dông cô lÊy tinh kÝch thÝch b»ng ®iÖn víi lo¹i èng
c¾m trùc trµng cì lín nhÊt ®Ó cho bß ®ùc c¶m thÊy tho¶i m¸i (th-êng dïng lo¹i cã ®-êng
kÝnh 75 ®Õn 90 mm).
Mçi c¸ thÓ bß ®ùc cã ph¶n øng kh¸c nhau ®èi víi dông cô lÊy tinh kÝch thÝch b»ng
®iÖn. Tuy nhiªn, c¸ch tiÕn hµnh nªn nh- sau:
B¾t ®Çu kÝch thÝch víi dßng ®iÖn thÊp nhÊt.
Nªn kÝch thÝch theo nhÞp ®iÖu. Nãi chung, víi bß ®ùc nªn kÝch thÝch 2-3 gi©y, sau
®ã ngõng qu·ng 1 gi©y.
T¨ng dßng ®iÖn tõ tõ cho ®Õn khi bß ®ùc thß d-¬ng vËt ra vµ tiÕt ra tinh thanh. Sau
®ã cã thÓ t¨ng dßng ®iÖn nhanh h¬n ®Õn ®iÓm xuÊt tinh.
NÕu bß ®ùc b¾t ®Çu bÞ kÝch ®éng, ngõng kÝch thÝch vµ sau ®ã t¨ng dßng ®iÖn chËm
h¬n so víi tr-íc.
NÕu kh«ng lÊy ®-îc mÉu tinh dÞch ®¹i diÖn, h·y nghØ 5-10 phót, sau ®ã lÊy l¹i.
Nªn høng tinh dÞch vµo trong èng thuû tinh (hoÆc èng nhùa) ®-îc ñ Êm s½n (370C).
ChØ lÊy tinh cña pha xuÊt tinh ®Ëm ®Æc. §iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i ®Ò phßng tinh dÞch
- Xem thêm -