Tài liệu Luận văn tốt nghiệp xác định hàm lượng caffeine trong một số sản phẩm cà phê

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN  NGUYỄN TRẦN PHÚ XÁC ĐỊNH HÀM LƢỢNG CAFFEINE TRONG MỘT SỐ SẢN PHẨM CÀ PHÊ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Hóa học Mã số: 2077027 CẦN THƠ – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Hóa học XÁC ĐỊNH HÀM LƢỢNG CAFFEINE TRONG MỘT SỐ SẢN PHẨM CÀ PHÊ NGUYỄN TRẦN PHÚ Mã số: 2077027 HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM PHƢỚC NHẪN CẦN THƠ – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TƢ̣ NHIÊN  Năm ho ̣c 2010 – 2011 “XÁ C ĐI ̣NH HÀ M LƢỢ NG CAFFEINE TRONG MỘ T SỐ SẢ N PHẨM CÀ PHÊ” Lời cam đoan: ............................................................................................................ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... Cầ n Thơ, ngày … tháng … năm 2011 Nguyễn Trầ n Phú Luâ ̣n văn tố t nghiê ̣p đa ̣i ho ̣c Chuyên ngành Hóa ho ̣c Mã ngành: 204 Đã đƣơ ̣c bảo vê ̣ và đƣơ ̣c duyê ̣t Hiê ̣u trƣởng: Trƣởng khoa: Trƣởng chuyên ngành Cán bộ hƣớng dẫn Phạm Phƣớc Nhẫn BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TƢ̣ NHIÊN  Luâ ̣n văn tố t nghiê ̣p đa ̣i ho ̣c chuyên ngành Hóa ho ̣c với đề tài : “XÁC ĐINH HÀ M LƢỢNG CAFFEINE TRONG MỘT SỐ SẢN PHẨM CÀ PHÊ” ̣ Do sinh viên Nguyễn Trầ n Phú thƣ̣c hiê ̣n. Kính chuyển lên Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp . Cầ n Thơ, ngày … tháng … năm 2011 Cán bộ hƣớng dẫn Phạm Phƣớc Nhẫn BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TƢ̣ NHIÊN  Hô ̣i đồ ng chấ m luâ ̣n văn đã phê duyê ̣t luâ ̣n văn với đề tài : “Xác đinh ̣ hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩ m cà phê” Do sinh viên Nguyễn Trầ n Phú, chuyên ngành Hóa ho ̣c – khóa 33 thƣ̣c hiê ̣n và báo cáo trƣớc Hội đồng vào ngày 28 tháng 05 năm 2011. Cầ n Thơ, ngày … tháng … năm 2011 Chủ tịch Hội đồng Xác nhận của Khoa Khoa học Tự nhiên TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ CỘNG HÕA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ---------- NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN 1. Cán bộ hƣớng dẫn: T.S Phạm Phƣớc Nhẫn 2. Đề tài: “Xác định hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩm cà phê” 3. Sinh viên thực hiện: Nguyễn Trầ n Phú - MSSV: 2077027 - Lớp: Cử nhân Hóa học - Khóa 33 4. Nội dung nhận xét: a. Nhận xét về hình thức LVTN: ................................................................................ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... b. Nhận xét về nội dung của LVTN:  Đánh giá nội dung thực hiện của đề tài: ........................................................... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................  Những vấn đề còn hạn chế: .............................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ c. Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ d. Kết luận, đề nghị và điểm: ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2011 Cán bộ hƣớng dẫn Phạm Phƣớc Nhẫn TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN BỘ MÔN HÓA HỌC ---------- NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN 1. Cán bộ chấm phản biện: Đề tài: “Xác định hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩm cà phê” 2. Sinh viên thực hiện: Nguyễn Trầ n Phú - MSSV: 2077027 - Lớp: Cử nhân Hóa học - Khóa 33 3. Nội dung nhận xét: a. Nhận xét về hình thức LVTN: ................................................................................ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... b. Nhận xét về nội dung của LVTN:  Đánh giá nội dung thực hiện của đề tài: ........................................................... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................  Những vấn đề còn hạn chế: .............................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ c. Nhận xét đối với sinh viên thực hiện đề tài ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ d. Kết luận, đề nghị và điểm: ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2011 Cán bộ phản biện LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằ ng luâ ̣n văn này không chƣ́a bấ t kỳ số liê ̣u và kế t quả tƣ̀ bấ t kỳ luâ ̣n văn đƣơ ̣c thông qua, cũng nhƣ từ các tài liệu đƣợc công bố trƣớc đó ngoại trừ các phầ n đƣơ ̣c trić h dẫn . Tác giả Nguyễn Trầ n Phú Trang i LỜI CẢM ƠN Kính dâng Cha Me ̣ là Ngƣời suố t đời tâ ̣n tu ̣y vì con , luôn đă ̣t ánh mắ t min ̀ h theo tƣ̀ng bƣớc chân con, gƣ̉i con niề m tin ma ̣nh mẽ và nguồ n sƣ́c ma ̣nh vô tâ ̣n trong suố t các quãng đƣờng. Xin gƣ̉i lòng biế t ơn sâu sắ c đế n Thầ y Pha ̣m Phƣớc Nhẫn , ngƣời thầ y đáng kin ́ h , luôn gầ n gũi và đô ̣ng viên tôi trong suố t thời gian thƣ̣c hiê ̣n đề tài . Nhƣ̃ng kinh nghiê ̣m , kiế n thƣ́c quý báu và sƣ̣ tâ ̣n tin ̀ h hƣớng dẫn của Thầ y đóng vai trò quan tro ̣ng giúp tôi hoàn thành tố t luâ ̣n văn tố t nghiê ̣p. Cô Lê Thi ̣Ba ̣ch , với vai trò Cố vấ n ho ̣c tâ ̣p , đã giúp quá trin ̀ h tham khảo các tài liê ̣u chuyên ngành trở nên thuâ ̣n lơ ̣i hơn. Quý Thầy Cô và các anh chị Bộ môn Sinh Lý – Sinh Hóa đã ta ̣o điề u kiê ̣n tố t và nhiê ̣t tình hỗ trợ trong quá trình thực nghiệm. Trang ii TÓM LƢỢC Đề tài “Xác định hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩm cà phê ” đƣơ ̣c thƣ̣c hiê ̣n tại Phòng thí nghiê ̣m Sinh Hóa , Bô ̣ môn Sinh Lý – Sinh Hóa , Khoa Nông nghiê ̣p và Sinh ho ̣c ƣ́ng du ̣ng, Trƣờng Đa ̣i ho ̣c Cầ n Thơ trong khoảng thời gian tƣ̀ tháng 12/2010 đến tháng 04/2011. Mục tiêu đề tài nhằm xác định hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩm cà phê và đối chiếu kết quả phân tích với các số liệu đƣợc công bố trên bao bì đối với cà phê hòa tan . Các mẫu đƣợc chọn để phân tích là 3 sản phẩm cà phê hòa tan gồ m Vinacafé sƣ̃a (Vinacafé Biên Hòa ), Nescafé Viê ̣t (Nestlé) và G 7 sƣ̃a (Trung Nguyên); và 2 loại cà phê xay gồm Coffea arabica và Coffea robusta. Các thí nghiệm nhằ m xác đinh ̣ thời gian và nhiê ̣t đô ̣ tố i ƣu cho quá trình ly trích caffeine đƣơ ̣c thƣ̣c hiê ̣n trên cả 2 mẫu cà phê xa y, và khảo sát hàm lƣợng caffeine theo lần ly trích với phƣơng pháp pha chế thông thƣờng trên mẫu Coffea robusta. Caffeine tƣ̀ các mẫu đƣơ ̣c ly trích bằ ng nƣớc cấ t , tinh sa ̣ch qua sắ c ký lớp mỏng và đƣơ ̣c đinh ̣ lƣơ ̣ng bằ ng phƣơng pháp quang phổ . Qua quá trin ̀ h phân tić h , hàm lƣợng caffeine cao nhất đƣợc tìm thấy trong sản phẩm Nescafé Việt (1,37%), kế đế n là Vinacafé sƣ̃a (0,84%) và thấp nhấ t là G 7 sƣ̃a (0,59%). Kế t quả về hàm lƣơ ̣ng caffeine thu đƣơ ̣c trên hai mẫu cà phê xay C. arabica và C. robusta tƣơng ƣ́ng là 1,21% và 2,08%. Điề u kiê ̣n về thời gian và nhiê ̣t đô ̣ cho sƣ̣ ly trić h caffeine là 15 phút và 90-100C. Khi pha chế cà phê theo phƣơng pháp thông thƣờng , hàm lƣợng caffeine trong các lần ly trích giảm theo hàm lũy thừa y  1,7647 x1,5023 . Phƣơng pháp tƣơng đố i đơn giản , có thể đƣợc áp dụng để phân tích hàm lƣơ ̣ng caffeine trong các loa ̣i nƣớc giải khát , dƣơ ̣c phẩ m và các loài thƣ̣c vâ ̣t chƣ́a caffeine. Trang iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Tóm lƣợc iii Mục lục iv Danh mu ̣c các bảng vii Danh mu ̣c các hình viii Mở đầ u 1 Chƣơng 1. LƢỢC KHẢO TÀ I LIỆU 2 1.1 Tổ ng quan về cây cà phê 2 1.1.1 Nguồ n gố c cây cà phê 2 1.1.2 Đặc tính thực vật 3 1.1.3 Phân loa ̣i 6 1.1.4 Thành phần hóa học trong quả cà phê 8 1.1.5 Giá trị kinh tế của cây cà phê ở Việt Nam 1.2 Dƣơ ̣c tính của caffeine 10 11 1.2.1 Sơ lƣơ ̣c về caffeine 11 1.2.2 Dƣơ ̣c tính chủ yế u của caffeine 12 1.2.3 Sƣ̣ chuyể n hóa và chu kì bán hủy 12 1.2.4 Cơ chế tác đô ̣ng 13 1.3 Tổ ng quan về cà phê hòa tan 15 1.3.1 Tình hình phát triển của cà phê hòa tan trên thị thƣờng Việt Nam 15 1.3.2 Quy trình sản xuấ t cà phê hòa tan 16 1.3.3 Các chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng 16 Chƣơng 2. PHƢƠNG TIỆN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CƢ́U 17 2.1 Mục tiêu đề tài 17 2.2 Phƣơng tiê ̣n 17 2.2.1 Mẫu 17 2.2.2 Hóa chất 17 2.2.3 Dụng cụ thí nghiệm 18 Trang iv 2.2.4 Các chỉ tiêu phân tích 18 2.3 Phƣơng pháp nghiên cƣ́u 19 2.3.1 Thời gian và điạ điể m 19 2.3.2 Phƣơng pháp nghiên cƣ́u 19 2.4 Thƣ̣c nghiê ̣m 19 2.4.1 Thí nghiê ̣m 1: Dƣ̣ng đƣờng chuẩ n caffeine 19 2.4.2 Thí nghiệm 2: Khảo sát hệ dung môi khai triển 20 2.4.3 Thí nghiệm 3: Đinh ̣ lƣơ ̣ng caffeine trong mẫu cà phê hòa tan 21 2.4.4 Thí nghiệm 4: Đinh ̣ lƣơ ̣ng đƣờng tổ ng số trong mẫu cà phê hòa tan 21 2.4.5 Thí nghiệm 5: Xác định độ ẩm của cà phê hòa tan và cà phê xay 22 2.4.6 Thí nghiệm 6: Khảo sát sự ly trích caffeine theo thời gian ngâm chiế t trên mẫu cà phê xay bằ ng nƣớc cấ t ta ̣i 100C 22 2.4.7 Thí nghiệm 7: Khảo sát sự ly trích caffeine theo nhiệt độ trên mẫu cà phê xay trong 15 phút 23 2.4.8 Thí nghiệm 8: Khảo sát sự ly trích caffeine bằng phƣơng pháp pha chế thông thƣờng trên mẫu C. robusta 24 2.3.4 Xƣ̉ lý số liê ̣u 25 Chƣơng 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 26 3.1 Thí nghiệm 1: Dƣ̣ng đƣờng chuẩ n caffeine. 26 3.1.1 Xác định bƣớc sóng hấp thu cực đại của caffeine chuẩn 26 3.1.2 Xác định đƣờng chuẩn và giới hạn phát hiện 26 3.2 Thí nghiệm 2: Khảo sát hệ dung môi khai triển 27 3.3 Thí nghiệm 3: Đinh ̣ lƣơ ̣ng caffeine trong các mẫu cà phê hòa tan 28 3.4 Thí nghiệm 4: Đinh ̣ lƣơ ̣ng đƣờng tổ ng số trong các mẫu cà phê hòa tan 30 3.5 Thí nghiệm 5: Xác đinh ̣ đô ̣ ẩ m của cà phê hòa tan và cà phê xay 32 3.5.1 Độ ẩm của cà phê hòa tan 32 3.5.2 Độ ẩm của cà phê xay 34 3.6 Thí nghiệm 6: Khảo sát sự ly trích caffeine theo thời gian ngâm chiế t trên mẫu cà phê xay bằng nƣớc cất tại 100C 35 3.7 Thí nghiệm 7: Khảo sát sự ly trích caffeine theo nhiệt độ trên hai mẫ u cà phê xay trong 15 phút 36 Trang v 3.8 Thí nghiệm 8: Khảo sát sự ly trích caffeine bằng phƣơng pháp pha chế thông thƣờng trên mẫu C. robusta Chƣơng 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHI ̣ 37 39 4.1 Kế t luâ ̣n 39 4.2 Kiế n nghi ̣ 39 TÀI LIỆU THAM KHẢO 40 Trang vi DANH MU ̣C CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1 Thành phần hoá học của quả cà phê 10 Bảng 2.1 Mẫu cà phê hòa tan và các chỉ tiêu chấ t lƣơ ̣ng cầ n phân tić h 17 Bảng 2.2 Cách pha dãy chuẩn nồng độ caffeine 20 Bảng 3.1a Kế t quả phân tić h caffeine trong mẫu Vinacafé sƣ̃ a 28 Bảng 3.1b Kế t quả phân tić h caffeine trong mẫu Nescafé Viê ̣t 28 Bảng 3.1c Kế t quả phân tích caffeine trong mẫu G7 sƣ̃a 28 Bảng 3.2 29 Hàm lƣợng caffeine trong các mẫu cà phê hòa tan Bảng 3.3a Kế t quả phân tích đƣờng tổ n g số trong mẫu Vinacafé sƣ̃a 30 Bảng 3.3b Kế t quả phân tić h đƣờng tổ ng số trong mẫu Nescafé Viê ̣t 31 Bảng 3.3c Kế t quả phân tić h đƣờng tổ ng số trong mẫu G7 sƣ̃a 31 Bảng 3.4 31 Kế t quả phân tích đƣờng tổ ng số trong các mẫu cà phê hòa tan Bảng 3.5a Kế t quả phân tić h đô ̣ ẩ m trong mẫu Vinacafé sƣ̃a 32 Bảng 3.5b Kế t quả phân tích đô ̣ ẩ m trong mẫu Nescafé Viê ̣t 32 Bảng 3.5c Kế t quả phân tić h đô ̣ ẩ m trong mẫu G7 sƣ̃a 33 Bảng 3.6 33 Kế t quả phân tić h đô ̣ ẩ m trong các mẫu cà phê hòa tan Bảng 3.7a Kế t quả phân tích đô ̣ ẩ m trong mẫu C. arabica 34 Bảng 3.7b Kế t quả phân tić h đô ̣ ẩ m trong mẫu C. robusta 34 Bảng 3.8 Hàm lƣợng caffeine theo thời gian ngâm chiết tại 100C 35 Bảng 3.9 Hàm lƣợng caffeine theo nhiệt độ ngâm chiết trong 15 phút 36 Bảng 3.10 Hàm lƣợng caffeine theo lần trích ly bằng nƣớc cất 100C trên mẫu C. robusta 37 Trang vii DANH MUC ̣ CÁC HÌNH Trang Hình 1.1 Thân cà phê 4 Hình 1.2 Hoa cà phê 5 Hình 1.3 Quả cà phê 5 Hình 1.4 Công thƣ́c hóa ho ̣c của caffeine 11 Hình 1.5 Quy triǹ h sản xuấ t cà phê hòa tan 16 Hình 2.1 Mẫu sắ c ký lớp mỏng 21 Hình 3.1 Phổ hấ p thu của dung dich ̣ caffeine chuẩ n 30 ppm 26 Hình 3.2 Đồ thị biểu diễn quan hệ tuyến tính giữa độ hấp thu và nồng độ caffeine 27 Hình 3.3 Caffeine trong mẫu Nescafé Viê ̣t sau khi đƣơ ̣c tách bằ ng hê ̣ 1 và hệ 2 27 Hình 3.4 Đồ thị biểu diễn hàm lƣợng caffeine theo lần ly trić h 28 Trang viii LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌ C MỞ ĐẦU Trên thế giới , caffeine đƣơ ̣c sƣ̉ du ̣ng giố ng nhƣ mô ̣t chấ t kích thích thầ n kinh trung ƣơng. Caffeine có tên IUPAC là 1,3,7-trimethylxanthine có tác dụng gây nên sự hƣng phấn và kéo dài thời gian tỉnh táo bằng cách ngăn cản ta ̣m thời sự hoạt động bình thƣờng của adenosine và enzyme phosphodiesterase. Caffeine hiê ̣n là chấ t kích thích thầ n k inh đƣơ ̣c tiêu thu ̣ rô ̣ng raĩ nhấ t trên thế giới, đƣơ ̣c sƣ̉ du ̣ng hơ ̣p pháp và hầ u nhƣ không kiể m soát . Caffeine đƣơ ̣c hấ p thu vào cơ thể ngƣời dƣới da ̣ng thƣ́c uố ng, nhƣ trà, cà phê, nƣớc uố ng có gas và nƣớc tăng lƣ̣c ; hay các loa ̣i dƣơ ̣c phẩ m (Lovett và Richard , 2005). Trong khi đó , theo các nghiên cƣ́u gầ n đây, caffeine có khả năng làm tăng nguy cơ mắ c bê ̣nh liên quan đế n đô ̣ng ma ̣ch vành (Adebayo et al., 2007), giảm trọng lƣợng của trẻ khi sinh (Vlajinac et al., 1997) và có một số ảnh hƣởng tiêu cực đến tâm-sinh lý ở trẻ em (Hughes và Hale, 1998). Theo Hiê ̣p hô ̣i cà phê Viê ̣t Nam, hiện nay trên thị trƣờng cà phê, sản phẩm cà phê hòa tan ngày càng phát triển và đang chiếm giữ khoảng 30% tổng sản lƣợng tiêu thụ bên cạnh là cà phê rang xay (70%). Song song với tốc độ tiêu thụ cà phê hòa tan, việc đánh giá các chỉ tiêu chất lƣợng của loại sản phẩm này cũng trở nên khắt khe hơn nhằm đảm bảo sức khỏe ngƣời tiêu dùng và phân loại chất lƣợng sản phẩm. Với vai trò quan trọng , các tác động tiêu cực của caffeine lên sức khỏe con ngƣời, cùng với sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của các thực phẩm , dƣơ ̣c phẩ m chƣ́a caffeine, đề tài “ Xác định hàm lƣợng caffeine trong một số sản phẩm c à phê” đƣơ ̣c chọn để nghiên cứu. Mục tiêu của đề tài là định lƣợng caffeine trong cà phê hòa tan và cà phê xay bằng phƣơng pháp quang phổ sau khi đƣợc tách bằng sắc ký lớp mỏng . SVTH: Nguyễn Trầ n Phú Trang 1 Chƣơng 1. LƢỢ C KHẢ O TÀ I LIỆU Chƣơng 1. LƢỢC KHẢO TÀ I LIỆU 1.1 Tổ ng quan về cây cà phê 1.1.1 Nguồ n gố c cây cà phê Từ "cà phê" trong tiếng Việt có gốc từ chữ café của tiếng Pháp. Giống nhƣ các ngôn ngữ thuộc hệ ngôn ngữ Ấn-Âu, café có gốc từ kahveh của tiếng Thổ Nhĩ Kỳ và kahveh đến từ qahwa của tiếng Ả Rập[28]. Trong tiếng Anh, từ coffee xuất hiện lần đầu tiên từ sớm cho đến giữa những năm 1600, nhƣng thể sớm nhất của từ này đến vào khoảng 10 năm cuối của những năm 1500. Xuất phát từ từ caffè của tiếng Ý . Từ trên đƣợc giới thiệu ở châu Âu thông qua những ngƣời Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman kahve có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập : ‫ قهوة‬, qahweh. Nguồn gốc nguyên thủy của từ Ả Rập là không rõ ràng; nó cũng có nguồn gốc tôn giáo Kaffa ở phía Tây Ethiopia, nơi cà phê đƣợc trồng trọt, hoặc sự bới đi từ qahwat al-būnn', có ý nghĩa là "rƣợu của đậu" trong tiếng Ả Rập. Ở Eritrea, "būnn" (cũng có nghĩa là "rƣợu của đậu" trong Tigrinya) cũng đƣợc dùng. Tên Amharic và Afan Oromo cho cà phê là bunna[28,29]. Theo một truyền thuyết đã đƣợc ghi lại trên giấy vào năm 1671, những ngƣời chăn dê ở Kaffa (thuộc Ethiopia ngày nay) phát hiện ra một số con dê trong đàn sau khi ăn một cành cây có hoa trắng và quả màu đỏ đã chạy nhảy không mệt mỏi cho đến tận đêm khuya. Họ bèn đem chuyện này kể với các thầy tu tại một tu viện gần đó. Khi một ngƣời chăn dê trong số đó ăn thử loại quả màu đỏ đó anh ta đã xác nhận công hiệu của nó. Sau đó các thầy tu đã đi xem xét lại khu vực ăn cỏ của bầy dê và phát hiện ra một loại cây có lá xanh thẫm và quả giống nhƣ quả anh đào. Họ uống nƣớc ép ra từ loại quả đó và tỉnh táo cầu nguyện chuyện trò cho đến tận đêm khuya. Nhƣ vậy có thể coi rằng nhờ chính đàn dê này con ngƣời đã biết đƣợc cây cà phê[33]. Tại Việt Nam cây cà phê đƣợc các nhà truyền đạo công giáo đƣa vào trồng thử năm 1857 ở Bố Trạch (Quảng Bình) và Quảng Trị. Đến năm 1870 cây cà phê đã thấy ở Hà Nam Ninh. Năm 1888, thực dân Pháp đã thành lập các đồn điền cà phê ở Nghệ An, Quảng Trị, Đắc Lắc. Các đồn điền lớn mọc lên ở Ngàn Tƣơi, Ngàn phố, Ngàn Sâu – Hà Tĩnh (1910), Yên Mỹ - Thanh Hoá (1911), Nghĩa Đàn - Nghệ An SVTH: Nguyễn Trầ n Phú Trang 2 Chƣơng 1. LƢỢ C KHẢ O TÀ I LIỆU (1913)… Đến 1920-1925, khi khai phá vùng đất ba-zan phì nhiêu ở Tây Nguyên, ngƣời Pháp đã đƣa cà phê vào trồng ở đây. Đến 1945 tổng diện tích cà phê toàn quốc khoảng 10.070 ha, năng suất cà phê chè khoảng 4-5 tạ/ha, cà phê vối 5-6 tạ/ha[1][6]. Trong thời gian chiến tranh tình hình sản xuất cà phê có nhiều biến đổi. Ở miền Bắc, các nông trƣờng duy trì sản xuất ngay cả những năm chiến tranh ác liệt. Nhƣng do quy hoạch trồng cà phê không đúng đắn ngay từ đầu nên nhiều nông trƣờng đƣợc thiết lập ồ ạt sau này phải thanh lý. Ở miền Nam sau 1968, do chiến tranh nhiều vùng phải bỏ hoang, đến 1973 chỉ còn 8872 ha, năm 1975 khoảng 10.000 ha, phần lớn cà phê sản xuất ra đƣợc tiêu dùng nội địa[34]. Sau ngày giải phóng 4/1975 ngành cà phê ở giai đoạn phát triển chƣa từng có, chỉ trong 2 năm 1978-1979 tỉnh Đắc Lắc đã phát động phong trào rầm rộ trồng đƣợc 6.000 ha cà phê tạo khí thế mạnh mẽ và quyết tâm cao. Nhƣng do chƣa chuẩn bị chu đáo, thiếu trình độ chuyên môn nên đã gặp nhiều khó khăn, không lâu sau đó một diện tích lớn cà phê bị huỷ bỏ, số còn lại còi cọc, không hiệu quả [1]. Vào thập kỷ 80, chính phủ ta kí hàng loạt hiệp định hợp tác sản xuất với Liên Xô (cũ), CHDC Đức, Bungari, Tiệp Khắc, Balan đã tạo điều kiện cho cà phê có vốn đầu tƣ, thiết bị để bƣớc vào thời kì phát triển mới [1]. Khoảng 10 năm gần đây, cây cà phê Việt Nam đã có bƣớc phát triển mạnh mẽ về diện tích, năng suất và sản lƣợng [6]. 1.1.2 Đặc tính thực vật[1][32-34] Cà phê là tên một chi thực vật thuộc họ Thiến thảo (Rubiaceae). Họ này bao gồm khoảng 500 chi khác nhau với trên 6.000 loài cây nhiệt đới. Chi cà phê bao gồm nhiều loài cây lâu năm khác nhau. Tuy nhiên, không phải loài nào cũng chứa caffein trong hạt, một số loài khác xa với những cây cà phê ta thƣờng thấy. Chỉ có hai loài cà phê có ý nghĩa kinh tế. Loài thứ nhất có tên thông thƣờng trong tiếng Việt là cà phê chè (tên khoa học: Coffea arabica), đại diện cho khoảng 61% các sản phẩm cà phê trên thế giới. Loài thứ hai là cà phê vối (tên khoa học: Coffea canephora hay Coffea robusta), chiếm gần 39% các sản phẩm cà phê. Ngoài ra còn có Coffea liberica và Coffea excelsa (ở Việt Nam gọi là cà phê mít) với sản lƣợng không đáng kể. SVTH: Nguyễn Trầ n Phú Trang 3 Chƣơng 1. LƢỢ C KHẢ O TÀ I LIỆU Dƣới đây là mô ̣t số đă ̣c trƣng của cây cà phê : + Thân cây cà phê: Cây cà phê chè có thể cao tới 6 m, cà phê vối tới 10 m. Tuy nhiên ở các trang trại cà phê ngƣời ta thƣờng phải cắt tỉa để giữ đƣợc độ cao từ 2-4 m, thuận lợi cho việc thu hoạch. Cây cà phê có cành thon dài, lá cuống ngắn, xanh đậm, hình oval. Mặt trên lá có màu xanh thẫm, mặt dƣới xanh nhạt hơn. Chiều dài của lá khoảng 8-15 cm, rộng 46 cm. Rễ cây cà phê là loại rễ cọc, cắm sâu vào lòng đất từ 1 đến 2,5 m với rất nhiều rễ phụ tỏa ra xung quanh làm nhiệm vụ hút chất dinh dƣỡng nuôi cây. Hình 1.1 Thân cây cà phê (Nguồ n en.wikipedia.org) + Hoa cà phê: Hoa cà phê màu trắng, có năm cánh, thƣờng mọc thành chùm đôi hoặc chùm ba. Màu hoa và hƣơng hoa dễ làm ta liên tƣởng tới hoa nhài. Hoa chỉ nở trong vòng 3 đến 4 ngày và thời gian thụ phấn chỉ vài ba tiếng. Một cây cà phê trƣởng thành có từ 30.000 đến 40.000 bông hoa. Ngay từ khi cây cà phê ra hoa kết quả ngƣời ta đã có những đánh giá đầu tiên về vụ mùa cà phê. Ở các nƣớc sản xuất cà phê lớn điều này đặc biệt quan trọng trong việc đƣa ra những nhận định về giá cả và thị trƣờng. Tuy vậy những đợt rét đậm hoặc hạn hán có thể làm đảo lộn mọi sự tính toán và đẩy thị trƣờng vào tình thế hoàn toàn khác. SVTH: Nguyễn Trầ n Phú Trang 4 Chƣơng 1. LƢỢ C KHẢ O TÀ I LIỆU Hình 1.2 Hoa cà phê (Nguồ n en.wikipedia.org/coffea_arabica) Quả cà phê: Quả phê là loài cây tự thụ phấn, do đó gió và côn trùng có ảnh hƣởng lớn tới quá trình sinh sản của cây. Sau khi thụ phấn từ 7 đến 9 tháng cây sẽ cho quả hình bầu dục, bề ngoài giống nhƣ quả anh đào. Trong thời gian chín, màu sắc của quả thay đổi từ xanh sang vàng rồi cuối cùng là đỏ. Quả có màu đen khi đã chín. Do thời gian đâm hoa kết trái lâu nhƣ vậy mà một vụ cà phê kéo dài gần một năm trời và có thể xảy ra trƣờng hợp trên một cây vừa có hoa, vừa có quả. Hình 1.3 Quả cà phê (Nguồ n en.wikipedia.org) SVTH: Nguyễn Trầ n Phú Trang 5