®¹i häc quèc gia hµ néi
Trêng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n
************
Ph¹m thÞ v-îng
ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ t«n gi¸o
- Tr-êng hîp víi PhËt gi¸o tõ n¨m 1981 ®Õn
n¨m 2008
LuËn v¨n Th¹c sÜ chuyªn ngµnh: LÞch Sö §¶ng
M· sè: 60 22 56
Ng-êi h-íng dÉn: GS. TS §ç Quang H-ng
Hµ néi, 2010
1
Môc lôc
Trang
Më
®Çu
3
……………………………………………………………..
Ch-¬ng 1: Tæng quan chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc
vÒ
t«n
gi¸o
tõ
n¨m
1981
®Õn
n¨m
2008
9
1.1 Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ t«n gi¸o
9
………………………………......
…….......
1.1.1
Kh¸i
niÖm
m¸cxÝt
vÒ
t«n
gi¸o
9
t«n
gi¸o
12
gi¸o
15
gi¸o
18
1.2.1 T- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ t«n gi¸o nãi chung
18
…………………………...
1.1.2
VÒ
nguån
gèc
cña
………………………………
1.1.3
Th¸i
®é
cña
®¶ng
m¸cxÝt
t-ëng
Hå
ChÝ
Minh
víi
t«n
…………………...
1.2
T-
vÒ
t«n
………………………….
…………..
gi¸o
26
1.3 Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh t«n gi¸o ë n-íc ta hiÖn nay
30
1.2.2
Hå
ChÝ
Minh
vµ
PhËt
……………………………….
……………
1.4 ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta vÒ t«n gi¸o
35
…………...
1.4.1
Giai
®o¹n
tr-íc
……………………………….
2
n¨m
1990
35
1.4.2
Giai
®o¹n
sau
n¨m
1990
40
…………………………………
Ch-¬ng 2: ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ nhµ n-íc víi PhËt gi¸o
tõ khi gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1981 ®Õn n¨m
49
2008 ……..
2.1
§Æc
®iÓm
cña
PhËt
gi¸o
ViÖt
Nam
49
………………………….
2.2 ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®èi víi PhËt gi¸o tr-íc
n¨m
1981
53
………………………………………………………………….
2.2.1 ë miÒn B¾c X· héi chñ nghÜa
53
……………………………
2.2.2
Víi
PhËt
gi¸o
ë
miÒn
Nam
58
………………..……………..
2.3 ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®èi víi PhËt gi¸o tõ
2008
62
héi
62
2.3.2 VÒ ®-êng h-íng vµ hµnh ®¹o cña PhËt gi¸o
70
n¨m
1981
®Õn
n¨m
…………………………………………………
2.3.1
VÒ
vÊn
®Ò
Gi¸o
………………………………………
…………….
Ch-¬ng 3: Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam víi chÝnh s¸ch cña
§¶ng
vµ
Nhµ
n-íc
77
………………………………………………………..
3.1 X©y dùng thèng nhÊt tæ chøc Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt
Nam
tõ
Trung
-¬ng
®Õn
®Þa
ph-¬ng
………………………………………..
3.2 Thóc ®Èy ®-êng h-íng ®óng ®¾n cña Gi¸o héi vµ t«n
3
77
thÓ
phËt
tö,
tu
sÜ
82
……………………………………………………….
3.2.1 PhËt gi¸o ViÖt Nam lu«n ®ång hµnh cïng d©n téc
ViÖt
Nam
82
………………………………………………………………..
3.2.2 Thùc hiÖn ®-êng h-íng “§¹o ph¸p - D©n téc - X·
héi
chñ
nghÜa”
trong
thùc
tiÔn
87
…………………………………………
3.3 §Êu tranh chèng mäi ©m m-u lîi dông t«n gi¸o, chia
rÏ
khèi
®¹i
®oµn
kÕt
d©n
téc
91
………………………………………………..
99
KÕt luËn
……………………………………………………………
104
Tµi liÖu tham kh¶o
…………………………………………………
4
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
T«n gi¸o lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ nhu cÇu tinh thÇn cña
mét bé phËn nh©n lo¹i, g¾n liÒn víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña lÞch
sö loµi ng-êi. Tuy vËy, t«n gi¸o còng lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p
vµ nh¹y c¶m. Nã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi vµ
v¨n hãa cña mçi quèc gia. Song kh«ng v× thÕ mµ chóng ta “lê ®i”, l¶ng
tr¸nh hoÆc kh«ng gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vÊn ®Ò t«n gi¸o. Ng-îc l¹i, nÕu
lµm tèt c«ng t¸c t«n gi¸o sÏ lµ mét ®éng lùc to lín thóc ®Èy x· héi ph¸t
triÓn, ph¸t huy ®-îc nh÷ng nh©n tè tÝch cùc, tranh thñ ®-îc bé phËn cã
tÝn ng-ìng gãp phÇn søc lùc, trÝ tuÖ vµo sù nghiÖp chung cña c¸ch
m¹ng.
ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®a t«n gi¸o. §Ó thùc hiÖn “®¹i ®oµn kÕt
d©n téc”, cñng cè h¬n n÷a mèi quan hÖ gi÷a d©n téc vµ t«n gi¸o,
§¶ng, Nhµ n-íc ta cÇn ph¶i x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch t«n
gi¸o. Ph¸p luËt ho¹t ®éng t«n gi¸o lµ c«ng cô quan träng b¶o vÖ
quyÒn tù do tÝn ng-ìng, t«n gi¸o vµ tù do kh«ng tÝn ng-ìng, t«n gi¸o
cña nh©n d©n; ®ång thêi lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i mäi
©m m-u, ho¹t ®éng cña thÕ lùc thï ®Þch lîi dông t«n gi¸o x©m ph¹m
®Õn ®éc lËp chñ quyÒn cña ®Êt n-íc.
NhËn thøc ®-îc ®iÒu nµy, §¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt Nam rÊt chó
träng ®Õn viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vÒ ho¹t ®éng t«n gi¸o. Ph¸p luËt
vÒ t«n gi¸o trong nh÷ng n¨m qua kh«ng ngõng ®-îc bæ sung, ®iÒu
chØnh vµ hoµn thiÖn cho phï hîp víi t×nh h×nh n-íc ta trong giai ®o¹n
c¸ch m¹ng míi. Kh¼ng ®Þnh sù tr-ëng thµnh cña §¶ng, Nhµ n-íc
trong lý luËn vµ trong thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c t«n gi¸o. §iÒu ®ã ®em ®Õn
cho ®êi sèng c¸c t«n gi¸o mét h¬i thë míi, mét luång sinh khÝ míi.
5
PhËt gi¸o lµ mét t«n gi¸o cã mÆt ë ViÖt Nam gÇn 20 thÕ kû, hoµ
m×nh cïng d©n téc vµ trë thµnh t«n gi¸o cña d©n téc. Suèt chiÒu dµi
lÞch sö dùng n-íc vµ gi÷ n-íc ®Õn nay, PhËt gi¸o bao giê còng lµ mét
thµnh viªn trong khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®· cã nhiÒu ®ãng gãp cho
c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n-íc. PhËt gi¸o ë ViÖt Nam kh«ng chØ thuéc
lÜnh vùc cña thÓ giíi t©m linh, mµ cßn ¨n s©u trong tiÒm thøc ng-êi
ViÖt, trë thµnh mét ®Æc tr-ng v¨n ho¸, mét nÐt ®Ñp truyÒn thèng trong
sinh ho¹t v¨n ho¸ tÝn ng-ìng cña d©n téc ta. H¬n n÷a, tÝn ®å PhËt gi¸o
chiÕm sè l-îng ®«ng ®¶o nhÊt ë ViÖt Nam vµ trë thµnh mét t«n gi¸o
kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng v¨n ho¸ t©m linh cña ng-êi ViÖt.
§Æc biÖt víi sù kiÖn thèng nhÊt PhËt gi¸o ViÖt Nam trong c¶
n-íc, ra ®êi Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam (n¨m 1981) cã ý nghÜa quan
träng trong lÞch sö PhËt gi¸o n-íc nhµ, thùc hiÖn sø mÖnh tiÕp nèi
truyÒn thèng vÎ vang cña §øc PhËt trªn n-íc ta, nhÊt lµ tæ chøc l·nh
®¹o tinh thÇn t¨ng ni, phËt tö trong c¶ n-íc ph¸t huy kh¶ n¨ng, trÝ tuÖ
cña m×nh ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù nghiÖp ®æi míi x©y dùng vµ b¶o vÖ
tæ quèc trong thêi kú míi.
Tuy nhiªn, còng kh«ng v× thª mµ chóng ta nghÜ r»ng mèi quan hÖ
cña §¶ng vµ Nhµ n-íc víi PhËt gi¸o lµ lu«n thuËn lîi, ®¬n gi¶n, xu«i
chiÒu, kh«ng cã nh÷ng xung ®ét, kh«ng cã m©u thuÉn.
PhËt gi¸o còng nh- c¸c t«n gi¸o (C«ng gi¸o, Tin Lµnh, Cao §µi,
Hoµ H¶o…) tån t¹i ë ViÖt Nam ®Òu mang b¶n chÊt, vÒ ph-¬ng diÖn x·
héi häc, chÝnh trÞ häc, lµ “mäi tæ chøc t«n gi¸o, gi¸o héi ®Òu cã thÓ lµ
c¸c ®oµn thÓ ¸p lùc”[34, tr. 454]. Cho nªn tæ chøc Gi¸o héi PhËt gi¸o
nãi riªng dï kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc chÝnh trÞ nh-ng nã còng kh«ng
®øng ngoµi ®êi sèng chÝnh trÞ vµ c«ng quyÒn. Ng-îc l¹i, ¸p lùc cña nã
lµ rÊt m¹nh khi sö dông vµo môc ®Ých chÝnh trÞ. H¬n thÕ n÷a, ë n-íc ta,
“còng nh hÇu hÕt c¸c t«n gi¸o kh¸c, PhËt gi¸o còng kh«ng thÓ an
b×nh “®øng ngoµi” sù can thiÖp, lîi dông cña c¸c thÓ lùc ®Õ quèc, thùc
d©n vµ bän tay sai” [34, tr. 454.].
6
Do vËy, yªu cÇu ®Æt ra cho §¶ng vµ Nhµ n-íc ta lµ cÇn ph¶i
hoµn thiÖn chñ tr-¬ng, ®-êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vÒ vÊn ®Ò t«n
gi¸o, cô thÓ lµ ®èi víi PhËt gi¸o, nh»m ph¸t huy h¬n n÷a nh÷ng truyÒn
thèng tèt ®Ñp s½n cã trong mèi quan hÖ gi÷a PhËt gi¸o vµ §¶ng Céng
S¶n ViÖt Nam, thóc ®Èy sù g¾n bã h¬n n÷a gi÷a t«n gi¸o PhËt gi¸o nãi
riªng trong khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc.
Víi tÊt c¶ nh÷ng lý do trªn, t«i ®· lùa chän ®Ò tµi “ChÝnh s¸ch
cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ t«n gi¸o - Tr-êng hîp víi PhËt gi¸o tõ
n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008” lµm luËn v¨n Th¹c sÜ, chuyªn ngµnh LÞch
sö §¶ng cña m×nh.
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò
T×nh h×nh t«n gi¸o ViÖt Nam tiÕp tôc diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p
vµ tiÒm Èn nhiÒu yÕu tè g©y mÊt æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi. X©y dùng
chÝnh s¸ch t«n gi¸o vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch t«n gi¸o lµ yªu cÇu cña sù
nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta. Khi NghÞ quyÕt 24 ra ®êi, viÖc ®i vµo nghiªn
cøu t«n gi¸o, ®Ò ra chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch t«n gi¸o ngµy cµng ®-îc
§¶ng vµ Nhµ n-íc ta quan t©m. V× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh
khoa häc nghiªn cøu m¶ng ®Ò tµi nµy. Tiªu biÓu nh- :
- “T×nh h×nh vµ xu thÕ t«n gi¸o ë ViÖt Nam hiÖn nay - nh÷ng vÊn
®Ò ®Æt ra cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ l·nh ®¹o” n¨m 2002 do GS. TS Lª
H÷u NghÜa lµm chñ nhiÖm ®Ò tµi. C«ng tr×nh ®· nªu nªn thùc tr¹ng vµ
xu h-íng biÕn ®éng cña t«n gi¸o thÕ giíi còng nh- ë ViÖt Nam hiÖn
nay. §ång thêi ph©n tÝch c«ng t¸c l·nh ®¹o vµ qu¶n lý ®èi víi vÊn ®Ò
t«n gi¸o ë ta. Tõ ®ã, c«ng tr×nh ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ vµ ph-¬ng
h-íng cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ t«n
gi¸o.
7
- “§æi míi chÝnh s¸ch t«n gi¸o vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ t«n gi¸o
hiÖn nay - nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vµ kiÕn nghÞ cô thÓ” n¨m 2002
do TS NguyÔn §øc L÷ lµm chñ nhiÖm. §Ò tµi ®· kh¸i qu¸t ®-îc quan
®iÓm, chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®èi víi t«n gi¸o
trong qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng. §Ò tµi ®· ph©n tÝch qu¸ tr×nh l·nh ®¹o vµ
qu¶n lý cña §¶ng trong thêi gian qua. C«ng tr×nh ®-a ra mét sè kiÕn
nghÞ nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng.
- GS §Æng Nghiªm V¹n: “Lý luËn vÒ t«n gi¸o vµ t×nh h×nh t«n
gi¸o ë ViÖt Nam”, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2005. §©y
lµ kÕt qu¶ kÕ thõa ®Ò tµi khoa häc cÊp nhµ níc “Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
vµ thùc tiÔn t«n gi¸o ë ViÖt Nam”. Cuèn s¸ch trang bÞ cho chóng ta
nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nhÊt vÒ t«n gi¸o. Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm vµ t×nh
h×nh t«n gi¸o ë ViÖt Nam còng nh- nh÷ng ®Æc tr-ng, vai trß cô thÓ cña
nh÷ng t«n gi¸o lín. Ngoµi ra, cuèn s¸ch còng ®· ph©n tÝch vµ lµm râ
mét sè vÊn ®Ò vËn dông t- t-ëng Hå ChÝ Minh vµo viÖc x©y dùng chÝnh
s¸ch t«n gi¸o ë ViÖt Nam.
- GS §ç Quang Hng: “VÊn ®Ò t«n gi¸o trong c¸ch m¹ng ViÖt
Nam. Lý luËn vµ thùc tiÔn”, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ
Minh, n¨m 2007 (t¸i b¶n lÇn 2, lÇn ®Çu in n¨m 2005). §©y lµ mét c«ng
tr×nh tæng hîp, ®· kh¸i qu¸t ®-îc c¸c néi dung c¬ b¶n liªn quan ®Õn
lÜnh vùc t«n gi¸o. Tr-íc hÕt, t¸c gi¶ kh¸i qu¸t bèi c¶nh quèc tÕ cña vÊn
®Ò t«n gi¸o ë ViÖt Nam, ph©n tÝch d-íi gãc ®é triÕt häc quan ®iÓm cña
chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t- t-ëng Hå ChÝ Minh vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o còng
nh- b-íc ®Çu nhËn thøc cña §¶ng Céng S¶n vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o. §iÓm
®¸ng l-u ý, t¸c gi¶ cßn hÖ thèng ho¸ quan ®iÓm, ®-êng lèi cña §¶ng
víi vÊn ®Ò t«n gi¸o; ®-a ra nh÷ng kinh nghiÖm øng xö cña §¶ng vµ
Nhµ n-íc ta ®èi víi mçi t«n gi¸o cô thÓ; tõ ®ã t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn vÊn
®Ò hoµn thiÖn luËt ph¸p t«n gi¸o. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét c«ng tr×nh
nghiªn cøu c«ng phu, chøa ®ùng nhiÒu t©m huyÕt cña t¸c gi¶, cã gi¸ trÞ lý
luËn vµ thùc tiÔn rÊt cao.
8
Cô thÓ vÒ PhËt gi¸o, còng cã rÊt nhiÒu cuèn s¸ch, bµi viÕt, còng
nh- c¸c t¹p chÝ nghiªn cøu vÒ PhËt gi¸o. Tuy nhiªn, néi dung tËp trung
chñ yÕu vµo tr×nh bµy qu¸ tr×nh du nhËp vµ ph¸t triÓn cña ®¹o PhËt ë
ViÖt Nam, ¶nh h-ëng cña PhËt gi¸o ®Õn ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn,
giíi thiÖu néi dung cña gi¸o lý nhµ phËt, v.v. N¨m 1988, cuèn s¸ch
“T×m hiÓu chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®èi víi ®¹o Thiªn Chóa
Gi¸o” cña NguyÔn V¨n §«ng, do nhµ xuÊt b¶n Thµnh phè Hå ChÝ Minh
Ên hµnh. Song ch-a cã mét c«ng tr×nh chuyªn kh¶o nµo nghiªn cøu vÒ
chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®èi víi PhËt gi¸o - mét t«n gi¸o chÝnh
vµ cã ¶nh h-ëng lín ®Õn v¨n ho¸ ViÖt Nam. ChÝnh s¸ch cña §¶ng víi
PhËt gi¸o nãi riªng, ®Òu ®-îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng tr×nh kÓ trªn nh-ng
chØ lµ mét phÇn néi dung nhá, mµ c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu cïng víi c¸c
t«n gi¸o kh¸c. V× vËy, t«i m¹nh d¹n ®i s©u vµo ®i s©u vµo t×m hiÓu,
nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc víi riªng t«n gi¸o PhËt
gi¸o tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu
3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu
LuËn v¨n muèn lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò sau:
- T×m hiÓu chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta, ®Ó thÊy
®-îc sù tiÕn bé trong viÖc dÇn hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng t«n
gi¸o hiÖn nay.
- T×m hiÓu cô thÓ chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta
®èi víi PhËt gi¸o, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1981.
- Qu¸ tr×nh l·nh ®¹o thùc hiÖn chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng vµ
Nhµ n-íc ®èi víi PhËt gi¸o trong thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam.
3.2. NhiÖm vô
Trªn c¬ së n¾m v÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ tt-ëng Hå ChÝ Minh vÒ vÊn ®Ò t«n gi¸o, lµm râ ®-êng lèi, chÝnh s¸ch
cña §¶ng vµ Nhµ n-íc víi PhËt gi¸o.
9
Cã c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh ®ång hµnh cña PhËt gi¸o víi
d©n téc ta tõ khi Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1981 ®Õn
nay. Vai trß, ý nghÜa cña Gi¸o héi víi ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o ë n-íc
ta.
Rót ra nh÷ng nhËn xÐt, còng nh- bµi häc kinh nghiÖm.
4. §èi t-îng, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi
4.1. §èi t-îng nghiªn cøu
Nh÷ng chñ tr-¬ng, ®-êng lèi vµ chÝnh s¸ch t«n gi¸o, cô thÓ lµ
chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng ®èi víi PhËt gi¸o,
Qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù chØ ®¹o cña §¶ng vÒ chÝnh s¸ch t«n gi¸o
®èi víi PhËt gi¸o
KÕt qu¶ vµ ý nghÜa cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do t«n gi¸o, tÝn
ng-ìng.
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
C«ng t¸c t«n gi¸o gåm nhiÒu mÆt, liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc
cña ®êi sèng x· héi. §Ò tµi giíi h¹n trong ph¹m vi nghiªn cøu t«n gi¸o
PhËt gi¸o, vÒ thêi gian tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008.
§iÒu kiÖn lÞch sö ¶nh h-ëng, cã t¸c ®éng ®Õn chñ tr-¬ng, ®-êng
lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vÒ c«ng t¸c t«n gi¸o nãi chung, vÒ chÝnh s¸ch
víi PhËt gi¸o nãi riªng.
ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta vÒ víi PhËt gi¸o.
KÕt qu¶ cña viÖc tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi víi PhËt gi¸o
tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008.
5. C¬ së lý luËn vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
5.1. C¬ së lý luËn
LuËn v¨n dùa trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµ tt-ëng Hå ChÝ Minh, c¸c chñ tr-¬ng, ®-êng lèi vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng
vÒ t«n gi¸o nh- mét c¬ së lý luËn quan träng. Ngoµi ra, trªn c¬ së
nghiªn cøu c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña §¶ng, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt,
10
c¸c v¨n b¶n h-ìng dÉn ¸p dông ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng t«n gi¸o, ho¹t
®éng cña PhËt gi¸o.
5.2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong khi triÓn khai luËn v¨n cã sö dông mét sè ph-¬ng ph¸p
sau:
- Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö, ph-¬ng ph¸p l«gÝc: nh»m m«
t¶, lµm râ vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt, tÊt yÕu cÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch
vÒ ho¹t ®éng t«n gi¸o, cÇn thiÕt nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ
n-íc vµ vÊn ®Ò t«n gi¸o, cô thÓ trong luËn v¨n lµ chÝnh s¸ch t«n gi¸o
cña nhµ n-íc víi PhËt gi¸o.
- Ngoµi ra, ng-êi viÕt cßn sö dông ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n
tÝch, so s¸nh, tæng hîp ®Ó ®¸nh gi¸, nhËn xÐt, rót ra -u ®iÓm, h¹n chÕ
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch.
6. §ãng gãp cña luËn v¨n
Cã c¸i nh×n kh¸i qu¸t, hÖ thèng quan ®iÓm m¸cxÝt vµ t- t-ëng Hå
ChÝ Minh vÒ t«n gi¸o nãi chung, vÒ t«n gi¸o PhËt gi¸o nãi riªng.
T×m hiÓu vÒ chÝnh s¸ch t«n gi¸o cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ®-îc
®Ò cËp nhiÒu trong c¸c cuèn s¸ch, c«ng tr×nh nghiªn cøu, bµi viÕt, v.v.
Song ®©y lµ mét ®Ò tµi chuyªn s©u nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch t«n gi¸o
cña §¶ng víi t«n gi¸o PhËt gi¸o. Nã cã nh÷ng ý nghÜa nhÊt ®Þnh.
LuËn v¨n cã thÓ ®-îc sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o, ®ãng gãp
mét phÇn nhá bÐ cho c«ng t¸c nghiªn cøu x©y dùng chÝnh s¸ch t«n
gi¸o PhËt gi¸o.
Ngoµi ra, luËn v¨n còng cã thÓ ®-îc sö dông lµm tµi liÖu tham
kh¶o cho nghiªn cøu khoa häc, c«ng t¸c gi¶ng d¹y.
7. Bè côc cña luËn v¨n
LuËn v¨n ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ tµi liÖu tham
kh¶o, néi dung chÝnh ®-îc chia lµm 3 ch-¬ng:
11
Ch-¬ng 1: Tæng quan chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ t«n
gi¸o tõ n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008.
Ch-¬ng 2: ChÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc víi PhËt gi¸o tõ
khi Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008.
Ch-¬ng 3: Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam víi chÝnh s¸ch cña §¶ng
vµ Nhµ n-íc.
Ch-¬ng 1
Tæng quan chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ t«n gi¸o tõ
n¨m 1981 ®Õn n¨m 2008
1.1. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ t«n gi¸o
1.1.1. Kh¸i niÖm m¸cxÝt vÒ t«n gi¸o
Ngµy tõ buæi b×nh minh cña x· héi loµi ng-êi, t«n gi¸o ®· b¾t ®Çu
xuÊt hiÖn. Nã vËn ®éng, ph¸t triÓn cïng víi c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
vµ tham gia vµo mäi mÆt cña ®êi sèng. §Ó hiÓu râ b¶n chÊt, c¸c nhµ
khoa häc, c¸c nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ lu«n mong muèn t×m ra mét kh¸i
niÖm chung nhÊt vÒ t«n gi¸o. Song cho ®Õn nay, kh¸i niÖm t«n gi¸o
vÉn ®ang lµ vÉn ®Ò tranh luËn trong giíi x· héi häc t«n gi¸o.
C¸c nhµ duy vËt tr-íc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®Òu coi t«n gi¸o lµ
sù lõa bÞp, gi¶ dèi, lµ kÕt qu¶ cña sù ngu dèt. Cô thÓ nh-, Ph¬b¸ch th×
cho r»ng: t«n gi¸o lµ sù ph¶n ¸nh sù tån t¹i cña chÝnh b¶n th©n con
ng-êi, con ng-êi suy nghÜ, suy t©m thÕ nµo th× th-îng ®Õ cña hä lµ
®óng nh- vËy; ý thøc vÒ chóa lµ ý thøc con ng-êi rót ra vÒ chÝnh b¶n
th©n nã.
Trong t¸c phÈm Gãp phÇn phª ph¸n chñ nghÜa ph¸p quyÒn cña
Hªghen, C. M¸c kh¼ng ®Þnh: “T«n gi¸o lµ sù tù ý thøc vµ sù tù c¶m
gi¸c cña con ng-êi, ch-a t×m ®-îc b¶n th©n m×nh hoÆc ®· l¹i ®Ó mÊt
12
b¶n th©n m×nh mét lÇn n÷a nh-ng con ng-êi kh«ng ph¶i lµ sinh vËt tr×u
t-îng, Èn n¸u ®©u ®ã ngoµi thÕ giíi. Con ng-êi lµ thÕ giíi con ng-êi, lµ
nhµ n-íc, lµ x· héi. Nhµ n-íc Êy, x· héi Êy s¶n sinh ra t«n gi¸o, tøc
thÕ giíi quan lén ng-îc, v× b¶n th©n chóng lµ thÕ giíi lén ngîc” [58,
tr. 569 - 570]. Hay “T«n gi¸o lµ tiÕng thë dµi cña chóng sinh bÞ ¸p bøc,
lµ tr¸i tim cña thÕ giíi kh«ng cã tr¸i tim, còng nh- nã lµ tinh thÇn cña
nh÷ng trËt tù kh«ng cã tinh thÇn. T«n gi¸o lµ thuèc phiÖn cña nh©n
d©n” [58, tr. 570]. Ph. ¡ngghen cho r»ng: “T«n gi¸o sinh ra tõ thêi ®¹i
hÕt søc nguyªn thñy… Do ®ã, nh÷ng kh¸i niÖm t«n gi¸o ban ®Çu Êy
th-êng lµ chung cho mét tËp ®oµn d©n c-, cïng dßng m¸u, sau l¹i
ph©n chia ra, ph¸t triÓn mét c¸ch riªng biÖt ë mçi d©n téc” [59, tr. 443].
Ph. ¡ngghen còng ®a ra quan ®iÓm cña m×nh: “TÊt c¶ mäi t«n gi¸o
ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh h- ¶o - vµo trong ®Çu ãc con ng-êi - cña
nh÷ng lùc l-îng ë bªn ngoµi chi phèi cuéc sèng hµng ngµy cña hä; chØ
lµ sù ph¶n ¸nh trong ®ã nh÷ng lùc l-îng ë trÇn thÕ ®· mang h×nh thøc
nh÷ng lùc lîng siªu trÇn thÕ” [60, tr. 437]. Nã ®îc coi lµ ®Þnh nghÜa
cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ t«n gi¸o.
Tõ nh÷ng quan ®iÓm cña C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen cho thÊy, t«n
gi¸o lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, ph¶n ¸nh nh÷ng t©m t- nguyÖn
väng, nh÷ng -íc m¬ cña ng-êi d©n lao ®éng vÒ mét cuéc sèng h¹nh
phóc, kh«ng cã bÊt b×nh ®¼ng, kh«ng cã ®iÒu ¸c. Qua t«n gi¸o, mäi
ng-êi ®Òu cã mét cuéc sèng Êm no, trµn ®Çy t×nh yªu th-¬ng gi÷a con
ng-êi víi con ng-êi, ®-îc gi¶i tho¸t khái ¸p bøc, bÊt c«ng. Song
nh÷ng -íc m¬ ®ã l¹i kh«ng ph¶i do ng-êi lao ®éng ®Êu tranh mµ cã
®-îc, mµ do mét ®Êng siªu nhiªn ban cho nªn nã chØ lµ mét thÕ giíi
h¹nh phóc tëng tîng; ®óng nh C. M¸c nãi: “T«n gi¸o lµ h¹nh phóc
h ¶o cña nh©n d©n”, lµ nh÷ng “b«ng hoa gi¶” nhng l¹i ®îc quÇn
chóng tiÕp nhËn mét c¸ch hå hëi, nhiÖt t©m vµ ®Çy tháa m·n. §©y
chÝnh lµ chøc n¨ng ®Òn bï h- ¶o cña t«n gi¸o.
13
Nh- vËy cã thÓ thÊy, c¸c nhµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· tËp trung
®i s©u lµm s¸ng tá b¶n chÊt cña t«n gi¸o, coi t«n gi¸o lµ mét h×nh th¸i
ý thøc x· héi, thuéc kiÕn tróc thîng tÇng; cho r»ng t«n gi¸o “ru ngñ”
quÇn chóng, lµm nhôt ý chÝ ®Êu tranh vµ biÕn nh÷ng ng-êi lao ®éng
thµnh kÎ thô ®éng cam chÞu ¸p bøc, nã giam cÇm con ng-êi trong c¸c
quan niÖm duy t©m, thÇn häc - h-íng hä vÒ c¸c lùc l-îng siªu nhiªn
mµ hä hoµn toµn quy phôc, nã h¹n chÕ tÝnh tÝch cùc cña x· héi. Tuy
nhiªn, theo M¸c - Lªnin, niÒn tin t«n gi¸o cßn lµ “sù ph¶n kh¸ng chèng
sù nghÌo nµn hiÖn thùc Êy”; t«n gi¸o lµ biÓu lé th¸i ®é kh«ng chÊp
nhËn, kh«ng b»ng lßng víi cuéc sèng thùc t¹i - dï sù ph¶n kh¸ng yÕu
®uèi, tiªu cùc, kh«ng ph¶i tõ nh÷ng ®Êu tranh ®Ó giµnh l¹i.
Kh«ng dõng l¹i ë quan ®iÓm ®ã, cïng víi thêi gian, kh¸i niÖm t«n
gi¸o ®-îc c¸c nhµ khoa häc, nh÷ng ng-êi ho¹t ®éng chÝnh trÞ, kÓ c¶
nh÷ng häc gi¶ vÉn chÞu ¶nh h-ëng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tiÕp cËn
ë nhiÒu khÝa c¹nh, gãc ®é kh¸c nhau, rÊt khã ®Ó thèng nhÊt vµ ®-a ra
mét kh¸i niÖm chung vÒ t«n gi¸o. Tuy nhiªn, theo GS.TS §ç Quang
H-ng cã thÓ tiÕp nhËn c¸c luËn ®iÓm cña M¸c, ¡ngghen thµnh ba lo¹i:
“Lo¹i thø nhÊt, lÊy thÓ nghiÖm c¸ nh©n cña chñ thÓ tÝn ng-ìng
lµm tiÒn ®Ò tiªn quyÕt cho b¶n chÊt vµ ®Þnh nghÜa t«n gi¸o (…)
Lo¹i thø hai, lÊy chøc n¨ng x· héi cña t«n gi¸o lµm h¹t nh©n ®Þnh
nghÜa vµ kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt cña t«n gi¸o (…)
Lo¹i thø ba, tõ gãc ®é “b¶n thÓ luËn” cña t«n gi¸o mµ ®Þnh nghÜa
(…). Theo ®ã, cho dï cã h¬n 150 ®Þnh nghÜa vÒ t«n gi¸o, nh-ng nh×n
chung ng-êi ta vÉn cho r»ng t«n gi¸o lµ t-¬ng quan gi÷a con ng-êi víi
sù linh thiªng (Sacred), víi quyÒn n¨ng (Power), ®Êng siªu viÖt
(Transcendent), c¸i tuyÖt ®èi (Absolute), thùc t¹i tèi cao (Supreme
reality)…” [34, tr.130].
T«n gi¸o cßn ®-îc M. Bertrand tiÕp cËn nh- mét lùc l-îng x·
héi: “Mét t«n gi¸o kh«ng chØ lµ tËp hîp nh÷ng biÓu tîng, nh÷ng niÒm
tin, mµ cßn lµ nh÷ng thùc hµnh cã tÝnh nghi thøc vµ v¨n hãa. Nã còng
14
cßn lµ mét thÓ chÕ x· héi, mét tæ chøc cã tÝnh chÊt cña mét céng ®ång”
[34, tr. 130]. Mét häc gi¶ ng-êi Trung Quèc, tªn L÷ §¹i C¸t, ®-a ra
®Þnh nghÜa: “T«n gi¸o lµ sù ph¶n ¸nh h ¶o lùc lîng chi phèi cuéc
sèng hµng ngµy cña con ng-êi thµnh mét ý thøc x· héi vÒ lùc l-îng
siªu trÇn thÕ, lµ mét chØnh thÓ v¨n hãa x· héi tæng hîp nh÷ng lo¹i ý
thøc vµ hµnh vi nµy vµ lµm cho nã quy ph¹m hãa” [34, tr. 131].
§· cã rÊt nhiÒu s¸ch b¸o gi¶i thÝch c¸c luËn ®iÓm cña chñ nghÜa
M¸c - Lªnin vÒ t«n gi¸o, nhiÒu häc gi¶ ®· nhËn thøc ®-îc ®óng thùc
chÊt, cèt lâi cña luËn ®iÓm M¸c - Lªnin vÒ t«n gi¸o nh-ng cã nh÷ng
quan ®iÓm thËm chÝ gi¶i thÝch sai lÖch, ¸p ®Æt, mang nÆng t tëng “t¶”
khuynh, coi t«n gi¸o nh- lµ mét hiÖn t-îng hoµn toµn tiªu cùc, cã khi
cßn n©ng t«n gi¸o mang tÝnh ph¶n ®éng. Thùc tÕ ®· cho thÊy, nh÷ng
luËn ®iÓm gi¶i thÝch trªn ®· bÞ b¸c bá. Quan ®iÓm nhÊt qu¸n cña chñ
nghÜa M¸c - Lªnin ®èi víi t«n gi¸o, kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc, h¹n
chÕ trong t«n gi¸o lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù nghiÖp gi¶i phãng
con ng-êi, ®Êu tranh chèng c¸c thÕ lùc xuyªn t¹c, lîi dông t«n gi¸o,
®Êu tranh thñ tiªu chÕ ®é ¸p bøc, bãc lét, x©y dùng x· héi míi. Nh-ng
®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá hoµn toµn t«n gi¸o, kh«ng kÕ thõa
nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n tèt ®Ñp trong nã. Theo c¸c «ng, muèn thay ®æi
ý thøc x· héi ph¶i thay ®æi tån t¹i x· héi; muèn xãa bá ¶o t-ëng ë con
ng-êi ph¶i xãa bá nguån gèc lµm n¶y sinh nhu cÇu cÇn cã ¶o t-ëng;
muèn ®Èy lïi vÒ -íc m¬ thiªn ®-êng bªn kia, ph¶i kiÕn t¹o ®-îc thiªn
®-êng ë thÕ giíi hiÖn h÷u.
Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ tÝn ng-ìng, t«n gi¸o ®-îc
thÓ hiÖn rÊt râ trong Ph¸p lÖnh tÝn ng-ìng, t«n gi¸o (th¸ng 6 n¨m
2004) cña n-íc Céng hßa X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam t¹i §iÒu 3 nhsau:
1. Ho¹t ®éng tÝn ng-ìng lµ ho¹t ®éng thÓ hiÖn sù t«n thê tæ tiªn;
t-ëng niÖm vµ t«n vinh nh÷ng ng-êi cã c«ng víi n-íc, víi céng ®ång;
thê cóng thÇn, th¸nh, biÓu t-îng cã tÝnh truyÒn thèng vµ c¸c ho¹t ®éng
15
tÝn ng-ìng d©n gian kh¸c tiªu biÓu cho nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp vÒ lÞch sö,
v¨n hãa, ®¹o ®øc x· héi.
2. C¬ së tÝn ng-ìng lµ n¬i thùc hiÖn ho¹t ®éng tÝn ng-ìng cña
céng ®ång, bao gåm ®×nh, ®Òn, miÕu, am, tõ ®-êng, nhµ thê hä vµ nh÷ng
c¬ së t-¬ng tù kh¸c.
3. Tæ chøc t«n gi¸o lµ tËp hîp nh÷ng ng-êi cïng tin theo mét hÖ
thèng gi¸o lý, gi¸o luËt, lÔ nghi vµ tæ chøc theo mét c¬ cÊu nhÊt ®Þnh
®-îc Nhµ n-íc c«ng nhËn.
4. Tæ chøc t«n gi¸o c¬ së lµ ®¬n vÞ c¬ së cña tæ chøc t«n gi¸o ban
®Çu bao gåm ban hé tù hoÆc ban qu¶n trÞ chïa cña ®¹o PhËt, gi¸o xø
cña ®¹o C«ng gi¸o, chi héi cña ®¹o Tin Lµnh, hä ®¹o cña ®¹o Cao
§µi, ban trÞ sù x·, ph-êng, thÞ trÊn cña PhËt gi¸o Hßa H¶o vµ ®¬n vÞ c¬
së cña tæ chøc t«n gi¸o kh¸c.
5. Ho¹t ®éng t«n gi¸o lµ viÖc truyÒn b¸, thùc hµnh gi¸o lý, gi¸o
luËt, lÔ nghi, qu¶n lý tæ chøc cña t«n gi¸o.
6. Héi ®oµn t«n gi¸o lµ h×nh thøc tËp hîp tÝn ®å do tæ chøc t«n gi¸o
lËp ra nh»m phôc vô ho¹t ®éng t«n gi¸o.
7. C¬ së t«n gi¸o lµ n¬i thê tù, tu hµnh, n¬i ®µo t¹o ng-êi chuyªn
ho¹t ®éng t«n gi¸o, trô së cña tæ chøc t«n gi¸o vµ nh÷ng c¬ së kh¸c
cña t«n gi¸o ®-îc Nhµ n-íc c«ng nhËn.
8. TÝn ®å lµ ng-êi tin theo mét t«n gi¸o vµ ®-îc tæ chøc t«n gi¸o thõa
nhËn.
9. Nhµ tu hµnh lµ tÝn ®å tù nguyÖn thùc hiÖn th-êng xuyªn nÕp
sèng riªng theo gi¸o lý, gi¸o luËt cña t«n gi¸o mµ m×nh tin theo.
10. Chøc s¾c lµ tÝn ®å cã chøc vô, phÈm s¾c trong t«n gi¸o.
1.1.2. VÒ nguån gèc cña t«n gi¸o
C¸c nhµ lý luËn theo tr-êng ph¸i duy t©m th-êng cho r»ng t«n
gi¸o lµ c¸i tù cã, thÇn th¸nh lµ c¸i h÷u hiÖu ngoµi thÕ giíi vËt chÊt
hoÆc cho r»ng t«n gi¸o “lµ thuéc tÝnh vèn cã trong ý thøc con ngêi mµ
16
kh«ng lÖ thuéc vµo hiÖn thùc kh¸ch quan; hay nãi c¸ch kh¸c t«n gi¸o
lµ s¶n phÈm mang tÝnh néi sinh cña ý thøc con ngêi” [104, tr. 6 - 7].
Theo thuyÕt duy vËt m¸cxÝt, th× nh÷ng g× n»m trong ý thøc con
ng-êi, kÓ c¶ t«n gi¸o, ®Òu lµ sù ph¶n ¸nh cña thÕ giíi vËt chÊt. T«n
gi¸o lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi vËt chÊt vµo ý thøc con ng-êi mét c¸ch
®Æc biÖt song còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ph¸t triÓn mang tÝnh lÞch
sö, mét hiÖn t-îng thuéc kiÕn tróc th-îng tÇng. C¨n nguyªn sù tån t¹i
cña t«n gi¸o “lµ sù bÊt hîp lý trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù
nhiªn, gi÷a con ng-êi víi con ng-êi, khiÕn cho c¸c lùc l-îng tù nhiªn
vµ x· héi trë thµnh mét lùc lîng cã tÝnh “siªu tù nhiªn”, kú thÞ vµ mï
qu¸ng ®èi víi con ngêi” [34, tr. 133]. LÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµm
nÒn t¶ng ®Ó lý gi¶i nguån gèc ra ®êi, qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña t«n gi¸o.
VÒ nguån gèc kinh tÕ - x· héi cña t«n gi¸o, trong x· héi nguyªn
thñy, do tr×nh ®é s¶n xuÊt thÊp kÐm, con ng-êi c¶m thÊy yÕu ®uèi vµ
bÊt lùc tr-íc thiªn nhiªn réng lín vµ huyÒn bÝ. V× vËy, hä g¸n cho tù
nhiªn søc m¹nh vµ quyÒn lùc to lín, thÇn th¸nh hãa søc m¹nh ®ã.
§ång thêi víi sù phô thuéc vµo thiªn nhiªn, con ng-êi cßn gÆp ph¶i sù
t¸c ®éng cña x· héi nh chiÕn tranh gi÷a c¸c bé l¹c,… cµng lµm gia
t¨ng t©m lý sî h·i c¸i chÕt. §ã lµ h×nh thøc tån t¹i ®Çu tiªn cña t«n
gi¸o. Theo C. M¸c, hiÖn t-îng t«n gi¸o nguyªn thñy lµ s¶n phÈm cña
nhËn thøc con ngêi khi con ngêi cßn “tèi t¨m” vÒ b¶n th©n m×nh vµ
vÒ thÕ giíi tù nhiªn.
Khi x· héi xuÊt hiÖn nh÷ng giai cÊp ®èi kh¸ng, bªn c¹nh c¶m
gi¸c yÕu ®uèi tr-íc søc m¹nh thiªn nhiªn, con ng-êi l¹i c¶m thÊy bÊt
lùc tr-íc nh÷ng søc m¹nh tù ph¸t cña x· héi. Kh«ng gi¶i thÝch ®-îc
nguån gèc sù ph©n hãa giai cÊp vµ x· héi, cña nh÷ng yÕu tè ngÉu
nhiªn, may rñi, con ngêi l¹i ¶o tëng vµo “thÕ giíi bªn kia”. Sù bÇn
cïng vÒ kinh tÕ, ¸p lùc vÒ chÝnh trÞ, nçi thÊt väng, bÊt lùc tr-íc nh÷ng bÊt
c«ng x· héi lµ nguån gèc s©u xa cña t«n gi¸o.
17
VÒ nguån gèc nhËn thøc cña t«n gi¸o, kh¶ n¨ng nhËn thøc cã
giíi h¹n cña con ng-êi vÒ nguyªn nh©n ph¸t sinh c¸c hiÖn t-îng tù
nhiªn vµ bÊt b×nh ®¼ng x· héi ®· dÉn tíi sù thõa nhËn tån t¹i cña linh
hån sau khi chÕt. Còng b»ng c¸ch hoµn toµn gièng nh- thÕ, sù nh©n
c¸ch hãa c¸c lùc l-îng tù nhiªn lµm n¶y sinh vÞ thÇn linh ®Çu tiªn. ë
nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, nhËn thøc cña con ng-êi vÒ tù
nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n m×nh lµ cã giíi h¹n. Khoa häc cã nhiÖm vô
kh¸m ph¸ nh÷ng ®iÒu ch-a biÕt. Song kho¶ng c¸ch gi÷a nh÷ng ®iÒu
ch-a biÕt vµ biÕt lu«n lu«n tån t¹i. §iÒu g× khoa häc ch-a gi¶i thÝch
®-îc th× ®iÒu ®ã dÔ bÞ t«n gi¸o thay thÕ.
Nguån gèc nhËn thøc cña t«n gi¸o cßn g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm
nhËn thøc cña con ng-êi. Con ng-êi ngµy cµng nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n,
s©u s¾c h¬n thÕ giíi kh¸ch quan, kh¸i qu¸t hãa thµnh c¸c kh¸i niÖm,
quy luËt. Nh-ng cµng kh¸i qu¸t hãa, tr×u t-îng hãa, th× sù vËt hiÖn
t-îng ®-îc con ng-êi nhËn thøc cµng cã kh¶ n¨ng xa rêi hiÖn thùc. Sù
nhËn thøc bÞ tuyÖt ®èi hãa, c-êng ®iÖu hãa cña chñ thÓ nhËn thøc sÏ
dÉn tíi thiÕu kh¸ch quan, mÊt dÇn cë së hiÖn thùc ®Ó trë thµnh siªu
nh©n thÇn th¸nh. Khi bµn vÒ nguån gèc cña t«n gi¸o, C. M¸c viÕt:
“Con ngêi s¸ng t¹o ra t«n gi¸o, chø t«n gi¸o kh«ng s¸ng t¹o ra con
ngêi” [58, tr.569 - 570].
Nguån gèc nhËn thøc vÒ t©m lý, chÝnh “sù sî h·i sinh ra thÇn
th¸nh”, con ngêi lu«n sî h·i tríc søc m¹nh huyÒn bÝ cña tù nhiªn vµ
nh÷ng biÕn cè cña x· héi ®· ®Èy hä vµo xuèng vùc th¼m. Khi ®· r¬i
vµo tr¹ng th¸i tuyÖt väng, thËm chÝ tiªu cùc con ng-êi t×m gi¶i tho¸t ë
t«n gi¸o, tin t-ëng cã mét lùc l-îng nµo ®ã quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña
m×nh.
Ngoµi sù sî h·i tr-íc søc m¹nh tù ph¸t cña tù nhiªn vµ x· héi,
nh÷ng t×nh c¶m nh- lßng biÕt ¬n, sù kÝnh träng, yªu th-¬ng trong quan
hÖ con ng-êi víi tù nhiªn, con ng-êi víi con ng-êi ®-îc thÓ hiÖn qua
tÝn ng-ìng t«n gi¸o. TÝn ng-ìng t«n gi¸o ®· ®¸p øng nhu cÇu cña mét
18
bé phËn nh©n d©n, gãp phÇn bï ®¾p nh÷ng hôt hÉng trong cuéc sèng,
nçi trèng v¾ng trong t©m hån, an ñi vç vÒ, xoa dÞu lóc sa c¬ lì vËn. V×
thÕ mµ t«n gi¸o dï chØ lµ h¹nh phóc h- ¶o, song ng-êi ta vÉn cÇn ®Õn
nã trong cuéc sèng.
Nh- vËy, nguån gèc cña t«n gi¸o, theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin,
kh«ng ph¶i lµ thuéc tÝnh vèn cã trong ý thøc con ng-êi, kh«ng ph¶i lµ
c¸i tù cã, tån t¹i bªn ngoµi thÕ giíi vËt chÊt. Ng-îc l¹i, t«n gi¸o n»m
trong thÕ giíi vËt chÊt, n»m ngoµi ý thøc con ng-êi. T«n gi¸o lµ hiÖn
t-îng x· héi xuÊt hiÖn bëi nguån gèc kinh tÕ - x· héi, nhËn thøc vµ t©m
lý. V× vËy, t«n gi¸o sÏ mÊt ®i khi nh÷ng tån t¹i lµm c¬ së n¶y sinh ra nã
kh«ng cßn n÷a, ®Æc biÖt lµ c¬ së kinh tÕ - x· héi. Theo M¸c, t«n gi¸o
sÏ mÊt ®i khi x· héi kh«ng cßn giai cÊp vµ ¸p bøc giai cÊp, kh«ng cßn
bÊt b×nh ®¼ng, kh«ng cßn tån t¹i sù bãc lét gi÷a ng-êi víi ng-êi; khi
mµ con ngêi kh«ng cÇn ph¶i “trèn ch¹y” hiÖn thùc ®Ó t×m nguån an ñi
ë thÕ giíi t©m linh, mµ hµi lßng víi thÕ giíi hiÖn h÷u. Nãi c¸ch kh¸c,
t«n gi¸o chØ mÊt ®i khi c¬ së kinh tÕ - x· héi cña nã kh«ng cßn. Thñ
tiªu chÕ ®é bãc lét vµ x©y dùng x· héi míi, x· héi chñ nghÜa, ®ã còng
lµ nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng.
Tuy nhiªn, thùc tiÔn cho thÊy, c¬ së kinh tÕ - x· héi kh«ng ph¶i lµ
®iÒu kiÖn duy nhÊt lµm tiªu vong t«n gi¸o. Mét sè häc gi¶ cho r»ng,
®Êy lµ sù h¹n chÕ lÞch sö ë M¸c, tiªu biÓu nh- M. Bertrand: “Nh÷ng
ng-êi m¸cxÝt tin r»ng nhËn thøc ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ c¸c quan hÖ
x· héi, vÒ nh©n c¸ch vµ mét cuéc thay ®æi c¸ch m¹ng vÒ x· héi, cã t¸c
®éng trong ®êi sèng thùc tiÔn cña con ng-êi vµ l©u dµi sÏ thay ®æi c¸c
tr¹ng th¸i tinh thÇn nh-ng b»ng c¸ch nµo vµ trong nh÷ng giíi h¹n nµo
th× kh«ng thÓ nãi ch¾c ch¾n mét c¸ch kh¸ch quan” [34, tr. 134 - 135].
1.1.3. Th¸i ®é cña ®¶ng m¸cxÝt víi t«n gi¸o
19
Bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a ®¶ng m¸cxÝt víi t«n gi¸o, còng nh- th¸i
®é vµ chÝnh s¸ch cña chÝnh §¶ng ®èi víi t«n gi¸o lµ mét néi dung ®-îc
C. M¸c, Ph. ¡ngghen vµ V. Lªnin rÊt quan t©m.
M¸c vµ ¡ngghen kh¼ng ®Þnh cÇn t¸ch t«n gi¸o ra khái chÝnh
quyÒn ®Ó tr¸nh sù thao tóng vÒ quyÒn lùc cña c¸c tæ chøc t«n gi¸o
“T¸ch gi¸o héi ra khái nhµ níc vµ tíc ®o¹t tµi s¶n cña tÊt c¶ nh÷ng
gi¸o héi nµo lµ nh÷ng tËp ®oµn h÷u s¶n” [61, tr. 350], phª ph¸n
nghiªm kh¾c chñ tr-¬ng cÊm ®o¸n t«n gi¸o, thùc hiÖn quyÒn tù do t«n
gi¸o cho c«ng d©n. Lªnin còng ®a ra quan ®iÓm cña m×nh: “T«n gi¸o
ph¶i ®-îc tuyªn bè lµ mét viÖc t- nh©n, ®ã lµ c©u nãi mµ ng-êi ta
th-êng dïng ®Ó chØ th¸i ®é cña nh÷ng ng-êi chñ nghÜa x· héi ®èi víi
t«n gi¸o”. “Nhµ níc kh«ng dÝnh d¸ng ®Õn t«n gi¸o, c¸c ®oµn thÓ t«n
gi¸o kh«ng ®-îc dÝnh ®Õn chÝnh quyÒn nhµ n-íc. BÊt kú ai còng ®-îc
hoµn toµn tù do theo t«n gi¸o m×nh thÝch hoÆc kh«ng thõa nhËn mét
t«n gi¸o nµo”. “Mäi sù ph©n biÖt quyÒn lîi gi÷a nh÷ng c«ng d©n cã tÝn
ngìng t«n gi¸o kh¸c nhau ®Òu hoµn toµn kh«ng thÓ dung thø ®îc”
[49, tr. 169]
Trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t«n gi¸o, Lªnin phª ph¸n nghiªm
kh¾c ý ®Þnh cña nh÷ng nhµ chñ nghÜa x· héi cùc ®oan muèn xãa bá
t«n gi¸o b»ng s¾c lÖnh, b»ng sù cÊm ®o¸n. Lªnin tõng phª ph¸n hai
khuynh h-íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t«n gi¸o: khuynh h-íng dïng tuyªn
truyÒn thuÇn tóy ®Êu tranh víi t«n gi¸o vµ khuynh h-íng t¶ khuynh v«
chÝnh phñ muèn ®-a cuéc ®Êu tranh chèng t«n gi¸o lªn trªn cuéc ®Êu
tranh chÝnh trÞ, ®Êu tranh giai cÊp. Lªnin cho r»ng: “§Êu tranh chèng l¹i
c¸c thµnh kiÕn t«n gi¸o th× ph¶i cùc kú thËn träng; trong cuéc chiÕn
®Êu nµy, ai lµm tæn th-¬ng ®Õn t×nh c¶m t«n gi¸o, ng-êi ®ã sÏ g©y
thiÖt h¹i lín. CÇn ph¶i ®Êu tranh b»ng tuyªn truyÒn, b»ng gi¸o dôc.
NÕu hµnh ®éng th« b¹o, chóng ta sÏ lµm cho quÇn chóng tøc giËn;
hµnh ®éng nh- vËy sÏ cµng g©y thªm chia rÏ trong quÇn chóng vÒ vÊn
20
- Xem thêm -