B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc
CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ
Tªn ®Ò tµi
M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do
chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i
y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i
y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong
C¬ quan chñ tr×:
Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi
6499
10/9/2007
Hµ Néi - 2007
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc
CÊp qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ
C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng ®¹i häc Y hµ néi
Tªn ®Ò tµi
M« t¶ thùc tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do
chÊt th¶i y tÕ, c¸c gi¶i ph¸p xö lý chÊt th¶i
y tÕ vµ triÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i
y tÕ t¹i bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn
Bé Y tÕ phª duyÖt thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh sè 5520/Q§-BYT ngµy
23/10/2003
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS. §µo Ngäc Phong
Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi:
3n¨m (10/2003 - 10/2006)
Kinh phÝ thùc hiÖn:
500 triÖu VND
Hµ Néi - 2007
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
BV:
BÖnh viÖn
CT:
ChÊt th¶i
CTYT:
ChÊt th¶i y tÕ
KQTK:
KÕt qu¶ tham kh¶o
QLCT:
Qu¶n lý chÊt th¶i
TCCP:
Tiªu chuÈn cho phÐp
TCVN:
Tiªu chuÈn ViÖt Nam
WISE:
Work Improvement in Small Enterprises
Danh s¸ch c¸c c¸n bé thùc hiÖn ®Ò tµi
Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
GS.TS. §µo Ngäc Phong
Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi:
PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu
Th− ký ®ª tµi:
TS. Lª ThÞ Tµi
C¸c c¸n bé thùc hiÖn chÝnh:
GS.TS. §µo Ngäc Phong
Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi
PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu
Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi
TS. Lª ThÞ Tµi
Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi
ThS. TrÇn ThÞ Thoa
Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi
PGS.TS. NguyÔn ThÞ TuyÕn
Bé m«n Vi sinh-§¹i häc Y Hµ Néi
TS. Lª TrÇn Ngoan
Khoa Y tÕ c«ng céng-§¹i häc Y Hµ Néi
TS. §µo ThÞ Ngäc Lan
G§ Së Y tÕ Yªn B¸i
BS CKI. TriÖu BÝch An
Phßng NghiÖp vô Y, Së Y tÕ Yªn B¸i
BS. Lª Minh V¨n
PG§ Së Y tÕ Phó Thä
ThS. Phạm Văn Tính
Phßng NghiÖp vô Y, Sở Y tế Phú Thọ
ThS. Ph¹m Hång Ph−¬ng
G§ Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i
TS. TrÇn S« Phia
PG§ Së Y tÕ CÇn Th¬
CN. NguyÔn ThÞ BÐ
Phßng Tµi chÝnh-KÕ to¸n-§¹i häc Y Hµ Néi
C¸c c¬ quan phèi hîp :
Së Y tÕ Yªn B¸i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Yªn B¸i
Së Y tÕ Phó Thä vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä
Së Y tÕ Qu¶ng Ng·i vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc tØnh Qu¶ng Ng·i
Së Y tÕ CÇn Th¬ vµ c¸c bÖnh viÖn huyÖn thuéc thµnh phè CÇn Th¬
MỤC LỤC
Néi dung
Trang
Tãm t¾t
1
§Æt vÊn ®Ò
4
Môc tiªu nghiªn cøu
5
Ch−¬ng 1: Tæng quan tµi liÖ u
6
1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ
6
1.2. Nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe
8
1.3. C¸c c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i y tÕ
10
1.4. Nghiªn cøu vÒ chÊt th¶i y tÕ
16
1.5. Ph−¬ng ph¸p WISE
20
Ch−¬ng 2: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cø u
23
2.1. §Þa ®iÓm nghiªn cøu
23
2.2. §èi t−îng nghiªn cøu
23
2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
23
2.4. MÉu nghiªn cøu
23
2.5. Néi dung nghiªn cøu
24
2.6. TriÓn khai m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i
27
2.7. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i
28
2.8. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu
29
Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu
30
3.1 Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn
30
3.1.1. Th«ng tin chung liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i
30
3.1.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i
33
3.1.3. HiÓu biÕt cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i vµ t¸c h¹i cña chÊt th¶i y tÕ
35
3.2. T×nh h×nh « nhiªm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ
37
3.2.1. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt
37
3.2.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng do c¸c t¸c nh©n hãa lý
42
3.3. ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ ®Õn søc kháe
50
3.4. KÕt qu¶ can thiÖp
52
3.4.1. C¸c ho¹t ®éng can thiÖp ®· thùc hiÖn
53
3.4.2. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc
54
3.4.3. Thay ®æi chÊt l−îng m«i tr−êng bÖnh viÖn
60
Ch−¬ng 4: Bµn luËn
62
4.1. Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn
62
4.2. KÕt qu¶ can thiÖp
74
4.3. Mét sè khã kh¨n, h¹n chÕ vµ bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ nghiªn cøu
82
KÕt luËn
84
KiÕn nghÞ
86
Tµi liÖu tham kh¶o
87
Phô lôc
Phô lôc 1. C¸c c«ng cô nghiªn cøu
89
Phô lôc 2. Mét sè b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu
132
Phô lôc 3. Mét sè h×nh ¶nh minh häa
135
Danh môc c¸c b¶ng kÕt qu¶ nghiªn cøu
Tªn b¶ng
Trang
B¶ng 3.1. Mét sè th«ng tin liªn quan ®Õn qu¶n lý chÊt th¶i
B¶ng 3.2. Mét sè chØ sè ho¹t ®éng cña c¸c bÖnh viÖn huyÖn
B¶ng 3.3. Sè l−ît bÖnh nh©n kh¸m ch÷a bÖnh trung b×nh/1bÖnh viÖn/n¨m
B¶ng 3.4. Sè l−ît bÖnh nh©n m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm (trung b×nh) ®iÒu trÞ
néi tró t¹i 1BV huyÖn/n¨m
B¶ng 3.5. §µo t¹o qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ ®èi víi nh©n viªn trùc
tiÕp qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c BV huyÖn
B¶ng 3.6. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ngµy ®ªm t¹i 8 bÖnh viÖn.
B¶ng 3.7. Ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n
B¶ng 3.8. L−u gi÷ chÊt th¶i r¾n t¹i bÖnh viÖn
B¶ng 3.9. T×nh h×nh xö lý chÊt th¶i l©m sµng (theo sè liÖu cã s½n)
B¶ng 3.10. HÖ thèng tho¸t n−íc th¶i vµ xö lý n−íc th¶i
B¶ng 3.11. Sè bÖnh viÖn cã hèt hót h¬i khÝ
B¶ng 3.12. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i y tÕ
B¶ng 3.13. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe
B¶ng 3.14. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi søc kháe
B¶ng 3.15. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëngcña CTYT
B¶ng 3.16. C¸c lo¹i mÉu ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn
B¶ng 3.17. Gi¸ trÞ trung b×nh cña Coliform vµ Fecal coliform/100ml n−íc
th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn
B¶ng 3.18. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i ®¹t TCCP vÒ Coliform tr−íc khi ®æ ra
ngoµi khu vùc bÖnh viÖn
B¶ng 3.19. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn
30
30
31
31
B¶ng 3.20. Sè mÉu n−íc sinh ho¹t ®¹t tiªu chuÈn t¹i c¸c bÖnh viÖn
39
B¶ng 3.21. C¸c vi khuÈn ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn
40
B¶ng 3.22. Tæng sè vi khuÈn hiÕu khÝ/1m3 kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn
40
B¶ng 3.23. Sè l−îng vi khuÈn tan m¸u/1m3 kh«ng khÝ 9 bÖnh v iÖn
41
3
32
33
34
34
34
35
35
36
35
36
36
38
38
38
39
B¶ng 3.24. Sè l−îng nÊm mèc/1m kh«ng khÝ t¹i 9 bÖnh viÖn
41
B¶ng 3.25. Sè l−îng mÉu hãa lý ®−îc xÐt nghiÖm t¹i c¸c bÖnh viÖn
42
B¶ng 3.26. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè « nhiÔm ho¸ lý trong n−íc th¶i
B¶ng 3.27. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ BOD5 tr−íc
khi ®æ ra ngoµi khu vùc BV
B¶ng 3.28. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÒ COD tr−íc
khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn
B¶ng 3.29. Tû lÖ c¸c mÉu n−íc th¶i kh«ng ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp vÒ cÆn
l¬ löng tr−íc khi ®æ ra ngoµi khu vùc bÖnh viÖn
B¶ng 3.30. Tû lÖ mÉu n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ mét sè chØ sè ho¸ lý
B¶ng 3.31. Tû lÖ mÉu n−íc n−íc sinh ho¹t kh«ng ®¹t TCCP vÒ c¸c chØ sè
43
44
44
45
45
46
lý häc t¹i c¸c bÖnh viÖn
B¶ng 3.32. Sù ph©n bè c¸c chØ sè ho¸ häc kh«ng ®¹t TCCP trong n−íc
sinh ho¹t t¹i c¸c bÖnh viÖn
B¶ng 3.33. Sè mÉu kh«ng ®¹t TCCP c¸c chØ sè ho¸ häc trong kh«ng khÝ
t¹i c¸c BV
46
47
B¶ng 3.34. Nång ®é mét sè khÝ t¹i c¸c bÖnh viÖn cã ®èt r¸c
48
B¶ng 3.35. Nång ®é mét sè khÝ theo kho¶ng c¸ch so víi èng khãi lß ®èt
49
B¶ng 3.36. KÕt qu¶ xÐt nghiÖm kh«ng khÝ c¹nh b·i r¸c t¹i c¸c bÖnh viÖn
50
B¶ng 3.37. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ
B¶ng 3.38. Sè ng−êi trong c¸c hé gia ®×nh ®−îc pháng vÊn nãi r»ng bÞ
¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ
B¶ng 3.39. Sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi tõng lo¹i chÊt th¶i
50
B¶ng 3.40. Møc ®é ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×nh
52
B¶ng 3.41. Thêi gian ¶nh h−ëng theo ®¸nh gi¸ cña chñ hé gia ®×n
52
B¶ng 3.42. Tû lÖ èm t¹i nh÷ng hé gia ®×nh sèng tiÕp gi¸p víi hai bÖnh viÖn
53
B¶ng 3.43. L−îng chÊt th¶i r¾n trung b×nh/1ng® t¹i 2 bÖnh viÖn can thiÖp
B¶ng 3.44. So s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh coliform vµ fecalcoliform/100ml
n−íc th¶i t¹i bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp
B¶ng 3.45. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn
V¨n Yªn tr−íc vµ sau can thiÖp
B¶ng 3.46. Gi¸ trÞ trung b×nh c¸c chØ sè ho¸ lý trong n−íc th¶i bÖnh viÖn
L©m Thao tr−íc vµ sau can thiÖp
BiÓu ®å 3.1. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i CTYT tr−íc vµ sau can thiÖp
55
51
51
60
61
61
55
BiÓu ®å 3.2. Tû lÖ c¸n bé kÓ ®−îc c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y h¹i cho søc kháe
tr−íc vµ sau can thiÖp
BiÓu ®å 3.3. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña CTYT ®èi víi
søc kháe tr−íc vµ sau can thiÖp
BiÓu ®å 3.4. Tû lÖ c¸n bé y tÕ kÓ ®−îc ®èi t−îng bÞ ¶nh h−ëng cña CTYT
tr−íc vµ sau can thiÖp
56
BiÓu ®å 3.5. Tû lÖ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ tr−íc vµ sau can thiÖp
57
BiÓu ®å 3.6. Thay ®æi trong kh©u qu¶n lý tr−íc vµ sau can thiÖp
58
BiÓu ®å 3.7. Thay ®æi vÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp
58
BiÓu ®å 3.8. Thay ®æi vÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n tr−íc vµ sau can thiÖp
59
BiÓu ®å 3.9. Nh÷ng tiÕn bé vÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng
58
56
57
1
PhÇn a
Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi
Qu¶n lý chÊt th¶i (QLCT) y tÕ ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m lín ở tất cả các tuyến bệnh
viện (BV) từ Trung ương đến tỉnh, huyện vµ d©n c− vïng tiÕp gi¸p. Nghiªn cøu nµy
®· ®−îc triÓn t¹i khai 4 tØnh Yªn B¸i, Phó Thä, Qu¶ng Ng·i, CÇn Th¬ theo 2 giai
®o¹n: Giai ®o¹n 1: ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ «
nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i y tÕ t¹i tÊt c¶ c¸c bÖnh viÖn huyÖn trong 4 tØnh (trong
®ã cã 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u); Giai ®o¹n 2: ®Ò xuÊt vµ thùc
hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn cña tØnh Yªn B¸i vµ Phó Thä.
KÕt qu¶ ®¹t ®−îc nh− sau:
1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i
tr−êng do chÊt th¶i y tÕ:
1.1. VÒ thùc tr¹ng chÊt th¶i, t×nh h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ:
Thùc tr¹ng chÊt th¶i r¾n: KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu
s©u cho thÊy: Tæng l−îng r¸c th¶i trung b×nh/gi−êng bÖnh/ngµy ®ªm: 0,35 - 0,88 kg.
Trong ®ã, r¸c th¶i sinh ho¹t chiÕm 60,4% - 88,2%, r¸c th¶i l©m sµng chiÕm tû lÖ
11,4% - 38,5%, r¸c th¶i ho¸ häc chiÕm tû lÖ tõ 0 - 1,6%, kh«ng cã chÊt th¶i phãng x¹
vµ b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt.
Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i: T¹i tÊt c¶ c¸c BV cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a
thùc hiÖn ®Çy ®ñ ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n vµ quy ®Þnh theo h−íng dÉn cña Bé Y tÕ. C¶
8 BV huyÖn ®−îc nghiªn cøu s©u ®Òu khã kh¨n lóng tóng trong xö lý chÊt th¶i láng
vµ chÊt th¶i khÝ. TÊt c¶ c¸c BV huyÖn cña 4 tØnh nghiªn cøu ®Òu ch−a cã ®ñ ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt vÒ chuyªn m«n, trang thiÕt bÞ, nh©n lùc, kinh phÝ... ®Ó thùc hiÖn ®óng Quy
chÕ qu¶n lý chÊt th¶i hiÖn hµnh. HiÓu biÕt vÒ nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi m«i
tr−êng vµ søc kháe còng nh− qu¶n lý chÊt th¶i ë c¶ hai nhãm bÖnh viÖn ch−a ®Çy ®ñ.
Lý do chñ yÕu lµ do ch−a ®−îc tËp huÊn ®Çy ®ñ vµ th−êng xuyªn
1.2. T×nh h×nh « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn
KÕt qu¶ t¹i 8 bÖnh viÖn huyÖn ®−îc chän ®Ó nghiªn cøu s©u cho thÊy:
VÒ vi sinh vËt: « nhiÔm m«i tr−êng chñ yÕu lµ m«i tr−êng n−íc vµ kh«ng khÝ:
93,6% mÉu n−íc th¶i; 89,0% mÉu n−íc sinh ho¹t ®Çu nguån, 20% mÉu n−íc chÝn
phÉu thuËt, 100% mÉu n−íc t¹i c¸c khoa phßng cã chØ sè vi sinh vËt v−ît qu¸ TCCP.
Trong sè chñng vi khuÈn ph©n lËp ®−îc tõ n−íc th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn th× E. coli
chiÕm tû lÖ cao nhÊt (27,0%) sau ®ã ®Õn S. typhi (4,9%) vµ K. pneumoniae (3,2%).
C¸c vi khuÈn cã kh¶ n¨ng g©y bÖnh ph©n lËp ®−îc trong n−íc sinh ho¹t cao nhÊt lµ E.
coli (7,7%) sau ®ã lµ Liªn cÇu (3,1%), K. pneumoniae (1,54%).
2
VÒ c¸c chØ sè lý hãa: Sè mÉu n−íc th¶i cã BOD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ
II lµ 71% vµ 61,1%; cã COD kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 61,3% vµ 38,7%; cã
cÆn l¬ löng kh«ng ®¹t TCCP ë møac I vµ II lµ 50,9% vµ 22,6%. Sè mÉu n−íc sinh
ho¹t kh«ng ®¹t TCCP lµ 63,6% (trong ®ã 91,7% lµ n−íc ®Çu nguån, 54,5% lµ n−íc
chÝn phÉu thuËt, 57,3% lµ n−íc t¹i c¸c khoa phßng)
2. §Ò xuÊt vµ thùc hiÖn m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i 2 bÖnh viÖn huyÖn
2.1. M« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i t¹i bÖnh viÖn huyÖn: Nguyªn t¾c lµ dùa vµo kh¶
n¨ng s½n cã cña chÝnh c¸c bÖnh viÖn
- VÒ qu¶n lý: Mçi BV cã mét bé phËn qu¶n lý chÊt th¶i do Ban gi¸m ®èc trùc tiÕp chØ
®¹o. Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cô thÓ cho tõng ®èi t−îng: ®iÒu d−ìng tr−ëng BV trùc
tiÕp theo dâi, gi¸m s¸t c¸c kh©u qu¶n lý chÊt th¶i; tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong
BV n¬i ph¸t sinh chÊt th¶i ®Òu ph¶i ph©n lo¹i chÊt th¶i tr−íc khi thu gom; hé lý chÞu
tr¸ch nhiÖm thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i ®Õn n¬i l−u gi÷, xö lý. Cã b¶n h−íng
dÉn ph©n lo¹i chÊt th¶i d¸n t¹i tÊt c¶ c¸c khoa/phßng cña BV.
- Ph−¬ng tiÖn thu gom, vËn chuyÓn chÊt th¶i r¾n: ChÊt th¶i r¾n s¾c nhän ®−îc ®ùng
trong dông cô cøng (vá hép, vá chai nhùa,… tïy ®iÒu kiÖn thùc tÕ). C¸c lo¹i chÊt th¶i
r¾n kh¸c ®ùng trong tói nilon cã mµu s¾c kh¸c nhau theo quy ®Þnh cña Bé Y tÕ [4]
- Ph−¬ng tiÖn xö lý chÊt th¶i: Sö dông lß ®èt thñ c«ng ®−îc x©y dùng theo mÉu lß ®èt
thñ c«ng cña ch−¬ng ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (¶nh 4-12, trang 135140) ®Ó ®èt chÊt th¶i chÊt th¶i r¾n nguy h¹i vµ bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù
ho¹i ®Ó xö lý chÊt th¶i láng tõ c¸c c¸c khoa/phßng chuyªn m«n.
- Quy ®Þnh xö lý chÊt th¶i: ChÊt th¶i ph¶i ®−îc ph©n lo¹i ngay t¹i nguån ph¸t sinh;
hµng ngµy toµn bé chÊt th¶i ph¶i ®−îc thu gom, vËn chuyÓn ®Õ noi l−u gi÷/xö lý; c¸c
chÊt th¶i nguy h¹i ph¶i xö lý hµng ngµy; chÊt th¶i r¾n vµ n−íc th¶i sinh ho¹t xö lý
chung nh− chÊt th¶i ®« thÞ, tïy vµo thùc tÕ cña bÖnh viÖn
2.2. KÕt qu¶ ¸p dông m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ
- KiÕn thøc cña c¸n bé y tÕ vÒ ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ
®−îc n©ng lªn râ rÖt: tû lÖ kÓ ®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i t¨ng tõ 10,8-46%; tû lÖ kÓ
®−îc tªn c¸c lo¹i chÊt th¶i g©y nguy h¹i cho søc khoÎ t¨ng tõ 8,1-45,9%; tû lÖ kÓ
®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng chÝnh cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe t¨ng tõ 13,5-56,8%;
tû lÖ kÓ ®−îc nh÷ng ®èi t−îng cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¨ng tõ 12,865,9% so víi tr−íc can thiÖp.
- Sau mét n¨m can thiÖp, tÊt c¶ c¸c kh©u trong quy tr×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c
bÖnh viÖn tõ ph©n lo¹i, thu gom vËn chuyÓn vµ xö lý chÊt th¶i ®Òu ®−îc c¶i thiÖn nhê
chÝnh kh¶ n¨ng cña c¸c bÖnh viÖn:
+ VÒ qu¶n lý: t¨ng ®−îc 10/19 BV thµnh lËp bé phËn chÞu tr¸ch nhiÖm QLCT;
10/19 BV ph©n c«ng cô thÓ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm víi ban gi¸m ®èc vÒ qu¶n lý chÊt
th¶i y tÕ; 16/19 BV ®−a c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng hµng
n¨m; 15/19 BV ®· dµnh kinh phÝ riªng cho QLCT
3
+ VÒ ph©n lo¹i thu gom chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 16/19 BV cã b¶ng h−íng dÉn
ph©n lo¹i r¸c th¶i y tÕ t¹i c¸c khoa phßng; 9/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i l©m sµng
kh«ng s¾c nhän vµ s¾c nhän; 11/19 BV cã dông cô ®ùng r¸c th¶i cã nguy c¬ l©y
nhiÔm cao; 9/19 BV cã dông cô thu gom c¸c m« c¾t bá, rau thai; 6/19 BV cã dông cô
thu gom r¸c th¶i ho¸ häc; 6/19 BV ph©n lo¹i r¸c th¶i ngay t¹i c¸c phßng bÖnh
+ VÒ vËn chuyÓn, l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n: t¨ng ®−îc 4/19 BV cã xe chuyªn dông
®Ó vËn chuyÓn r¸c th¶i; 11/19 BV cã hµng rµo ng¨n c¸ch hè r¸c víi bªn ngoµi.
+ VÒ xö lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i láng: t¨ng ®−îc 8/19 BV khö khuÈn s¬ bé
r¸c th¶i l©m sµng s¾c nhän; 6/19 BV cã hÖ thèng cèng riªng cho n−íc th¶i l©m sµng;
10/19 BV cã lß ®èt r¸c th¶i l©m sµng; 2/19 BV cã bÓ xö lý n−íc th¶i
- M« h×nh bÓ xö lý n−íc th¶i theo nguyªn t¾c tù ho¹i vµ lß ®èt r¸c thñ c«ng theo mÉu
cña ch−¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS (víi chi phÝ thÊp) ®−îc thö nghiÖm t¹i
bÖnh viÖn V¨n Yªn vµ bÖnh viÖn L©m Thao ®· cã kÕt qu¶ tèt: Giảm tình trạng ô
nhiễm n−íc th¶i vµ xử lý được r¸c th¶i l©m sàng tại bÖnh viÖn
- Mét sè chØ sè « nhiÔm m«i tr−êng do vi sinh vËt vµ t¸c nh©n hãa lý ®Òu gi¶m so víi
tr−íc can thiÖp
- Gi¶m 13,4% nh©n viªn y tÕ bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét th¸ng vµ
28,9% bÞ th−¬ng tÝch do chÊt th¶i y tÕ trong vßng mét n¨m tr−íc can thiÖp
3. Mét sè kÕt qu¶ kh¸c:
3.1. KÕt qu¶ ®µo t¹o:
§Ò tµi ®· kÕt hîp ®µo t¹o ®−îc 2 cö nh©n y tÕ c«ng céng vµ 1 b¸c sü ®a khoa
1. Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Yªn B¸i,
KLTN CNYTCC, 2004
2. TrÇn v¨n H−êng, “M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý vµ ¶nh h−ëng cña chÊt th¶i y tÕ t¹i 2 bÖnh
viÖn huyÖn thuéc tØnh Phó Thä lªn søc kháe céng ®ång”, KLTN CNYTCC, 2005
3. §ç ThÞ H−êng, “¶nh h−ëng chÊt th¶i bÖnh viÖn ®a khoa CÈm Ph¶ lªn m«i
tr−êng vµ søc kháe”, KLTN b¸c sÜ ®a khoa, n¨m 2005
3.2. §¨ng 04 bµi b¸o trªn T¹p chÝ nghiªn cøu y häc:
1. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, Vò Thu H»ng, “Thùc tr¹ng qu¶n lý
chÊt th¶i t¹i c¸c bÖnh viÖn huyÖn tØnh Yªn B¸i” sè 6, th¸ng 12 n¨m 2004
2. NguyÔn ThÞ TuyÕn, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu “Tình trạng ô nhiễm vi
sinh vật tại một số Trung tâm y tế huyện ở các tỉnh phía Bắc”, tập 42, số 3, 5/2005
3. Lª ThÞ Tµi, §µo Ngäc Phong, NguyÔn ThÞ Thu, “Thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i t¹i
c¸c bÖnh viÖn huyÖn, tØnh Phó Thä” sè 5, th¸ng 12 n¨m 2006
4. NguyÔn ThÞ Thu, §µo Ngäc Phong, Lª ThÞ Tµi, Lª TrÇn Ngoan “KÕt qu¶ ¸p dông
ph−¬ng ph¸p WISE trong qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn” sè
6, th¸ng 12 n¨m 2006
4
PhÇn B
B¸o c¸o chi tiÕt
§Æt vÊn ®Ò
Qu¶n lý chÊt th¶i lµ mét vÊn ®Ò lín cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c chÊt th¶i nguy h¹i. ChÊt th¶i y tÕ ®−îc x¸c ®Þnh lµ chÊt th¶i
nguy h¹i n»m trong môc A c¸c chÊt th¶i nguy h¹i vµ ®ang trë thµnh mèi quan t©m
kh«ng chØ trong ph¹m vi ngµnh y tÕ mµ thùc sù trë thµnh mèi quan t©m chung cña
toµn x· héi [1].
Hµng ngµy c¸c bÖnh viÖn cña n−íc ta ®· th¶i ra mét l−îng lín chÊt th¶i cã thÓ lµm «
nhiÔm m«i tr−êng (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ) vµ lµm lan truyÒn mÇm bÖnh. Theo ®¸nh gi¸
cña Bé Y TÕ, hµng ngµy c¸c c¬ së y tÕ trong c¶ n−íc th¶i ra m«i tr−êng kho¶ng 240 tÊn
CTYT, trong ®ã cã kho¶ng 25 tÊn CTYT nguy h¹i [5]. Tæng l−îng chÊt th¶i r¾n trung
b×nh tõ mçi BV kh¶o s¸t lµ 9 m3/ngµy ®ªm ®Õn 13m3/ngµy ®ªm, trong ®ã c¸c chÊt cã
kh¶ n¨ng l©y lan, ®éc h¹i th−êng chiÕm kho¶ng 14% ®Õn 20% cña tæng l−îng ph¸t sinh
[10]. Khèi l−îng chÊt th¶i cña tõng BV phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh−: C¸c chuyªn khoa
hiÖn cã cña BV, sè gi−êng bÖnh, l−u l−îng bÖnh nh©n, kü thuËt ®iÒu trÞ, khÝ hËu thêi
tiÕt, phong tôc tËp qu¸n... Nh−ng thùc tÕ ë n−íc ta, ®a sè c¸c bÖnh viÖn ®−îc x©y dùng
tõ thêi Ph¸p thuéc hoÆc trong thêi chiÕn nªn khi x©y dùng bÖnh viÖn kh«ng cã hÖ thèng
xö lý chÊt th¶i, hoÆc cã hÖ thèng xö lý chÊt th¶i nh−ng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng
nh−ng kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vÖ sinh m«i tr−êng. §èi víi c¸c bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn, c¬
së h¹ tÇng x©y dùng cßn nghÌo nµn, xuèng cÊp, trang thiÕt bÞ cho viÖc qu¶n lý chÊt th¶i
y tÕ hÇu nh− cßn ch−a cã g×. ChÊt th¶i ®ang lµ mèi lo cho mçi bÖnh viÖn vµ d©n c− khu
vùc tiÕp gi¸p bÖnh viÖn.
Thùc hiÖn luËt b¶o vÖ m«i tr−êng n¨m 1997, Bé Y TÕ ®· ban hµnh Qui chÕ vÒ ph©n
lo¹i tr¸ch nhiÖm qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ t¹i c¸c c¬ së y tÕ [3]. Th¸ng 8 n¨m 1999, Bé Y
TÕ ®· ban hµnh “Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ”, thay cho Qui chÕ n¨m 1997 [4]. Qui
chÕ nµy bao gåm: Tæ chøc qu¶n lý, qui tr×nh kü thuËt, m« h×nh tiªu hñy chÊt th¶i, c¬
së h¹ tÇng vµ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho viÖc thu gom vËn chuyÓn vµ tiªu hñy chÊt th¶i
y tÕ. §Ó thùc hiÖn qui chÕ trªn, nhiÒu c¬ së y tÕ ®· trang bÞ c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn
qu¶n lý chÊt th¶i. Mét thùc tÕ lµ nhiÒu bÖnh viÖn ®· ®−îc ®Çu t− trang thiÕt bÞ cho
qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ nh−ng do nhiÒu lý do kh¸ch quan hoÆc chñ quan mµ viÖc qu¶n
lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn vÉn cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, tån t¹i. Cã tíi 47% c¸c
5
bÖnh viÖn kh«ng cã bÓ xö lý n−íc th¶i láng, 15% bÖnh viÖn cã hÖ thèng xö lý chÊt
th¶i láng nh−ng kh«ng ho¹t ®éng do háng v× kh«ng cã kinh phÝ b¶o tr× [15]. Nghiªn
cøu cña §inh H÷u Dung vµ céng sù [6] cho thÊy mét sè bÖnh viÖn ®· ®−îc trang bÞ
ph−¬ng tiÖn ®Ó xö lý chÊt th¶i nh−ng do chi phÝ qu¸ cao cho vËn hµnh mµ bÖnh viÖn
l¹i kh«ng cã nguån kinh phÝ cho xö lý chÊt th¶i nªn kh«ng sö dông; bªn c¹nh ®ã, mét
sè lß ®èt hoÆc bÓ xö lý n−íc th¶i ®−îc trang bÞ ch−a hÕt thêi h¹n b¶o hµnh ®· bÞ háng
kh«ng sö dông ®−îc; mÆt kh¸c, sù quan t©m cña l·nh ®¹o bÖnh viÖn còng nh− ý thøc
tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé trong mçi bÖnh viÖn còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c«ng t¸c
qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viÖn
C©u hái ®Æt ra lµ thùc tÕ qu¶n lý chÊt th¶i cña c¸c bÖnh viªn tuyÕn huyÖn nh− thÕ
nµo? vµ lµm thÓ nµo ®Ó cã ®−îc m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i phï hîp víi thùc tÕ tuyÕn
huyªn, võa huy ®éng ®−îc kh¶ n¨ng cña bÖnh viÖn, võa qu¶n lý tèt chÊt th¶i cña mçi
bÖnh viÖn? §Ò tµi nµy cña chóng t«i ®−îc thùc hiÖn lµ nh»m ®¸p øng nh÷ng c©u hái
trªn ®©y.
Môc tiªu nghiªn cøu
1. M« t¶ thùc tr¹ng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ « nhiÔm m«i tr−êng bÖnh viÖn do
chÊt th¶i y tÕ t¹i mét sè bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn.
2. §Ò xuÊt m« h×nh qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ b−íc ®Çu cña m«
h×nh t¹i hai bÖnh viÖn Trung t©m Y tÕ huyÖn.
6
Ch−¬ng 1
Tæng quan tµi liÖu
1.1. Ph©n lo¹i chÊt th¶i y tÕ.
1.1.1. Ph©n lo¹i theo Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) [26]:
Theo c¸ch ph©n lo¹i cña WHO, chÊt th¶i y tÕ ®−îc ph©n ra lµm 8 lo¹i:
- ChÊt th¶i nhiÔm trïng: Lµ chÊt th¶i cã chøa mÇm bÖnh nh− vi khuÈn, virut, ký
sinh trïng víi sè l−îng ®ñ ®Ó g©y bÖnh cho nh÷ng ng−êi dÔ bÞ c¶m nhiÔm, bao gåm
c¸c lo¹i:
+ M«i tr−êng nu«i cÊy tõ phßng thÝ nghiÖm.
+ R¸c tõ phßng mæ, nhÊt lµ phßng mæ tö thi vµ bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng.
+ R¸c tõ phßng c¸ch ly bÖnh nh©n bÞ nhiÔm trïng.
+ Sóc vËt ®−îc tiªm truyÒn trong phßng thÝ nghiÖm.
+ Dông cô hoÆc vËt tiÕp xóc víi bÖnh nh©n bÞ truyÒn nhiÔm.
- ChÊt th¶i s¾c nhän cã thÓ lµm r¸ch hoÆc tæn th−¬ng da bao gåm: B¬m kim tiªm,
dao mæ, bé tiªm truyÒn...
- Thuèc th¶i lo¹i: Gåm thuèc qu¸ h¹n, thuèc kh«ng dïng hoÆc c¸c lo¹i vaccin,
huyÕt thanh, kÓ c¶ chai lä chøa ®ùng chóng...
- ChÊt th¶i cã tÝnh ®éc víi tÕ bµo: Cã thÓ lµm biÕn ®æi gen, g©y qu¸i thai nh− c¸c
thuèc chèng ung th−.
- Hãa chÊt: Cã thÓ d−íi d¹ng r¾n, láng, khÝ, bao gåm:
+ Hãa chÊt ®éc.
+ Hãa chÊt cã tÝnh ¨n mßn (pH<2 hoÆc pH>12).
+ Hãa chÊt dÔ g©y næ.
- R¸c chøa kim lo¹i nÆng, ®éc: ChÊt chøa kim lo¹i nÆng nh− ch×, thñy ng©n, asen.
- C¸c b×nh chøa khÝ nÐn: §−îc dïng trong y tÕ d−íi d¹ng khÝ nh− oxy, khÝ g©y mª
- ChÊt phãng x¹: kh«ng thÓ ph¸t hiÖn b»ng c¸c gi¸c quan, chóng th−êng g©y ¶nh
h−ëng l©u dµi (g©y ion hãa tÕ bµo) nh− tia X, tia α, tia δ....
1.1.2. Ph©n lo¹i theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ.
Theo Qui chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ cña Bé Y TÕ (1999) [5], chÊt th¶i trong c¸c cë së
y tÕ ®−îc ph©n lµm 5 lo¹i: chÊt th¶i l©m sµng, chÊt th¶i phãng x¹, chÊt th¶i hãa häc,
chÊt th¶i chøa khÝ cã ¸p suÊt, chÊt th¶i sinh ho¹t. Tuy kh«ng ph©n thµnh 8 lo¹i nh− c¸ch
ph©n lo¹i cña WHO nh−ng chÊt th¶i y tÕ còng ®· bao gåm tÊt c¶ 8 lo¹i trªn. Cô thÓ
nh− sau:
7
- ChÊt th¶i l©m sµng: ®−îc chia lµm 5 nhãm: A, B, C, D, E, mçi nhãm ®−îc xö lÝ
theo nh÷ng quy ®Þnh riªng.
+ Nhãm A: Lµ chÊt th¶i nhiÔm khuÈn, bao gåm nh÷ng vËt liÖu bÞ thÊm m¸u,
thÊm dÞch, thÊm chÊt bµi tiÕt cña ng−êi bÖnh nh− b¨ng, g¹c, b«ng, g¨ng tay, bét bã
trong g·y x−¬ng hë, ®å v¶i, tói hËu m«n nh©n t¹o. . .
+ Nhãm B: C¸c vËt s¾c nhän nh− b¬m kim tiªm, l−ìi vµ c¸n dao mæ, c−a, èng
tiªm, m¶nh thñy tinh vì vµ mäi vËt liÖu cã g©y ra vÕt c¾t hoÆc chäc thñng, cho dï
chóng bÞ nhiÔm khuÈn hay kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn.
+ Nhãm C: ChÊt th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ phßng thÝ nghiÖm
bao gåm: G¨ng tay, lam kÝnh, èng nghiÖm, bÖnh phÈm sau khi sinh thiÕt/xÐt
nghiÖm/nu«i cÊy, tói ®ùng m¸u.
+ Nhãm D: ChÊt th¶i d−îc phÈm bao gåm: D−îc phÈm qu¸ h¹n, d−îc phÈm bÞ
nhiÔm khuÈn, d−îc phÈm bÞ ®æ, d−îc phÈm kh«ng cßn nhu cÇu sö dông...; thuèc g©y
®éc tÕ bµo, hãa chÊt ung th−...
+ Nhãm E: Lµ c¸c m«, c¬ quan ng−êi, ®éng vËt (dï bÞ nhiÔm khuÈn hay
kh«ng bÞ nhiÔm khuÈn).
- ChÊt th¶i phãng x¹: chia lµm ba nhãm
+ ChÊt th¶i phãng x¹ r¾n: bao gåm vËt liÖu sö dông trong xÐt nghiÖm, chÈn
®o¸n, ®iÒu trÞ nh− èng tiªm, b¬m kim tiªm, kÝnh b¶o hé, giÊy thÊm, g¹c s¸t khuÈn,
chai lä ®ùng chÊt phãng x¹...
+ ChÊt phãng x¹ láng: Dung dÞch cã chøa t¸c nh©n phãng x¹ ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ nh− n−íc tiÓu bÖnh nh©n, n−íc röa c¸c dông cô cã
chøa chÊt phãng x¹...
+ ChÊt phãng x¹ khÝ: ChÊt khÝ trong l©m sµng nh−
kho chøa phãng x¹...
133
Xe, chÊt tho¸t ra tõ c¸c
- ChÊt th¶i hãa häc: Chia lµm hai nhãm
+ ChÊt th¶i hãa häc kh«ng g©y nguy h¹i nh−: §−êng, acid bÐo, mét sè muèi
v« c¬ vµ h÷u c¬...
+ ChÊt th¶i hãa häc nguy h¹i nh−: Formaldehyd ®−îc sö dông trong khoa
gi¶i phÉu bÖnh, läc m¸u, −íp x¸c vµ dïng ®Ó b¶o qu¶n mÉu xÐt nghiÖm ë mét sè
khoa phßng kh¸c; hãa chÊt quang häc cã trong dung dÞch dïng ®Ó cè ®Þnh vµ tr¸ng
phim; c¸c dung m«i nh−: methylen chlorid, chloroform, c¸c thuèc mª bèc h¬i nh−
halothan, hîp chÊt cã chøa halogen nh− xylen, aceton...; oxit ethylen ®−îc sö dông
®Ó tiÖt khuÈn thiÕt bÞ y tÕ, phßng phÉu thuËt. Lo¹i chÊt nµy cã thÓ g©y nhiÒu ®éc tÝnh
8
vµ g©y ung th−; chÊt hãa häc hçn hîp bao gåm dung dÞch lµm s¹ch vµ khö khuÈn nh−
phenol, dÇu mì vµ dung m«i lµm vÖ sinh.
- C¸c b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt: Gåm c¸c lo¹i b×nh nh− O2, CO2, b×nh ga, b×nh khÝ
dung, b×nh khÝ ®ùng mét lÇn. C¸c b×nh nµy dÔ g©y næ khi thiªu ®èt do vËy ph¶i thu
gom riªng.
- ChÊt th¶i sinh ho¹t: gåm hai nhãm
+ ChÊt th¶i kh«ng bÞ nhiÔm c¸c yÕu tè nguy h¹i ph¸t sinh tõ buång bÖnh,
phßng lµm viÖc, nhµ ¨n... bao gåm: GiÊy b¸o, tµi liÖu, vËt liÖu ®ãng gãi, tói nilon,
thùc phÈm, thøc ¨n d− thõa....
+ ChÊt th¶i ngo¹i c¶nh: gåm l¸ c©y, r¸c tõ khu vùc ngo¹i c¶nh...
Tuy nhiªn, trong thùc tÕ c¸c bÖnh viÖn tõ trung −¬ng ®Õn bÖnh viÖn tØnh chñ yÕu
ph©n thµnh ba lo¹i chÝnh lµ chÊt th¶i l©m sµng s¾c nhän, chÊt th¶i l©m sµng kh«ng s¾c
nhän vµ chÊt th¶i sinh ho¹t. Trong nghiªn cøu cña §inh H÷u Dung t¹i 6 bÖnh viÖn ®a
khoa tuyÕn tØnh [6] t×nh tr¹ng ph©n lo¹i còng t−¬ng tù, trõ mét sè bÖnh viÖn cã sö
dông chÊt phãng x¹ trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ cã thªm chÊt th¶i phãng x¹. T¹i c¸c
bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn thùc tr¹ng ph©n lo¹i chÊt th¶i nh− thÕ nµo cßn ch−a ®−îc c¸c
nghiªn cøu ®Ò cËp tíi
1.2. Nguy c¬ cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi søc kháe [5]
1.2.1. Nguy c¬ cña chÊt th¶i nhiÔm khuÈn:
C¸c d¹ng nhiÔm khuÈn
Mét sè t¸c nh©n g©y bÖnh
- NhiÔm khuÈn ®−êng tiªu C¸c vi khuÈn ®−êng tiªu
ho¸
ho¸: Salmonella, Shigela,
Vibrio cholera, trøng giun…
- NhiÔm khuÈn ®−êng h« Vi khuÈn lao, virus sëi, phÕ
hÊp
cÇu khuÈn
- NhiÔm khuÈn m¾t
Herpes
- NhiÔm khuÈn da
Tô cÇu khuÈn
- BÖnh than
Trùc khuÈn than
- AIDS
HIV
- NhiÔm khuÈn huyÕt
- Viªm gan A
- Viªm gan B vµ C
Tô CÇu
Virus viªm gan A
Virus viªm gan B vµ C
1.2.2. Nguy c¬ cña c¸c vËt s¾c nhän:
ChÊt truyÒn bÖnh
Ph©n vµ chÊt n«n
N−íc bät, chÊt tiÕt
®−êng h« hÊp
ChÊt tiÕt ë m¾t
Mñ
ChÊt tiÕt qua da
M¸u, dÞch tiÕt tõ
®−êng sinh dôc
M¸u
Ph©n
M¸u vµ dÞch c¬ thÓ
9
C¸c vËt s¾c nhän kh«ng nh÷ng cã nguy c¬ g©y th−¬ng tÝch cho nh÷ng ng−êi ph¬i
nhiÔm mµ qua ®ã cßn cã thÓ truyÒn c¸c bÖnh nguy hiÓm. Theo cè liÖu thèng kª cña
NhËt
B¶n, nguy c¬ m¾c bÖnh sau khi bÞ b¬m kim tiªm bÈn xuyªn qua da nh− sau:
NhiÔm khuÈn
Nguy c¬ l©y nhiÔm
HIV
0,3%
Viªm gan B
3%
Viªm gan C
3-5%
ë Mü, th¸ng 6/1994, trung t©m kiÓm so¸t bÖnh tËt (CDC) ®· ph¸t hiÖn ®−îc 39
tr−êng hîp m¾c HIV/AIDS nghÒ nghiÖp trong ®ã cã: 32 tr−êng hîp do bÞ b¬m, kim
tiªm nhiÔm khuÈn chäc qua da; 1 tr−êng hîp do dao mæ c¾t qua da, 1 tr−êng hîp bÞ
tæn th−¬ng do vá cña èng thuû tinh.
Còng theo sè liÖu cña Mü, nhiÔm virus viªm gan nghÒ nghiÖp do c¸c vËt s¾c nhän
g©y tæn th−¬ng nh− sau:
Sè ca tæn th−¬ng do vËt
s¾c nhän (ng−êi/n¨m)
Sè ca bÞ viªm gan
(ng−êi/n¨m)
Trong bÖnh viÖn
17.700 - 22.000
56 - 96
Ngoµi bÖnh viÖn
28.000 - 48.000
26 - 45
800 - 7.500
2 - 15
11.700 - 45.300
23 - 91
12.200
24
B¸c sÜ vµ nha sÜ cña bÖnh viÖn
100 - 400
<1
B¸c sÜ ngoµi bÖnh viÖn
500 - 1700
1-3
Nha sÜ ngoµi bÖnh viÖn
100 - 300
5-8
Nh©n viªn phô gióp nha sÜ ngoµi
bÖnh viÖn
2.600 - 3.900
<1
Nh©n viªn cÊp cøu ngoµi bÖnh viÖn
12.000
24
Nh©n viªn xö lý chÊt th¶i ngoµi
bÖnh viÖn
500 - 7.300
1 - 15
NghÒ nghiÖp
§iÒu d−ìng:
Nh©n viªn xÐt nghiÖm
Nh©n viªn vÖ sinh bÖnh viÖn
Kü s− cña bÖnh viÖn
1.2.3. Nguy c¬ cña c¸c chÊt th¶i ho¸ häc vµ d−îc phÈm
C¸c chÊt th¶i ho¸ häc cã thÓ g©y h¹i cho søc kháe con ng−êi do c¸c tÝnh chÊt: ¨n
mßn, g©y ®éc, dÔ ch¸y, g©y næ, g©y sèc hoÆc ¶nh h−ëng ®Õn di truyÓn
1.2.4. Nguy c¬ cña chÊt th¶i phãng x¹
10
C¸c chÊt th¶i phãng x¹ cã thÓ g©y h¹i cho søc khoÎ con ng−êi do cã kh¶ n¨ng g©y ¶nh
h−ëng ®Õn chÊt liÖu di truyÓn. Ngoµi ra chÊt th¶i phãng x¹ cßn g©y ra mét lo¹t c¸c
triÖu chøng: ®au ®Çu, ngñ gµ, n«n
1.2.5. §èi t−îng cã nguy c¬:
§èi t−îng c¬ nguy c¬ víi chÊt th¶i y tÕ bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tiÕp xóc víi
chÊt th¶i y tÕ nh− c¸c b¸c sÜ; y t¸ ®iÒu d−ìng; hé lý, y c«ng, bÖnh nh©n, nh©n viªn thu
gom, vËn chuyÓn, tiªu huû chÊt th¶i, céng ®ång d©n c− (®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi
chuyªn thu nhÆt phÕ th¶i trong c¸c b·i r¸c).
1.3. C¸c c«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i y tÕ
1.3.1. C«ng nghÖ xö lý chÊt th¶i láng
Nguyªn t¾c xö lý n−íc th¶i lµ ph¶i ®¶m b¶o tho¶ m·n tiªu chuÈn m«i tr−êng trong ®ã
thu gom n−íc th¶i lµ m¾t xÝch quan träng trong viÖc qu¶n lý vµ xö lý n−íc th¶i. NÕu
thu gom kh«ng tèt th× dï tr¹m xö lý, c«ng nghÖ, thiÕt bÞ cã hiÖn ®¹i tíi ®©u còng
kh«ng thÓ ®¹t ®−îc môc tiªu lo¹i bá nguy c¬ tõ n−íc th¶i. N−íc th¶i chuyªn m«n vµ
n−íc tõ bÓ phèt ph¶i ®−îc xö lý triÖt ®Ó tr−íc khi ®æ ra m«i tr−êng. C¸c ph−¬ng ph¸p
xö lý n−íc th¶i ph©n lo¹i theo b¶n chÊt cã 2 nhãm sau:
C¸c ph−¬ng ph¸p ho¸ lý
C¸c ph−¬ng ph¸p sinh häc
1.3.1.1. Nhãm ph−¬ng ph¸p ho¸ lý:
- C¸c ph−¬ng ph¸p ch¾n r¸c: dïng c¸c lo¹i ghi b»ng s¾t hoÆc bª t«ng cã khe th«ng
tho¸ng ®ñ ch¾n r¸c th«. HÖ thèng ch¾n r¸c hiÖn ®¹i cßn ®−îc bè trÝ hÖ c¬ häc ®Ó thu
gom vµ nghiÒn r¸c th«.
- Ph−¬ng ph¸p lo¹i cÆn c¬ häc: §Ó lo¹i c¸c cÆn c¬ häc th« hoÆc rong rªu cã thÓ g©y
t¾c ®−êng èng. Tuú theo môc ®Ých ®Þnh t¸ch lo¹i cÆn nµo cã thÓ dïng kªnh bÓ l¾ng
c¸t, Xyclon thuû lùc, l−íi läc.
- BÓ ®iÒu hoµ: Víi môc ®Ých æn ®Þnh chÕ ®é lµm viÖc cho hÖ thèng xö lý, c¸c bÓ chøa
®−îc thiÕt kÕ dung l−îng tÝnh to¸n cho c¶ tr−êng hîp l−u l−îng tèi ®a vµ tèi thiÓu ®Ó
æn ®Þnh n−íc th¶i ®Çu vµo vÒ l−u l−îng vµ møc ®é « nhiÔm.
- Ph−¬ng ph¸p lµm tho¸ng: Cã thÓ lµm tho¸ng tù nhiªn ®Ó lµm gi¶m mét sè chÊt tan
cã kh¶ n¨ng bay h¬i cao nh− CO2, H2S, c¸c khÝ cacbua hydro m¹ch ng¾n hoÆc lµm
tho¸ng c−ìng bøc nhê dµn m−a vµ hÖ thèng qu¹t hót vµ ®Èy t¹o dßng khÝ ng−îc trong
tr−êng hîp cÇn ®Èy c¸c chÊt bay h¬i ®−îc nh− NH3..
- Kü thuËt keo tô sa l¾ng: §Ó t¸ch c¸c lo¹i cÆn l¬ löng tíi kÝch th−íc h¹t keo cì trªn
100 A0. C¸c ho¸ chÊt sö dông phæ biÕn lµ phÌn nh«m, phÌn s¾t, FeCl3, PAC, c¸c
11
polime tan trong n−íc nh− polyacrylamid, acid silic ho¹t tÝnh. B»ng kü thuËt nµy cã
thÓ xö lý vµ lo¹i bá tõ 20 - 50% l−îng BOD5 vµ COD cña n−íc th¶i.
- Ph−¬ng ph¸p nhiÖt: Trong tr−êng hîp cÇn tiÖt khuÈn n−íc th¶i y sinh häc hoÆc
ch−ng cÊt ®Ó tËn thu c¸c chÊt ®¾t tiÒn.
- Ph−¬ng ph¸p bøc x¹: Dïng tia UV tiÖt khuÈn nh−ng hiÖu qu¶ kh«ng cao. Cã thÓ
dïng kü thuËt oxy ho¸ tiªn tiÕn víi nguån UV theo kiÓu Advance Oxydation Process
hoÆc dïng bøc x¹ ®iÖn tõ vµ kü thuËt siªu ©m.
- Ph−¬ng ph¸p oxy ho¸: Dïng c¸c t¸c nh©n oxy ho¸ nh− kh«ng khÝ, oxy, clo, hîp
chÊt clo, ozon, KMnO4, H2O2, ®iÖn ho¸ ®Ó oxy ho¸ c¸c chÊt tan trong n−íc. §Æc biÖt
Clo vµ c¸c hîp chÊt Clo ®−îc sö dông réng r·i trong khö trïng, xö lý n−íc th¶i bÖnh
viÖn.
- Kü thuËt hÊp thô: Sö dông than ho¹t tÝnh ®Ó xö lý c¸c chÊt h÷u c¬ g©y mµu l¹, ®−îc
®−a vµo sau c«ng ®o¹n t¹o b«ng hoÆc bè trÝ tr−íc khi th¶i ra d−íi d¹ng cét hÊp thô
hay bÓ hÊp thô. Cã thÓ kÕt hîp víi c¸c chÊt oxy ho¸ hoÆc c¸c chÊt xóc t¸c trªn than
ho¹t ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ khö mïi, khö trïng vµ t¨ng tuæi thä vËt liÖu.
- Kü thuËt vi läc vµ siªu läc: Dïng mµng läc gèm, titan hoÆc sîi cã kÝch th−íc lç läc
0,2 - 0,5 µm ®èi víi vi läc hoÆc sö dông mµng b¸n thÊm b»ng polime hoÆc composit
víi lç tho¸t kÝch th−íc 10-3 µm theo kiÓu siªu läc hay thÈm thÊu ng−îc. Kü thuËt nµy
®ßi hái ¸p lùc läc vµ läc ®−îc c¶ vi khuÈn vµ mét vµi chÊt tan trong n−íc.
- TuyÓn næi: Th−êng ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp t¸ch c¸c chÊt láng nhÑ h¬n n−íc
ra khái n−íc nh− dÇu mì hoÆc c¸c cÆn cã tû träng t−¬ng ®èi thÊp nh− mét sè loµi t¶o.
Dïng hÖ thèng ph©n phèi khÝ ®Æt d−íi ®¸y bån ®Ó t¹o bät khÝ vµ cho thªm c¸c chÊt
ho¹t ®éng bÒ mÆt ®Ó bät khÝ ®ñ bÒn. Khi bät khÝ sñi lªn bÒ mÆt sÏ kÐo theo c¸c t¹p
chÊt bÈn vµ ®−îc t¸ch ra b»ng mét kªnh trªn bÒ mÆt bät khÝ.
- Läc: Thùc hiÖn sau b−íc keo tô vµ l¾ng. Cã thÓ läc b»ng vËt liÖu h¹t läc nh− c¸t
hoÆc läc b»ng vËt liÖu næi. T¨ng hiÖu qu¶ läc b»ng m¸y ly t©m, läc Ðp hay b¨ng Ðp.
1.3.1.2. Nhãm ph−¬ng ph¸p sinh häc.
§©y lµ nhãm ph−¬ng ph¸p xö lý c¸c chÊt h÷u c¬ tan trong n−íc cã hiÖu qu¶ nhÊt,
nhÊt lµ c¸c chÊt h÷u c¬ cã nguån gèc tù nhiªn nh− trong n−íc th¶i bÖnh viÖn kh«ng
®éc ®èi víi vi sinh vËt. Nhãm nµy vÒ b¶n chÊt gåm 2 nhãm chÝnh lµ hiÕu khÝ vµ kþ
khÝ. Yªu cÇu cña qu¸ tr×nh hiÕu khÝ lµ ph¶i ®¶m b¶o nång ®é oxy trong n−íc th¶i ®ñ
lín ®Ó vi sinh vËt ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ tan trong n−íc. S¶n phÈm
chñ yÕu cña qu¸ tr×nh lµ CO2, H2O vµ bïn cÆn. §èi víi qóa tr×nh kþ khÝ, s¶n phÈm
chñ yÕu lµ CH4, CO2, H2S vµ bïn kþ khÝ. Qu¸ tr×nh kþ khÝ kh«ng cÇn cung cÊp oxy.
- Xö lý hiÕu khÝ cÆn l¬ löng: N−íc th¶i sau khi ®−îc chØnh tíi pH thÝch hîp, thªm N,
P vµo nÕu cÇn ®Ó cho tû lÖ h÷u c¬ theo chØ sè BOD5/N/P=100/5/1 lµ thÝch hîp. Trong
12
nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt cßn cã thÓ bæ xung c¸c chñng vi sinh vËt chän läc ®Ó t¨ng
tèc ®é chuyÓn ho¸. Nång ®é oxy ph¶i lu«n cung cÊp ®Ó tèi thiÓu ®¹t 2mg/l. Vi sinh
trong n−íc sÏ sö dông c¸c chÊt h÷u c¬ ®Ó t¹o ra CO2 vµ H2O, chóng sÏ ph¸t triÓn vµ
khi kiÖt chÊt h÷u c¬ chóng sÏ bÞ chÕt vµ gi¶m dÇn vÒ l−îng. Mét vi khuÈn cã thÓ
chuyÓn ho¸ khèi l−îng vËt chÊt gÊp 40 lÇn träng l−îng cña nã trong vßng 24 giê.
Toµn bé sinh khèi ®−îc ph©n bè ®Òu trong toµn khèi n−íc nªn gäi lµ líp cÆn l¬ löng.
Sau khi ra khái bÓ ph©n huû sinh häc, cÆn ®−îc lo¹i bá nhê hÖ thèng l¾ng vµ nÕu hÖ
thèng ho¹t ®éng ®óng th× møc l¾ng rÊt tèt, n−íc ®Çu kh¸ trong cã thÓ th¶i trùc tiÕp
hoÆc ph¶i khö trïng b»ng Clo.
+ AEROTANK: Lµ bÓ thæi khÝ, qu¸ tr×nh sôc khÝ ph¶n øng ®−îc thùc hiÖn
trong bån, cÆn l¬ löng ®−îc l¾ng ë bÓ l¾ng tiÕp theo.
+ Cét ph¶n øng: Qu¸ tr×nh thæi khÝ ph¶n øng l¾ng ®−îc thùc hiÖn trong cïng
mét bån ph¶n øng d¹ng cét cã thÓ cao tíi vµi chôc mÐt.
- Xö lý hiÕu khÝ cÆn cè ®Þnh: Kh¸c víi tr−êng hîp trªn, líp vi sinh kh«ng ph©n bè ®Òu
trong n−íc th¶i mµ ®−îc nu«i cÊy trªn c¸c vËt liÖu mang cã bÒ mÆt cµng lín cµng tèt.
C¸c kü thuËt ®−îc thùc hiÖn:
+ Läc sinh häc: CÊu t¹o cña bÓ läc sinh ho¹t nh− bÓ läc c¸t, chØ kh¸c cã bè trÝ
buång khÝ thæi tõ d−íi lªn, vËt liÖu läc th« h¬n ®Ó t¨ng diÖn tÝch gi¸ thÓ b¸m.
+ BÓ läc nhá giät: N−íc th¶i ®−îc r¶i ®Òu trªn toµn bé líp vËt liÖu läc b»ng
mét c¬ cÊu nhá giät thÝch hîp. VËt liÖu läc lµ ®¸ xèp, tÊm tæ ong b»ng composite võa
nhÑ, võa cã ®é th«ng tho¸ng tèt.
+ §Üa sinh häc quay: Líp vi sinh vËt ®−îc h×nh thµnh vµ g¾n lªn trªn nh÷ng
®Üa ®ång trôc ngËp trong n−íc tíi 1/2 ®Üa. Khi ®Üa quay líp vi sinh vËt lÇn l−ît ®−îc
tiÕp xóc víi kh«ng khÝ tù nhiªn.
- Xö lý kþ khÝ cÆn l¬ löng: C¸c kü thuËt xö lý yÕm khÝ cã tèc ®é xö lý nhá h¬n so víi
hiÕu khÝ song cã 3 −u ®iÓm chÝnh: ChÞu ®−îc nång ®é h÷u c¬ cao (BOD5 tõ 150015000mg/l), l−îng bïn th¶i Ýt, chi phÝ vËn hµnh thÊp, thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng
hîp cßn ®em l¹i mét chót hiÖu qu¶ kinh tÕ nÕu sö dông biogas lµm chÊt ®èt sinh ho¹t
hay s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh xö lý kþ khÝ th−êng ®−îc tiÕn hµnh trong c¸c bÓ metan kÝn.
N−íc th¶i ®−îc b¬m vµo bÓ tõ d−íi ®¸y lªn trªn, cÆn vi sinh ®−îc ph©n bè ®Òu trong
thÓ tÝch nÕu sö dông thiÕt bÞ khuÊy hoÆc ph©n bè thµnh líp cÆn l¬ löng nÕu tèc ®é
n−íc vµo võa ®ñ th¾ng xu thÕ l¾ng cña cÆn gäi lµ xö lý khÝ qua líp cÆn l¬ löng.
- Xö lý kþ khÝ cÆn cè ®Þnh: Líp vi sinh ®−îc cè ®Þnh trªn nh÷ng h¹t vËt liÖu xèp nh−
polyuretan xèp vµ ®−îc tuÇn hoµn tõ trªn xuèng nhê hÖ thèng b¬m. Ph−¬ng ph¸p
®−îc sö dông khi nång ®é h÷u c¬ cao vµ ®−îc bè trÝ tr−íc c«ng ®o¹n hiÕu khÝ, tr−êng
hîp nµy nh− n−íc tõ hÖ thèng nhµ tiªu ®−îc xö lý kþ khÝ qua bÓ phèt.
- Xem thêm -