Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
PhÇn më ®Çu
1. TÇm quan träng cña ®Ò tµi
1.1. LÞch sö cña nh÷ng nÒn v¨n häc lín trªn thÕ giíi ®· chøng minh thËt hïng
hån luËn ®iÓm cho r»ng: Mét nÒn v¨n häc lín lµ mét nÒn v¨n häc cã nh÷ng nhµ v¨n
lín. LÏ dÜ nhiªn, nh÷ng nhµ v¨n lín, nh÷ng nghÖ sÜ lín lµ nh÷ng nhµ v¨n ph¶i cã
phong c¸ch ®éc ®¸o. §ã chÝnh lµ môc ®Ých cuèi cïng mµ bÊt cø ai dÊn th©n vµo con
®êng trë thµnh “ngêi th ký trung thµnh cña thêi ®¹i” (Ban Z¾c) ®Òu kh¸t khao,
íc m¬ vµ chiÕm lÜnh. Vµ thùc tÕ ®· chøng minh kh«ng Ýt ngêi ®· ph¶i chÊp nhËn
sù thÊt b¹i. Qu¶ thËt kh«ng sai khi mµ ®¹i v¨n hµo V.Huyg« nãi: “t¬ng lai chØ
thuéc vÒ nh÷ng ai n¾m ®îc phong c¸ch” vµ “mét t¸c phÈm viÕt tèt kh«ng bao giê
lµm cho ngêi ta mÖt mái, phong c¸ch - ®ã lµ cuéc sèng. §ã chÝnh lµ m¸u cña t
tëng” (Fl«be). Do ®ã, nãi ®Õn phong c¸ch nghÖ thuËt lµ nãi ®Õn vÊn ®Ò c¬ b¶n, cèt
lâi cña lý luËn v¨n häc; lµ môc ®Ých cuèi cïng cña mäi nÒn v¨n häc; lµ nãi ®Õn
nh÷ng s¸ng t¹o ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao cña nghÖ thuËt, ë mét nhµ v¨n, réng h¬n lµ cña
mét trµo lu hay trêng ph¸i v¨n häc. V× vËy, viÖc nghiªn cøu phong c¸ch nghÖ
thuËt lµ mét niÒm vinh dù vµ sÏ lµ bµi häc kinh nghiÖm quý gi¸, lµ sù khÝch lÖ cho
t¸c gi¶ kho¸ luËn víi t c¸ch lµ mét ngêi bíc ®Çu tËp nghiªn cøu khoa häc.
1.2. LÞch sö v¨n häc, xÐt ®Õn cïng lµ lÞch sö cña nh÷ng phong c¸ch lín.
Nh÷ng nghÖ sÜ vÜ ®¹i, nh÷ng t¸c gi¶ tiªu biÓu vµ t¸c phÈm xuÊt s¾c cña hä lÏ dÜ
nhiªn lu«n lu«n lµ ®èi tîng trung t©m vµ cèt lâi cña v¨n ch¬ng nghÖ thËt ®Ých
thùc; cña viÖc d¹y – häc v¨n ë trêng phæ th«ng vµ ®¹i häc. Bëi v× suy cho cïng:
“NghÖ thuËt tríc hÕt lµ lo¹i v¨n ho¸ næi bËt ë tÝnh s¸ng t¹o cña nã” vµ nhÊt lµ s¸ng
t¹o phong c¸ch nghÖ thuËt c¸ nh©n cña mçi nghÖ sÜ vÜ ®¹i [7;34, 35]. ViÖc tiÕp cËn
t¸c gi¶, t¸c phÈm tõ gãc ®é phong c¸ch v× vËy sÏ cã ý nghi· lý luËn – thùc tiÔn quan
träng .
L©u nay, t×nh h×nh gi¶ng d¹y v¨n häc trong nhµ trêng phæ th«ng thêng
nghiªng vÒ viÖc tr×nh bµy néi dung t tëng vµ néi dung x· héi cña t¸c phÈm. Trong
khi ®ã, phong c¸ch nhµ v¨n l¹i cha ®îc lµm s¸ng tá mét c¸ch cÇn thiÕt, ®óng ®¾n.
Mäi s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña nhµ v¨n trong tõng t¸c phÈm còng bÞ lîc gi¶m, cha
®îc chó ý, coi träng ®óng mùc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ: yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi giíi
1
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
nghiªn cøu nãi chung vµ ®èi viÖc gi¶ng d¹y v¨n ch¬ng nãi riªng cÇn mét sù ®iÒu
chØnh l¹i cho hîp lý khi nh×n nhËn vÒ nhµ v¨n vµ t¸c phÈm cña hä.
BÞ ch×m ngËp trong bÇu kh«ng khÝ ngét ng¹t cña thêi ®¹i, ®ång thêi còng
®îc chøng kiÕn vµ ®ãn nhËn nh÷ng vÇng s¸ng hµo quang cña c¸ch m¹ng thµnh
c«ng, NguyÔn C«ng Hoan ®îc xem lµ mét nhµ v¨n cã phong c¸ch ®éc ®¸o “mét
tay ®« vËt kh«ng cã ®Þch thñ” (T« Hoµi). ¤ng lµ “ngêi ®Çu tiªn kh¼ng ®Þnh ph¬ng
ph¸p hiÖn thùc phª ph¸n trªn lÜnh vùc truyÖn ng¾n” [13]. §ång thêi, «ng cßn lµ mét
nhµ v¨n “cã c«ng lín trong viÖc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÓ lo¹i truyÖn ng¾n hiÖn
®¹i ViÖt Nam” [13]. LÏ tÊt nhiªn, tõ l©u c¸c t¸c phÈm xuÊt s¾c cña NguyÔn C«ng
Hoan ®· ®îc lùa chän gi¶ng d¹y trong ch¬ng tr×nh v¨n ë bËc THCS, THPT vµ ®¹i
häc. Nªn viÖc nghiªn cøu NguyÔn C«ng Hoan lu«n lu«n thu hót sù quan t©m cña
giíi nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc. C«ng viÖc Êy vÉn lu«n tiÕp diÔn vµ ngµy cµng
tÞnh tiÕn ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ch©n lý míi mÎ, s©u s¾c, cã ý nghÜa. V× vËy, víi ®Ò tµi
“§Æc s¾c phong c¸ch nghÖ thuËt truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c
phÈm cã nh©n vËt trung t©m lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi”, t¸c gi¶ kho¸ luËn hy
väng sÏ cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho viÖc hiÓu thªm mét ph¬ng diÖn quan
träng trong sù nghiÖp v¨n häc cña c©y bót “lùc lìng, dòng khÝ, l¹ lïng” nµy. Tõ ®ã,
chóng ta sÏ cã c¸i nh×n míi vÒ ®êi v¨n NguyÔn C«ng Hoan trong nÒn v¨n häc ViÖt
Nam hiÖn ®¹i.
§ång thêi, viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy cßn gióp t¸c gi¶ kho¸ luËn míi b¾t ®Çu
t×m hiÓu c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc cã nh÷ng c¬ së ban ®Çu cho mét c«ng viÖc
quan träng vµ khã kh¨n: nghiªn cøu phong c¸ch NguyÔn C«ng Hoan trong tiÕn tr×nh
cña lÞch sö v¨n häc.
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò.
Lý luËn v¨n häc lµ khoa häc lÊy v¨n ch¬ng lµm kh¸ch thÓ nghiªn cøu.
Trong v¨n ch¬ng, c¸i cèt lâi ®¬ng nhiªn ph¶i lµ vÊn ®Ò phong c¸ch. ë ViÖt Nam,
sè lîng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ phong c¸ch nghÖ thuËt lµ v« cïng phong
phó vµ ®a d¹ng. Tuy nhiªn, nh÷ng quan niÖm mµ c¸c nhµ nghiªn cøu ®a ra vÒ
phong c¸ch vÉn cha nhÊt qu¸n. Ch¼ng h¹n Hoµi Thanh - Hoµi Ch©n trong “Thi
nh©n ViÖt Nam” ®· chØ r»ng: phong c¸ch lµ sù ®éc ®¸o vÒ néi dung. Cßn Phan Ngäc
l¹i cho r»ng: phong c¸ch lµ sù phï hîp gi÷a néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt, nhng
2
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
khi nghiªn cøu t¸c gi¶ l¹i thiªn vÒ ng«n ng÷. Cã quan niÖm tiÕn bé h¬n vÒ phong
c¸ch, NguyÔn §¨ng M¹nh cho r»ng: phong c¸ch lµ sù ®éc ®¸o tõ néi dung ®Õn h×nh
thøc qua hµng lo¹t t¸c phÈm cña mét t¸c gi¶ nhÊt ®Þnh. C¸c quan niÖm trªn mÆc dï
®· tiÖm cËn ®îc kh¸i niÖm phong c¸ch, nhng vÉn cha thùc sù ®a ra ®îc mét
®Þnh nghÜa thèng nhÊt vµ thuyÕt phôc, ®Æc biÖt lµ cha cã sù ph©n chia cÊu tróc cña
nã mét c¸ch dÔ dµng. ChØ ®i theo quan niÖm cña M. B. Khrapchenko trong “C¸ tÝnh
s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn cña v¨n häc”, chóng ta míi thùc sù tiÕp cËn
vÊn ®Ò phong c¸ch ®óng ®¾n h¬n, toµn diÖn h¬n vµ tho¶ ®¸ng h¬n.
2.2. Cho tíi thêi ®iÓm nµy ë ViÖt Nam, sè lîng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu
vÒ NguyÔn C«ng Hoan kh¸ phong phó, ®a d¹ng vµ ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng ý kiÕn bµn
®Õn phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan. §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn bµi “Mét
ngän bót míi: «ng NguyÔn C«ng Hoan”, Tróc Hµ ®· kh¸ tinh tÕ khi nhËn ra giäng
v¨n míi mÎ pha chót hµi híc cña NguyÔn C«ng Hoan: “V¨n «ng Hoan cã c¸i hay,
râ rµng, s¸ng sña, thiÕt thùc, h¬i v¨n nhanh vµ gän, lêi v¨n hµm mét giäng trµo
phóng, l¹i thêng hay ®Öm mét vµi c©u hoÆc mét vµi ch÷ cã ý kh«i hµi b«ng l¬n thó
vÞ. [14;1.7]
N¨m 1935, “KÐp T BÒn” ra ®êi vµ trë thµnh mét hiÖn tîng v¨n häc sö, H¶i
TriÒu ®· s¾c s¶o ph¸t hiÖn ra ý nghÜa vµ t¸c dông tiÕng cêi trong truyÖn ng¾n
NguyÔn C«ng Hoan. Nhµ phª b×nh Tr¬ng ChÝnh ph¸t hiÖn ra tÝnh hoµn mÜ cña nghÖ
thuËt truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan nh “tµi quan s¸t tinh vi”, “c¸ch dïng ch÷
ngé nghÜnh”, “c¸ch kÓ chuyÖn tù nhiªn”. Vò Ngäc Phan trong “Nhµ v¨n hiÖn ®¹i”
th× cho r»ng: “NguyÔn C«ng Hoan së trêng vÒ truyÖn ng¾n h¬n truyÖn dµi (…). ë
truyÖn ng¾n, «ng tá ra mét ngêi kÓ chuyÖn rÊt cã duyªn: phÇn nhiÒu truyÖn ng¾n
cña «ng linh ®éng l¹i cã nhiÒu c¸i bÊt ngê, lµm cho ngêi ®äc kho¸i ch¸ v« cïng”
[24;2.979].
§Æc biÖt, nhµ nghiªn cøu NguyÔn §¨ng M¹nh ®· ph¸t hiÖn ra phong c¸ch
trµo phóng ®Æc s¾c trong truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan: “phong c¸ch NguyÔn
C«ng Hoan kh«ng thiªn vÒ lèi th©m trÇm kÝn ®¸o, «ng thÝch bèp ch¸t, ®¸nh vç ngay
vµo mÆt ®èi ph¬ng. TiÕng cêi ®¶ kÝch cña NguyÔn C«ng Hoan, v× thÕ, thêng lµ
nh÷ng ®ßn ®¬n gi¶n mµ ¸c liÖt…” [20;121].
3
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
Vinh danh h¬n n÷a cho truyÖn ng¾n cña NguyÔn C«ng Hoan, NguyÔn Hoµnh
Khung kh¼ng ®Þnh: «ng lµ “mét bËc thÇy trong truyÖn ng¾n tríc hÕt lµ truyÖn ng¾n
trµo phóng”, “truyÖn ng¾n trµo phóng NguyÔn C«ng Hoan lµ hiÖn tîng cha cã ®Õn
hai lÇn trong v¨n häc ViÖt Nam (…). TiÕng cêi trµo phóng trong truyÖn «ng lµ
tiÕng cêi hån nhiªn, khoÎ kho¾n, mÆn mµ. V¨n truyÖn NguyÔn C«ng Hoan lµ thø
v¨n cña ®êi sèng, rÊt linh ho¹t vµ ®Æc biÖt lµ rÊt vui”. [18;1.4]
Trong sè nh÷ng nhµ nghiªn cøu vÒ NguyÔn C«ng Hoan, Lª ThÞ §øc H¹nh lµ
ngêi dµnh nhiÒu c«ng søc h¬n c¶. T¸c gi¶ ®· cã h¼n mét ch¬ng riªng bµn vÒ nghÖ
thuËt trµo phóng trong truyÖn ng¾n cña «ng [15]. Nhµ nghiªn cøu ®· cã nh÷ng ph¸t
hiÖn rÊt tinh tÕ , chÝnh x¸c nghÖ thuËt x©y dùng truyÖn ng¾n cña NguyÔn C«ng Hoan
®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt: ®Ò tµi, chñ ®Ò, t tëng, cèt truyÖn, chi tiÕt nghÖ thuËt,
bè côc v¨n phong, ng«n ng÷…
Tuy nhiªn, rÊt dÔ nhËn ra r»ng: c¸c bµi nghiªn cøu trªn chñ yÕu khai th¸c bót
ph¸p trµo phóng cña NguyÔn C«ng Hoan - mét thñ ph¸p chñ ®¹o t¹o søc hÊp dÉn
riªng cho truyÖn ng¾n cña «ng. §ã míi chØ lµ mét biÓu hiÖn cña phong c¸ch nghÖ
thuËt c¸ nh©n. C¸c t¸c gi¶ bµi viÕt cha cã kÕt luËn kh¸i qu¸t vÒ phong c¸ch NguyÔn
C«ng Hoan vµ nghiªn cøu vÒ phong c¸ch kh«ng ph¶i lµ träng t©m cña nh÷ng bµi viÕt
trªn; nªn nhiÒu vÊn ®Ò vÒ phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan cha ®îc
®µo s©u, vµ cha cã hÖ thèng, thèng nhÊt hoµn chØnh. Song ®èi víi ®Ò tµi nµy, th× c¸c
bµi viÕt nghiªn cøu trªn vÉn lµ nh÷ng gîi ý cã gi¸ trÞ vµ quan träng ®èi víi ngêi tËp
nghiªn cøu khoa häc nh t¸c gi¶ kho¸ luËn nµy.
C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ NguyÔn C«ng Hoan ngµy cµng dµy thªm bëi nh÷ng
®ãng gãp gÇn ®©y cña nhiÒu luËn ¸n Th¹c sÜ, TiÕn sÜ: TrÇn Ngäc Dung víi luËn ¸n
Phã tiÕn sÜ: “Ba phong c¸ch truyÖn ng¾n trong v¨n häc ViÖt Nam thêi kú ®Çu nh÷ng
n¨m 1930-1945: NguyÔn C«ng Hoan, Th¹ch Lam, Nam Cao (1992); TrÇn V¨n HiÕu
víi luËn ¸n Th¹c sÜ: “Ba phong c¸ch trµo phóng trong v¨n häc ViÖt Nam thêi kú tõ
1930-1945: NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông, Nam Cao (1994).
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®· ph¸t hiÖn kh¸ tinh tÕ: nghÖ thuËt t¹o dùng
c¸c cÊu tróc trÝ tuÖ phong phó, ®a d¹ng; nghÖ thuËt trÇn thuËt giµu kÞch tÝnh- c¸i
duyªn mÆn mµ nhÊt cña NguyÔn C«ng Hoan; s¸ng t¹o cèt truþªn vµ c¸ch kÓ chuyÖn,
nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt trµo phóng. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®Òu ®Ò
cËp ®Õn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt trµo phóng vµ ®Òu x¸c nhËn tµi n¨ng trµo phóng cña
4
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
ba nhµ v¨n. Tuy nhiªn, t×nh h×nh nghiªn cøu trªn míi chØ dõng l¹i ë møc ®ét ph¸
mét sè khÝa c¹nh c¬ b¶n, cha nghiªn cøu toµn diÖn vµ nhÊt lµ cha kh¶o s¸t mét
c¸ch cã hÖ thèng phong c¸ch NguyÔn C«ng Hoan.
V× thÕ, chóng t«i nhËn thÊy r»ng: nghiªn cøu phong c¸ch truyÖn ng¾n
NguyÔn C«ng Hoan díi sù soi s¸ng cña lý luËn phong c¸ch cña: M.B. Khrapchen
ko trong “C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn cña v¨n häc” lµ híng
nghiªn cøu tiÕp cËn, vÊn ®Ò ®óng ®¾n h¬n c¶.
§iÓm l¹i lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò, chóng t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau:
1. C¸c bµi viÕt, c¸c c«ng tr×nh ngiªn cøu vÒ phong c¸ch NguyÔn C«ng Hoan
kh¸ phong phó, song cha cã nhiÒu bµi viÕt tËp trung nghiªn cøu vÒ phong c¸ch
truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan (®Æc biÖt lµ theo quan niÖm vÒ phong c¸ch cña
ViÖn sÜ M.B.Khrapchenko vµ ë nhãm t¸c phÈm nªu trªn). V× vËy viÖc t×m hiÓu
(phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c phÈm cã nh©n vËt trung
t©m lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi) lµ mét ®Ò tµi cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa.
2. Kh«ng nªn t¸ch rêi c¸c lo¹i v¨n trong s¸ng t¸c cña NguyÔn C«ng Hoan,
song cÇn ph¶i thÊy r»ng: phong c¸ch NguyÔn C«ng Hoan chØ thùc sù ®Þnh h×nh ®éc
®¸o, ®Æc s¾c lµ ë lÜnh vùc truyÖn ng¾n, ®Æc biÖt lµ truyÖn ng¾n trµo phóng. §iÒu ®ã
kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ vµ vai trß cña sù nç lùc cña c¸ nh©n nhµ v¨n trong viÖc ®Þnh h×nh
thÓ lo¹i truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i ViÖt Nam. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò quan träng khi t×m
hiÓu phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan.
3. giíi h¹n cña ®Ò tµi
3.1. VÒ néi dung
Víi ®Ò tµi ®· chän, t¸c gi¶ khãa luËn sÏ tiÕn hµnh nghiªn cøu phong c¸ch
NguyÔn C«ng Hoan trong sù so s¸nh víi nhãm t¸c phÈm t¬ng øng cña Nam Cao.
§Æc biÖt ®Ó lµm næi bËt ®Æc s¾c dßng phong c¸ch truyÖn ng¾n trµo phóng cña «ng,
chóng t«i còng ®ång thêi thùc hiÖn thao t¸c so s¸nh víi nhãm t¸c phÈm thÓ hiÖn
h×nh ¶nh nh÷ng ngêi giµu trong s¸ng t¸c cña chÝnh nhµ v¨n nµy.
3.2. VÒ t liÖu
3.2.1. Nhãm t¸c phÈm thÓ hiÖn nh©n vËt trung t©m lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi
1. KÐp T BÒn
2. Ngêi ngùa ngùa ngêi
3. Th»ng ¨n c¾p
4. ThÕ cho nã chõa.
5
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
3.2.2. Nhãm t¸c phÈm cã nh©n vËt lµ nh÷ng ngêi giµu cã
1. B¸o hiÕu: tr¶ nghÜa cha
2. Cô Ch¸nh B¸ mÊt giµy
3. MÊt c¸i vÝ
4. R¨ng con chã cña nhµ t s¶n.
3.2.3. Nhãm t¸c phÈm cã nh©n vËt trung t©m lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi cña Nam
Cao gåm:
1. L·o H¹c
2. Mét b÷a no
3. NghÌo
4. TrÎ con kh«ng ®îc ¨n thÞt chã
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
4.1. Ph¬ng ph¸p hÖ thèng
Ph¬ng ph¸p nµy gióp ngêi nghiªn cøu chia nhá ®èi tîng thµnh nhiÒu yÕu
tè, trong ®ã mçi yÕu tè cã chøc n¨ng, nhiÖm vô kh¸c nhau vµ cã sù liªn hÖ ¶nh
hëng lÉn nhau. Cô thÓ nh: phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan ®îc chia
t¸ch thµnh bao nhiªu yÕu tè thÓ hiÖn.
4.2. Ph¬ng ph¸p so s¸nh hÖ thèng
Ph¬ng ph¸p nµy gióp ngêi nghiªn cøu so s¸nh c¶ mét hÖ thèng bao gåm
nhiÒu yÕu tè nh»m t×m ra gi¸ trÞ ®éc ®¸o cña hÖ thèng nµy so s¸nh víi hÖ thèng kia.
Cô thÓ lµ hÖ thèng c¸c yÕu tè phong c¸ch cña nhãm t¸c phÈm nµy so víi nhãm t¸c
phÈm nµo kh¸c?
4.3. Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®èi tîng theo quan ®iÓm lo¹i h×nh
Ph¬ng ph¸p nµy gióp ngêi nghiªn cøu t×m ra sù ®éc ®¸o ë mçi nhµ v¨n,
xem xÐt l¹i viÖc chän vµ xÕp nh÷ng t¸c phÈm vµo mét nhãm cã tho¶ ®¸ng kh«ng?
5. Môc tiªu, nhiÖm vô cña kho¸ luËn
5.1. Môc tiªu cña kho¸ luËn nh»m t×m ra sù ®éc ®¸o ®Æc s¾c trong phong c¸ch
truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c phÈm thÓ hiÖn h×nh tîng ngêi
nghÌo ®ãi. §ång thêi còng thÊy ®îc vÞ trÝ vai trß vÎ vang cña nhµ v¨n trong nÒn v¨n
häc d©n téc cïng víi phong c¸ch kh¸c.
5.2. NhiÖm vô cña kho¸ luËn
Häc tËp vµ n¾m v÷ng ®îc quan niÖm cña M.B Khrapchenko vÒ phong c¸ch
nghÖ thuËt c¸ nh©n nhµ v¨n, soi s¸ng lÝ thuyÕt phong c¸ch trªn vµo viÖc ph©n tÝch vµ
6
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
gäi tªn nh÷ng dÊu hiÖu biÓu hiÖn phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua
nhãm t¸c phÈm cã nh©n vËt trung t©m lµ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi.
ChØ ra ®îc ®Æc s¾c phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm
t¸c phÈm ®· dÉn.
6. §ãng gãp cña kho¸ luËn
6.1. N¾m ch¾c kh¸i niÖm phong c¸ch, vËn dông cã s¸ng t¹o nh»m lµm næi bËt
c¸c dÊu hiÖu biÓu hiÖn phong c¸ch truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c
phÈm thÓ hiÖn nh©n vËt trung t©m lµ ngêi nghÌo ®ãi.
6.2. ChØ ra vµ ph©n tÝch nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch truyÖn ng¾n
NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c phÈm kÓ trªn. Tõ ®ã, chóng t«i muèn gãp thªm
mét tiÕng nãi kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp quan träng cña NguyÔn C«ng Hoan vµo
sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc níc nhµ.
7
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn vÒ phong c¸ch
1.1. Phong c¸ch - xÐt vÒ ph¬ng diÖn tõ ng÷
Tõ “phong c¸ch” xuÊt hiÖn c¸ch ®©y kh¸ l©u kho¶ng h¬n 2000 n¨m tríc, tõ
thêi Hi L¹p cæ ®¹i. Ngêi Hi L¹p dïng tõ “Stylos” (phong c¸ch) ®Ó chØ chiÕc que cã
mét ®Çu vãt nhän vµ mét ®Çu tï, ®Ó viÕt lªn c¸c tÊm b¶ng phñ nÕn. Sau ®ã “phong
c¸ch” trë thµnh mét kh¸i niÖm cã tÝnh chÊt ng«n ng÷, chØ c¸ch dïng tõ. §Õn ngêi
Ph¸p dïng ch÷ “Stylo” - ban ®Çu cã nghÜa lµ nÐt ch÷, sau dÇn dÇn cã nghÜa lµ bót
ph¸p víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ vµ thÓ v¨n, cuèi cïng míi cã nghÜa lµ phong
c¸ch.
1.2. Phong c¸ch – xÐt vÒ ph¬ng diÖn ®Þnh nghÜa
1.2.1. Phong c¸ch- hiÓu trong ®êi sèng.
1.2.1.1. Trong ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy, phong c¸ch ®îc hiÓu nh lµ
c¸ch thøc lµm viÖc, nh÷ng lèi, nh÷ng cung c¸ch lµm viÖc, ho¹t ®éng, xö sù t¹o nªn
c¸i riªng cña mét ngêi hay mét lo¹i ngêi nµo ®ã, vÝ nh phong c¸ch c¸ nh©n,
phong c¸ch l·nh ®¹o, phong c¸ch nãi chuyÖn [2;782]
1.2.1.2. Trong ng«n ng÷ häc, phong c¸ch lµ “d¹ng cña ng«n ng÷ sö dông
nh÷ng yªu cÇu chøc n¨ng ®iÓn h×nh nµo ®ã, kh¸c víi nh÷ng d¹ng kh¸c vÒ ®Æc ®iÓm
tõ vùng, ng÷ ©m” [2;782] nh phong c¸ch chÝnh luËn, phong c¸ch ng«n ng÷ khoa
hoc…
1.2.2. Phong c¸ch – hiÓu trong nghiªn cøu, lÝ luËn v¨n häc.
Tõ b×nh diÖn nghiªn cøu v¨n häc nghÖ thuËt, phong c¸ch l¹i lµ “nh÷ng ®Æc
®iÓm cã tÝnh chÊt hÖ thèng vÒ t tëng vµ nghÖ thuËt, biÓu hiÖn trong s¸ng t¸c cña
mét nghÖ sü hay trong c¸c s¸ng t¸c nãi chung thuéc cïng mét thÓ lo¹i” [2;782].
VÒ kh¸i niÖm “phong c¸ch”, trong nghiªn cøu v¨n ch¬ng hiÖn nay tån t¹i rÊt
nhiÒu c¸ch hiÓu phong phó, ®a d¹ng: “Nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy xoÌ ra nh c¸i qu¹t
gi÷a sù thõa nhËn phong c¸ch lµ mét ph¹m trï lÞch sö thÈm mü réng nhÊt, bao qu¸t
vµ sù nh×n nhËn nã nh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc riªng lÎ
[8;258].
8
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
Tuy nhiªn, còng “kh«ng nªn thÇn th¸nh ho¸ b¶n th©n nh÷ng thuËt ng÷ vµ
nh÷ng ®Þnh nghÜa, kh«ng nªn cho r»ng chóng lµ chiÕc ch×a kho¸ duy nhÊt ®Ó kh¸m
ph¸ tÊt c¶ c¸c bÝ mËt cña nghÖ thuËt”. Do ®ã trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy, chóng
t«i ®· chØ ra mét vµi c¸ch hiÓu tiªu biÓu nh viÖn sÜ M. B. Khrapchenko tËp hîp vµ
ph©n tÝch trong “C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ sù ph¸t triÓn cña v¨n häc”.
1.2.2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë níc ngoµi
1.2.2.1.1. Phong c¸ch – sù thèng nhÊt víi ph¬ng ph¸p vµ thÕ giíi quan nghÖ sü.
§ã lµ nh÷ng c¸ch hiÓu cña §. Likhachev vµ Ar. Grig«rian. §. Likhachev cho
r»ng: “Phong c¸ch nghÖ thuËt kÕt hîp trong b¶n th©n nã sù thô c¶m chung vÒ hiÖn
thùc vèn cã ë nhµ v¨n vµ ph¬ng ph¸p nghÖ thuËt ®îc quy ®Þnh bëi nh÷ng nhiÖm
vô mµ nhµ v¨n ®Æt ra cho m×nh. Víi ý nghÜa ®ã, kh¸i niÖm phong c¸ch cã thÓ ®îc
¸p dông vµo nh÷ng thÓ lo¹i nghÖ thuËt kh¸c nhau vµ gi÷a chóng cã thÓ cã nh÷ng sù
t¬ng øng ®ång lo¹i” [8;258].
T¬ng tù víi c¸ch hiÓu nµy, Ar. Grig«rian nãi: “Phong c¸ch kh«ng thÓ v« can
víi ph¬ng ph¸p, víi thÕ giíi quan, víi bót ph¸p, víi c¸ nh©n ngêi nghÖ sü víi
c¸ch hiÓu cña nghÖ sü vÒ thêi ®¹i, víi vÎ ®Æc thï d©n téc trong s¸ng cña anh ta…
Phong c¸ch lµ sù thèng nhÊt cao nhÊt cña tÊt c¶ nh÷ng ph¹m trï ®ã” [8;258].
Trªn ®©y lµ hai c¸ch hiÓu mang ý nghÜa kh¸i qu¸t cao cho mäi lo¹i h×nh nghÖ
thuËt, nhng l¹i kh«ng cã sù ph©n biÖt râ rµng, nªn kh«ng tiÕn thªm ®îc bíc nµo
vÒ ®Þnh nghÜa phong c¸ch. V× lµ, hä ®· thèng nhÊt phong c¸ch víi ph¬ng ph¸p s¸ng
t¸c, nhng l¹i kh«ng chØ ra ®îc nh÷ng ®Æc trng cña phong c¸ch vµ còng kh«ng
nhÊn m¹nh ®îc vai trß s¸ng t¹o cña c¸ nh©n nghÖ sü.
1.2.2.1.2. Phong c¸ch – mét hiÖn tîng cã tÝnh chÊt ng«n ng÷.
V. Turbin cho r»ng: “Phong c¸ch lµ ng«n tõ ®îc xÐt trong mèi quan hÖ cña
nã víi h×nh tîng, ®ã lµ t¸c ®éng qua l¹i thêng xuyªn gi÷a nh÷ng kh¸i niÖm vµ ý
nghÜa n¶y sinh trong ng«n tõ vèn ®Æt vµo mét v¨n c¶nh nghÖ thuËt” [8;259].
Cßn V. Jimunxky l¹i cho r»ng: “Phong c¸ch nghÖ thuËt cña mçi nhµ v¨n lµ
sù biÓu hiÖn thÕ giíi quan cu¶ anh ta. ThÕ giíi quan ®ã ®îc thÓ hiÖn trong c¸c h×nh
tîng b»ng c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷. Bëi vËy, kh«ng thÓ nghiªn cøu phong c¸ch
nghÖ thuËt c¸ nh©n cña nhµ v¨n trong tÝnh môc ®Ých chøc n¨ng cña nã vµ t¸ch rêi
néi dung – t tëng cña t¸c phÈm”. [8;260].
9
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
Nh÷ng c¸ch hiÓu trªn ®©y ®· ®ång nhÊt phong c¸ch nghÖ thuËt víi phong
c¸ch ng«n ng÷, nªn kh«ng thÊy ®îc ®èi tîng cña sù miªu t¶ nghÖ thuËt. B¶n th©n
c¸ch hiÓu nµy kh«ng cho phÐp kh¸m ph¸ ra vÞ trÝ thùc tÕ cña v¨n häc vµ vai trß cña
nh÷ng hiÖn tîng phong c¸ch trong sù vËn ®éng chung cña v¨n häc.
1.2.2.1.3. Phong c¸ch – Sù ®éc ®¸o cña néi dung vµ h×nh thøc.
§©y lµ c¸ch hiÓu phong c¸ch trong sù thèng nhÊt chØnh thÓ nghÖ thuËt cña
nhµ v¨n. V. K«valev kh¼ng ®Þnh r»ng: “Phong c¸ch, ®ã lµ sù thèng nhÊt chØnh thÓ
cña nhµ v¨n… ®ã lµ liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè trong hÖ thèng nghÖ thuËt cña
nhµ v¨n, lµ nh÷ng quy ®Þnh lÉn nhau cña nh÷ng yÕu tè ®ã”. [8;260]
GÇn víi c¸ch hiÓu trªn lµ quan niÖm cña L. Novichenko: «ng cho r»ng
“Phong c¸ch v¨n häc hiÓu theo nghÜa chung nhÊt lµ vÎ ®Æc thï trong nh÷ng t¸c phÈm
cña nhµ v¨n, vÎ ®Æc thï nµy ®îc quy ®Þnh bëi nh÷ng quan ®iÓm chung vÒ cuéc
sèng vµ thÓ hiÖn trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh chÊt ®Æc trng vÒ néi dung vµ h×nh
thøc cña nh÷ng t¸c phÈm Êy”[8].
H¹n chÕ cña hai quan ®iÓn trªn lµ cha nãi ®îc c«ng lao s¸ng t¹o cña ngêi
nghÖ sü trong sù s¸ng t¹o nh÷ng thñ ph¸p “thu hót” vµ “thuyÕt phôc” ®éc gi¶, h¹n
chÕ xem xÐt nh÷ng hiÖn tîng phong c¸ch chØ trong khu«n khæ mét t¸c phÈm. §©y
lµ ®iÒu khã cã thÓ bá qua trong nghiªn cøu vµ phª b×nh v¨n häc.
1.2.2.1.4. Phong c¸ch – Nh lµ h×nh thøc trän vÑn cã tÝnh néi dung
V. §nepr«v nhËn xÐt: “Phong c¸ch lµ mèi liªn hÖ cña nh÷ng h×nh thøc, mèi
liªn hÖ ®ã béc lé thèng nhÊt cña néi dung nghÖ thuËt”[8;261].
Ph¸t triÓn ý kiÕn cña V. §nepr«v, Ya. Elxberg nhÊn m¹nh: “Phong c¸ch biÓu
hiÖn sù toµn vÑn cña h×nh thøc cã tÝnh néi dung ®îc h×nh thµnh trong sù ph¸t triÓn,
trong t¸c ®éng qua l¹i vµ trong sù tæng hîp c¸c yÕu tè cña h×nh thøc nghÖ thuËt,
díi ¶nh hëng cña ®èi tîng vµ néi dung t¸c phÈm, cña thÕ giíi quan cña nhµ v¨n
vµ cña ph¬ng ph¸p cña ta vèn thèng nhÊt víi thÕ giíi quan … Phong c¸ch ®ã lµ sù
thèng trÞ cña h×nh thøc nghÖ thuËt [8;261].
Hai quan niÖm trªn ®©y ®· vi ph¹m nguyªn t¾c vÒ mèi quan hÖ gi÷a néi dung
vµ h×nh thøc, do qu¸ coi träng yÕu tè h×nh thøc. Mµ khi h×nh thøc cã tÝnh néi dung
th× vÉn cha bao hµm ®îc chÊt lîng thÓ hiÖn phong c¸ch, do ®ã quan niÖm nµy
cha bao hµm ®îc chÊt lîng thÓ hiÖn phong c¸ch.
Cã thÓ nãi, mét sè c¸ch hiÓu vÒ phong c¸ch ë trªn (theo M.B Khrapchenko)
vÉn cßn tån t¹i nhiÒu ®iÓm bÊt cËp, h¹n chÕ, cha hîp lý. Do ®ã, lÏ dÜ nhiªn cÇn mét
10
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
quan niÖm ®óng ®¾n h¬n c¶, hîp lý, tho¶ m·n vµ kh¾c phôc tÊt c¶ nh÷ng h¹n chÕ
cña nh÷ng quan niÖm trªn. Vµ chóng t«i coi quan niÖm cña M.B. Khrapchenko sau
®©y lµ cã thÓ tho¶ m·n ®îc c¸c ®iÒu kiÖn ®ã.
1.2.2.1.5. Phong c¸ch – Ph¬ng thøc biÓu hiÖn c¸ch chiÕm lÜnh h×nh tîng ®èi
víi cuéc sèng.
M.B. Khrapchenko lµ ngêi ®· ®a ra c¸ch hiÓu vÒ phong c¸ch mµ ®· ®îc
®«ng ®¶o c¸c nhµ nghiªn cøu ñng hé, c«ng nhËn v× tÝnh hîp lý ®óng ®¾n h¬n c¶ cña
nã: “Phong c¸ch cÇn ph¶i ®îc ®Þnh nghÜa nh ph¬ng thøc biÓu hiÖn c¸ch chiÕm
lÜnh h×nh tîng ®èi víi cuéc sèng nh ph¬ng thøc thuyÕt phôc vµ thu hót ®éc gi¶.
§iÒu quan träng khi nghiªn cøu phong c¸ch lµ M.B.Khrapchenko ®· cã sù
ph©n biÖt r¹ch rßi 3 ph¬ng diÖn sau:
- Nh÷ng yÕu tè t¹o thµnh h×nh thøc t¸c phÈm.
- Nh÷ng yÕu tè quy ®Þnh phong c¸ch.
- Nh÷ng yÕu tè biÓu hiÖn phong c¸ch.
H×nh thøc ë ®©y chØ lµ h×nh thøc cña mét t¸c phÈm chø kh«ng ph¶i lµ phong
c¸ch. B¶n th©n h×nh thøc lµ mét trong hai yÕu tè ®Ó biÕn t¸c phÈm thµnh chØnh thÓ
thèng nhÊt, sinh ®éng vµ chØ cã h×nh thøc ë mét t¸c phÈm mµ th«i. Cßn phong c¸ch
lµ hiÖn tîng réng h¬n, nã bao giê còng ph¶i ®îc thÓ hiÖn trong mét nhãm t¸c
phÈm, thËm chÝ hµng lo¹t t¸c phÈm cña ngêi nghÖ sü. M.B. Khrapchenko ®· chØ râ
5 nh©n tè quy ®Þnh phong c¸ch nh sau:
1. C¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n
2. Sù ph¸t triÓn cña ngêi nghÖ sü vÒ mÆt s¸ng t¸c.
3. TÝnh chÊt cña b¶n th©n ®èi tîng s¸ng t¸c, vÎ ®Æc thï cña nh÷ng
xung ®ét vµ thÕ giíi quan cña ngêi nghÖ sü.
4. Nhãm ®éc gi¶ - Sù ®Þnh híng bªn trong cña nhµ v¨n.
5. Sù h×nh thµnh tÝnh hoµn chØnh bªn trong cña t¸c phÈm.
M.B. Khrapchenko còng chØ râ nh÷ng yÕu tè biÓu hiÖn phong c¸ch lµ:
1. Phong c¸ch chøc n¨ng – mét kiÓu m¸y ph¸t n¨ng lîng nghÖ thuËt.
2. Chøc n¨ng h×nh thµnh cÊu tróc bªn trong.
3. HÖ thèng giäng ®iÖu – c¸ch miªu t¶ nh©n vËt, hoµn c¶nh, sù kiÖn
4. Phong c¸ch – kiÓu tróc kh«ng gian, thêi gian riªng.
5. TÝnh chÊt nhiÒu chøc n¨ng cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt.
6. Phong c¸ch – sù lÜnh héi c¸ch t©n ®èi víi thÕ giíi.
11
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
7. Phong c¸ch – sù ®ãng gãp mang l¹i mµu s¾c riªng cho thÓ v¨n.
Cã thÓ thÊy r»ng, chØ cã nh÷ng yÕu tè biÓu hiÖn phong c¸ch míi chÝnh lµ
nh÷ng dÊu hiÖu cña b¶n th©n phong c¸ch, cßn nh÷ng nh©n tè quy ®Þnh phong c¸ch
chØ lµ nh÷ng nh©n tè ph¸t sinh, dÉn ®Õn sù h×nh thµnh phong c¸ch.
M.B. Khrapchenko trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh ®· cã nh÷ng kh¸i
qu¸t rÊt ®óng ®¾n. §ã lµ mçi nhµ v¨n cã tµi ®Òu ®i t×m nh÷ng biÖn ph¸p vµ nh÷ng
ph¬ng tiÖn ®éc ®¸o ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng t tëng vµ h×nh tîng cña m×nh. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ, nhµ v¨n ®· t¹o ra ®îc phong c¸ch. Phong c¸ch cÇn ph¶i ®îc ®Þnh nghÜa
nh thñ ph¸p biÓu hiÖn c¸ch khai th¸c h×nh tîng ®èi víi cuéc sèng nh thñ ph¸p
“thuyÕt phôc” vµ “thu hót” ®éc gi¶. Nhng cô thÓ, c¸i g× lµ sù biÓu hiÖn “ph¬ng
thøc thuyÕt phôc vµ thu hót” Êy? M. B. Khrapchenko ®· cã c¸ch lý gi¶i hîp lý h¬n
c¶, ®ã lµ: “Phong c¸ch thuyÕt phôc b»ng c¸ch thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc tÝnh cña sù vËt,
cña nh÷ng qu¸ tr×nh hiÖn thùc, cña nh÷ng tÝnh c¸ch cña con ngêi” [8; 279]. XÐt
®Õn cïng, ®iÓm quy chiÕu cho tÊt c¶ mäi hiÖn tîng v¨n häc chÝnh lµ ®éc gi¶. C¸i
mµ c¸c nhµ v¨n lu«n lu«n híng tíi vµ kh¸t väng ®¹t ®îc lµ kh¾c phôc nh÷ng
chíng ng¹i vËt gi÷a m×nh vµ ®éc gi¶. Tùu chung l¹i, sù thµnh c«ng cao nhÊt cña
phong c¸ch, vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt cña phong c¸ch lµ ë sù giao tiÕp chÆt chÏ víi ®éc
gi¶. Nh vËy, ®Þnh nghÜa cña M. B Khrapchenko vÒ phong c¸ch cã thÓ xem lµ ®·
tho¶ m·n phÇn nµo tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò bÊt cËp trªn.
1.2.2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong níc
Xung quanh vÊn ®Ò phong c¸ch ë ViÖt Nam ,tõ l©u còng ®· cã nh÷ng ý kiÕn
kh¸ ®a d¹ng vµ phong phó.
§¸ng chó ý lµ Hoµi Thanh – Hoµi Ch©n trong cuèn “Thi nh©n ViÖt Nam” ®·
t×m ra ®îc nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch cña c¸c nhµ th¬ Míi. Nhng ®¸ng
tiÕc r»ng, ®ã míi chØ lµ nh÷ng nÐt ®éc ®¸o tõ mét phÝa: néi dung; trong khi t¸c phÈm
lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc. Hai «ng cha nhËn ra ®îc
nh÷ng s¸ng t¹o vÒ h×nh thøc cña c¸c nhµ th¬ Míi. Cßn kh¸i niÖm hay ®Þnh nghÜa vÒ
“phong c¸ch” mét c¸ch cô thÓ th× thËt sù cha cã.
TiÕn thªm ®îc mét bíc, gi¸o tr×nh “Lý luËn v¨n häc” dïng trong c¸c
trêng §¹i häc Tæng hîp vµ §¹i häc s ph¹m do Hµ Minh §øc, Ph¬ng Lùu,
NguyÔn V¨n H¹nh (chñ biªn) ®· ®a ra c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ phong c¸ch -®ã lµ
12
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
‘chç ®éc ®¸o vÒ t tëng còng nh nghÖ thuËt phÈm chÊt thÈm mÜ thÓ hiÖn trong
s¸ng t¸c cña nh÷ng nhµ v¨n u tó”. [1].
C¸ch hiÓu nµy ®· tiÕp cËn ®îc tíi bÒ s©u b¶n chÊt cña nã, nhng biÓu hiÖn
cô thÓ cña phong c¸ch lµ ë nh÷ng yÕu tè nµo th× c¸c t¸c gi¶ l¹i cha chØ ra ®îc.
§©y thùc sù lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng tiÕc.
GÇn gòi víi c¸ch hiÓu trªn, GS. Phan Ngäc ®· ®a ra quan niÖm cña m×nh vÒ
phong c¸ch (trong khi “T×m hiÓu phong c¸ch NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu”) lµ
“mét cÊu tróc h÷u c¬ cña tÊt c¶ c¸c kiÓu lùa chän tiªu biÓu, h×nh thµnh mét c¸ch lÞch
sö, vµ chøa ®ùng mét gi¸ trÞ lÞch sö cã thÓ cho phÐp ta nhËn diÖn mét thêi ®¹i, mét
thÓ lo¹i, mét t¸c phÈm hay mét t¸c gi¶” [21;31]
H¹n chÕ cña c¸ch hiÓu nµy lµ nghiªng vÒ ng«n ng÷ häc vµ v¨n ho¸ nªn cha
®¹t ®îc tÝnh kh¸i qu¸t cao. MÆc dï, t¸c gi¶ ®· tiÕp cËn ®îc tÝnh cÊu tróc – mét ®Æc
trng rÊt quan träng cña phong c¸ch.
§a ra mét quan niÖm t¬ng ®èi tiÕn bé h¬n, GS. NguyÔn §¨ng M¹nh ®· chØ
ra r»ng: Phong c¸ch nghÖ thuËt lµ mét kh¸i niÖm thuéc ph¹m trï thÈm mÜ … Phong
c¸ch lµ mét chØnh thÓ nghÖ thuËt… Phong c¸ch bao gåm nh÷ng ®Æc ®iÓm ®éc ®¸o
cña t¸c phÈm tõ néi dung ®Õn h×nh thøc… Phong c¸ch mét khi ®· ®Þnh h×nh th×
thêng cã tÝnh bÒn v÷ng”. [20]
T¸c gi¶ ®· chØ ra ®îc phong c¸ch lµ sù ®éc ®¸o tõ néi dung ®Õn h×nh thøc
qua mét lo¹t t¸c phÈm, tuy nhiªn nhµ nghiªn cøu vÉn cha bµn cô thÓ vÒ c¸c yÕu tè
biÓu hiÖn phong c¸ch, mµ c¸i nµy míi lµ vÊn ®Ò träng t©m cña phong c¸ch.
Cã thÓ nãi, t×nh h×nh nghiªn cøu phong c¸ch ë trong vµ ngoµi níc lµ rÊt s«i
®éng, s«i næi. Cã rÊt nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau xung quanh vÊn ®Ò nµy vµ nã
ngµy cµng tÞnh tiÕn gÇn h¬n ®Õn ®Æc trng cña phong c¸ch theo ®óng nghÜa nhÊt cña
tõ nµy. Nh ViÖn sÜ M.B. Khrapchenko ®· tõng nãi: “Kh«ng nªn cho r»ng nh÷ng
®Þnh nghÜa, thuËt ng÷ “lµ chiÕc ch×a kho¸ duy nhÊt ®Ó kh¸m ph¸ tÊt c¶ nh÷ng bÝ mËt
cña nghÖ thuËt”, do ®ã chóng t«i nhËn thÊy r»ng ®Þnh nghÜa cña M.B.Khrapchenko
lµ hîp lý h¬n c¶. V× thÕ, trong kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, chóng t«i thõa nhËn vµ ®i
theo híng nghiªn cøu cña M.B. Khrapchenko vÒ phong c¸ch nghÖ thuËt cña nhµ
v¨n.
13
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
Ch¬ng 2. Nh÷ng yÕu tè biÓu hiÖn phong c¸ch truyÖn ng¾n
NguyÔn C«ng Hoan qua nhãm t¸c phÈm cã nh©n vËt trung t©m
lµ ngêi nghÌo ®ãi
2.1. Phong c¸ch chøc n¨ng - mét kiÓu m¸y ph¸t n¨ng lîng nghÖ
thuËt.
Phong c¸ch ®ãng vai trß tæ chøc rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng chØnh thÓ nghÖ
thuËt. Bëi “nãi phong c¸ch lµ nãi phÈm chÊt thÈm mÜ cña t¸c phÈm v¨n häc, nãi
nh÷ng s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña nhµ v¨n theo quy luËt cña c¸i ®Ñp” (NguyÔn §¨ng
M¹nh). §Æc biÖt, mçi phong c¸ch lµ mét kiÓu m¸y ph¸t n¨ng lîng thÈm mÜ riªng
nh»m thuyÕt phôc vµ thu hót ®éc gi¶. Phong c¸ch “thuyÕt phôc” b»ng ph¶n ¸nh
thµnh c«ng c¸c ®Æc tÝnh thÈm mÜ nµo ®ã cña sù vËt; xem xem nhµ v¨n lý gi¶i nh thÕ
nµo qóa tr×nh diÔn biÕn, biÕn ®æi tÝnh c¸ch cña nh©n vËt tríc hiÖn thùc phong phó
vµ ®a d¹ng. §ång thêi, phong c¸ch cßn “thu hót” qua hÖ thèng h×nh tîng nghÖ
thuËt vµ nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt ®îc nhµ v¨n dïng theo c¸ch riªng. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ, nãi ®Õn phong c¸ch cña mét nhµ v¨n lµ nãi ®Õn nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt
®éc ®¸o thÓ hiÖn ®îc t tëngvµ thÕ giíi h×nh tîng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n ®ã.
Soi vµo nhãm t¸c phÈm cña NguyÔn C«ng Hoan viÕt vÒ ngêi nghÌo ®ãi,
chóng t«i nhËn thÊy: “n¨ng lîng nghÖ thuËt riªng” cña nhµ v¨n chøa ®ùng trong
nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt sau:
2.1.1. Thñ ph¸p lùa chän “ t×nh huèng giµu kÞch tÝnh”
§©y lµ mét trong nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt ®îc sö dông nhiÒu trong truyÖn
ng¾n cña NguyÔn C«ng Hoan. §ã lµ sù dån nÐn sù kiÖn, ®Èy t×nh huèng ph¸t triÓn
lªn kÞch tÝnh cao nhÊt vµ cuèi cïng lµ sù kÕt thóc bÊt ngê. NguyÔn C«ng Hoan ®·
tõng nãi: “C©u kÕt cña t«i lµ mét c¸i lê. Nã thêng lµm ®éc gi¶ ®ét ngét còng nh ®i
®Õn chç hÑp níc ch¶y m¹nh th× c¸ bÊt th×nh l×nh tuét vµo hom” [17].
TruyÖn “Th»ng ¨n c¾p” lµ mét trong nh÷ng chuyÖn NguyÔn C«ng Hoan ®· sö
dông thñ ph¸p nµy mét c¸ch thµnh c«ng nhÊt. §ã lµ t×nh huèng th»ng ¨n c¾p v× ®ãi
kh¸t qu¸ ®· ¨n b¸t bón riªu cua hai xu mµ kh«ng tr¶ tiÒn nªn ®· bÞ mäi ngêi ®uæi
®¸nh. Mét lo¹t sù kiÖn ®îc NguyÔn C«ng Hoan dån nÐn l¹i trong mét ®o¹n v¨n
ng¾n. KÞch tÝnh ®îc ®Èy lªn cao nhÊt khi “nã” bÞ ®¸nh ®au qu¸ ®Õn møc “nã còng
14
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
kh«ng biÕt ®au. Nã mª lªn råi”. Cuèi cïng lµ sù kÕt thóc ®Çy bÊt ngê. §¸m ngêi
®uæi tëng tîng ra bao nhiªu thø ®å ¨n c¾p to t¸t nªn ®· cè c«ng ®uæi theo, nhng
kÕt qu¶ th»ng ¨n c¾p chØ ¨n “hai xu… bón riªu … råi … nã quÞt”
ë truyÖn “Ngêi ngùa ngùa ngêi” l¹i lµ mét t×nh huèng ®Çy hµi híc vµ o¸i
o¨m. §ã lµ t×nh huèng “con ngùa ngêi l¹i ph¶i kÐo con ngêi ngùa”®Çy bÊt ®¾c dÜ.
§ã cßn lµ t×nh huèng “lõa” ®Çy ngo¹n môc cña ¶ g¸i giang hå lµm cho anh phu xe
lñi thñi ra vÒ trong bao nhiªu nçi c¬ cùc, ®¾ng cay cho th©n phËn nghÌo cña m×nh.
Thùc chÊt ®ã lµ t×nh huèng gÆp gì cña hai kiÕp ngêi t¬ng ngé, ngêi nµy mong
dùa vµo ngêi kia, nhng cuèi cïng l¹i lµ sù bÊt h¹nh trong ngay ngµy ®Çu tiªn cña
n¨m míi.
Víi truyÖn “KÐp T BÒn”, sù kiÖn cha èm, chñ ®Õn ®ßi nî, tiÒn thuèc thang
cho cha c¹n kiÖt, sù chê mong vai diÔn cña anh cña kh¸n gi¶ … dån dËp Ëp ®Õn víi
KÐp T BÒn lµm cho anh “rÇu gan n¸t ruét”. T×nh huèng truyÖn ®îc ®Èy lªn kÞch
tÝnh cao nhÊt lµ khi cha anh ®ang thë nh÷ng h¬i thë cuèi cïng th× anh l¹i ph¶i diÔn
l¹i mét lÇn n÷a ®Ó lµm trß cêi cho kh¸n gi¶. KÕt thóc truyÖn khÐp l¹i b»ng mét
th«ng b¸o hÕt søc ng¾n gän, bÊt ngê: “Háng tõ ban n·y mÊt råi! Khèn n¹n th©n anh
qu¸!”. Khi t×nh huèng truyÖn ®îc ®Èy ®Õn møc cao nhÊt, còng lµ lóc tiÕng cêi
chua ch¸t bËt ra cïng víi nh÷ng giät níc m¾t c¶m th¬ng cho th©n phËn ngêi
nghÖ sü nghÌo trong x· héi xa.
Nh vËy, viÖc sö dông “t×nh huèng giµu kÞch tÝnh” ®· gióp NguyÔn C«ng
Hoan lµm béc lé s©u s¾c xung ®ét trµo phóng, t¹o ®îc sù thuyÕt phôc ®Æc biÖt ®èi
víi ®éc gi¶.
2.1.2. Thñ ph¸p phãng ®¹i “nh÷ng xung ®ét trµo phóng”.
Nh»m “thu hót” vµ “thuyÕt phôc” ®éc gi¶, ë nhãm t¸c phÈm thÓ hiÖn ngêi
nghÌo ®ãi, NguyÔn C«ng Hoan thêng xuyªn sö dông thñ ph¸p phãng ®¹i nh÷ng
xung ®ét trµo phóng ®Ó lµm næi bËt tÝnh chÊt chÕ giÔu, phª ph¸n. NguyÔn C«ng
Hoan lµ nhµ v¨n rÊt cã së trêng vÒ viÖc sö dông nh÷ng xung ®ét trµo phóng mang
®Ëm chÊt kÞch. §ã lµ xung ®ét giµu - nghÌo. B¶n th©n vÊn ®Ò nµy ®· lu«n mang kÞch
tÝnh gay g¾t, mét mÊt mét cßn. ViÖc phãng ®¹i nh÷ng xung ®ét ®ã lªn theo c¸ch cña
«ng ®· t¹o ra hiÖu qu¶ trµo phóng rÊt s©u s¾c, cã ý nghÜa t¸c dông ®¶ kÝch m¹nh mÏ.
15
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
ë “Ngêi ngùa ngùa ngêi”, t¸c gi¶ ®· x©y dùng xung ®ét bi hµi kÞch cña
anh phu xe vµ ®ång thêi dÉn d¾t c¸c t×nh tiÕt nh»m phãng ®¹i xung ®ét ®ã lªn theo
lèi t¨ng cÊp. Mäi chi tiÕt, t×nh tiÕt “bÞa mµ nh thËt” ®îc t¸c gi¶ s¾p xÕp dÉn d¾t
theo mét m¹ch kÓ hîp l«gic. CÊp ®é xung ®ét trµo phóng ®ã ®îc t¨ng dÇn ®Ó cuèi
cïng béc lé mét c¸ch ®ét ngét bÊt ngê khi c« g¸i giang hå chuån mÊt trong sù l¬ lµ
mÊt c¶nh gi¸c cña anh phu xe vµ sù hôt hÉng v« bê. TiÕng cêi bËt ra nhng ®Çy
níc m¾t xãt xa cho sè kiÕp cña ngêi nghÌo.
Trong truyÖn “KÐp T BÒn”, t¸c gi¶ t¹o dùng xung ®ét trªn c¬ së giµu nghÌo.
§ã lµ xung ®ét gi÷a mét bªn lµ ngêi kÐp h¸t tµi ba, hiÕu th¶o, nghÌo tóng vµ bªn
kia lµ «ng chñ r¹p h¸t giµu cã nhng nhÉn t©m chØ biÕt t«n thê ®ång tiÒn. Xung ®ét
nµy ®îc phãng ®¹i ph¸t triÓn lªn ®Ønh ®iÓm khi cha anh thë h¬i thë cuèi cïng cßn
anh th× ®ang ph¶i diÔn l¹i ®o¹n cuèi theo yªu cÇu cña kh¸n gi¶ “ë hµng ghÕ h¹ng
nhÊt” víi tËp giÊy b¹c mµ «ng chñ ®· ®Ó s½n cho anh. TiÕng cêi bËt ra nhng thÊm
®Ém níc m¾t xãt xa cay ®¾ng, chua xãt cho sè kiÕp nghÌo hÌn ph¶i trë thµnh n« lÖ,
con rèi díi bµn tay ®iÒu khiÓn cña kÎ cã tiÒn, cã quyÒn.
§Õn víi truyÖn “ThÕ cho nã chõa”, chóng ta l¹i b¾t gÆp xung ®ét giµu nghÌo
gi÷a mét bªn lµ th»ng ¨n c¾p ®ãi kh¸t víi ®¸m ngêi chØ muèn ¨n t¬i nuèt sèng nã.
Bao qu¸t h¬n lµ c¶ hÖ thèng qu¶n lÝ nhµ níc, nhµ tï v« nh©n ®¹o. Xung ®ét nµy
®îc ®Èy lªn kÞch tÝnh khi miÕng b¸nh trong miÖng nã r¬i ra - ®¸nh dÊu thêi ®iÓm tõ
®©y nã bíc dÇn vµo con ®êng bÞ tha ho¸. Xung ®ét tiÕp tôc ®îc ph¸t triÓn khi nã
ë trong tï vµ chÞu sù ®Çy ®o¹ cña nh÷ng kÎ “thõa hµnh ph¸p luËt”. Xung ®ét nµy
®îc phãng ®¹i qua chi tiÕt “vôt mét c¸i, b©y giê c¶ tÊm b¸nh lÉn nã… biÕn mÊt”,
kh«ng nh÷ng nã kh«ng sî, kh«ng chõa mµ b©y giê nã bîm h¬n tríc”.
Nh vËy, sù phãng ®¹i xung ®ét trµo phóng ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng lµm
gi¶m ®i tÝnh ch©n thËt cña h×nh tîng, mµ cßn lµm t¨ng thªm hiÖu qu¶ trµo phóng,
thu hót vµ thuyÕt phôc ®éc gi¶.
2.1.3. Thñ ph¸p ®ßn bÈy
§©y lµ kiÓu thu hót thuyÕt phôc ®éc gi¶ mµ nhµ v¨n tËp trung thÓ hiÖn nh÷ng
nh©n vËt cã quan hÖ trùc tiÕp víi nh©n vËt trung t©m, lµm næi bËt nh©n vËt, tõ ®ã in
®Ëm h¬n tÝnh c¸ch nh©n vËt trung t©m.
16
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
Trong nhãm t¸c phÈm viÕt vÒ ngêi nghÌo ®ãi cña NguyÔn C«ng Hoan, ®iÓm
nhÊn cña ®ßn bÈy ®îc t¸c gi¶ ®Æt vµo c¸c nh©n vËt trong mèi quan hÖ rÊt phong
phó, ®a d¹ng víi nh©n vËt trung t©m.
Víi truyÖn “KÐp T BÒn”, ®iÓm nhÊn cña ®ßn bÈy ®îc ®Æt vµo c¸c nh©n vËt
®èi lËp, trong quan hÖ kÎ quyÒn thÕ – t«i ®ßi. Tõ ®ã, nhµ v¨n phanh phui b¶n chÊt,
thÓ hiÖn s©u s¾c sù bi ®¸t cña th©n phËn ngêi nghÖ sÜ nghÌo trong chÕ ®é xa.
Cßn trong “Ngêi ngùa ngùa ngêi”, ®iÓm nhÊn l¹i ®îc ®Æt vµo nh©n vËt
cïng c¶nh ngé víi nh©n vËt trung t©m. §ã lµ sù tr«i d¹t cña hai kiÕp ngêi: phu xe
nghÌo vµ g¸i giang hå nghÌo… cïng ®i kiÕm kh¸ch, ngêi nµy hi väng vµo ngêi
kia ®em ®Õn vËn may cho m×nh, nhng cuèi cïng c¶ hai l¹i cµng dÊn s©u h¬n vµo
con ®êng ngâ côt.
Trong truyÖn “Th»ng ¨n c¾p”, “ThÕ cho nã chõa”, ®iÓm nhÊn cña ®ßn bÈy
®îc ®Æt vµo nh©n vËt ®èi lËp - nh÷ng ngêi ®uæi ®¸nh, nh÷ng bµ chñ hµng qu¸n,
nh÷ng ngêi qua ®êng… Tõ ®ã thÓ hiÖn sù b¬ v¬, c« ®¬n, c« lËp, l¹c lâng, bÞ bá
quªn cña nh©n vËt trung t©m. §ång thêi thÊy ®îc sù tµn nhÉn d· man cña x· héi
víi sè kiÕp nghÌo hÌn, ®ãi r¸ch.
2.1.4. Thñ ph¸p dïng ®¹i tõ thay thÕ.
§ã lµ thñ ph¸p mµ nhµ v¨n kh«ng trùc tiÕp gäi tªn nh©n vËt mµ dïng nh÷ng
®¹i tõ ®Ó thay thÕ, gäi tªn nh©n vËt Êy.
ë truyÖn “Th»ng ¨n c¾p”, t¸c gi¶ dïng ®¹i tõ “nã” ®Ó gäi tªn nh©n vËt. Tõ
“nã” ®îc sö dông 92 lÇn, ngoµi ra t¸c gi¶ cßn dïng nh÷ng tõ “th»ng”, “mµy”,
“qu©n Êy” ®Ó chØ nh©n vËt. Cßn trong truyÖn “ThÕ cho nã chõa”, t¸c gi¶ còng dïng
tõ “nã” vµ “nã” ®îc sö dông víi mËt ®é dµy ®Æc tíi 131 lÇn. NguyÔn C«ng Hoan
cßn sö dông nh÷ng tõ “«n con”, “ranh con” “th»ng” ®Ó chØ nh©n vËt cña m×nh. §ã lµ
nh÷ng c¸ch gäi suång s·, khØnh rÎ, coi thêng con ngêi. Th©n phËn cña hä qua
nh÷ng c¸ch gäi nµy míi thËt thª th¶m vµ bÞ rÎ róng lµm sao. Nhng ®»ng sau c¸ch
gäi nµy lµ mét sù xãt xa víi nh÷ng sè phËn bÞ rÎ róng, khinh bØ v× ®ãi nghÌo, r¸ch
ríi.
Còng lµ nh÷ng sè phËn bÞ rÎ róng, coi thêng, nhng trong “KÐp T BÒn”,
“Ngêi ngùa ngùa ngêi”, nhµ v¨n l¹i dïng ®¹i tõ ng«i thø ba sè Ýt “anh”, “anh ta”,
“anh phu xe” ®Ó gäi tªn nh©n vËt.
17
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
C¸ch gäi nµy béc lé mét sù tr×u mÕn ®Çy ©n t×nh cho nh÷ng kiÕp ngêi nghÌo
ph¶i chÞu bao uÊt øc, oan khiªn cay ®¾ng.
NguyÔn C«ng Hoan thËt tµi t×nh vµ tinh tÕ khi cïng viÕt vÒ nh÷ng con ngêi ë
®¸y cïng cña x· héi nhng «ng cã nh÷ng c¸ch gäi tªn thËt ®Æc s¾c, ®éc ®¸o, kh«ng
nh©n vËt nµo gièng nh©n vËt nµo. §iÒu ®ã chøng tá tµi n¨ng cña ngêi hiÓu vµ n¾m
râ søc m¹nh cña ng«n tõ.
2.1.5. Thñ ph¸p sö dông “nh÷ng chi tiÕt ®¸nh l¹c híng ®éc gi¶”.
§©y lµ mét trong nh÷ng thñ thuËt hãm hØnh nhÊt cña NguyÔn C«ng Hoan khi
viÕt vÒ nh÷ng ngêi nghÌo ®ãi. ¤ng ®· khÐo lÐo sö dông nh÷ng chi tiÕt ®¸nh l¹c
híng ®éc gi¶ khái c¸i ®Ých thËt sù cña c©u chuyÖn. Ngêi ®äc cµng bÞ l¹c ®i xa
bao nhiªu th× khi kÕt truyÖn cµng bÞ bÊt ngê bÊy nhiªu.
ë truyÖn “Th»ng ¨n c¾p”, thñ ph¸p nµy còng ®îc ph¸t huy tèi ®a t¸c dông.
Hµnh ®éng ®Êm ®¸ tói bôi cña nh÷ng ngêi qua ®êng vµo mét ®øa trÎ khiÕn ngêi
ta tëng r»ng “nã” ¨n c¾p mét c¸i g× lín l¾m. Bao nhiªu gi¶ thuyÕt vÒ nh÷ng thø ®å
¨n c¾p ®îc ®a ra lµ bÊy nhiªu lÇn th»ng bÐ bÞ “mét trËn ma ®ßn”. KÕt truyÖn cuèi
cïng thËt bÊt ngê ®îc më ra b»ng c©u nãi cña khæ chñ “Nã ¨n cña t«i… hai xu…
bón riªu… råi… nã quÞt… nã ch¹y!”.
TruyÖn “ThÕ cho nã chõa”, ngêi ta (bµ hµng) cø ®inh ninh lµ sau khi bá tï
“nã”, “th× nã sî, nã chõa”. “Ch¶ ho¸ ra b©y giê nã bîm h¬n tríc”. Ngêi ®äc th× cø
®inh ninh r»ng sau qu¸ tr×nh “rÌn luyÖn” cña nhµ tï, “nã” sÏ thay ®æi. Cuèi cïng,
ch¼ng nh÷ng “nã” kh«ng thay ®æi mµ ngµy cµng lón s©u h¬n vµo con ®êng tha ho¸.
§Õn víi “KÐp T BÒn”, mét lÇn n÷a chóng ta l¹i thÊy ®îc tµi n¨ng cña
NguyÔn C«ng Hoan trong viÖc sö dông nh÷ng chi tiÕt ®¸nh l¹c híng ®éc gi¶.
Ngêi ®äc tëng r»ng sau mµn diÔn ®Çu tiªn, KÐp T BÒn sÏ ®îc vÒ ngay víi cha
nhng ®Õn lóc mµ anh cã thÓ vÒ th× còng lµ lóc cha anh ®· “háng tõ ban n·y mÊt
råi”.
NguyÔn C«ng Hoan ®· tõng nãi: “C©u kÕt cña t«i lµ mét c¸i lê. Nã thêng
lµm ®éc gi¶ ®ét ngét còng nh ®i ®Õn chç hÑp, níc ch¶y m¹nh th× c¸ bÊt th×nh l×nh
tuét vµo hom” [17].
ViÖc sö dông nh÷ng chi tiÕt ®¸nh l¹c híng ®éc gi¶ chÝnh lµ mét trong nh÷ng
thñ thuËt t¹o nªn søc thuyÕt phôc, thu hót cho nh÷ng truyÖn ng¾n cña «ng.
18
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
2.1.6. Sù kÕt hîp hµi hoµ c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt thÓ hiÖn nh lµ thñ ph¸p
thuyÕt phôc vµ thu hót ®éc gi¶
Trong nh÷ng t¸c phÈm thuéc lo¹i h×nh tù sù, trÇn thuËt cã mét vai trß rÊt
quan träng, thµnh phÇn cña nã “kh«ng chØ lµ lêi thuËt, mµ chøc n¨ng cña nã kh«ng
chØ lµ kÓ viÖc. Nã bao hµm c¶ viÖc miªu t¶ ®èi tîng, ph©n tÝch hoµn c¶nh, thuËt l¹i
tiÓu sö nh©n vËt, lêi b×nh luËn, lêi tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò, lêi ghi chó cña t¸c gi¶” [14;56].
HiÖu qu¶ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo n¨ng lùc trÇn thuËt cña
t¸c gi¶. ë ph¬ng diÖn nµy, NguyÔn C«ng Hoan lµ ngêi rÊt cã duyªn. §iÒu ®ã thÓ
hiÖn ë sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh
trÇn thuËt cña nhµ v¨n.
2.1.6.1 BiÖn ph¸p kÓ
KÓ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p thÓ hiÖn nghÖ thuËt ®Æc trng cña thÓ lo¹i tù
sù, x©u chuçi sù kiÖn x¶y ra theo chuçi thêi gian nhÊt ®Þnh nh»m triÓn khai cèt
truyÖn, thu hót ngêi ®äc vµo tõng sè phËn nh©n vËt.
NguyÔn C«ng Hoan kÓ gÊp g¸p, nhanh gän theo mét m¹ch æn ®Þnh, theo mét
trôc tuyÕn tÝnh g¾n liÒn víi chuçi hµnh ®éng, sù kiÖn biÕn cè x¶y ra víi nh©n vËt.
Cïng víi ®ã lµ giäng kÓ trµo phóng - giäng chñ quan khiÕn ®éc gi¶ håi hép c¨ng
th¼ng nh ®ang ®îc chøng kiÕn mét mµn kÞch diÔn ra ngay tríc m¾t.
VÝ nh trong “KÐp T BÒn”, ®óng lóc cha T BÒn èm, anh ph¶i ®i vay nî
mua thuèc cho cha, th× tù nhiªn «ng chñ ®Õn ®ßi nî anh, do¹ dÉm anh, høa hÑn anh.
Anh buéc ph¶i ký vµo b¶n giao kÌo ®Ó trë thµnh con rèi trong tay chñ. Lóc anh cßn
ngåi trong buång lµm trß, th× cha anh “®ang gië chøng khß khÌ”. Khi anh diÔn xong
c¶nh diÔn thø hai, th× “cha anh ®· mª ®Æc, ch©n tay l¹nh c¶ råi” vµ khi anh kÕt thóc
vai diÔn cña m×nh th× cha anh ®· “háng tõ ban n·y mÊt råi”.
TruyÖn “ThÕ cho nã chõa” l¹i lµ mét lo¹t sù kiÖn hµnh ®éng ®îc kÓ l¹i
mang tÝnh kÞch ®Ëm nÐt: “Nã bÞ b¾t qu¶ tang ¨n c¾p … nã oµ lªn khãc rÊt th¶m thiÕt.
Mét lóc, nã l¨n ra ®Êt kªu gµo… Hai ngêi c¶nh s¸t xuèng xe ®¹p. Nh÷ng nÐt mÆt
t¬i tØnh h¼n lªn…”
ë “Th»ng ¨n c¾p”, th× sau hµnh ®éng ¨n hai xu b¸t bón riªu kh«ng tr¶ tiÒn
cña “nã” lµ mét lo¹t hµnh ®éng tiÕp nèi, t¨ng cÊp ®é: “tiÕng kªu cña bµ hµng, bän
b¸n hµng nhèn nh¸o”, “mét ngêi ®uæi”, “hµng chôc ngêi ®uæi”, “mét c¸i ®¸ vµo
19
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Bïi ThÞ Duyªn
m¹ng mì”, “mét qu¶ tèng vµo ngùc”, “huþch! huþch! bèp! bèp!”, hµnh ®éng ®ßi
tiÒn,… cø liªn tiÕp dån dËp Ëp ®Õn víi “nã” lµm cho “nã” mª man bÊt tØnh.
Nhµ v¨n tá ra rÊt tµi trong viÖc kÓ ®Ó gia t¨ng cÊp ®é c¸c hµnh ®éng, ®Ó dùng
t×nh huèng ®Çy kÞch tÝnh. Dêng nh NguyÔn C«ng Hoan kh«ng bao giê kÓ chuyÖn
mét c¸ch trõu tîng mµ c¸ch kÓ cña «ng rÊt gÇn víi lèi kÓ cña kÞch. ChÝnh c¸ch kÓ
nµy lµ yÕu tè quan träng t¹o cho t¸c phÈm cña NguyÔn C«ng Hoan cã søc l«i cuèn
bÊt ngê vµ ®Çy kÞch tÝnh.
2.1.6.2. BiÖn ph¸p t¶
T¶ lµ biÖn ph¸p thÓ hiÖn ®èi tîng vÒ mÆt kh«ng gian cã t¸c dông kh¾c häa
trùc tiÕp bÒ ngoµi ®èi tîng tíi møc sinh ®éng, khiÕn cho ngêi ®äc cã thÓ c¶m
nhËn ®èi tîng trùc tiÕp b»ng nhiÒu gi¸c quan.
NguyÔn C«ng Hoan lµ nhµ v¨n rÊt cã duyªn trong viÖc kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn
hai yÕu tè kÓ vµ t¶ trong qu¸ tr×nh trÇn thuËt cña m×nh. H×nh nh «ng kh«ng bao giê
kÓ chuyÖn mét c¸ch m¬ hå mµ thêng th«ng qua t¶ ®Ó kÓ. NguyÔn C«ng Hoan t¶ ®Ó
“kÞch ho¸” nh©n vËt, t¹o ph«ng c¶nh cho s©n khÊu ®Ó nh©n vËt diÔn trß. §iÒu nµy
xuÊt ph¸t tõ ®Æc trng tÝnh kÞch trong s¸ng t¸c cña NguyÔn C«ng Hoan: tËp trung t¸i
hiÖn nh÷ng ph©n c¶nh nh©n vËt ®ang ho¹t ®éng. ¤ng miªu t¶ tØ mØ cö chØ, hµnh
®éng, ®iÖu bé cña nh©n vËt, kÕt hîp víi viÖc miªu t¶ ngo¹i h×nh.
“Th»ng ¨n c¾p” ®îc NguyÔn C«ng Hoan t¶ thËt tµi t×nh khÐo lÐo: “hai m¾t
tr¾ng d·…da ®en thui thñi, mÆt r¹n nh men lä cæ’’. Khi t¶ hµnh ®éng ®Êm ®¸ tói
bôi cña ®¸m ngêi ®uæi theo, «ng thêng kÌm thªm nh÷ng lêi b×nh phÈm rÊt cã ý
nghÜa. §ã chÝnh lµ c¸ch ®Ó «ng lµm gi¶m ®é c¨ng th¼ng cho t×nh huèng truyÖn, gióp
ngêi ®äc cã ®é dõng ®Ó suy ngÉm.
Trong “ThÕ cho nã chõa”, «ng tËp trung t¶ nh÷ng “ph©n c¶nh” nh©n vËt ho¹t
®éng: xã chî, nhµ tï, chî bóa ®Ó “kÞch ho¸” nh©n vËt, kÕt hîp víi t¶ ngo¹i h×nh. Qua
®ã lµm næi bËt lªn ch©n dung nh©n vËt trung t©m.
ë “KÐp T BÒn”, NguyÔn C«ng Hoan l¹i tËp trung t¶ ®Ó lµm bËt sù ®èi
nghÞch gi÷a mét bªn lµ T BÒn “ngåi ñ rò tríc g¬ng, bông th× rèi beng, mÆt th×
nh¨n nhã” víi mét bªn lµ ®¸m kh¸n gi¶ “hµng mÊy ngh×n con m¾t ch¨m ch¨m vµo
anh ta vµ im ph¨ng ph¾c”. Qua ®ã lµm bËt lªn tiÕng cêi trµo phóng vµ cay ®¾ng.
20
- Xem thêm -
.PDF 
77 
70741 
158 
