3. Vấn đề khoa học là gì? trình bày các phương pháp phát hiện vấn đề khoa
học kinh tế?
4. Anh (chị) hãy cho biết những căn cứ để lựa chọn đề tài khoa học kinh tế.
Cho vớí dụ?
5. Lý thuyết khoa học là gì? hãy trình bày các bộ phận hợp thành lý thuyết
khoa học?
CHƯƠNG III.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ c¸ch thøc, con ®êng, ph¬ng tiÖn
®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô nghiªn cøu khoa häc nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn
cøu. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ ph¹m trï trung t©m cña ph¬ng
ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc; lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn c¬ b¶n nhÊt cña nghiªn
cøu khoa häc. TÊt c¶ tÝnh nghiªm tóc cña nghiªn cøu khoa häc phô thuéc
vµo ph¬ng ph¸p. ph¬ng ph¸p n¾m trong tay vËn mÖnh c¶ c«ng tr×nh nghiªn
cøu. Ph¬ng ph¸p ®óng, phï hîp lµ nh©n tè ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña
ngêi nghiªn cøu vµ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®Õn hoµn thµnh th¾ng lîi
c«ng tr×nh nghiªn cøu.
KÕt qu¶ gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi phô thuéc vµo
ph¬ng ph¸p luËn, ph¬ng ph¸p hÖ mµ trîc tiÕp vµo c¸c ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu cô thÕ cã tæ chøc vµ thùc hiÖn nghiªm tóc vµ khoa häc. Do ®ã,
®ßi hái ngêi nghiªn cøu cÇn ph¶i tiÕp cËn ®óng ®¾n víi ®èi tîng, biÕt t×m,
chän, sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thÝch hîp, hiÖu nghiÖm.
I.
Kh¸i niÖm vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc
1.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ g×?
-
Díi gãc ®é th«ng tin: ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ c¸ch thøc,
con ®êng, ph¬ng tiÖn thu tËp, xö lý th«ng tin (sè liÖu vµ sù kiÖn) nh»m
40
s¸ng tá vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt ®îc nhiÖm vô nghiªn cøu vµ cuèi
cïng ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn cøu.
Nãi c¸ch kh¸c: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ nh÷ng ph¬ng thøc
thu thËp vµ xö lý th«ng tin khoa häc nh»m môc ®Ých x¸c lËp nh÷ng mèi liªn
hÖ vµ quan hÖ phô thuéc cã tÝnh quy luËt vµ x©y dùng lý luËn khoa häc míi.
-
Díi gãc ®é ho¹t ®éng: ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ ho¹t
®éng cña ®èi tîng , chñ thÓ (ngêi nghiªn cøu) sö dông thñ thuËt, thao t¸c,
®éng t¸c kh¸m ph¸ ®èi tîng nghiªn cøu nh»m biÕn ®æi ®èi tîng nghiªn
cøu theo môc tiªu mµ chñ thÓ tù gi¸c ®Æt ra ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nghiªn cøu
cña b¶n th©n.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ tÝch hîp c¸c ph¬ng ph¸p: ph¬ng
ph¸p luËn, ph¬ng ph¸p hÖ, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ vµ tu©n theo quy
luËt ®Æc thï cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi khoa häc.
d.
Ph¬ng ph¸p luËn (Methodology)
Ph¬ng ph¸p luËn lµ ph¬ng ph¸p lý thuyÕt vÒ nhËn thøc khoa häc thÕ
giíi tæng thÓ, c¸c thñ thuËt nghiªn cøu hiÖn thùc (nghÜa réng); lµ lý luËn kh¸i
qu¸t, lµ quan ®iÓm chung, lµ c¸ch tiÕp cËn ®èi tîng nghiªn cøu (nghÜa hÑp)
Nh÷ng quan ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn ®óng ®¾n lµ kim chØ nan híng dÉn
ngêi nghiªn cøu trªn con ®êng t×m tßi , nghiªn cøu; ph¬ng ph¸p luËn
®ãng vai trß chñ ®¹o, dÉn ®êng vµ cã ý nghÜa thµnh b¹i trong nghiªn cøu
khoa häc.
e.
Ph¬ng ph¸p hÖ.
Ph¬ng ph¸p hÖ lµ nhãm c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong mét lÜnh
vùc khoa häc hay nét ®Ò tµi cô thÓ; lµ hÖ thèng c¸c thñ thuËt hoÆc biÖn ph¸p
thùc hiÖn cã tr×nh tù, cã hiÖu qu¶ cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc.
Sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó ph¸t huy thÕ m¹nh,
kh¾c phôc c¸c ®iÓm yÕu cña tõng ph¬ng ph¸p. §ång thêi chóng hç trî, bæ
41
sung, kiÓm tra lÉn nhau trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh x¸c thùc
cña c¸c luËn ®iÓm khoa häc.
f.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu (Research method)
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ lµ tæ hîp c¸c c¸ch thøc, c¸c thao t¸c mµ
ngêi nghiªn cøu sö dông ®Ó t¸c ®éng kh¸m ph¸ ®èi tîng, ®Ó thu thËp vµ xö
lý th«ng tin nh»m xem xÐt vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò nghiªn cøu.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu g¾n chÆt víi néi dung cña c¸c vÊn ®Ò nghiªn
cøu. V× vËy, ngêi nghiªn cøu cÇn ph¶i t×m, chän vµ sö dông c¸c ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu phï hîp víi ®Æc ®iÓm ®èi tîng, môc ®Ých, néi dung, nhiÖm
vô nghiªn cøu.
2.
§Æc trng c¬ b¶n cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc
a.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cã mÆt chñ quan vµ kh¸ch quan
thÓ hiÖn sù t¬ng t¸c biªn chøng gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ trong ho¹t ®éng
nghiªn cøu khoa häc.
-
MÆt chñ quan g¾n liÒn víi chñ thÓ nghiªn cøu. §ã chÝnh lµ ®Æc ®iÓm,
n¨ng lùc, tr×nh ®é nhËn thøc, kinh nghiÖm ho¹t ®éng s¸ng tao,kh¶ n¨ng thùc
hµnh.... cña chñ thÓ, thÓ hiÖn trong viÖc ý thøc cña c¸c quy luËt vËn ®éng cña
®èi tîng vµ sö dông chóng ®Ó kh¸m ph¸ chÝnh ®èi tîng, lùa chän nh÷ng
hµnh ®éng, thao t¸c ®óng ®¾n hîp quy luËt ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi tîng vµ kÕt
qu¶ ®¹t ®îc sÏ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña chñ quan Êy.
-
MÆt kh¸ch quan g¾n liÒn víi ®èi tîng nghiªn cøu. Ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm
cña ®èi tîng vµ quy luËt kh¸ch quan chi phèi ®èi tîng mµ chñ thÓ nghiªn
cøu ph¶i ý thøc ®îc.
Nhê c¸c quy luËt kh¸ch quan mµ ngêi nghiªn cøu lùa chän c¸ch nµy,
c¸ch kh¸c trong ho¹t ®éng nghiªn cøu, tøc lµ ph¸t hiÖn ra ph¬ng ph¸p.
Sù t¬ng t¸c hîp quy luËt gi÷a chñ quan (thuéc vÒ chñ thÓ) vµ mÆt kh¸ch
quan (thuéc vÒ ®èi tîng) trong ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc t¹o ra
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc hiÖu nghiÖm.
42
Chñ thÓ
®èi tîng
(chñ quan)
(kh¸ch quan)
H×nh 3: Sù t¬ng t¸c gi÷a mÆt chñ quan vµ kh¸ch quantrong
nghiªn cøu khoa häc
Trong nghiªn cøu khoa häc, c¸i chñ quan ph¶i tu©n thñ c¸i kh¸ch quan.
V× vËy chñ thÓ hiÓu biÕt ch©n thùc vÒ ®èi tîng, n¾m v÷ng quy luËt kh¸ch
quan chi phèi ®èi tîng ®Ó trªn c¬ së ®ã t×m ra nh÷ng thao t¸c ®óng ®¾n víi
®èi tîng vµ hµnh ®éng chñ quan theo ®óng quy luËt ®ã.
b.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cã tÝnh môc ®Ých g¾n liÒn víi néi
dung; chÞu sù chi phèi cña môc ®Ých vµ néi dung; b¶n th©n ph¬ng ph¸p cã
chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thùc hiÖn môc ®Ých vµ néi dung.
-
TÝnh môc ®Ých cña ph¬ng ph¸p lµ nÐt ®Æc trng c¬ b¶n nhÊt cña nã.
Môc ®Ých nµo ph¬ng ph¸p Êy; môc ®Ých chØ ®¹o, viÖc t×m tßi vµ lùa chon
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Muèn cho ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc hiÖu
nghiÖm, ho¹t ®éng thµnh c«ng cÇn ®¶m b¶o ®îc hai ®iÒu:
X¸c ®Þnh môc ®Ých; t×m ®îc ph¬ng ph¸p phï hîp víi môc ®Ých.
-
Néi dung nµo, ph¬ng ph¸p nÊy. Sù thèng nhÊt cña néi dung vµ
ph¬ng ph¸p thÓ hiÖn ë l«gic ph¸t triÓn cña c¬ b¶n th©n ®èi ®îc nghiªn cøu.
§óng nh Hªgen ®· kh¼ng ®Þnh “Ph¬ng ph¸p lµ h×nh thøc vÒ ý thøc vµ h×nh
thøc cña sù tù vËn ®éng bªn trong vña néi dung.
-
Mèi quan hÖ cña môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc
diÔn ra theo quy luËt: môc ®Ých (M) vµ néi dung (N) quy luËt ph¬ng ph¸p
(P): cßn ph¬ng ph¸p lµ ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých vµ néi dung:
43
M
N
P
H×nh 4: Mèi quan hÖ gi÷a môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p trong nghiªn
cøu khoa häc
Trong nghiªn cøu khoa häc, ngêi nghiªn cøu cÇn t×m, chän ®îc ph¬ng
ph¸p phï hîp vµ thènsg nhÊt víi môc ®Ých vµ néi dung, tøc lµ b¶o ®¶m nhÊt
qu¸n sù thèng nhÊt biÖn chøng cña môc ®Ých, néi dung vµ ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu khoa häc.
c.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lµ mét ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cã
kÕ ho¹ch, ®îc tæ chøc hîp lý, cã cÊu tróc ®a cÊp biÓu diÔn ë logÝc vµ tÝnh kÕ
ho¹ch râ rµng.
-
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ mét ho¹t ®éng cã kÕ ho¹ch ®îc
tæ chøc mét c¸ch hîp lý: ho¹t ®éng (cã môc ®Ých chung: M) gåm nhiÒu ho¹t
®éng: A1....An (cã môc ®Ých riªng: MA1...MAn); mçi hµnh ®éng lµ gåm nhiªu
thao t¸c: t1...tn (thao t¸c kh«ng cã môc ®Ých).
§Ó ®¹t môc ®Ých chung ngêi nghiªn cøu ph¶i thùc hiÖn mét lo¹t hµnh
c¸c ®éng víi nh÷ng thao t¸c cã hÖ thèng l«gÝc chÆt chÏ, ®îc s¾p xÕp theo
mét tr×nh tù x¸c ®Þnh vµ cã kÕ ho¹ch râ rµng.
Trong nghiªn cøu khoa häc, ngêi nghiªn cøu cÇn ph¸t hiÖn ra kÕ ho¹ch
vµ thi c«ng ®óng ®¾n, thµnh th¹o cÊu tróc c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p nãi
c¸ch kh¸c: ngêi nghiªn cøu biÕt tæ chøc hîp lý cÊu tróc bªn trong cña
ph¬ng ph¸p vµ qu¸n triÖt hai quy tr×nh ®ã mét c¸ch tinh th«ng. §©y lµ mÆt
kü thuËt cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
44
d.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lu«n cÇn c¸c c«ng cô vµ ph¬ng
tiÖn hç trî.
Tuú theo yªu cÇu cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu mµ chän ph¬ng tiÖn phï
hîp, ®«i khi ph¶i t¹o ra c¸c c«ng cô ®Æc biÖt ®Ó nghiªn cøu ®èi tîng.
Ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn c¸c
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®¹t ®Õn ®é
chÝnh x¸c vµ ®é tin cËy cao.
3.
-
Ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc.
C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Sù
ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc lµ c¬ së khoa häc cho viÖc
t×m, chän, vËn dông c¸c s¸ng t¹o phong phó cña ngêi nghiªn cøu.
-
Trong thùc tÕ, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa
häc dùa trªn nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nhau:
a. Ph©n lo¹i dùa theo lý thuyÕt th«ng tin vÒ quy tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
khoa häc, chia thµnh ba nhãm.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p thu nhËp th«ng tin.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p xö lý th«ng tin
-
Nhãm ph¬ng ph¸p tr×nh bµy th«ng tin
b. Ph©n lo¹i dùa theo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é nhËn thøc chia thµnh hai
nhãm:
-
Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
-
Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn
Ngoµi ra, ngêi ta cßn bæ sung vµo c¸ch ph©n lo¹i nµy mét nhãm ph¬ng
ph¸p to¸n häc.
c. Ph©n lo¹i theo logÝc cña nghiªn cøu khoa häc (theo vßng kh©u trän
vÑn cña ho¹t ®éng hay c«ng viÖc cña ngêi nghiªn cøu), cã thÓ chia ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu khoa häc thµnh t¸m nhãm nghiªn cøu khoa häc:
45
-
Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
-
Nhãm ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p tæ chøc nghiªn cøu.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p thu nhËp th«ng tin.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p lý gi¶i c¸c sè liÖu.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p kiÓm tra trong thùc tiÔn.
-
Nhãm ph¬ng ph¸p liªn hÖ gi¶ thuyÕt víi c¸c ph¬ng thøc nghiªn cøu.
d. Ph©n lo¹i theo c¸c giai ®o¹n tiÕn hµnh nghiªn cøu mét ®Ò tµi khoa
häc.
-
Giai ®o¹n chuÈn bÞ gåm c¸c ph¬ng ph¸p:
+ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt ( nghiªn cøu tµi liÖu s¸ch b¸o).
+ Ph¬ng ph¸p t×n hiÓu bíc ®Çu vÒ ®èi tîng ( gåm c¸c ph¬ng ph¸p:
quan s¸t, trß chuyÖn, anket, ....)
KÕt thóc giai ®o¹n ®Çu tiªn nµy cÇn ®¹t ®îc nh÷ng yªu cÇu: ®Æt tríc
nh÷ng c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi, h×nh thµnh nhng gi¶ thuyÕt c¬ b¶n, x¸c ®Þnh
râ ®èi tîng vµ dù ®o¸n vÒ c¸c thuéc tÝnh cña ®èi tîng nghiªn cøu, x©y
dùng m« h×nh lý thuyÕt ban ®Çu vµ nh÷ng luËn ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó x©y dùng
nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ cña ®Ò tµi.
-
Giai ®o¹n x©y dùng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu gåm:
+ Ph¬ng ph¸p tæ chøc nghiªn cøu (cã tÝnh quyÕt ®Þnh) ®ã lµ nh÷ng
ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh chiÕn lîc vµ ph¬ng híng nghiªn cøu giai ®o¹n
nghiªn cøu c¸c giai ®o¹n vµ c¶ qu¸ tr×nh nghiªn cøu.
Theo tiÕn sü B.B.Ananhev th× cã thÓ chia viÖc nghiªn cøu thµnh 3 nhãm
ph¬ng ph¸p:
m. Ph¬ng ph¸p bæ däc: lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trong suèt thêi gian
dµi, liªn tôc trªn cïng mét ®èi tîng, cho phÐp chÈn ®o¸n chÝnh x¸c h¬n trªn
46
cïng mét ®èi tîng. Tuy nhiªn kh«ng thÓ mét lóc quan s¸t , theo dâi mét
nhãm ®èi tîng lín nh÷ng ®èi tîng ®îc thùc nghiÖm.
n.
Ph¬ng ph¸p c¾t ngang (so s¸nh): lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu mét
c¸ch song song ®ång thêi trªn nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau (cïng nghiªn cøu
mét hiÖn tîng, qu¸ tr×nh nµo ®ã trªn nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau ®Ó so s¸nh
®èi chøng vµ kÕt luËn)
o.
Ph¬ng ph¸p phøc hîp: lµ ph¬ng ph¸p tæ chøc nghiªn cøu víi sù
tham gia cña nhiÒu nhµ khoa häc hoÆc chuyªn gia thuéc nhiÒu ngµnh khoa
häc kh¸c nhau.
Ph¬ng ph¸p phøc hîp chñ yÕu nghiªn cøu cÊu tróc chøc n¨ng cña mét
®èi tîng trän vÑn, híng vµo x©y dùng mét quy tr×nh nghiªn cøu cã tÝnh
chÊt trän vÑn cña ®èi tîng vµ hiÖn tîng ®îc nghiªn cøu.
+ C¸c ph¬ng ph¸p, c¬ b¶n ®Ó thu thËp tµi liÖu thùc tÕ ®Ó lùa chän.
+ C¸c ph¬ng ph¸p tiÖn thùc nghiÖm cÇn thiÕt còng ®îc chuÈn bÞ.
-
Giai ®o¹n thu thËp th«ng tin – tµi liÖu lµ giai ®o¹n c¬ b¶n gåm c¸c
ph¬ng ph¸p t×m kiÕm, thu thËp c¸c sù kiÖn khoa häc (bao gåm c¸c ph¬ng
ph¸p: nghiªn cøu lÞch sö, quan s¸t kh¸ch quan, thùc nghiÖm, nghiªn cøu c¸c
ho¹t ®éng lý luËn vµ thùc tiÔn, ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸, ®iÒu tra vµ chÈn
®o¸n....)
+ Giai ®o¹n ph©n tÝch xö lý tµi liÖu: lµ giai ®o¹n lý gi¶i vµ tr×nh bµy kÕt
qu¶ nghiªn cøu (ph©n tÝch c¶ sè lîng lÉn chÊt lîng ph¶i x©y dùng ph¬ng
ph¸p míi hay lÆp l¹i thùc nghiÖm bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p:
* Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu (ph¬ng ph¸p thèng kª sè lîng ®Þnh lîng
vµ ph©n tÝch ®Þnh tÝnh) trong ®ã c¸c ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc, ph©n
lo¹i, kü thuËt vi xö lý, cã thÓ dïng ma trËn SWOT...
* C¸c ph¬ng ph¸p lý gi¶i c¸c sè liÖu: gióp c¾t nghÜa nh÷ng tµi liÖu thu
thËp ®îc, nã cung cÊp ph¬ng c¸ch kh¸i qu¸t ho¸ vµ gi¶i thÝch sù kiÖn vµ
47
mèi liªn hÖ gi÷a chóng ( bao gåm ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸, s¬ ®å....)Cã thÓ
chia 2 lo¹i ph¬ng ph¸p lý gi¶i:
Ph¬ng ph¸p ph¸t sinh: lµ ph¬ng ph¸p lý gi¶i theo quan ®iÓm c¸c mèi
liªn hÖ ph¸t sinh.
Ph¬ng ph¸p cÊu tróc: lµ ph¬ng ph¸p lý gi¶i c¸ch ph©n tÝch c¸c mèi
liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸i bé phËn, c¸i toµn bé.
-
Giai ®o¹n kiÓm tra kÕt qu¶ nghiªn cøu trong thùc tiÔn bao gåm c¸c
ph¬ng ph¸p kiÓm tra nghiªn cøu qua viÖc øng dông cã hiÖu qu¶ hay kh«ng
vµo thùc tiÔn vµ chØ dÉn c¸ch sö dông.
C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc th«ng dông
1.
C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt lµ ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin khoa
häc th«ng qua s¸ch b¸o, tµi liÖu nh»m môc ®Ých t×m chän nh÷ng kh¸i niÖm
vµ t tëng c¬ b¶n lµm c¬ së cho lý luËn cña ®Ò tµi, h×nh thµnh gi¶ thuyÕt
khoa häc, dù ®o¸n vÒ thuéc tÝnh cña ®èi tîng nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh
lý thuyÕt hay thùc nghiÖm ban ®Çu.
-
Sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt (ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
tµi liÖu), ngêi nghiªn cøu cÇn híng vµo thu thËp vµ xö lý th«ng tin sau:
+ C¬ së lý thuyÕt liªn quan ®Õn chñ ®Ò cña m×nh.
+ Thµnh tùu lý thuyÕt ®· ®¹t ®îc liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®Ò tµi nghiªn
cøu.
+ C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cô thÓ ®· ®îc c«ng bè trªn c¸c Ên phÈm
+ Sè liÖu th«ng kª
+ Chñ tr¬ng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn néi dung nghiªn cøu
-
Nguån tµi liÖu nghiªn cøu rÊt ®a d¹ng, cã thÓ bao gåm mét sè lo¹i: t¹p
chÝ vµ b¸o c¸o khoa häc trong vµ ngoµi ngµnh: t¸c phÈm khoa häc trong
ngµnh, s¸ch gi¸o khoa, sè liÖu thèng kª, c¸c th«ng tin ®¹i chóng, c¸c v¨n
kiÖn ®êng lèi chÝnh s¸ch Nhµ níc....
48
-
Nhãm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p cô
thÓ sau:
a. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp lý thuyÕt
Nghiªn cøu lý thuyÕt thêng b¾t ®Çu tõ ph©n tÝch c¸c tµi liÖu ®Ó t×m ra cÊu
tróc, c¸c xu híng ph¸t triÓn cña lý thuyÕt, tõ ph©n tÝch lý thuyÕt l¹i cÇn tæng
hîp chóng ®Ó h×nh thµnh mét hÖ thèng kh¸i niÖm, ph¹m trï tiÕn tíi t¹o thµnh
lý thuyÕt khoa häc míi.
-
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lý thuyÕt: lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lý thuyÕt
thµnh nh÷ng mÆt, nh÷ng bé phËn, nh÷ng mèi quan hÖ theo lÞch sö thêi gian
®Ó nhËn thøc ph¸t hiÖn vµ khai th¸c c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña lý thuyÕt tõ
®ã chän läc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô cho ®Ò tµi nghiªn cøu.
Ph©n tÝch lý thuyÕt bao gåm nhng néi dung sau:
+ Ph©n tÝch nguån tµi liÖu (t¹p chÝ vµ b¸o c¸o khoa häc, t¸c
phÈm khoa häc, tµi liÖu lu tr÷ th«ng tin ®¹i chóng). Mçi nguån cã gi¸ trÞ
riªng biÖt.
+ Ph©n tÝch t¸c gi¶ (t¸c gi¶ trong hay ngoµi ngµnh, t¸c gi¶ trong cuéc hay
ngoµi cuéc, t¸c gi¶ trong níc hay ngoµi níc, t¸c gi¶ ®¬ng thêi hay qu¸
cè). Mçi t¸c gi¶ cã mét c¸i nh×n riªng biÖt tríc ®èi tîng.
+ Ph©n tÝch néi dung (theo cÊu tróc l«gÝc cña néi dung)
-
Ph¬ng ph¸p tæng hîp lý thuyÕt: lµ ph¬ng ph¸p liªn kÕt nh÷ng mÆt,
nh÷ng bé phËn, nh÷ng mèi quan hÖ th«ng tin vµ c¸c lý thuyÕt thu thËp ®îc
thµnh mét chñ thÓ ®Ó t¹o ra mét hÖ th«ng lý thuyÕt míi ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vÒ
chñ ®Ò nghiªn cøu.
Tæng hîp lý thuyÕt bao gåm nh÷ng néi dung sau:
+ Bæ tóc tµi liÖu, sau khi ph©n tÝch ph¸t hiÖn thiÕu hoÆc sai lÖch
+ Lùa chän tµi liÖu chØ chän nh÷ng thø cÇn, ®ñ ®Ó x©y dùng luËn cø.
+ S¾p xÕp tµi liÖu theo lÞch ®¹i ( theo tiÕn tr×nh xuÊt hiÖn sù kiÖn ®Ó nhËn
d¹ng ®éng th¸i); s¾p xÕp tµi liÖu theo ®ång ®¹i ( lÊy trong cïng thêi ®iÓm
49
quan s¸t ®Ó nhËn d¹ng t¬ng quan); s¾p xÕp tµi liÖu theo quan hÖ nh©n –
qu¶ ®Ó nhËn d¹ng ph¬ng ph¸p.
+ Lµ t¸i hiÖn quy luËt. §©y lµ bíc quan träng nhÊt trong nghiªn cøu tµi
liÖu, chÝnh lµ môc ®Ých cña tiÕp cËn lÞch sö.
+ Gi¶i thÝch quy luËt. C«ng viÖc nµy ®ßi hái c¸c thao t¸c l«gÝc, sö dông
thao t¸c l«gic ®Ó ®a ra nh÷ng ph¸n ®o¸n vÒ b¶n chÊt nh÷ng quy luËt cña
nh÷ng vËt hoÆc hiÖn tîng.
Ph©n tÝch vµ tæng hîp lµ hai ph¬ng ph¸p cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau
t¹o thµnh sù thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi: ph©n tÝch ®îc tiÕn hµnh theo
ph¬ng híng tæng hîp cßn tæng hîp ®îc thùc hiÖn dùa trªn kÕt qu¶ ph©n
tÝch.
Trong nghiªn cøu lý thuyÕt, ngêi nghiªn cøu võa ph¶i ph©n tÝch tµi liÖu
võa ph¶i tæng hîp tµi liÖu.
b. Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i vµ hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt.
-
Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i lý thuyÕt: lµ ph¬ng ph¸p s¾p xÕp c¸c tµi liÖu
khoa häc thµnh mét hÖ thèng l«gÝc chÆt chÏ theo tõng mÆt, tõng ®¬n vÞ kiÕn
thøc, tõng vÊn ®Ò khoa häc cã cïng dÊu hiÖu b¶n chÊt, cã cïng híng ph¸t
triÓn ®Ó cïng nhËn biÕt, dÔ sö dông theo môc ®Ých nghiªn cøu, gióp ph¸t hiÖn
c¸c quy luËt cña ®èi tîng, sù ph¸t triÓn cña kiÕn thøc khoa häc®Ó tõ ®ã dù
®o¸n c¸c xu híng ph¸t triÓn míi cña khoa häc vµ thùc tiÔn.
-
Ph¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸ lý thuyÕt: lµ ph¬ng ph¸p s¾p xÕp nh÷ng
th«ng tin ®a d¹ng thu thËp ®îc tõ c¸c nguån, c¸c tµi liÖu kh¸c nhau thµnh
mét hÖ thèng víi cÊu tróc chÆt chÏ (theo quan ®iÓm hÖ thèng – cÊu tróc viÖc
x©y dùng mét m« h×nh lý thuyÕt trong nghiªn cøu khoa häc) ®Ó tõ ®ã mµ x©y
dùng mét lý thuyÕt míi hoµn chØnh gióp hiÓu biÕt ®èi tîng ®îc ®Çy ®ñ s©u
s¾c h¬n.
50
-
Ph©n lo¹i vµ hÖ thèng ho¸ lµ hai ph¬ng ph¸p ®i liÒn víi nhau. Trong
ph©n lo¹i ®· cã yÕu tè hÖ thèng ho¸. HÖ thèng ho¸ ph¶i dùa trªn sù ph©n lo¹i
vµ hÖ thèng ho¸ lµm cho ph©n lo¹i ®îc hîp lý vµ chÝnh x¸c h¬n.
c. Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸
M« h×nh ho¸ lµ ph¬ng ph¸p khoa häc ®Ó nghiªn cøu c¸c ®èi tîng, c¸c
qu¸ tr×nh b»ng c¸ch x©y dùng m« h×nh cña chóng ( m« h×nh nµy b¶o toµn c¸c
tÝnh chÊt c¬ b¶n ®îc trÝch ra cña ®èi tîng nghiªn cøu) vµ dùa trªn m« h×nh
®ã ®Ó nghiªn cøu trªn ®èi tîng thùc.
1. M« h×nh
M« h×nh lµ mét hÖ thèng c¸c yÕu tè vËt chÊt hoÆc ý niÖm (t duy) ®Ó biÓu
diÔn, ph¶n ¸nh hoÆc t¸i t¹o ®èi tîng nghiªn cøu, nã ®ãng vai trß ®¹i diÖn,
thay thÕ ®èi tîng thùc sao cho viÖc nghiªn cøu m« h×nh cho ta nh÷ng th«ng
tin míi t¬ng tù ®èi tîng thùc.
-
TÝnh chÊt m« h×nh
+ TÝnh t¬ng tù: cã sù t¬ng tù gi÷a m« h×nh vµ vËt gèc, chóng cã nh÷ng
®Æc ®iÓm c¬ b¶n cã thÓ so s¸nh víi nhau nh: cÊu tróc, chøc n¨ng, thuéc
tÝnh, c¬ chÕ vËn hµnh.... Song sù t¬ng tù gi÷a m« h×nh vµ ®èi tîng thùc chØ
lµ t¬ng ®èi
+ TÝnh ®¬n gi¶n: m« h×nh ph¶n ¸nh mét hoÆc mét sè mÆt cña ®èi tîng
thùc.
+ TÝnh trùc quan: m« h×nh lµ sù t¸i hiÖn ®èi tîng nghiªn cøu díi d¹ng
trùc quan.
+ TÝnh lý tëng: khi m« h×nh ho¸ ®èi tîng gèc, ta ®· kh¸i qu¸t ho¸ trõu
tîng ho¸, ph¶n ¸nh ®Æc tÝnh cña ®èi tîng gèc ë møc ®é hoµn thiÖn h¬n.
+ TÝnh quy luËt riªng: m« h×nh cã nh÷ng tÝnh chÊt riªng ®îc quy ®Þnh
bëi c¸c phÇn tö t¹o nªn nã.
VÝ dô: m« h×nh tÕ bµo ®îc lµm tõ nhiÒu chÊt liÖu kh¸c nhau so víi tÕ bµo
thùc,
51
-
Ph©n lo¹i m« h×nh: Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i, dùa trªn c¸c dÊu hiÖu
kh¸c nhau:
+ DÊu hiÖu vËt chÊt vµ tinh thÇn, cã 2 lo¹i:
p.
M« h×nh vËt chÊt gåm: m« h×nh h×nh häc, m« h×nh vËt lý, m« h×nh
vËt chÊt to¸n häc.
q.
M« h×nh tinh thÇn (T duy) gåm: m« h×nh biÓu tîng (m« h×nh trÝ
tuÖ) m« h×nh l«gÝc to¸n häc (m« h×nh c«ng thøc, kÝ hiÖu....)
+ Theo lo¹i m« h×nh cã c¸c lo¹i: m« h×nh lý thuyÕt, m« h×nh thùc nghiÖm.
+ theo néi dung ph¶n ¸nh, cã 2 lo¹i: m« h×nh cÊu tróc vµ m« h×nh chøc
n¨ng.
+ Theo tÝnh chÊt m« h×nh cã rÊt nhiÒu lo¹i:
Thùc tÕ nghiªn cøu trong lÜnh vøc khoa häc kh¸c nhau, tuú theo ®èi tîng
nghiªn cøu, ngêi nghiªn cøu cã thÓ lùa chän c¸c m« h×nh sau:
r.
M« h×nh to¸n häc: lµ m« h×nh ®îc sö dông phæ biÕn trong nhiÒu
lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc hiÖn ®¹i, ngêi nghiªn cøu dïng c¸c lo¹i ng«n
ng÷ to¸n häc nh : sè liÖu, biÓu thøc, ®å thÞ.....®Ó biÓu thÞ c¸c ®¹i lîng vµ
quan hÖ gi÷a c¸c ®¹i lîng cña sù vËt hiÖn tîng.
VÝ dô: m« t¶ m« h×nh cÊu tróc tÜnh, nh tam gi¸c vu«ng: a2 + b2 = c2
s.
M« h×nh vËt lý: lµ m« h×nh nghiªn cøu ®îc sö dông trong nghiªn
cøu khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ, lµ m« h×nh m« pháng ®èi tîng thùc
b»ng vËt liÖu nh©n t¹o cã quy m« lín h¬n, b»ng hoÆc nhá h¬n ®èi tîng
thùc, nhng cã h×nh d¹ng, cÊu tróc kh«ng gian, tiÒn lÖ kÝch thíc vµ qu¸
tr×nh vËn ®éng t¬ng tù ®èi tîng thùc.
VÝ dô: m« h×nh ®éng c¬ ®èt trong.
Khi nghiªn cøu trªn m« h×nh vËt lý, ngêi nghiªn cøu cÇn quan t©m tíi hÖ
sè t¬ng tù cña vËt liÖu hoÆc cña qu¸ tr×nh ®Ó suy luËn chÝnh x¸c tõ c¸c quan
hÖ cña m« h×nh víi qu¸ tr×nh thùc cña ®èi tîng nghiªn cøu.
52
t.
M« h×nh sinh häc: lµ m« h×nh thêng ®îc sö dông trong nghiªn cøu
y häc: nh dïng chuét b¹ch, thá ®Ó nhiªn cøu thùc nghiÖm thay thÕ viÖc thùc
nghiÖm trªn c¬ thÓ ngêi. Nã gióp ngêi nghiªn cøu quan s¸t ®îc (mét
c¸ch gÇn t¬ng tù) nh÷ng qu¸ tr×nh xÈy ra trªn c¬ thÓ ngêi.
u.
M« h×nh sinh th¸i: lµ m« h×nh quÇn thÓ häc ®îc t¹o ra trong nghiªn
cøu n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, sinh th¸i häc.
M« h×nh sinh th¸i gióp quy ho¹ch c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i phï hîp víi
sinh th¸i, phôc vô cho c¸c quy ho¹ch tæng thÓ nh÷ng vïng n«ng nghiÖp, l©m
nghiÖp hoÆc n«ng – l©m kÕt hîp.
v.
M« h×nh x· héi: lµ m« h×nh ®îc sö dông trong nghiªn cøu vÒ khoa
häc x· héi nh©n v¨n.
§©y lµ m« h×nh x· héi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn do con ngêi nghiªn cøu
khèng chÕ ®Ó qua ®ã rót ra kÕt luËn vÒ tÝnh kh¶ thi trong ph¬ng ph¸p ®îc
®Ò xuÊt.
VÝ dô: Trong ph¬ng ph¸p nghiªn cøu c¶i tiÕn bµi gi¶ng d¹y, ngêi
nghiªn cøu chon nh÷ng líp thÝ ®iÓm ®Ó d¹y thö víi mét c¸ch thøc tæ chøc vµ
tiÕn hµnh kh¸c nhau nh»m rót ra m« h×nh vÒ ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn.
2. Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸.
Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ lµ ph¬ng ph¸p khoa häc b»ng viÖc x©y dùng
m« h×nh cña ®èi tîng nghiªn cøu, sao cho viÖc nghiªn cøu m« h×nh cho ta
nh÷ng th«ng tin (vÒ thuéc tÝnh cÊu tróc, chøc n¨ng, c¬ chÕ vËn hµnh...) t¬ng
tù ®èi tîng nghiªn cøu ®ã.
C¬ së l«gÝc häc cña ph¬ng ph¸p m«p h×nh ho¸ lµ phÐp lo¹i suy. Ph¬ng
ph¸p m« h×nh ho¸ sao cho phÐp tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn nh÷ng m« h×nh
(vËt chÊt hay ý niÖm) do ngêi nghiªn cøu t¹o ra (lín h¬n, b»ng hoÆc nhá
h¬n ®èi tîng thùc) ®Ó thay thÕ viÖc nghiªn cøu ®èi tîng thùc. §iÒu nµy
thêng xÈy ra khi ngêi nghiªn cøu kh«ng thÓ hoÆc rÊt khã nghiªn cøu ®èi
tîng trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ.
53
Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ xem xÐt ®èi tîng nghiªn cøu nh mét hÖ
thèng (tæng thÕ), song t¸ch ra tõ hÖ thèng c¸c mèi quan hÖ, liªn hÖ cã quy
luËt trong thùc tÕ nghiªn cøu, ph¶n ¸nh ®îc c¸c mèi quan hÖ, liªn hÖ ®ã cña
c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thèng, ®ã lµ sù trõu tîng hãa hÖ thèng thùc.
Dïng ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ xem xÐt ®èi tîng nghiªn cøu dù b¸o, dù
®o¸n, ®¸nh gi¸ c¸c ®éng t¸c cña biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn, qu¶n lý hÖ thèng.
Ph¬ng ph¸p hép ®en ®îc xem lµ ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ chøc n¨ng.
Trong ph¬ng ph¸p nµy, ngêi ta ®· tr×nh xuÊt chøc n¨ng cña hÖ, cßn
chøc n¨ng cña hÖ ®îc m« h×nh ho¸ b»ng chiÕc hép ®en cho biÕt mèi quan
hÖ ®Çu ra vµ ®Çu vµo cña hÖ.
T¸c
®éng
HÖ – chiÕc
hép ®en
Ph¶n øng
Ra Y
Vµo
X
H×nh 6. Ph¬ng ph¸p m« h×nh ho¸ chøc n¨ng
Mét c¸ch gÇn ®óng ta cã mét hµm ph©n tÝch chøc n¨ng.
Y = f(X)
Ch¼ng h¹n ngêi ta xem ti vi kh«ng cÇn biÕt cÊu tróc cña ti vi mµ chØ chó
ý ®Õn ®éng t¸c: bËt c«ng t¾c ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh c¸c nót......
d. Ph¬ng ph¸p s¬ ®å.
1. S¬ ®å (graph)
Sù ph¸t triÓn lý thuyÕt s¬ ®å ®îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1763, lÇn ®Çu tiÒn ®îc
®a ra bëi nhµ to¸n häc §an M¹ch ¥le.
S¬ ®å (graph) lµ dông cô to¸n häc ®îc sö dông réng r·i trong c¸c lÜnh
vùc khoa häc nh: kinh tÕ häc, sinh häc, t©m lý häc, gi¸o dôc häc. Ngµy nay
54
trong thiÕt kÕ ®ù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi , trong x©y dùng c¬ b¶n, trong
nghiªn cøu khoa häc th× graph lµ mét trî thñ tuyÖt vêi.
-
§Þnh nghÜa Graph
Graph lµ mét tËp hîp kh«ng ræng ( # ) E lµ nh÷ng yÕu tè gäi lµ ®Ønh vµ tËp
hîp A nh÷ng yÕu tè gäi lµ c¹nh (hay cung). Mçi yÕu tè cña A lµ mét cÆp
(kh«ng hoÆc xÕp theo thø tù) nh÷ng yÕu tè râ rÖt cña E.
KÝ hiÖu b»ng tËp hîp: G (E,A)
Trong ®ã:
E lµ tËp hîp ®Ønh
A lµ tËp hîp c¹nh
Cã 2 lo¹i graph:
Graph v« híng: nh÷ng yÕu tè cña E kh«ng s¾p xÕp theo thø tù.
Graph cã híng: nh÷ng yÕu tè cña E xÕp theo thø tù.
-
BiÓu diÔn b»ng h×nh häc:
Graph v« híng
Graph cã híng:
o
O
Graph nhiÒu ®Ønh:
NÕu c¸c ®Ønh biÖt lËp gäi lµ Zª r« hay s¬ ®å kh«ng liªn kÕt.
Graph ®èi xøng:
55
Graph c©y:
Graph m¹ng : lµ mét d¹ng phøc hîp th«ng tin cña c¸c ho¹t ®éng t¬ng t¸c
nhau ®îc biÓu diÔn díi d¹ng mét s¬ ®å ®Þnh híng h÷u h¹ng trªn ®ã ph¶n
¸nh mèi quan hÖ c¸c ho¹t ®éng cña mét qu¸ tr×nh nµo ®ã.
-
T¸c dông cña graph.
+ Graph cã u thÕ tuyÖt ®èi trong viÖc m« h×nh ho¸ cÊu tróc sù vËt, c¸c
ho¹t ®éng ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín. Graph cho
phÐp h×nh dung mét c¸ch trùc quan c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè trong
cÊu tróc cña mét sù vËt hay mét ho¹t ®éng mµ kh«ng quan t©m ®Õn kÝch
thíc thùc hay tØ lÖ cña chóng.
Trong nghiªn cøu khoa häc (®Æc biÖt xö lý c¸c th«ng tin ®Þnh tÝnh), nhËn
d¹ng chuÈn x¸c mèi liªn hÖ b¶n chÊt gi÷a c¸c sù kiÖn sÏ gióp ngêi nghiªn
cøu m« t¶ díi d¹ng s¬ ®å:
S¬ ®å nèi tiÕp: m« t¶ mèi liªn hÖ kÕ tôc
O
O
O
S¬ ®å song song: m« t¶ mèi liªn hÖ ®¬ng thêi.
56
O
O
O
S¬ ®å hæn hîp: m« t¶ mèi quan hÖ c¶ kÕ tôc lÉn ®¬ng thêi.
O
O
O
S¬ ®å c¸c liªn hÖ t¬ng t¸c: m« t¶ mèi liªn hÖ qua l¹i.
O
O
O
S¬ ®å hÖ thèng ®iÒu khiÓn: m« t¶ hÖ thèng ®iÒu khiÓn, trong ®ã cã chñ thÓ
®iÒu khiÓn, ®èi tîng bÞ ®iÒu khiÓn, lÖch ®iÒu khiÓn vµ th«ng tin ph¶n håi vÒ
kÕt qu¶.
S¬ ®å h×nh c©y: m« t¶ hÖ thèng ph©n ®¼ng. VÝ dô c©y môc tiªu nghiªn cøu.
+ Graph cã kh¶ n¨ng diÔn ®¹t thµnh c«ng hai mÆt tÜnh vµ ®éng cña ho¹t
®éng: nã cho phÐp quy ho¹ch c¸c ho¹t ®éng phøc t¹p, dùng nªn s¬ ®å cÊu
tróc l«gÝc cña ho¹t ®éng trong ®ã diÔn t¶ hÖ thèng c¸c nhiÖm vô vµ môc tiªu
ho¹t ®éng, c¸c c«ng ®o¹n triÓn khai, ®i theo c¸c con ®êng (l«gÝc thùc hiÖn)
kh¸c nhau tõ lóc khëi ®Çu ®Õn lóc kÕt thóc ho¹t ®éng.
+ Graph cßn cho phÐp ®Ò xuÊt nhiÒu ph¬ng ¸n kh¸c nhau cho cïng mét
ho¹t ®éng.
2.
Ph¬ng ph¸p s¬ ®å
Ph¬ng ph¸p s¬ ®å lµ ph¬ng ph¸p khoa häc sö dông s¬ ®å ®Ó m« t¶ sù
vËt, ho¹t ®éng, cho phÐp h×nh dung mét c¸ch trùc quan c¸c mèi liªn hÖ gi÷a
c¸c yÕu tè trong cÊu tróc cña sù vËt, cÊu tróc logÝc cña qu¸ tr×nh triÓn khai
57
ho¹t ®éng (tøc con ®êng tõ lóc b¾t ®Çu ®Õn khi kÕt thóc ho¹t ®éng) gióp con
ngêi quy ho¹ch tèi u, ®iÒu khiÓn tèi u c¸c ho¹t ®éng.
-
Ngµy nay graph ®îc xem nh mét ph¬ng ph¸p khoa häc ®Æc biÖt lµ
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc h÷u nghiÖm.
Víi nh÷ng øng dông quan träng vµ phæ biÕn lý thuyÕt graph vµo thùc tiÔn
nh:
+ HÖ th«ng PERT – Progam. Evaluation and Review Technique (kÜ thuËt
®¸nh gi¸ vµ kiÓm tra c¸c ch¬ng tr×nh). HÖ nµy gäi lµ hÖ tiÒm n¨ng – giai
®o¹n (sinh ra ë Mi n¨m 1958 cã liªn quan ®Õn viÖc hoµn thiÖn tªn löa
Polaris)
+ Ph¬ng ph¸p tiÒm n¨ng: MP – Methode despoteniels (sinh ra ë Ph¸p
n¨m 1958).
+ Ph¬ng ph¸p ®êng g¨ng (con ®êng tíi h¹n): CMP – Critical Path
Methods – chÝnh lµ tiÕp cËn PERT theo nghÜa hÑp...., cã thÓ nªu lªn nh÷ng
u ®iÓm cô thÓ næi bËt ho¹t ®éng tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p (trong ®ã c¶ ho¹t
®éng nghiªn cøu khoa häc) b»ng s¬ ®å graph.
+ M« h×nh ho¸ cÊu tróc cña quy tr×nh ho¹t ®éng thµnh hÖ thèng vµ nh÷ng
nhiÖm vô, môc tiªu, c¸c c«ng ®o¹n thùc hiÖn cïng víi nh÷ng yªu cÇu chÆt
chÏ.
+ M« h×nh ho¸ l«gÝc triÓn khai ho¹t ®éng tøc lµ con ®êng ho¹t ®éng tõ
®iÓm b¾t ®Çu ®Õn khi kÕt thóc víi nh÷ng con ®êng ph©n nh¸nh cña nã.
+ TÝnh to¸n ®îc con ®êng tíi h¹n vµ thêi lîng tèi ®a hoµn thµnh mét
ho¹t ®éng (®Ò ¸n).
TÊt c¶ kh¶ n¨ng trªn gióp ngêi nghiªn cøu cã thÓ quy ho¹ch tèi u vµ tõ
®ã cã thÓ ®iÒu khiÓn tèi u ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc cña m×nh dï phøc
t¹p hay cã quy m« nh thÕ nµo.
e.
Ph¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt (ph¬ng ph¸p ®Ò xuÊt vµ kiÓm chøng gi¶
thuyÕt).
58
Ph¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®èi tîng b»ng c¸ch dù
do¸n b¶n chÊt cña ®èi tîng vµ t×m ra c¸ch chøng minh c¸c dù ®o¸n ®ã.
Ph¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt cã hai chøc n¨ng: dù b¸o vµ dÉn ®êng, nã ®ãng
vai trß lµ mét ph¬ng ph¸p nhËn thøc, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc.
-
Trong nghiªn cøu khoa häc khi ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò khoa häc, ngêi
nghiªn cøu thêng so s¸nh hiÖn tîng cha biÕt víi hiÖn tîng ®· biÕt, tri
thøc cò víi tri thøc tëng tîng s¸ng t¹o mµ h×nh dung ra c¸i cÇn t×m. §ã
chinh lµ thao t¸c x©y dùng gi¶ thuyÕt. ChØ khi nµo xuÊt hiÖn ®îc gi¶ thuyÕt
th× c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc míi thùc sù
-
B¾t ®Çu.
+ Chøng minh trùc tiÕp: Lµ phÐp chøng minh dùa vµo c¸c luËn chøng chÝnh
x¸c vµ c¸c quy t¾c suy luËn rót ra tÝnh chÝnh x¸c cña chñ ®Ò. Nãi c¸ch kh¸c:
chøng minh trùc tiÕp lµ phÐp chøng minh trong ®ã tÝnh chÝnh x¸c cña gi¶
thuyÕt ®îc rót ra mét c¸ch trùc tiÕp tõ tÝnh chÝnh x¸c cña tÊt c¶ c¸c luËn
chøng.
+ Chøng minh gi¸n tiÕp: lµ phÐp chøng minh kh¼ng ®Þnh r»ng ph¶n luËn ®Ò
phi chÝnh x¸c (gi¶ dèi) vµ tõ ®ã rót ra kÕt luËn luËn ®Ò chÝnh x¸c. Nãi c¸ch
kh¸c chøng minh gi¸n tiÕp lµ phÐp chøng minh trong ®ã tÝnh chÝnh x¸c cña
luËn ®Ò ®îc chøng minh b»ng tÝnh phi chÝnh x¸c cña ph¶n ®Ò.
Víi t c¸ch lµ mét ph¬ng ph¸p biÖn luËn, ph¬ng ph¸p gi¶ thuyÕt ®îc sö
dông nh mét thö nghiÖm cña t duy, thu nghiÖm thiÕt kÕ c¸c hµnh ®éng lý
thuyÕt, trong ®ã suy diÔn ®Ó rót ra kÕt luËn chÝnh x¸c tõ gi¶ thuyÕt lµ mét
thao t¸c logÝc quan träng cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc.
g.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu b»ng c¸ch t×m
nguån gèc ph¸t sinh (nguån gèc xuÊt xø, hoµn c¶nh n¶y sinh), qu¸ tr×ng ph¸t
triÓn vµ biÕn ho¸ (®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh, kh«ng gian, thêi gian,.....cã ¶nh
hëng) ®Ó ph¸t hiÖn b¶n chÊt vµ quy luËt vËn ®éng cña ®èi tîng.
59
- Xem thêm -