Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹i
B¶ng hÖ thèng c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i ®· häc ë líp 9
TT
1
2
3
4
a
Tªn ®o¹n
trÝch
ChuyÖn ngêi
con g¸i Nam
X¬ng
16 trong 20
truyÖn truyÒn
kú m¹n lôc.
Mîn
cèt
truyÖn
“Vî
chµng Tr¬ng”
ChuyÖn cò
trong phñ
chóa TrÞnh
ViÕt kho¶ng
®Çu
®êi
NguyÔn (®Çu
TK XIX)
Håi thø 14
cña Hoµng Lª
nhÊt thèng trÝ
Ph¶n ¸nh giai
®o¹n lÞch sö
®Çy biÕn ®éng
cña XHPKVN
cuèi TK XVIII
Néi dung chñ yÕu
NghÖ thuËt chñ yÕu
- Kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp t©m
hån truyÒn thèng cña
ngêi phô n÷ ViÖt Nam.
- NiÒm c¶m th¬ng sè
phËn bi kÞch cña hä díi
chÕ ®é phong kiÕn.
- TruyÖn truyÒn kú
viÕt b»ng ch÷ H¸n.
- KÕt hîp nh÷ng yÕu
tè hiÖn thùc vµ yÕu tè
kú ¶o, hoang ®êng
víi c¸ch kÓ chuyÖn,
x©y dùng nh©n vËt rÊt
thµnh c«ng.
Ph¹m §×nh §êi sèng xa hoa v« ®é
cña bän vua chóa, quan
Hæ (TL 18)
l¹i phogn kiÕn thêi vua
Lª, chóa TrÞnh suy tµn
Tuú bót ch÷ H¸n, ghi
chÐp theo c¶m høng
sù viÖc, c©u chuyÖn
con ngêi ®¬ng thêi
mét c¸ch cô thÓ,
ch©n thùc, sinh ®éng.
- H×nh ¶nh anh hïng d©n
téc
Quang
Trung
NguyÔn HuÖ víi chiÕn
c«ng thÇn tèc vÜ ®¹i ®¹i
ph¸ qu©n Thanh mïa
xu©n 1789.
- Sù th¶m h¹i cña qu©n
tíng T«n SÜ NghÞ vµ sè
phËn bi ®¸t cña vua t«i
Lª Chiªu Thèng ph¶n níc h¹i d©n.
TruyÖn KiÒu NguyÔn Du Cuéc ®êi vµ tÝnh c¸ch
§Çu TK XIX. (TK 18-19)
NguyÔn Du, vai trß vµ vÞ
Mîn
cèt
trÝ cña «ng trong lÞch sö
truyÖn
Kim
v¨n häc ViÖt Nam.
V©n KiÒu cña
Trung Quèc
- TiÓu thuyÕt lÞch sö
ch¬ng håi viÕt b»ng
ch÷ H¸n.
- C¸ch kÓ chuyÖn
nhanh gän, chän läc
sù viÖc, kh¾c ho¹
nh©n vËt chñ yÕu qua
hµnh ®éng vµ lêi nãi.
ChÞ em Thuý
KiÒu
Tªn t¸c gi¶
NguyÔn D÷
(TK16)
Ng« Gia V¨n
Ph¸i
(Ng«
Th× ChÝ, Ng«
Th× Du TK
18)
NguyÔn Du Tr©n träng ngîi ca vÎ
®Ñp cña chÞ em Thuý
(TK 18-19)
KiÒu. VÎ ®Ñp toµn bÝch
cña nh÷ng thiÕu n÷
phong kiÕn. Qua ®ã dù
c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa
b¹c mÖnh.
- ThÓ hiÖn c¶m høng
nh©n v¨n v¨n NguyÔn
1
- Giíi thiÖu t¸c gi¶,
t¸c phÈm. TruyÖn th¬
N«m, lôc b¸t.
- Tãm t¾t néi dung
cèt chuyÖn, s¬ lîc
gi¸ trÞ néi dung vµ
nghÖ thuËt (SGK)
NghÖ thuËt íc lÖ cæ
®iÓn lÊy thiªn nhiªn
lµm chuÈn mùc ®Ó t¶
vÎ ®Ñp con ngêi.
Kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n
dung chÞ em Thuý
KiÒu.
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
b
c
d
5
Du
Bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ T¶ c¶nh thiªn nhiªn
héi mïa xu©n t¬i ®Ñp, b»ng nh÷ng tõ ng÷,
trong s¸ng.
h×nh ¶nh giµu chÊt
t¹o h×nh.
KiÒu ë lÇu
NguyÔn Du C¶nh ngé c« ®¬n buån - Miªu t¶ néi t©m
Ngng BÝch
(TK 18-19) tñi vµ tÊm lßng thuû nh©n vËt thµnh c«ng
chung, hiÕu th¶o rÊt nhÊt.
®¸ng th¬ng, ®¸ng tr©n - Bót ph¸p t¶ c¶nh
träng cña Thuý KiÒu
ngô t×nh tuyÖt bót.
thuËt
kÓ
M· Gi¸m
NguyÔn Du - Bãc trÇn b¶n chÊt con NghÖ
Sinh mua
(TK 18-19) bu«n xÊu xa, ®ª tiÖn cña chuyÖn kÕt hîp víi
M· Gi¸m Sinh.
miªu t¶ ngo¹i h×nh,
KiÒu
- Hoµn c¶nh ®¸ng th¬ng cö chØ vµ ng«n ng÷
cña Thuý KiÒu trong ®èi tho¹i ®Ó kh¾c ho¹
c¬n gia biÕn.
tÝnh c¸ch nh©n vËt
- Tè c¸o x· héi phong (M· Gi¸m Sinh).
kiÕn, chµ ®¹p lªn s¾c tµi,
nh©n phÈm cña ngêi phô
n÷.
Lôc V©n Tiªn NguyÔn §×nh - Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi, sù - Lµ truyÒn th¬ N«m,
nghiÖp, vai trß cña mét trong nh÷ng t¸c
cøu KiÒu
ChiÓu
NguyÔn §×nh ChiÓu phÈm xuÊt s¾c cña
NguyÖt Nga
(TK19)
trong lÞch sö v¨n häc N§C ®îc lu truyÒn
VN.
réng r·i trong nh©n
- Tãm t¾t cèt chuyÖn d©n.
LVT.
- NghÖ thuËt kÓ
- Kh¸t väng hµnh ®¹o chuyÖn, miªu t¶ rÊt
gióp ®êi sèng cña t¸c gi¶n dÞ, méc m¹c,
gi¶, kh¾c ho¹ nh÷ng giµu mµu s¾c Nam
phÈm chÊt ®Ñp ®Ï cña Bé.
hai nh©n vËt : LVT tµi
ba, dòng c¶m, träng
nghÜa, khinh tµi ; KNN
hiÒn hËu, nÕt na, ©n t×nh.
Lôc V©n Tiªn NguyÔn §×nh - Sù ®èi lËp gi÷a thiÖn vµ - NghÖ thuËt kÓ
gÆp n¹n
ChiÓu (TK ¸c, gi÷a nh©n c¸ch cao chuyÖn kÕt hîp víi t¶
c¶ vµ nh÷ng toan tÝnh nh©n vËt qua hµnh
19)
thÊp hÌn.
®éng, ng«n ng÷, lêi
- Th¸i ®é, t×nh c¶m vµ th¬ giµu c¶m xóc,
lßng tin cña t¸c gi¶ ®èi b×nh dÞ, d©n d·, giµu
víi nh©n d©n lao ®éng.
mµu s¾c Nam Bé.
C¶nh ngµy
xu©n
NguyÔn Du
(TK 18-19)
2
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng
(TrÝch “TruyÒn kú m¹n lôc” - NguyÔn D÷)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- NguyÔn D÷ (cha râ n¨m sinh, n¨m mÊt), quª ë H¶i D¬ng.
- NguyÔn D÷ sèng vµo nöa ®Çu thÕ kû XVI, lµ thêi kú TriÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t
®Çu khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn lùc, g©y
ra nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi.
- ¤ng häc réng, tµi cao nhng chØ lµm quan mét n¨m råi c¸o vÒ, sèng Èn dËt ë vïng
nói Thanh Ho¸. §ã lµ c¸ch ph¶n kh¸ng cña nhiÒu tri thøc t©m huyÕt ®¬ng thêi.
II. T¸c phÈm:
1. XuÊt xø: “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” lµ truyÖn thø 16 trong sè 20 truyÖn
n»m trong t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ “TruyÒn kú m¹n lôc”. TruyÖn cã
nguån gèc tõ mét truyÖn cæ d©n gian trong kho tµng cæ tÝch ViÖt Nam “Vî chµng Tr¬ng”.
2. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn kú m¹n lôc (ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng truyÖn kú l¹ vÉn
®îc lu truyÒn). ViÕt b»ng ch÷ H¸n.
3. Chñ ®Ò: Qua c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi vµ c¸i chÕt th¬ng t©m cña Vò N¬ng,
“ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” thÓ hiÖn niÒm th¬ng c¶m ®èi víi sè phËn oan
nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña nh÷ng phô n÷ ViÖt Nam díi chÕ ®é
phong kiÕn.
4. Tãm t¾t: Vò ThÞ ThiÕt (Vò N¬ng) lµ ngêi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh. Chång
nµng lµ Tr¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh sau khi cíi Ýt l©u. Nµng ë nhµ, mét m×nh võa nu«i con
nhá võa ch¨m sãc mÑ chång ®au èm råi lµm ma chu ®¸o khi bµ mÊt. Tr¬ng Sinh trë
vÒ, nghe lêi con, nghi vî thÊt tiÕt nªn ®¸nh ®uæi ®i. Vò N¬ng uÊt øc gieo m×nh xuèng
s«ng Hoµng Giang tù vÉn, ®îc thÇn Rïa Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cøu. Sau ®ã Tr¬ng
Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Ýt l©u sau, Vò N¬ng gÆp Phan Lang, ngêi cïng lµng chÕt ®uèi
®îc Linh Phi cøu. Khi Lang trë vÒ, Vò N¬ng nhê göi chiÕc hoa vµng nh¾n chµng Tr¬ng lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Tr¬ng Sinh nghe theo, Vò N¬ng Èn hiÖn gi÷a dßng, nãi
väng vµo bê lêi t¹ tõ råi biÕn mÊt.
5. Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1:… cña m×nh: Cuéc h«n nh©n gi÷a Tr¬ng Sinh vµ Vò N¬ng, sù xa c¸ch
v× chiÕn tranh vµ phÈm h¹nh cña nµng trong thêi gian xa c¸ch.
- §o¹n 2: … qua råi: Nçi oan khuÊt vµ c¸i chÕt bi th¶m cña Vò N¬ng.
- §o¹n 3: Cßn l¹i: Cuéc gÆp gì gi÷a Vò N¬ng vµ Phan Lang trong ®éi Linh Phi.
Vò N¬ng ®îc gi¶i oan.
III. Gi¸ trÞ néi dung cña t¸c phÈm: (Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c)
1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:
- ChuyÖn ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi phong kiÕn bÊt c«ng víi chÕ ®é nam quyÒn,
chµ ®¹p sè phËn ngêi phô n÷ (§¹i diÖn lµ nh©n vËt Tr¬ng Sinh).
- Ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi chñ yÕu qua sè phËn phô n÷: chÞu nhiÒu oan khuÊt vµ
bÕ t¾c.
- Ph¶n ¸nh x· héi phong kiÕn víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi nghÜa lµm cho cuéc
sèng cña ngêi d©n cµng r¬i vµo bÕ t¾c.
2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:
a. Ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam th«ng qua nh©n vËt
Vò N¬ng
3
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
T¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt Vò N¬ng vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau ®Ó béc lé ®êi sèng
vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.
Ngay tõ ®Çu, nµng ®· ®îc giíi thiÖu lµ “tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na, l¹i thªm t dung tèt
®Ñp”. Chµng Tr¬ng còng bëi mÕn c¸i dung h¹nh Êy, nªn míi xin víi mÑ tr¨m l¹ng
vµng cíi vÒ.
C¶nh 1: Trong cuéc sèng vî chång b×nh thêng, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐp
nªn dï chång nµng ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc nhng gia ®×nh cha tõng
ph¶i bÊt hoµ.
C¶nh 2: Khi tiÔn chång ®i, Vò N¬ng rãt chÐn rîu ®Çy, dÆn dß chång nh÷ng lêi
t×nh nghÜa ®»m th¾m. Nµng “ch¼ng d¸m mong” vinh hiÓn mµ chØ cÇu cho chång “khi
vÒ mang theo ®îc hai ch÷ b×nh yªn, thÕ lµ ®ñ råi”. Vò N¬ng còng th«ng c¶m cho
nh÷ng nçi gian lao, vÊt v¶ mµ chång sÏ ph¶i chÞu ®ùng. Vµ xóc ®éng nhÊt lµ nh÷ng lêi
t©m t×nh vÒ nçi nhí nhung, tr«ng chê kh¾c kho¶i cña m×nh khi xa chång. Nh÷ng lêi
v¨n tõng nhÞp, tõng nhÞp biÒn ngÉu nh nhÞp ®Ëp tr¸i tim nµng - tr¸i tim cña ngêi vî trÎ
kh¸t khao yªu th¬ng ®ang thæn thøc lo ©u cho chång. Nh÷ng lêi ®so thÊm vµo lßng
ngêi, khiÕn ai ai còng xóc ®éng øa hai hµng lÖ.
C¶nh 3: Råi ®Õn khi xa chång, nµng cµng chøng tá vµ béc lé nhiÒu phÈm chÊt
®¸ng quý. Tríc hÕt, nµng lµ ngêi vî hÕt mùc chung thuû víi chång. Nçi buån nhí
chång vß vâ, kÐo dµi qua n¨m th¸ng. Mçi khi thÊy “bím lîn ®Çy vên” – c¶nh vui
mïa xu©n hay “m©y che kÝn nói” – c¶nh buån mïa ®«ng, nµng l¹i chÆn “nçi buån
gãc bÓ ch©n trêi nhí ngêi ®i xa. §ång thêi, nµng lµ ngêi mÑ hiÒn, hÕt lßng nu«i d¹y,
ch¨m sãc, bï ®¾p cho ®øa con trai nhá sù thiÕu v¾ng t×nh cha. B»ng chøng chÝnh lµ
chiÕc bãng ë phÇn sau c©u chuyÖn mµ nµng vÉn b¶o ®ã lµ cha §¶n. Cuèi cïng, Vò N¬ng cßn béc lé ®øc tÝnh hiÕu th¶o cña ngêi con d©u, tËn t×nh ch¨m sãc mÑ chång giµ
yÕu, èm ®au. Nµng lo ch¹y ch÷a thuèc thang cho mÑ qua khái, thµnh t©m lÔ b¸i thÇn
phËt, bëi yÕu tè t©m linh ®èi víi ngêi xa lµ rÊt quan träng. Nµng lóc nµo còng dÞu
dµng, “lÊy lêi ngät ngµo kh«n khÐo, khuyªn l¬n”. Lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña bµ mÑ
chång ®· ®¸nh gi¸ cao c«ng lao cña Vò N¬ng ®èi víi gia ®×nh: “Xanh kia quyÕt ch¼ng
phô con, còng nh con ®· ch¼ng phô mÑ”. Th«ng thêng, nhÊt lµ trong x· héi cò, mèi
quan hÖ mÑ chång – con d©u lµ mèi quan hÖ c¨ng th¼ng, phøc t¹p. Nhng tríc ngêi
con d©u hÕt mùc hiÒn th¶o nh Vò N¬ng th× bµ mÑ Tr¬ng Sinh kh«ng thÓ kh«ng yªu
mÕn. Khi bµ mÊt, Vò N¬ng ®· “hÕt lêi th¬ng xãt, phµm viÖc ma chay tÕ lÔ, lo liÖu nh
®èi víi cha mÑ ®Î m×nh”. Cã thÓ nãi, cuéc ®êi Vò N¬ng tuy ng¾n ngñi nhng nµng ®·
lµm trßn bæn phËn cña ngêi phô n÷: mét ngêi vî thuû chung, mét ngêi mÑ th¬ng con,
mét ngêi d©u hiÕu th¶o. ë bÊt kú mét c¬ng vÞ nµo, nµng còng lµm rÊt hoµn h¶o.
C¶nh 4: Khi bÞ chång nghi oan, nµng ®· t×m mäi c¸ch ®Ó xo¸ bá ngê vùc trong
lßng Tr¬ng Sinh.
+ ë lêi nãi ®Çu tiªn, nµng nãi ®Õn th©n phËn m×nh, t×nh nghÜa vî chång vµ kh¼ng
®Þnh tÊm lßng chung thuû trong tr¾ng cña m×nh. CÇu xin chång ®õng nghi oan, nghÜa
lµ nµng ®· cè g¾ng hµn g¾n, cøu v·n h¹nh phóc gia ®×nh ®ang cã nguy c¬ tan vì.
+ ë lêi nãi thø hai trong t©m tr¹ng “bÊt ®¾c dÜ”, Vò N¬ng bµy tá nçi thÊt väng khi
kh«ng hiÓu v× sao bÞ ®èi xö tµn nhÉn, bÊt c«ng, kh«ng cã quyÒn tù b¶o vÖ m×nh, thËm
chÝ kh«ng cã quyÒn ®îc b¶o vÖ bëi nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh minh cña hµng xãm
l¸ng giÒng. Ngêi phô n÷ cña gia ®×nh ®· mÊt ®i h¹nh phóc gia ®×nh, “thó vui nghi gia
nghi thÊt”. T×nh c¶m ®¬n chiÕc thuû chung nµng dµnh cho chång ®· bÞ phñ nhËn
kh«ng th¬ng tiÕc. Giê ®©y “b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh ma tan, sen rò trong ao, liÔu
tµn tríc giã, khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn, níc th¼m buån
4
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
xa”, c¶ nçi nhí chê chång mµ ho¸ ®¸ tríc ®©y còng kh«ng cßn. VËy th× cuéc ®êi cßn
g× ý nghÜa n÷a ®èi víi ngêi vî trÎ khao kh¸t yªu th¬ng Êy?
+ Ch¼ng cßn g× c¶, chØ cã nçi thÊt väng tét cïng, ®au ®ín ª chÒ bëi cuéc h«n nh©n
®· kh«ng cßn c¸ch nµo hµn g¾n næi, mµ nµng th× ph¶i chÞu oan khuÊt tµy trêi. BÞ dån
®Õn bíc ®êng cïng, sau mäi cè g¾ng kh«ng thµnh, Vò N¬ng chØ cßn biÕt mîn dßng níc Hoµng Giang ®Ó röa nçi oan nhôc. Nµng ®· t¾m géi chay s¹ch mong dßng níc m¸t
lµm dÞu ®i tøc giËn trong lßng, khiÕn nµng suy nghÜ tØnh t¸o h¬n ®Ó kh«ng hµnh ®éng
bång bét. Nhng nµng vÉn kh«ng thay ®æi quyÕt ®Þnh ban ®Çu, bëi ch¼ng cßn con ®êng
nµo kh¸c cho ngêi phô n÷ bÊt h¹nh nµy. Lêi than cña nµng tríc trêi cao s«ng th¼m lµ
lêi nguyÖn xin thÇn s«ng chøng gi¸m cho nçi oan khuÊt còng nh ®øc h¹nh cña nµng.
Hµnh ®éng trÉm m×nh lµ hµnh ®éng quyÕt liÖt cuèi cïng, chÊt chøa nçi tuyÖt väng
®¾ng cay nhng còng ®i theo sù chØ ®¹o cña lý trÝ.
+ §îc c¸c tiªn n÷ cøu, nµng sèng díi thuû cung vµ ®îc ®èi xö t×nh nghÜa. Nµng hÕt
søc c¶m kÝch ¬n cøu m¹ng cña Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cung níc. Nhng nµng vÉn
kh«ng ngu«i nçi nhí cuéc sèng trÇn thÕ – cuéc sèng nghiÖt ng· ®· ®Èy nµng ®Õn c¸i
chÕt. Vò N¬ng vÉn lµ ngêi vî yªu chång, ngêi mÑ th¬ng con, vÉn nÆng lßng nhung
nhí quª h¬ng, mé phÇn cha mÑ, ®ång thêi vÉn khao kh¸t ®îc tr¶ l¹i danh dù. Bëi vËy
mµ nµng ®· hiÖn vÒ khi Tr¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan. ThÕ nhng “c¶m ¬n ®øc cña Linh
Phi, ®· thÒ sèng chÕt còng kh«ng bá”, Vò N¬ng kh«ng quay trë vÒ trÇn gian n÷a.
Tãm l¹i: Vò N¬ng lµ mét ngêi phô n÷ xinh ®Ñp, nÕt na, hiÒn thôc l¹i ®¶m ®ang,
th¸o v¸t, thê kÝnh mÑ chång rÊt mùc hiÕu th¶o, mét d¹ thuû chung víi chång, hÕt lßng
vun ®¾p cho h¹nh phóc gia ®×nh. Nµng lµ ngêi phô n÷ hoµn h¶o, lý tëng cña mäi gia
®×nh, lµ khu«n vµng thíc ngäc cña mäi ngêi phô n÷. Ngêi nh nµng xøng ®¸ng ®îc hëng h¹nh phóc trän vÑn, vËy mµ l¹i ph¶i chÕt oan uæng, ®au ®ín.
b. V× sao Vò N¬ng ph¶i chÕt oan khuÊt? Tõ ®ã em c¶m nhËn ®îc ®iÒu g× vÒ th©n
phËn ngêi phô n÷ díi chÕ ®é phong kiÕn?
Nh÷ng duyªn cí khiÕn cho mét ngêi phô n÷ ®øc h¹nh nh Vò N¬ng kh«ng thÓ sèng
mµ ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng:
- Nguyªn nh©n trùc tiÕp: do lêi nãi ng©y th¬ cña bÐ §¶n. §ªm ®ªm, ngåi buån díi ngän ®Ìn khuya, Vò N¬ng thêng “trá bãng m×nh mµ b¶o lµ cha §¶n”. VËy nªn §¶n
míi ngé nhËn ®ã lµ cha m×nh, khi ngêi cha thËt chë vÒ th× kh«ng chÞu nhËn vµ cßn v«
t×nh ®a ra nh÷ng th«ng tin khiÕn mÑ bÞ oan.
- Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp:
+ Do ngêi chång ®a nghi, hay ghen. Ngay tõ ®Çu, Tr¬ng Sinh ®· ®îc giíi thiÖu lµ
ngêi “®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc”, l¹i thªm “kh«ng cã häc”. §ã chÝnh lµ
mÇm mèng cña bi kÞch sau nµy khi cã biÕn cè x¶y ra. BiÕn cè ®ã lµ viÖc Tr¬ng Sinh
ph¶i ®i lÝnh xa nhµ, khi vÒ mÑ ®· mÊt. Mang t©m tr¹ng buån khæ, chµng bÕ ®øa con
lªn ba ®i th¨m mé mÑ, ®øa trÎ l¹i quÊy khãc kh«ng chÞu nhËn cha. Lêi nãi ng©y th¬
cña ®øa trÎ lµm ®au lßng chµng: “¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i ? ¤ng l¹i biÕt
nãi, chø kh«ng nh cha t«i tríc kia, chØ nÝn thin thÝt” Tr¬ng Sinh g¹n hái ®øa bÐ l¹i ®a
thªm nh÷ng th«ng tin gay cÊn, ®¸ng nghi: “Cã mét ngêi ®µn «ng ®ªm nµo còng ®Õn”
(hµnh ®éng lÐn lót che m¾t thiªn h¹), “mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶ng ngåi còng ngåi”
(hai ngêi rÊt quÊn quýt nhau), “ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶” (ngêi nµy kh«ng muèn sù
cã mÆt cña ®øa bÐ). Nh÷ng lêi nãi thËt thµ cña con ®· lµm thæi bïng lªn ngän löa
ghen tu«ng trong lßng Tr¬ng Sinh.
+ Do c¸ch c xö hå ®å, th¸i ®é phò phµng, th« b¹o cña Tr¬ng Sinh. Lµ kÎ kh«ng
cã häc, l¹i bÞ ghen tu«ng lµm cho mê m¾t, Tr¬ng Sinh kh«ng ®ñ b×nh tÜnh, s¸ng suèt
5
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
®Ó ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu phi lý trong lêi nãi con trÎ. Con ngêi ®éc ®o¸n Êy ®· véi vµng
kÕt luËn, “®inh ninh lµ vî h”. Chµng bá ngoµi tai tÊt c¶ nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh
minh, thËm chÝ lµ van xin cña vî. Khi Vò N¬ng hái ai nãi th× l¹i giÊu kh«ng kÓ lêi
con. Ngay c¶ nh÷ng lêi bªnh vùc cña hä hµng, lµng xãm còng kh«ng thÓ cêi bá oan
khuÊt cho Vò N¬ng. Tr¬ng Sinh ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi ®Ó cøu v·n tÊn th¶m
kÞch, chØ biÕt la lªn cho h¶ giËn. Tr¬ng Sinh lóc Êy kh«ng cßn nghÜ ®Õn t×nh nghÜa vî
chång, còng ch¼ng quan t©m ®Õn c«ng lao to lín cña Vò N¬ng ®èi víi gia ®×nh, nhÊt
lµ gia ®×nh nhµ chång. Tõ ®©y cã thÓ thÊy Tr¬ng Sinh lµ con ®Î cña chÕ ®é nam quyÒn
bÊt c«ng, thiÕu lßng tin vµ thiÕu t×nh th¬ng, ngay c¶ víi ngêi th©n yªu nhÊt.
+ Do cuéc h«n nh©n kh«ng b×nh ®¼ng, Vò N¬ng chØ lµ “con nhµ kÎ khã”, cßn Tr¬ng Sinh lµ “con nhµ hµo phó”. Th¸i ®é tµn tÖ, rÎ róng cña Tr¬ng Sinh ®èi víi Vò N¬ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn quyÒn thÕ cña ngêi giµu ®èi víi ngêi nghÌo trong mét x·
héi mµ ®ång tiÒn ®· b¾t ®Çu lµm ®en b¹c thãi ®êi.
+ Do lÔ gi¸o hµ kh¾c, phô n÷ kh«ng cã quyÒn ®îc nãi, kh«ng cã quyÒn ®îc tù b¶o
vÖ m×nh. Trong lÔ gi¸o Êy, ch÷ trinh lµ ch÷ quan träng hµng ®Çu; ngêi phô n÷ khi ®·
bÞ mang tiÕng thÊt tiÕt víi chång th× sÏ bÞ c¶ x· héi h¾t hñi, chØ cßn mét con ®êng chÕt
®Ó tù gi¶i tho¸t.
+ Do chiÕn tranh phong kiÕn g©y nªn c¶nh sinh ly vµ còng gãp phÇn dÉn ®Õn
c¶nh tö biÖt. NÕu kh«ng cã chiÕn tranh, Tr¬ng Sinh kh«ng ph¶i ®i lÝnh th× Vò N¬ng ®·
kh«ng ph¶i chÞu nçi oan tµy trêi dÉn ®Õn c¸i chÕt th¬ng t©m nh vËy.
Tãm l¹i: Bi kÞch cña Vò N¬ng lµ mét lêi tè c¸o x· héi phong kiÕn xem träng
quyÒn uy cña kÎ giµu cã vµ cña ngêi ®µn «ng trong gia ®×nh, ®ång thêi bµy tá niÒm
c¶m th¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt cña ngêi phô n÷. Ngêi phô n÷ ®øc
h¹nh ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng ®îc bªnh vùc, trë che mµ l¹i cßn bÞ ®èi xö mét c¸ch
bÊt c«ng, v« lý; chØ v× lêi nãi th¬ ng©y cña ®øa trÎ vµ v× sù hå ®å, vò phu cña anh
chång hay ghen tu«ng mµ ®Õn nçi ph¶i kÕt liÔu cuéc ®êi m×nh.
IV. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
1. Mét sè nÐt nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng
- X©y dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, ®Æc biÖt lµ chi tiÕt chiÕc bãng. §©y lµ sù
kh¸i qu¸t ho¸ tÊm lßng, sù ngé nhËn vµ sù hiÓu lÇm cña tõng nh©n vËt. H×nh ¶nh nµy
hoµn thiÖn thªm vÎ ®Ñp nh©n c¸ch cña Vò N¬ng, ®ång thêi còng thÓ hiÖn râ nÐt h¬n
sè phËn bi kÞch cña Vò N¬ng nãi riªng vµ ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.
- NghÖ thuËt dùng truyÖn. DÉn d¾t t×nh huèng truyÖn hîp lý. Chi tiÕt chiÕc bãng lµ
®Çu mèi c©u chuyÖn l¹i chØ xuÊt hiÖn mét lÇn duy nhÊt ë cuèi truyÖn, t¹o sù bÊt ngê,
bµng hoµng cho ngêi ®äc vµ t¨ng tÝnh bi kÞch cho c©u chuyÖn.
- Cã nhiÒu sù s¸ng t¹o so víi cèt truyÖn cæ tÝch "Vî chµng Tr¬ng" b»ng c¸ch s¾p
xÕp thªm bít chi tiÕt mét c¸ch ®éc ®¸o.
- NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Nh©n vËt ®îc x©y dùng qua lêi nãi vµ hµnh ®éng.
C¸c lêi trÇn thuËt vµ ®èi tho¹i cña nh©n vËt sö dông nhiÒu h×nh ¶nh íc lÖ nhng vÉn
kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt néi t©m nh©n vËt.
- Sö dông yÕu tè truyÒn kú (kú ¶o) lµm næi bËt gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm. YÕu
tè kú ¶o, hoang ®êng lµm c©u chuyÖn võa thùc võa m¬, võa cã hËu võa kh«ng cã hËu,
lµm hoµn chØnh vÎ ®Ñp cña Vò N¬ng.
- KÕt hîp c¸c ph¬ng thøc biÓu ®¹t: Tù sù + biÓu c¶m (tr÷ t×nh) lµm nªn mét ¸ng
v¨n xu«i tù sù cßn sèng m·i víi thêi gian.
2. ý nghÜa cña chi tiÕt kú ¶o
* C¸c chi tiÕt kú ¶o trong c©u chuyÖn:
6
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
- Phan Lang n»m méng råi th¶ rïa.
- Phan Lang gÆp n¹n, l¹c vµo ®éng rïa, gÆp Linh Phi, ®îc cøu gióp; gÆp l¹i Vò N¬ng, ®îc sø gi¶ cña Linh Phi rÏ ®êng níc ®a vÒ d¬ng thÕ.
- Vò N¬ng hiÖn vÒ trong lÔ gi¶i oan trªn bÕn Hoµng Giang gi÷a lung linh, huyÒn ¶o
råi l¹i biÕn ®i mÊt.
* C¸ch ®a c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸c yÕu tè nµy ®îc ®a vµo xen kÏ víi nh÷ng yÕu tè thùc vÒ ®Þa danh, vÒ thêi ®iÓm
lÞch sö, nh÷ng chi tiÕt thùc vÒ trang phôc cña c¸c mü nh©n, vÒ t×nh c¶nh nhµ Vò N¬ng
kh«ng ngêi ch¨m sãc sau khi nµng mÊt… C¸ch thøc nµy lµm cho thÕ giíi kú ¶o lung
linh, m¬ hå trë nªn gÇn víi cuéc ®êi thùc, lµm t¨ng ®é tin cËy, khiÕn ngêi ®äc kh«ng
c¶m thÊy ngì ngµng.
* ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸ch kÕt thóc nµy lµm nªn ®Æc trng cña thÓ lo¹i truyÖn truyÒn kú.
- Lµm hoµn chØnh thªm nÐt ®Ñp vèn cã cña Vò N ¬ng: nÆng t×nh, nÆng nghÜa, quan
t©m ®Õn chång con, phÇn mé tæ tiªn, khao kh¸t ®îc phôc håi danh dù.
- T¹o nªn mét kÕt thóc phÇn nµo cã hËu cho c©u chuyÖn.
- ThÓ hiÖn vÒ íc m¬, vÒ lÏ c«ng b»ng ë câi ®êi cña nh©n d©n ta.
- Chi tiÕt kú ¶o ®ång thêi còng kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh bi kÞch cña c©u chuyÖn. Vò
N¬ng trë vÒ mµ vÉn xa c¸ch ë gi÷a dßng bëi nµng vµ chång con vÉn ©m d¬ng chia l×a
®«i ng¶, h¹nh phóc ®· vÜnh viÔn rêi xa. T¸c gi¶ ®a ngêi ®äc vµo giÊc chiªm bao råi l¹i
kÐo chóng ta sùc tØnh giÊc m¬ - giÊc m¬ vÒ nh÷ng ngêi phô n÷ ®øc h¹nh vÑn toµn. S¬ng khãi gi¶i oan tan ®i, chØ cßn mét sù thùc cay ®¾ng: nçi oan cña ngêi phô n÷
kh«ng mét ®µn trµng nµo gi¶i næi. Sù ©n hËn muén mµng cña ngêi chång, ®µn cÇu
siªu cña t«n gi¸o ®Òu kh«ng cøu v·n ®îc ngêi phô n÷. §©y lµ giÊc m¬ mµ còng lµ lêi
c¶nh tØnh cña t¸c gi¶. Nã ®Ó l¹i d vÞ ngËm ngïi trong lßng ngêi ®äc vµ lµ bµi häc thÊm
thÝa vÒ gi÷ g×n h¹nh phóc gia ®×nh.
-> Yªu cÇu tr¶ lêi ng¾n gän, gi¶i thÝch râ yªu cÇu cña ®Ò bµi; c¸c ý cã sù liªn kÕt
chÆt chÏ; tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c.
7
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
TruyÖn cò trong phñ chóa trÞnh
(TrÝch Vò Trung Tuú Bót)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- T¸c gi¶ Ph¹m §×nh Hæ (1768 – 1839) tªn ch÷ lµ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc,
hiÖu §«ng D· TiÒu, tôc gäi lµ Chiªu Hæ, ngêi lµng §an Loan, huyÖn §êng An, tØnh
H¶i D¬ng (nay lµ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D¬ng).
- ¤ng sèng vµo thêi buæi ®Êt níc lo¹n l¹c nªn muèn Èn c. §Õn thêi Minh M¹ng
nhµ NguyÔn, vua vêi «ng ra lµm quan, «ng ®· mÊy lÇn tõ chøc, råi l¹i bÞ triÖu ra.
- Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh biªn so¹n kh¶o cøu cã gi¸ trÞ thuéc ®ñ c¸c
lÜnh vùc: v¨n häc, triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lý… tÊt c¶ ®Òu b»ng ch÷ H¸n.
II. T¸c phÈm:
1. ý nghÜa nhan ®Ò: Vò trung tuú bót (tuú bót viÕt trong nh÷ng ngµy ma)
2. ThÓ lo¹i: T¸c phÈm gåm : 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo
nghÜa lµ ghi chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bµn vÒ c¸c
thø lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n… ghi chÐp nh÷ng viÖc x¶y ra trong x· héi lóc ®ã, viÕt
vÒ mét sè nh©n vËt, di tÝch lÞch sö, kh¶o cøu vÒ ®Þa d, chñ yÕu lµ vïng H¶i D¬ng quª
«ng. TÊt c¶ nh÷ng néi dung Êy ®Òu ®îc tr×nh bµy gi¶n dÞ, sinh ®éng vµ rÊt hÊp dÉn.
T¸c phÈm ch¼ng nh÷ng cã gi¸ trÞ v¨n ch¬ng ®Æc s¾c mµ cßn cung cÊp nh÷ng tµi liÖu
quý vÒ sö häc, ®Þa lý, x· héi häc.
3. Hoµn c¶nh: T¸c phÈm ®îc viÕt ®Çu ®êi NguyÔn (®Çu thÕ kû XIX)
4. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:
* Gi¸ trÞ néi dung: "ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh" ph¶n ¸nh ®êi sèng xa hoa
cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª - TrÞnh.
* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Ph¹m §×nh Hæ thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tuú bót, sù ghi chÐp
ch©n thùc, sinh ®éng, giµu chÊt tr÷ t×nh. C¸c chi tiÕt miªu t¶ chän läc, ®¾t gi¸, giµu
søc thuyÕt phôc, t¶ c¶nh ®Ñp tØ mØ nhng l¹i nhuèm mµu s¾c u ¸m, mang tÝnh dù b¸o.
Giäng ®iÖu t¸c gi¶ gÇn nh kh¸ch quan nhng còng ®· khÐo lÐo thÓ hiÖn th¸i ®é lªn ¸n
bän vua quan qua thñ ph¸p liÖt kª.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
8
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
1. Thãi ¨n ch¬i xa xØ cña chóa TrÞnh vµ c¸c quan l¹i hÇu cËn ®îc miªu t¶ nh
thÕ nµo?
a) Thãi ¨n ch¬i xa xØ, xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i
thêi Lª – TrÞnh ®îc Ph¹m §×nh Hæ miªu t¶ rÊt cô thÓ, sinh ®éng . Cuéc sèng cña
chóa lµ cuéc sèng giµu sang ®Õn tét ®Ønh.
- Chóa cho x©y nhiÒu cung ®iÖn, ®Òn ®µi ë kh¾p mäi n¬i, ®Ó tho¶ ý thÝch ch¬i ®Ìn
®uèc “ng¾m c¶nh ®Ñp”, ý thÝch ®ã biÕt bao nhiªu cho võa, v× vËy “viÖc x©y dùng ®×nh
®µi cø liªn miªn”, hao tiÒn, tèn cña.
- Chóa bµy ra nhiÒu cuéc d¹o ch¬i tèn kÐm ë c¸c li cung (cung ®iÖn l©u ®µi xa kinh
thµnh). Nh÷ng cuéc d¹o ch¬i cña chóa ë T©y hå ® îc miªu t¶ tØ mØ: DiÔn ra thêng
xuyªn “th¸ng ba bèn lÇn”, huy ®éng rÊt nhiÒu ngêi hÇu h¹ “binh lÝnh dµn hÇu bèn
mÆt hå” – mµ Hå T©y th× rÊt réng. Kh«ng chØ lµ d¹o choi ®¬n thuÇn, mµ cßn lµ nghi
lÔ tiÕp ®ãn tng bõng, ®éc ®¸o, nh÷ng trß ch¬i lè l¨ng (tæ chøc héi chî, cho quan néi
thÇn c¶i trang thµnh ®µn bµ bµy b¸n hµng), chïa TrÊn Quèc, n¬i linh thiªng cña phËt
gi¸o còng trë thµnh n¬i hoµ nh¹c cua rbän nh¹c c«ng cung ®×nh.
- Dïng quyÒn lùc ®Ó t×m vµ cíp lÊy c¸c cña quý trong thiªn h¹ nh tr©n cÇm dÞ thó,
cæ méc qu¸i th¹ch… (chim quý, thó l¹, c©y cæ thô, nh÷ng hßn ®¸ cã h×nh d¸ng kú l¹,
chËu hoa, c©y c¶nh) vÒ t« ®iÓm cho n¬i ë cña chóa.
* T¸c gi¶ chän mét c¶nh ®iÓn h×nh cña cuéc cíp ®o¹t Êy lµ c¶nh lÝnh tr¸ng trë mét
c©y ®a cæ thô vÒ phñ chóa (®©y lµ mét chi tiÕt tiªu biÓu lµm râ chñ ®Ò). T¸c gi¶ miªu
t¶ kü lìng, c«ng phu b»ng nh÷ng tõ ng÷ sèng ®éng, mét giäng v¨n thËt nÆng nÒ: “C©y
®a to, cµnh l¸ rêm rµ, ®îc ríc qua s«ng”… nh mét c©y cæ thô mäc trªn ®Çu non hèc
®¸, rÔ ®Õn vµi trîng, ph¶i mét c¬ binh míi khiªng næi, l¹i cã bèn ngêi ®i kÌm, ®Òu
cÇm g¬m ®¸nh thanh la ®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay”. Ngêi viÕt tuú bót,
danh nho Ph¹m §×nh Hæ ®· ®a ra nh÷ng sù viÖc cô thÓ, ch©n thùc vµ kh¸ch quan,
kh«ng b×nh luËn mµ c¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt hiÖn lªn ®Çy Ên tîng.
Nh÷ng chi tiÕt kÓ, t¶ ch©n thùc cho thÊy phñ chóa lµ n¬i bµy ra nh÷ng trß ch¬i tèn
kÐm vµ hÕt søc lè bÞch. §Ó phôc vô cho sù ¨n ch¬i Êy th× tiÒn cña, c«ng søc, må h«i níc m¾t vµ thËm chÝ c¶ m¹ng sèng cña nh©n d©n ph¶i hao tèn biÕt bao nhiªu mµ kÓ.
b) Ên tîng nhÊt lµ c¶nh ®ªm n¬i vên nhµ chóa qua ®o¹n v¨n “Mçi khi ®ªm thanh
c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu, vîn hãt ran kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh trËn ma
sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt têng”.
C¶nh ®îc miªu t¶ lµ c¶nh thùc nhng ©m thanh l¹i gîi c¶m gi¸c ghª rîn tríc mét c¸i
g× tan t¸c, ®au th¬ng nh kh«ng ph¶i tríc c¶nh ®Ñp yªn tÜnh, phån thùc. “triÖu bÊt têng”
tøc lµ ®iÒm gë, ®iÒm ch¼ng lµnh. H×nh ¶nh Èn dô t¶ c¶nh bÊt thêng cña ®ªm thanh
c¶nh v¾ng nh b¸o tríc sù suy vong tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ch¨m lo ®Õn
chuyÖn ¨n ch¬i hëng l¹c trªn må h«i, níc m¾t vµ c¶ x¬ng m¸u cña d©n lµnh. C¶m xóc
chñ quan cña t¸c gi¶ ®Õn ®©y míi ®îc bé lé.
2. Sù tham lam nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa
- Thêi chóa TrÞnh S©m, bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa rÊt ® îc sñng ¸i, bëi
chóng cã thÓ gióp chóa ®¾c lùc trong viÖc bµy c¸c trß ¨n ch¬i, hëng l¹c. Do thÕ,
chóng còng û thÕ nhµ chóa mµ hoµnh hµnh, t¸c oai, t¸c qu¸i trong nh©n d©n.
- §Ó phôc vô cho sù hëng l¹c Êy, chóa còng nh c¸c quan ®· trë thµnh nh÷ng kÎ cíp
ngµy. Chóng ra søc hoµnh hµnh trÊn lét kh¾p n¬i trong thµnh t×m ®å vËt, c©y cèi ®Ñp,
con thó cíp vÒ trang trÝ cho phñ chóa léng lÉy xa hoa : "bao nhiªu loµi tr©n cÇm dÞ
thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n gian, chóa ®Òu søc thu lÊy"
"trong phñ, tuú chç ®iÓm xuyÕt bµy vÏ ra h×nh nói non bé, tr«ng nh bÕn bÓ ®Çu non"
9
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
Chóa cã nh÷ng vËt quý Êy th× bao ngêi d©n bÞ ¨n cíp tr¾ng tr¬n. Bän quan l¹i thêng
"mîn giã bÎ m¨ng, ngoµi dä dÉm", dß xem nhµ nµo cã vËt quý th× biªn vµo hai ch÷
"phông thñ", ®em cho ngêi ®Õn lÊy ph¨ng ®i. Råi võa ¨n cíp võa la lµng, chóng cßn
do¹ giÊu vËt cña phông ®Ó do¹ lÊy tiÒn cña d©n. Ngêi d©n võa bÞ cíp vËt quý võa bÞ
®ßi tiÒn, cã khi l¹i cßn ph¶i tù tay ph¸ huû nh÷ng thø m×nh ®· ch¨m sãc, nu«i trång
®Ó tr¸nh khái tai v¹. Cßn bän ho¹n quan ®èi víi chóa th× ®îc thëng, ®îc khen, ®îc
th¨ng quan tiÕn chøc, bæng léc nÝch ®Çy tói, mét c«ng mµ lîi c¶ ®«i ®êng.
- §o¹n v¨n cuèi lµ chi tiÕt kÓ rÊt thËt vÒ gia ®×nh cña chÝnh t¸c gi¶: bµ mÑ cña t¸c
gi¶ ®· ph¶i sai chÆt ®i mét c©y lª vµ hai c©y lùu quý, rÊt ®Ñp trong vên nhµ m×nh ®Ó
tr¸nh tai v¹. §©y kh«ng chØ lµ ®iÒu t¸c gi¶ m¾t thÊy tai nghe mµ cßn lµ ®iÒu «ng ®·
tr¶i qua, nªn rÊt cã søc thuyÕt phôc. C¶m xóc cña t¸c gi¶ (th¸i ®é bÊt b×nh, phª ph¸n)
còng ®îc göi g¾m mét c¸ch kÝn ®¸o qua ®ã.
3. Theo em thÓ v¨n tuú bót trong bµi cã g× kh¸c víi thÓ truyÖn mµ c¸c em ®· häc
ë tiÕt tríc (ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng).
Gièng nhau: ®Òu thuéc thÓ lo¹i v¨n xu«i trung ®¹i
Kh¸c nhau:
ThÓ lo¹i truyÖn
ThÓ lo¹i tuú bót
- HiÖn thùc cña cuéc sèng ®îc th«ng - Nh»m ghi chÐp vÒ nh÷ng con ngêi,
qua sè phËn con ngêi cô thÓ, cho nªn nh÷ng sù viÖc cô thÓ, cã thùc, qua ®ã
thêng cã cèt truyÖn vµ nh©n vËt.
t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, suy nghÜ, nhËn
- Cèt truyÖn ®îc triÓn khai, nh©n vËt ®- thøc, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ con ngêi vµ
îc kh¾c ho¹ nhê mét hÖ thèng chi tiÕt cuéc sèng.
nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng bao - Sù ghi chÐp ë ®©y lµ tuú theo c¶m
gåm chi tiÕt sù kiÖn, xung ®ét, chi tiÕt høng chñ quan, cã thÓ t¶n m¹n, kh«ng
néi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chi cÇn gß bã theo hÖ thèng, kÕt cÊu g×, nhtiÕt tÝnh c¸ch… thËm chÝ c¶ nh÷ng chi ng vÉn tu©n theo mét t tëng c¶m xóc
tiÕt tîng, hoang ®êng.
chñ ®¹o (VÝ dô: Th¸i ®é phª ph¸n thãi
¨n ch¬i xa xØ vµ tÖ nhòng nhiÔu nh©n
d©n d©n cña bän vua chóa vµ lò quan
l¹i hÇu cËn).
- Lèi ghi chÐp cña tïy bót giµu chÊt tr÷
t×nh h¬n ë c¸c lo¹i ghi chÐp kh¸c (nh
bót ký, ký sù).
4. Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ t×nh tr¹ng cña ®Êt níc ta thêi vua Lª - chóa
TrÞnh?
- C¶nh vËt trong phñ chóa lµ c¶nh xa hoa, léng lÉy, bãng bÈy, ®iÓm xuyÕt bµy ®ñ
thø.
- §i kÌm víi c¶nh xa hoa nh thÕ th× cuéc sèng trong phñ còng rÊt bãng bÈy, chóa
ch¬i ®ñ c¸c loµi “ch©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n
gian”. §óng lµ c¸ trêi Nam sang nhÊt lµ ®©y” (Lª H÷u Tr¸c). Cuéc sèng Êy v¬ng gi¶,
th©m nghiªm, ®Çy quyÒn uy nhng "kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt thêng", b¸o tríc sù
suy väng sôp ®æ tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ¨n ch¬i, kh«ng lo nghÜ g× cho nh©n
d©n.
- Con ngêi trong phñ chóa ®a d¹ng, nhng phÇn lín lµ nh÷ng kÎ ¨n ch¬i, hoang d©m
v« ®é, v« tr¸ch nhiÖm thËm chÝ lµ v« l¬ng t©m, kh«ng cßn nh©n tÝnh. Chóng chØ biÕt
10
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
¨n cíp cña d©n ®Ó nÝch cho ®Çy tói, ®Ó tho¶ c¸i thó vui ch¬i ®Ìn ®uèc hay ch¬i chËu
hoa c©y c¶nh cña m×nh.
-> Tõ ®©y cã thÓ thÊy r»ng thêi ®¹i phong kiÕn Lª – TrÞnh lµ thêi ®¹i thèi n¸t,
môc ruçng. Vua vµ quan ®Òu chØ lo vui ch¬i, lo bµy trß – nh÷ng trß lè l¨ng, kÞch cìm
vµ v« cïng tèn kÐm, quan th× nÞnh hãt, cíp cña d©n vÒ d©ng cho chóa ; chóa th× m¶i hëng thô cuéc sèng xa hoa, phó quý. Cßn "nh©n d©n" hä kh«ng chØ chÞu ®ãi chÞu khæ
mµ cßn ph¶i chÞu Êm øc bëi bÞ bãc lét, bÞ ¨n cíp tr¾ng tr¬n tiÒn b¹c vµ nh÷ng ®å mµ
hä yªu quý, n©ng niu. TriÒu ®¹i Êy sôp ®æ lµ mét lÏ tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái.
11
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
Hoµng Lª nhÊt thèng trÝ
Ng« Gia V¨n Ph¸i
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶: Ng« Gia V¨n Ph¸i: mét nhãm t¸c gi¶ dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶
Thanh Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, tØnh Hµ T©y, trong ®ã hai t¸c gi¶ chÝnh lµ
Ng« Th× ChÝ (1753-1788), lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (17721840), lµm quan díi chiÒu nhµ NguyÔn.
II. T¸c phÈm:
1. Nhan ®Ò: “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” viÕt b»ng ch÷ H¸n ghi chÐp vÒ sù thèng
nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª vµo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua
Lª. Nã kh«ng chØ dõng l¹i ë sù thèng nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª, mµ cßn ®îc viÕt
tiÕp, t¸i hiÖn mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vµo
30 n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ mÊy n¨m ®Çu thÕ kû XIX. Cuèn tiÓu thuyÕt cã tÊt c¶ 17
håi.
2. ThÓ lo¹i: (chÝ lµ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc).
Còng cã thÓ xem Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo
lèi ch¬ng håi.
3. Hoµn c¶nh: håi thø 14, viÕt vÒ sù kiÖn Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
4. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt
- Néi dung: Víi quan ®iÓm lÞch sö ®óng ®¾n vµ niÒm tù hµo d©n téc, c¸c t¸c gi¶
“Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” ®· t¸i hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ngêi anh hïng d©n téc
NguyÔn HuÖ qua chiÕn c«ng thÇn tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh, sù th¶m h¹i cña qu©n tíng
nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
- NghÖ thuËt: KÓ chuyÖn xen kÏ miªu t¶ mét c¸ch sinh ®éng cô thÓ, g©y ®îc Ên tîng m¹nh.
5. §¹i ý vµ bè côc:
* §¹i ý: §o¹n trÝch miªu t¶ chiÕn th¾ng lÉy lõng cña vua Quang Trung, sù th¶m
b¹i nhôc nh· cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ sè phËn lò vua quan ph¶n níc, h¹i d©n.
* Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1: (tõ ®Çu ®Õn “h«m Êy nh»m vµo ngµy 25 th¸ng ch¸p n¨m MËu Th©n
(1788)”): §îc tin b¸o qu©n Thanh chiÕm Th¨ng Long, B¾c B×nh V¬ng NguyÔn HuÖ
lªn ng«i hoµng ®Õ vµ th©n chinh cÇm qu©n dÑp giÆc.
- §o¹n 2: (“Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh… vua Quang Trung tiÕn
binh ®Õn Th¨ng Long, råi kÐo vµo thµnh”): Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc vµ chiÕn th¾ng
lÉy lõng cña vua Quang Trung.
- §o¹n 3: (“L¹i nãi, T«n SÜ NghÞ vµ vua Lª… còng lÊy lµm xÊu hæ”): Sù ®¹i b¹i
cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ t×nh tr¹ng th¶m b¹i cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
6. Tãm t¾t håi 14 “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ”
- Tríc thÕ m¹nh cña giÆc, qu©n T©y S¬n ë Th¨ng Long, rót qu©n vÒ Tam §iÖp vµ
cho ngêi vµo Phñ Xu©n cÊp b¸o víi NguyÔn HuÖ.
- NhËn ®îc tin ngµy 24/11, NguyÔn HuÖ liÒn tæ chøc l¹i lùc lîng chia qu©n lµm hai
®¹o thuû - bé.
- Ngµy 25 th¸ng Ch¹p, lµm lÔ lªn ng«i lÊy hiÖu lµ Quang Trung, trùc tiÕp chØ ®¹o
hai ®¹o qu©n tiÕn ra B¾c.
- Ngµy 29 th¸ng Ch¹p, qu©n T©y S¬n ra ®Õn NghÖ An, Quang Trung cho dõng l¹i
mét ngµy, tuyÓn thªm h¬n 1 v¹n tinh binh, më mét cuéc duyÖt binh lín.
12
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
- Ngµy 30, qu©n cña Quang Trung ra ®Õn Tam §iÖp, héi cïng Së vµ L©n. Quang
Trung ®· kh¼ng ®Þnh : "Ch¼ng qu¸ mêi ngµy cã thÓ ®uæi ®îc ngêi Thanh". Còng
trong ngµy 30, giÆc gi· cha yªn, binh ®ao h·y cßn mµ «ng ®· nghÜ ®Õn kÕ s¸ch x©y
dùng ®Êt níc mêi n¨m sau chiÕn tranh. ¤ng cßn më tiÖc khao qu©n, ngÇm hÑn mïng
7 sÏ cã mÆt ë thµnh Th¨ng Long më tiÖc lín. Ngay ®ªm ®ã, nghÜa qu©n l¹i tiÕp tôc lªn
®êng. Khi qu©n T©y S¬n ra ®Õn s«ng Thanh QuyÕt gÆp ®¸m do th¸m cña qu©n Thanh,
Quang Trung ra lÖnh b¾t hÕt kh«ng ®Ó sãt mét tªn.
- R¹ng s¸ng ngµy 3 TÕt, nghÜa qu©n bÝ mËt bao v©y ®ån H¹ Håi vµ dïng mu ®Ó
qu©n Thanh ®Çu hµng ngay, h¹ ®ån dÔ dµng.
- R¹ng s¸ng ngµy mïng 5 TÕt, nghÜa qu©n tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi. Qu©n giÆc
chèng tr¶ quyÕt liÖt, dïng èng phun khãi löa ra nh»m lµm ta rèi lo¹n, nhng giã l¹i ®æi
chiÒu thµnh ra chóng tù h¹i m×nh. Cuèi cïng, qu©n Thanh ph¶i chÞu ®Çu hµng, th¸i thó
§iÒn ch©u SÇm Nghi §èng th¾t cæ tù tö.
- Tra mïng 5 TÕt, Quang Trung ®· dÉn ®Çu ®oµn qu©n th¾ng trËn tiÕn vµo Th¨ng
Long. §¸m tµn qu©n cña giÆc t×m vÒ phÝa ®ª Yªn Duyªn gÆp phôc binh cña ta, trèn
theo ®êng VÞnh KiÒu l¹i bÞ qu©n voi ë §¹i ¸ng dån xuèng ®Çm Mùc giµy x¸o, chÕt
hµng v¹n tªn. Mét sè ch¹y lªn cÇu phao, cÇu phao ®øt, x¸c ngêi ngùa chÕt lµm t¾c c¶
khóc s«ng NhÞ Hµ. Mïng 4 TÕt nghe tin qu©n T©y S¬n tÊn c«ng, T«n Sü NghÞ vµ Lª
Chiªu Thèng ®· véi v· bá lªn biªn giíi phÝa b¾c. Khi gÆp l¹i nhau, NghÞ cã vÎ xÊu hæ
nhng vÉn huyªnh hoang. C¶ hai thu nhÆt tµn qu©n, kÐo vÒ ®Êt B¾c.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
I. C¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh tîng ngêi anh hïng ¸o v¶i Quang
Trung qua håi thø 14 cña t¸c phÈm “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” cña Ng« Gia V¨n
Ph¸i.
Dµn ý chi tiÕt
I. Më bµi :
- "Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ" lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö b»ng ch÷ H¸n ®îc
viÕt theo thÓ ch¬ng håi do nhiÒu t¸c gi¶ trong Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng«
Th× Du…) s¸ng t¸c. §©y lµ mét bøc tranh s©u réng võa ph¶n ¸nh ®îc sù thèi n¸t, suy
tµn cña triÒu ®×nh Lª TrÞnh, võa ph¶n ¸nh ®îc sù ph¸t triÓn cña phong trµo T©y S¬n.
- Trong håi thø 14 cña t¸c phÈm, h×nh tîng ngêi anh hïng Quang Trung hiÖn lªn
thËt cao ®Ñp víi khÝ ph¸ch hµo hïng, trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ tµi thao lîc h¬n ngêi.
II. Th©n bµi:
1. Tríc hÕt Quang Trung lµ mét con ngêi hµnh ®éng m¹nh mÏ quyÕt ®o¸n:
- Tõ ®Çu ®Õn cuèi ®o¹n trÝch, NguyÔn HuÖ lu«n lu«n lµ con ngêi hµnh ®éng mét
c¸ch x«ng x¸o, nhanh gän cã chñ ®Ých vµ rÊt qu¶ quyÕt.
- Nghe tin giÆc ®· ®¸nh chiÕm ®Õn tËn Th¨ng Long mÊt c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng
lín mµ «ng kh«ng hÒ nao nóng “®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay”.
- Råi chØ trong vßng h¬n mét th¸ng, NguyÔn HuÖ ®· lµm ®îc bao nhiªu viÖc lín:
“tÕ c¸o trêi ®Êt”, lªn ng«i hoµng ®Õ, dèc xuÊt ®¹i binh ra B¾c…
2. §ã lµ mét con ngêi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn:
* Ngay khi mÊy chôc v¹n qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ hïng hæ kÐo vµo níc ta, thÕ
giÆc ®ang m¹nh, t×nh thÕ khÈn cÊp, vËn mÖnh ®Êt níc “ngµn c©n treo sîi tãc”,
NguyÔn HuÖ ®· quyÕt ®Þnh lªn ng«i hoµng ®Õ ®Ó chÝnh danh vÞ, lÊy niªn hiÖu lµ
Quang Trung.
ViÖc lªn ng«i ®· ®îc tÝnh kü víi môc ®Ých thèng nhÊt néi bé, héi tô anh tµi vµ quan
träng h¬n lµ “®Ó yªn kÎ ph¶n tr¾c vµ gi÷ lÊy lßng ngêi”, ®îc d©n ñng hé.
13
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
* S¸ng suèt trong viÖc nhËn ®Þnh t×nh h×nh ®Þch vµ ta:
- Qua lêi dô tíng sÜ tríc lóc lªn ®êng ë NghÖ An, Quang Trung ®· chØ râ “®Êt nµo
sao Êy” ngêi ph¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi gièng níc ta, bông d¹ ¾t kh¸c”. ¤ng cßn v¹ch
râ téi ¸c cña chóng ®èi víi nh©n d©n ta: “Tõ ®êi nhµ h¸n ®Õn nay, chóng ®· mÊy phen
cíp bãc níc ta, giÕt h¹i d©n ta, v¬ vÐt cña c¶i, ngêi m×nh kh«ng thÓ chÞu næi, ai còng
muèn ®uæi chóng ®i”.
- Quang Trung ®· khÝch lÖ tíng sÜ díi quyÒn b»ng nh÷ng tÊm g¬ng chiÕn ®Êu dòng
c¶m chèng giÆc ngo¹i x©m giµnh l¹i ®éc lËp cña cha «ng ta tõ ngµn xa nh: Trng n÷ V¬ng, §inh Tiªn Hoµng, Lª §¹i Hµnh…
- Quang Trung ®· dù kiÕn ®îc viÖc Lª Chiªu Thèng vÒ níc cã thÓ lµm cho mét sè
ngêi Phï Lª “thay lßng ®æi d¹” víi m×nh nªn «ng ®· cã lêi dô víi qu©n lÝnh chÝ t×nh,
võa nghiªm kh¾c: “c¸c ngêi ®Òu lµ nh÷ng ngêi cã l¬ng tri, h·y nªn cïng ta ®ång t©m
hiÖp lùc ®Ó dùng lªn c«ng lín. Chí cã quen thãi cò, ¨n ë hai lßng, nÕu nh viÖc ph¸t
gi¸c ra sÏ bÞ giÕt chÕt ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai”.
* S¸ng suèt trong viÖc sÐt ®o¸n bª bèi:
- Trong dÞp héi qu©n ë Tam §iÖp, qua lêi nãi cña Quang Trung víi Së vµ L©n ta
thÊy râ: ¤ng rÊt hiÓu viÖc rót qu©n cña hai vÞ tíng giái nµy. §óng ra th× “qu©n thua
chÐm tíng” nhng kh«ng hiÓu lßng hä, søc m×nh Ýt kh«ng ®Þch næi ®éi qu©n hïng tíng
hæ nhµ Thanh nªn ®µnh ph¶i bá thµnh Th¨ng Long rót vÒ Tam §iÖp ®Ó tËp hîp lùc lîng. VËy Së vµ L©n kh«ng bÞ trõng ph¹t mµ cßn ®îc ngîi khen.
- §èi víi Ng« Th× NhËm, «ng ®¸nh gi¸ rÊt cao vµ sö dông nh mét vÞ qu©n sÜ “®a mu tóc trÝ” viÖc Së vµ L©n rót ch¹y Quang Trung còng ®o¸n lµ do NhËm chñ mu, võa lµ
®Ó b¶o toµn lùc lîng, võa g©y cho ®Þch sù chñ quan. ¤ng ®· tÝnh ®Õn viÖc dïng NhËm
lµ ngêi biÕt dïng lêi khÐo lÐo ®Ó dÑp viÖc binh ®ao.
3. Quang Trung lµ ngêi cã tÇm nh×n xa tr«ng réng:
- Míi khëi binh ®¸nh giÆc, cha giµnh ®îc tÊc ®Êt nµo vËy mµ vua Quang Trung ®·
nãi ch¾c nh ®inh ®ãng cét “ph¬ng lîc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh s½n”.
- §ang ngåi trªn lng ngùa, Quang Trung ®· nãi víi NhËm vÒ quyÕt s¸ch ngo¹i giao
vµ kÕ ho¹ch 10 tíi ta hoµ b×nh. §èi víi ®Þch, thêng th× biÕt lµ th¾ng viÖc binh ®ao
kh«ng thÓ døt ngay ®îc v× xØ nhôc cña níc lín cßn ®ã. NÕu “chê 10 n¨m n÷a ta ®îc
yªn æn mµ nu«i dìng lùc lîng, bÊy giê níc giµu qu©n m¹nh th× ta cã sî g× chóng”.
4. Quang Trung lµ vÞ tíng cã tµi thao lîc h¬n ngêi:
- Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc do Quang Trung chØ huy ®Õn nay vÉn cßn lµm chóng ta
kinh ng¹c. Võa hµnh qu©n, võa ®¸nh giÆc mµ vua Quang Trung ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch
tõ 25 th¸ng ch¹p ®Õn mïng 7 th¸ng giªng sÏ vµo ¨n tiÕt ë Th¨ng Long, trong thùc tÕ
®· vît møc 2 ngµy.
- Hµnh qu©n xa, liªn tôc nh vËy nhng ®éi qu©n vÉn chØnh tÒ còng lµ do tµi tæ chøc
cña ngêi cÇm qu©n.
5. H×nh ¶nh vÞ vua lÉm liÖt trong chiÕn trËn:
- Vua Quang Trung th©n chinh cÇm qu©n kh«ng ph¶i chØ trªn danh nghÜa. ¤ng lµm
tæng chØ huy chiÕn dÞch thùc sù.
- Díi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña vÞ tæng chØ huy nµy, nghÜa qu©n T©y S¬n ®· ®¸nh
nh÷ng trËn thËt ®Ñp, th¾ng ¸p ®¶o kÎ thï.
- KhÝ thÕ ®éi qu©n lµm cho kÎ thï khiÕp vÝa vµ h×nh ¶nh ngêi anh hïng còng ®îc
kh¾c ho¹ lÉm liÖt: trong c¶nh “khãi tá mï trêi, c¸ch gang tÊc kh«ng thÊy g×” næi bËt
h×nh ¶nh nhµ vua “cìi voi ®i ®èc thóc” víi tÊm ¸o bµo mµu ®á ®· s¹m ®en khãi sóng.
14
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
- H×nh ¶nh ngêi anh hïng ®îc kh¾c ho¹ kh¸ ®Ëm nÐt víi tÝnh c¸ch m¹nh mÏ, trÝ tuÖ
s¸ng suèt, nh¹y bÐn, tµi dïng binh nh thÇn; lµ ngêi tæ chøc vµ lµ linh hån cña chiÕn
c«ng vÜ ®¹i.
III. KÕt bµi
Víi ý thøc t«n träng sù thùc lÞch sö vµ ý thøc d©n téc, nh÷ng ngêi trÝ thøc – c¸c
t¸c gi¶ Ng« Gia V¨n Ph¸i lµ nh÷ng cùu thÇn chÞu ¬n s©u, nghÜa nÆng cña nhµ Lª, nhng hä ®· kh«ng thÓ bá qua sù thùc lµ «ng vua nhµ Lª yÕu hÌn ®· câng r¾n c¾n gµ nhµ
vµ chiÕn c«ng lÉy lõng cña nghÜa qu©n T©y S¬n, lµm næi bËt h×nh ¶nh vua Quang
Trung - ngêi anh hïng ¸o v¶i, niÒm tù hµo lín cña c¶ d©n téc. Bëi thÕ hä ®· viÕt thùc
vµ hay ®Õn nh vËy vÒ ngêi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ.
II. Sù th¶m b¹i cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª
Chiªu Thèng ph¶n níc, h¹i d©n ®· ®îc miªu t¶ nh thÕ nµo? Em cã nhËn xÐt g× vÒ
lèi v¨n trÇn thuËt ë ®©y?
1. §èi lËp víi h×nh ¶nh nghÜa qu©n T©y S¬n lµ ch©n dung cña kÎ thï x©m lîc.
- T«n Sü NghÞ kiªu c¨ng, tù m·n, chñ quan:
+ KÐo qu©n vµo Th¨ng Long dÔ dµng “ngµy ®i ®ªm nghØ” nh “®i trªn ®Êt b»ng”,
cho lµ v« sù, kh«ng ®Ò phßng g×, chØ l¶ng v¶ng ë bªn bê s«ng, lÊy thanh thÕ su«ng ®Ó
do¹ dÉm.
+ H¬n n÷a y cßn lµ mét tªn tíng bÊt tµi, cÇm qu©n mµ kh«ng biÕt t×nh h×nh thùc h
ra sao. Dï ®îc vua t«i Lª Chiªu Thèng b¸o tríc, y vÉn kh«ng chót ®Ò phßng suèt mÊy
ngµy TÕt “chØ ch¨m chó vµo viÖc yÕn tiÖc vui mõng, kh«ng hÒ lo chi ®Õn viÖc bÊt
ch¾c”, cho qu©n lÝnh mÆc s¾c vui ch¬i.
- Khi qu©n T©y S¬n ®¸nh ®Õn n¬i, tíng th× sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn,
ngêi kh«ng kÞp mÆc gi¸p… chuång tríc qua cÇu phao, qu©n th× lóc l©m trËn “ai nÊy
®Òu rông rêi, sî h·i, xin ra hµng hoÆc bá ch¹y to¸n lo¹n, giµy xÐo lªn nhau mµ chÕt ”,
“qu©n sÜ c¸c doanh nghe thÊy ®Òu ho¶ng hèt, tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu
sang s«ng, x« ®Èy nhau r¬i xuèng mµ chÕt rÊt nhiÒu”, “®Õn nçi níc s«ng NhÞ Hµ v×
thÕ mµ t¾c nghÏn kh«ng ch¶y ®îc n÷a”. C¶ ®éi binh hïng, tíng m¹nh, chØ quen diÔu
vâ d¬ng oai b©y giê chØ cßn biÕt th¸o ch¹y, m¹nh ai nÊy ch¹y, “®ªm ngµy ®i gÊp,
kh«ng d¸m nghØ ng¬i”.
* NghÖ thuËt: kÓ chuyÖn, xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt t¶ thùc thËt cô thÓ, chi tiÕt,
sèng ®éng víi nhÞp ®iÖu nhanh, dån dËp, gÊp g¸p gîi sù ho¶ng hèt cña kÎ thï. Ngßi
bót miªu t¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøng t©m tr¹ng h¶ hª, sung síng cña ngêi viÕt
còng nh cña d©n téc tríc th¾ng lîi cña S¬n T©y.
2. Sè phËn th¶m h¹i cña bän vua t«i Lª Chiªu Thèng ph¶n níc, h¹i d©n
- Lª Chiªu Thèng vµ nh÷ng bÒ t«i trung thµnh cña «ng ta ®· v× lîi Ých riªng cña
dßng hä mµ ®em vËn mÖnh cña c¶ d©n téc ®Æt vµo tay kÎ thï x©m l îc, lÏ tÊt nhiªn hä
ph¶i chÞu ®ùng nçi sØ nhôc cña kÎ ®i cÇu c¹nh, van xin, kh«ng cßn ®©u t c¸ch bËc
qu©n v¬ng, vµ kÕt côc còng ph¶i chÞu chung sè phËn bi th¶m cña kÎ väng quèc.
- Khi cã biÕn, qu©n Thanh tan r·, Lª Chiªu Thèng véi v· cïng mÊy bÒ t«i th©n tÝn
“®a th¸i hËu ra ngoµi”, ch¹y b¸n sèng b¸n chÕt, cíp c¶ thuyÒn d©n ®Ó qua s«ng,
“lu«n mÊy ngµy kh«ng ¨n”. May gÆp ngêi thæ hµo th¬ng t×nh ®ãn vÒ cho ¨n vµ chØ ®êng cho ch¹y trèn. §uæi kÞp T«n SÜ NghÞ, vua t«i chØ cßn biÕt nh×n nhau than thë, o¸n
giËn ch¶y níc m¾t, vµ sau khi sang ®Õn Trung Quèc ph¶i c¹o ®Çu, tÕt tãc, ¨n mÆc
gièng ngêi M·n Thanh vµ cuèi cïng göi n¾m x¬ng tµn n¬i ®Êt kh¸ch quª ngêi.
NghÖ thuËt: Xen kÏ kÓ víi t¶ sinh ®éng, cô thÓ g©y Ên tîng m¹nh. Ngßi bót ®Ëm
chót xãt th¬ng cña t¸c gi¶ bÒ t«i trung thµnh cña nhµ Lª.
15
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
So s¸nh ngßi bót cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y (mét cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ mét cña vua t«i Lª Chiªu Thèng) cã g× kh¸c biÖt? Gi¶i thÝch v×
sao cã sù kh¸c biÖt ®ã?
- TÊt c¶ ®Òu lµ t¶ thùc, víi nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, nhng ©m hëng l¹i rÊt kh¸c nhau:
- §o¹n v¨n trªn nhÞp ®iÖu nhanh, m¹nh, hèi h¶ “ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngêi
kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p ”, “tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy
nhau…”, ngßi bót miªu t¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøa t©m tr¹ng h¶ hª, sung síng
cña ngêi th¾ng trËn tríc sù th¶m b¹i cña lò cíp níc.
- ë ®o¹n v¨n díi, nhÞp ®iÖu cã chËm h¬n, t¸c gi¶ dõng l¹i miªu t¶ tØ mØ nh÷ng giät
níc m¾t th¬ng c¶m cña ngêi thæ hµo, níc m¾t tñi hæ cña vua t«i Lª Chiªu Thèng,
cuéc theÝet ®·i thÞnh t×nh “giÕt gµ, lµm c¬m” cña kÎ bÒ t«i… ©m hëng cã phÇn ngËm
ngïi, chua xãt. Lµ nh÷ng cùu thÇn cña nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ kh«ng mñi lßng
tríc sù sôp ®æ cña mét v¬ng triÒu mµ m×nh tõng phông thê, tuy vÉn hiÓu ®ã lµ kÕt côc
kh«ng thÓ tr¸nh khái.
TruyÖn KiÒu
NguyÔn Du
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶ NguyÔn Du
- T¸c gi¶ NguyÔn Du (1765 – 1820)
- Tªn ch÷ lµ Tè Nh
- HiÖu lµ Thanh Hiªn
- Quª ë lµng Tiªn §iÒn – huyÖn Nghi Xu©n – tØnh Hµ Tünh
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ n«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh thêng gäi lµ TruyÖn
KiÒu.
H·y nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh, cuéc ®êi NguyÔn Du ®· cã ¶nh
hëng tíi viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu.
a. Thêi ®¹i:
NguyÔn Du sinh trëng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng d÷ déi, x· héi phong
kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næ ra liªn tôc,
®Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa T©y S¬n ®· “Mét phen thay ®æi s¬n hµ”. Nhng triÒu ®¹i
T©y S¬n ng¾n ngñi, triÒu NguyÔn lªn thay. Nh÷ng thay ®æi kinh thiªn ®éng ®Þa Êy t¸c
®éng m¹nh tíi nhËn thøc t×nh c¶m cña NguyÔn Du ®Ó «ng híng ngßi bót cña m×nh
vµo hiÖn thùc, vµo “Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng”.
b. Gia ®×nh:
Gia ®×nh NguyÔn Du lµ gia ®×nh ®¹i quý téc nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng
v¨n ch¬ng. Nhng gia ®×nh «ng còng bÞ sa sót. Nhµ th¬ må c«i cha n¨m 9 tuæi, må c«i
mÑ n¨m 12 tuæi. Hoµn c¶nh ®ã còng t¸c ®éng lín tíi cuéc ®êi NguyÔn Du.
c. Cuéc ®êi:
NguyÔn Du cã n¨ng khiÕu v¨n häc bÈm sinh, ham häc, cã hiÓu biÕt s©u réng vµ
tõng tr¶i, cã vèn sèng phong phó víi nhiÒu n¨m lu l¹c, tiÕp xóc víi nhiÒu c¶nh ®êi,
nhiÒu con ngêi sè phËn kh¸c nhau. ¤ng tõng ®i sø sang Trung Quèc, qua nhiÒu vïng
16
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
®Êt Trung Hoa réng lín víi nÒn v¨n ho¸ rùc rì. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu cã ¶nh hëng
tíi s¸ng t¸c cña nhµ th¬.
NguyÔn Du lµ con ngêi cã tr¸i tim giµu lßng yªu th¬ng. ChÝnh nhµ th¬ ®· tõng viÕt
trong TruyÖn KiÒu “Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tµi”. Méng Liªn §êng Chñ Nh©n
trong lêi Tùa TruyÖn KiÒu còng ®Ò cao tÊm lßng cña NguyÔn Du víi con ngêi, víi
cuéc ®êi: “Lêi v¨n t¶ ra h×nh nh cã m¸u ch¶y ë ®Çu ngän bót, níc m¾t thÊm trªn tê
giÊy khiÕn ai ®äc ®Õn còng ph¶i thÊm thÝa, ngËm ngïi, ®au ®ín ®Õn ®øt ruét…”. NÕu
kh«ng ph¶i cã con m¾t tr«ng thÊu c¶ s¸u câi, tÊm lßng nghÜ suèt c¶ ngh×n ®êi th× tµi
nµo cã c¸i bót lùc Êy.
VÒ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du:
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m cã V¨n chiªu hån, xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh
thêng gäi lµ TruyÖn KiÒu.
II. T¸c phÈm truyÖn KiÒu
1. Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o:
- XuÊt xø TruyÖn KiÒu :
* ViÕt TruyÖn KiÒu NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña
Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc).
* Tuy nhiªn phÇn s¸ng t¹o cña NguyÔn Du lµ hÕt søc lín, mang ý nghÜa quyÕt ®Þnh
thµnh c«ng cña t¸c phÈm:
- Néi dung : Tõ c©u truyÖn t×nh ë TQ ®êi Minh biÕn thµnh mét khóc ca ®au lßng
th¬ng ngêi b¹c mÖnh (vît xa Thanh T©m Tµi Nh©n ë tinh thÇn nh©n ®¹o).
- NghÖ thuËt:
+ ThÓ lo¹i: ChuyÓn thÓ v¨n xu«i thµnh th¬ lôc b¸t – thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng
cña d©n téc gåm 3254 c©u.
+ NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, miªu t¶ thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ bót ph¸p t¶ c¶nh
ngô t×nh.
+ Ng«n ng÷: TruyÖn KiÒu ®¹t tíi ®Ønh cao cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt.
2. Hoµn c¶nh: S¸ng t¸c vµo thÕ kû XIX (1805-1809)
3. ThÓ lo¹i: TruyÖn N«m: lo¹i truyÖn th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m. TruyÖn cã khi ®îc
viÕt bµng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn n«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ng
cã tªn t¸c gi¶, ®îc viÕt trªn c¬ së truyÖn d©n gian; truyÖn N«m b¸c häc phÇn nhiÒu cã
tªn t¸c gi¶, ®îc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc hoÆc do t¸c
gi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÓ ký XVIII vµ thÕ
kû XIX.
4. ý nghÜa nhan ®Ò:
TruyÖn KiÒu cã 2 tªn ch÷ b¸n vµ 1 tªn ch÷ n«m.
- Tªn ch÷ h¸n: Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n: tªn cña 3 nh©n
vËt trong truyÖn: Kim Träng, Thuý V©n, Thuý KiÒu.
§o¹n trêng t©n thanh: tiÕng kªu míi vÒ nçi ®au th¬ng ®øt ruét: béc lé chñ ®Ò t¸c
phÈm (tiÕng kªu cøu cho sè phËn ngêi phô n÷).
- Tªn ch÷ n«m: TruyÖn KiÒu: Tªn nh©n vËt chÝnh - Thuý KiÒu (do nh©n d©n ®Æt).
5. Tãm t¾t TruyÖn KiÒu.
a. PhÇn thø nhÊt : GÆp gì vµ ®Ýnh íc.
17
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
V¬ng Thuý KiÒu lµ mét thiÕu n÷ tµi s¾c vÑn toµn, con g¸i ®Çu lßng mét gia ®×nh
trung lu l¬ng thiÖn, sèng trong c¶nh "ªm ®Òm tríng rñ mµn che" bªn c¹nh cha mÑ vµ
hai em lµ Thuý V©n, V¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt Thanh minh, KiÒu gÆp
chµng Kim Träng "phong t tµi m¹o tãt vêi". Gi÷a hai ngêi chím në mét mèi t×nh
®Ñp. Kim Träng dän ®Õn ë trä c¹nh nhµ Thuý KiÒu. Nh©n tr¶ chiÕc thoa r¬i, Kim
Träng gÆp KiÒu bµy tá t©m t×nh. Hai ngêi chñ ®éng, tù do ®Ýnh íc víi nhau.
b. PhÇn thø hai : Gia biÕn vµ lu lùc
Trong khi Kim Träng vÒ Liªu D¬ng chÞu tang chó, gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan. KiÒu
nhê V©n tr¶ nghÜa cho Kim Träng cßn nµng th× b¸n m×nh chuéc cha. Nµng bÞ bän
bu«n ngêi lµ M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vµo lÇu xanh. Sau ®ã, nµng
®îc Thóc Sinh – mét kh¸ch lµng ch¬i hµo phãng – cøu vít khái cuéc ®êi kü n÷.
Nhng råi nµng l¹i bÞ vî c¶ cña Thóc Sinh lµ Ho¹n Th ghen tu«ng, ®Çy ®o¹. KiÒu ph¶i
trèn ®Õn n¬ng nhê n¬i cöa PhËt. S Gi¸c Duyªn v« t×nh göi nµng cho B¹c Bµ - mét kÎ
bu«n ngêi nh Tó Bµ, nªn KiÒu lÇn thø hai r¬i vµo lÇu xanh. T¹i ®©y, nµng gÆp Tõ H¶i,
mét anh hïng ®éi trêi ®¹p ®Êt. Tõ H¶i lÊy KiÒu, gióp nµng b¸o ©n b¸o o¸n. Do m¾c
lõa quan tæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn. Tõ H¶i bÞ giÕt. KiÒu ph¶i hÇu ®µn hÇu rîu
Hå T«n HiÕn råi Ðp g¶ cho viªn thæ quan. §au ®ín, tñi nhôc, nµng trÉm m×nh ë s«ng
TiÒn §êng vµ ®îc s Gi¸c Duyªn cøu, lÇn thø hai KiÒu n¬ng nhê cöa PhËt.
c. PhÇn thø ba: §oµn tô:
Sau nöa n¨m vÒ chÞu tang chó, Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu. Hay tin gia ®×nh KiÒu
gÆp tai biÕn vµ nµng ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, chµng v« cïng ®au ®ín. Tuy kÕt duyªn
víi Thuý V©n nhng chµng vÉn kh«ng thÓ quªn mèi t×nh ®Çu say ®¾m. Chµng quyÕt cÊt
c«ng lÆn léi ®i t×m KiÒu. Nhê gÆp ®îc s Gi¸c Duyªn mµ Kim, KiÒu t×m ®îc nhau, gia
®×nh ®oµn tô. ChiÒu theo ý mäi ngêi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn cò víi Kim Trong nhng
c¶ hai cïng nguyÖn íc “Duyªn ®«i løa còng lµ duyªn b¹n bÇy”.
III. Gi¸ trÞ t¸c phÈm
* Gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu :
1. Gi¸ trÞ néi dung:
a. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:
a1. TruyÖn KiÒu ph¶n ¸nh bé mÆt tµn b¹o cña tÇng líp thèng trÞ vµ thÕ lùc h¾c ¸m
chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña con ngêi.
* Bän quan l¹i :
- Viªn quan xö kiÖn vô ¸n V¬ng ¤ng v× tiÒn chø kh«ng v× lÏ ph¶i.
- Quan tæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn lµ kÎ bÊt tµi, nham hiÓm, bØ æi vµ tr©ng
tr¸o.
* ThÕ lùc h¾c ¸m:
- M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh… lµ nh÷ng kÎ t¸ng tËn l ¬ng t©m. V× tiÒn, chóng
s½n sµng chµ ®¹p lªn nh©n phÈm vµ sè phËn con ngêi l¬ng thiÖn.
-> T¸c gi¶ lªn tiÕng tè c¸o bé mÆt xÊu xa bØ æi cña chóng.
a2. TruyÖn KiÒu ph¬i bµy nçi khæ ®au cña nh÷ng con ngêi bÞ ¸p bøc, ®Æc biÖt lµ
ngêi phô n÷.
- V¬ng ¤ng bÞ m¾c oan, cha con bÞ ®¸nh ®Ëp d· man, gia ®×nh tan n¸t.
- §¹m Tiªn, Thuý KiÒu lµ nh÷ng ngêi phô n÷ ®Ñp, tµi n¨ng, vËy mµ kÎ th× chÕt trÎ,
ngêi th× ®o¹ ®µy, lu l¹c suèt 15 n¨m.
-> TruyÖn KiÒu lµ tiÕng kªu th¬ng cña nh÷ng ngêi l¬ng thiÖn bÞ ¸p bøc, bÞ ®o¹ ®µy.
b. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:
18
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
- ViÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du béc lé niÒm th¬ng c¶m s©u s¾c tríc nh÷ng khæ
®au cña con ngêi. ¤ng xãt th¬ng cho Thuý KiÒu – mét ngêi con g¸i tµi s¾c mµ l©m
vµo c¶nh bÞ ®o¹ ®Çy “Thanh l©u hai lît, thanh y hai lÇn”.
- Lµ tiÕng nãi ngîi ca nh÷ng gi¸ trÞ, phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ngêi nh nhan s¾c,
tµi hoa, trÝ dòng, lßng hiÕu th¶o, tr¸i tim nh©n hËu, vÞ tha…
- ¤ng tr©n träng ®Ò cao vÎ ®Ñp, íc m¬ vµ kh¸t khao ch©n chÝnh cña con ngêi nh vÒ
t×nh yªu, h¹nh phóc, c«ng lý, tù do…
- ¤ng cßn tè c¸o c¸c thÕ lùc b¹o tµn ®· chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña nh÷ng con ngêi l¬ng thiÖn, khiÕn hä khæ së, ®iªu ®øng.
-> Ph¶i lµ ngêi giµu lßng yªu th¬ng, biÕt tr©n träng vµ ®Æt niÒm tin vµo con ngêi
NguyÔn Du míi s¸ng t¹o nªn TruyÖn KiÒu víi gi¸ trÞ nh©n ®¹o lín lao nh thÕ.
2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
TruyÖn KiÒu ®îc coi lµ ®Ønh cao nghÖ thuËt cña NguyÔn Du.
- VÒ ng«n ng÷: lµ ng«n ng÷ v¨n häc hÕt søc giµu vµ ®Ñp, ®¹t ®Õn ®Ønh cao ng«n
ng÷ nghÖ thuËt.
- TiÕng ViÖt trong TruyÖn KiÒu kh«ng chØ cã chøc n¨ng biÓu ®¹t (ph¶n ¸nh), biÓu
c¶m (béclé c¶m xóc) mµ cßn cã chøc n¨ng thÈm mÜ (vÎ ®Ñp cña ng«n tõ).
- Víi truyÖn KiÒu, nghÖ thuËt tù sù ®· cã bíc ph¸t triÓn vît bËc.
+ Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn cã 3 h×nh thøc: trùc tiÕp (lêi nh©n vËt), gi¸n tiÕp (lêi t¸c
gi¶), nöa trùc tiÕp (lêi t¸c gi¶ mang suy nghÜ, giäng ®iÖu nh©n vËt). Nh©n vËt trong
truyÖn xuÊt hiÖn víi c¶ con ngêi hµnh ®éng vµ con ngêi c¶m nghÜ, cã biÓu hiÖn bªn
ngoµi vµ thÕ giíi bªn trong s©u th¼m.
+ Thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tù sù, cã nhiÒu c¸ch t©n s¸ng t¹o, ph¸t triÓn vît bËc trong
ng«n ng÷ th¬ vµ thÓ th¬ truyÒn thèng.
+ VÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Kh¾c ho¹ nh©n vËt qua ph¬ng thøc tù sù, miªu
t¶ chØ b»ng vµi nÐt chÊm ph¸ mçi nh©n vËt trong TruyÖn KiÒu hiÖn lªn nh mét ch©n
dung sèng ®éng. C¸ch x©y dùng nh©n vËt chÝnh diÖn thêng ®îc x©y dùng theo lèi lý tëng ho¸, ®îc miªu t¶ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p íc lÖ, nhng rÊt sinh ®éng. Nh©n vËt ph¶n
diÖn cña NguyÔn Du chñ yÕu ®îc kh¾c ho¹ theo lèi hiÖn thùc ho¸, b»ng bót ph¸p t¶
thùc, cô thÓ vµ rÊt hiÖn thùc (miªu t¶ qua ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, hµnh ®éng … cña
nh©n vËt).
- NghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn ®a d¹ng, bªn c¹nh bøc tranh thiªn nhiªn ch©n
thùc sinh ®éng (C¶nh ngµy xu©n), cã nh÷ng bøc tranh t¶ c¶nh ngô t×nh ®Æc s¾c (KiÒu
ë lÇu Ngng BÝch).
B. Mét sè néi dung cô thÓ
I. NghÖ thuËt miªu t¶:
1. NghÖ thuËt miªu t¶:
a. Nh©n vËt chÝnh diÖn:
C©u 1:
ChÐp thuéc "ChÞ em Thuý KiÒu”:
§Çu lßng hai ¶ tè Nga,
Thuý KiÒu lµ chÞ, em lµ Thuý V©n.
Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn,
Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi.
V©n xem trang träng kh¸c vêi,
Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang.
Hoa cêi, ngäc thèt ®oan trang,
19
Kiến thức cơ bản Ngữ Văn 9
M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da.
KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ,
So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n.
Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n,
Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh.
Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh,
S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai.
Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi,
Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m.
Cung th¬ng lÇu bËc ngò ©m,
NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr¬ng.
Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ng
Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n.
Phong lu rÊt mùc hång quÇn,
Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª.
£m ®Òm tríng rñ mµn che,
Têng ®«ng ong bím ®i vÒ mÆc ai.
C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch
VÞ trÝ ®o¹n trÝch “ChÞ em Thuý KiÒu”: n»m ë phÇn më ®Çu cña phÇn thø nhÊt: gÆp
gì vµ ®Ýnh íc. Khi giíi thiÖu gia ®×nh Thuý KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ tµi s¾c hai
chÞ em thuý v©n, Thuý KiÒu.
C©u 3: KÕt thóc ®o¹n trÝch: 4 phÇn
+ Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t hai chÞ em Thuý KiÒu.
+ Bèn c©u tiÕp: gîi t¶ vÎ ®Ñp Thuý V©n.
+ Mêi hai c©u cßn l¹i: gîi t¶ vÎ ®Ñp thuý KiÒu.
+ Bèn c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng cña hai chÞ em.
C©u 4: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
Gi¸ trÞ néi dung “ChÞ em Thuý KiÒu” lµ kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n dung tuyÖt mÜ cña
chÞ em Thuý KiÒu, ca ngîi vÎ ®Ñp, tµi n¨ng vµ dù c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa b¹c mÖnh
cña Thuý KiÒu lµ biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n v¨n ë NguyÔn Du.
Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Thuý KiÒu, Thuý V©n vµ nh©n vËt chÝnh diÖn, thuéc kiÓu nh©n
vËt lý tëng trong TruyÖn KiÒu. §Ó kh¾c ho¹ vÎ ®Ñp cña nh©n vËt lý tëng, NguyÔn Du
®· sö dông bót ph¸p íc lÖ - lÊy vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña con ngêi. Nhµ v¨n kh«ng miªu t¶ chi tiÕt cô thÓ mµ chñ yÕu lµ t¶ ®Ó gîi. Sö dông biÖn ph¸p
®ßn bÈy lµm næi bËt h×nh ¶nh Thuý KiÒu.
C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷:
- Tè Nga: chØ ngêi con g¸i ®Ñp.
- Mai cèt c¸ch: cèt c¸ch cña c©y mai m¶nh dÎ, thanh tao. TuyÕt tinh thÇn: tinh
thÇn cña tuyÕt tr¾ng vµ trong s¹ch. C©u nµy ý nãi c¶ hai chÞ em ®Òu duyªn d¸ng, thanh
cao, trong tr¾ng.
- Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn: g¬ng mÆt ®Çy ®Æn nh tr¨ng trßn; nÐt ngµi në nang: ý nãi
l«ng mµy h¬i ®Ëm, cèt t¶ ®«i m¾t ®Ñp. C©u th¬ nh»m gîi t¶ vÎ ®Ñp phóc hËu cña Thóy
V©n. Thµnh ng÷ TiÕng ViÖt cã c©u “m¾t phîng mµy ngµi”.
- §oan trang: nghiªm trang, ®øng ®¾n (chØ nãi vÒ ngêi phô n÷)…
- Lµn thu thuû: lµn níc mïa thu; nÐt xu©n s¬n: nÐt nói mïa xu©n. C¶ c©u th¬ ý nãi
m¾t ®Ñp, trong s¸ng nh níc mïa thu, l«ng mµy ®Ñp thanh tho¸t nh nÐt nói mïa xu©n.
20
- Xem thêm -