Tài liệu Nghiên cứu xây dựng quy định về khai thác, sử dụng và bảo vệ nguồn nước hệ thống sông đồng nai

Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” ĐỀ TÀI : Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 1 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” CHÖÔNG 1 MÔÛ ÑAÀU 1.1. SÖÏ CAÀN THIEÁT Vuøng laõnh thoå löu vöïc soâng Ñoàng Nai laø moät trong nhöõng vuøng kinh teá troïng ñieåm vaø naêng ñoäng nhaát caû nöôùc. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, do taùc ñoäng cuûa chính saùch môû cöûa neàn kinh teá coäng vôùi nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi khaùc, vuøng naøy ñaõ phaùt trieån raát maïnh vaø thöïc teá ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu to lôùn, goùp phaàn ñaùng keå vaøo söï phaùt trieån chung cuûa ñaát nöôùc. Tuy nhieân, do söï gia taêng daân soá vaø phaùt trieån kinh teá treân löu vöïc, nhu caàu veà nöôùc cho caùc hoaït ñoäng daân sinh vaø caùc ngaønh kinh teá khoâng ngöøng taêng leân, ñoàng thôøi nöôùc thaûi sinh hoaït, nöôùc thaûi töø caùc khu coâng nghieäp taäp trung, töø caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp rieâng leû, chaát thaûi töø caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp, dòch vuï,... ñöa vaøo nguoàn nöôùc cuõng khoâng ngöøng taêng leân neân nguoàn nöôùc taïi nhieàu con soâng trong heä thoáng soâng Ñoàng Nai ñaõ bò oâ nhieãm ñeán möùc baùo ñoäng. Hôn theá nöõa, do naïn chaët phaù röøng böøa baõi coäng theâm söï bieán ñoåi cuûa caùc hieän töôïng thôøi tieát khaét nghieät ñaõ laøm cho nguoàn nöôùc ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai coù tính bieán thieân gay gaét theo khoâng gian vaø thôøi gian: luõ luït döõ doäi vaøo muøa möa luõ vaø khoâ haïn vaøo muøa khoâ; caùc söï coá traøn daàu treân soâng, treân bieån cuõng ngaøy moät gia taêng, ñang ñaët ra nhöõng thaùch thöùc lôùn cho vuøng laõnh thoå naøy treân böôùc ñöôøng phaùt trieån. Nhöõng vaán ñeà böùc xuùc neâu treân ñaõ ñöôïc nhaán maïnh taïi Hoäi nghò Chuû tòch UBND caùc tænh/thaønh phoá treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai laàn thöù nhaát vaøo thaùng 12/2001 vaø ñaõ thu huùt ñöôïc söï quan taâm saâu saéc cuûa caùc Boä ngaønh trung öông vaø caùc caáp laõnh ñaïo cuûa caùc ñòa phöông treân löu vöïc. Tröôùc nhöõng vaán ñeà böùc baùch ñoù, ngaøy 21/3/2002 vöøa qua, Chính phuû ñaõ kyù coâng vaên soá 291/CP-KG chæ ñaïo vieäc xaây döïng Ñeà aùn toång theå baûo veä moâi tröôøng löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Tieáp sau ñoù, UBND Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ ñaõ toå chöùc Hoäi nghò “Hôïp taùc giöõa Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh veà baûo veä moâi tröôøng, baûo veä nguoàn nöôùc ôû löu vöïc soâng Saøi Goøn, soâng Ñoàng Nai” vaøo ngaøy 23/04/2002 vôùi söï tham gia cuûa ñaïi dieän 11 tænh, thaønh phoá treân löu vöïc vaø caùc Boä ngaønh höõu quan. Taïi Hoäi nghò naøy, caùc thaønh vieân tham gia ñaõ nhaát trí 8 noäi dung cô baûn hôïp taùc löu vöïc, trong ñoù coù 02 noäi dung lieân quan tröïc tieáp ñeán ñeà taøi naøy laø: 1) Xaây döïng Qui cheá baûo veä nguoàn nöôùc löu vöïc soâng Ñoàng Nai vaø 2) Quy hoaïch khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc ngaàm, nöôùc maët treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Nhieàu boä luaät hieän haønh ôû Vieät Nam lieân quan ñeán taøi nguyeân vaø moâi tröôøng nöôùc ñaõ coù nhöõng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc, tuy nhieân caùc quy ñònh vaø höôùng daãn cuï theå cho töøng ñoaïn soâng, doøng soâng hay lôùn hôn laø ôû caáp löu vöïc soâng ñeán nay vaãn chöa coù hoaëc chöa roõ raøng. Ñoái vôùi nguoàn nöôùc ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai, vieäc IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 2 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” thay ñoåi caùch thöùc quaûn lyù töø choã quaûn lyù theo ñôn vò haønh chaùnh nhö tröôùc ñaây sang quaûn lyù thoáng nhaát vaø toång hôïp theo löu vöïc soâng laø vaán ñeà heát söùc caàn thieát vaø seõ phaûi laøm trong nay mai. Vaø ñeå laøm toát vieäc ñoù, caàn phaûi coù nhöõng quy ñònh cuï theå ñoái vôùi caùc vaán ñeà coát loõi nhö: 1. Khai thaùc vaø vaän haønh caùc coâng trình ñaàu nguoàn (hoà chöùa, ñaäp daâng) sao cho toái ña nhaát caùc lôïi ích vaø giaûm thieåu caùc baát lôïi; 2. Ñieàu hoøa vaø phaân phoái nöôùc giöõa caùc tieåu löu vöïc soâng; 3. Phaân vuøng moâi tröôøng nöôùc, phaân loaïi chaát löôïng nöôùc (keøm theo caùc tieâu chuaån phuø hôïp) vaø phaân ñoaïn quaûn lyù söû duïng nguoàn nöôùc; 4. Kieåm soaùt oâ nhieãm nöôùc, giaùm saùt chaát löôïng nöôùc; 5. Söû duïng hôïp lyù taøi nguyeân ñaát; 6. Söû duïng maët nöôùc ñeå nuoâi thuûy saûn, giao thoâng vaän taûi thuûy; 7. Caùc höôùng daãn cho pheùp khai thaùc caùt soûi trong soâng hoaëc caùc höôùng daãn baûo veä thaûm phuû thöïc vaät ven soâng; vaø 8. Caùc höôùng daãn cho pheùp khai thaùc söû duïng nöôùc ngaàm. Caùc quy ñònh treân caàn coù söï thoáng nhaát chung nhaèm ñem laïi keát quaû coâng baèng cho caùc ñòa phöông treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Döïa treân cô sôû thoáng nhaát chung, caùc quy ñònh coù theå ñöôïc duøng ñeå ñònh ra nhöõng vaán ñeà nhö: • • • Caùc öu tieân ñaàu tö vaø caùch thöïc hieän caùc öu tieân naøy nhö theá naøo; Chính saùch ñònh giaù taøi nguyeân nöôùc cuûa quoác gia vaø chính saùch hoaøn voán aùp duïng cho löu vöïc soâng Ñoàng Nai hay caùc vuøng cuûa löu vöïc naøy nhö theá naøo; Caùc leä phí oâ nhieãm nöôùc,… Lieân quan ñeán thöïc hieän ñeà taøi naøy, ñaõ vaø ñang coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu tröôùc ñaây coù theå keá thöøa vaø boå sung cho nhau. Moät soá coâng trình tieâu bieåu nhaát, lieân quan maät thieát nhaát, coù theå keå ñeán laø: 1) Ñeà taøi caáp nhaø nöôùc KHCN.07.17 “Xaây döïng moät soá cô sôû khoa hoïc phuïc vuï cho vieäc quaûn lyù thoáng nhaát vaø toång hôïp nguoàn nöôùc löu vöïc soâng Ñoàng Nai” do Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM chuû trì (GS. Laâm Minh Trieát laø chuû nhieäm ñeà taøi), thöïc hieän trong 2 naêm 1999 – 2000; 2) Döï aùn caáp quoác gia “Moâi tröôøng Löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai” do Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM chuû trì (GS. Laâm Minh Trieát laø chuû nhieäm ñeà taøi), thöïc hieän töø thaùng 9/2001 vaø keùo daøi ñeán 9/2003; 3) Ñeà aùn toång theå Baûo veä moâi tröôøng Löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai seõ ñöôïc trieån khai vaøo thaùng 6/2002 (ñeà aùn lieân tænh/thaønh phoá); 4) Ñeà aùn “Quy hoaïch Moâi tröôøng vuøng Ñoâng Nam boä” cuõng seõ ñöôïc trieån khai vaøo thaùng 6/2002 vaø keát thuùc vaøo quí I naêm 2003 do Cuïc Moâi tröôøng toå chöùc thöïc hieän; IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 3 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” 5) Ñeà taøi caáp nhaø nöôùc KC.08.08 “ÖÙng duïng kinh teá moâi tröôøng ñeå nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù dieãn bieán taøi nguyeân, moâi tröôøng trong thôøi kyø coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ôû Vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam” do Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM chuû trì (GS. Laâm Minh Trieát laø chuû nhieäm ñeà taøi), thöïc hieän töø thaùng 9/2001 ñeán 12/2003. 1.2. MUÏC TIEÂU VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑEÀ TAØI 1.2.1. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi: Xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc soâng Ñoàng Nai coù cô sôû khoa hoïc, phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh hieän haønh vaø khaû thi trong ñieàu kieän cuï theå cuûa vuøng laõnh thoå löu vöïc soâng Ñoàng Nai, phuïc vuï cho vieäc quaûn lyù thoáng nhaát vaø toång hôïp nguoàn nöôùc toaøn löu vöïc. 1.2.2. Noäi dung cuûa ñeà taøi Treân cô sôû keá thöøa thaønh quaû cuûa caùc coâng trình nghieân cöùu ñaõ vaø ñang thöïc hieän, ñeà taøi tieáp tuïc caùc nghieân cöùu boå sung ñeå cung caáp caùc luaän cöù khoa hoïc toát nhaát coù theå cho vieäc ñeà xuaát caùc quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc soâng Ñoàng Nai. Caùc noäi dung sau ñaây seõ ñöôïc ñeà taøi tieáp tuïc nghieân cöùu laøm roõ: Noäi dung 1: Ñaùnh giaù tình hình hieän nay vaø döï baùo nhöõng thaùch thöùc trong töông lai lieân quan tôùi vieäc khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai Noäi dung 2: Nghieân cöùu xaây döïng caùc luaän cöù khoa hoïc cho vieäc ñeà xuaát caùc quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai Noäi dung 3: Nghieân cöùu soaïn thaûo Quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc soâng Ñoàng Nai. Noäi dung 4: Xaây döïng Baùo caùo toång hôïp keát quaû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi vaø chuaån bò caùc saûn phaåm khoa hoïc cuûa ñeà taøi. IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 4 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” CHÖÔNG 2 HIEÄN TRAÏNG VAØ DÖÏ BAÙO NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC TRONG TÖÔNG LAI LIEÂN QUAN ÑEÁN KHAI THAÙC, SÖÛ DUÏNG VAØ BAÛO VEÄ NGUOÀN NÖÔÙC HEÄ THOÁNG SOÂNG ÑOÀNG NAI 2.1. TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA HEÄ THOÁNG SOÂNG ÑOÀNG NAI TRONG PHAÙT TRIEÅN KT – XH Nguoàn nöôùc ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai giöõ vai troø voâ cuøng quan troïng trong phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa 11 tænh/thaønh phoá treân löu vöïc, ñaëc bieät laø ñoái vôùi Vuøng phaùt trieån kinh teá naêng ñoäng nhaát caû nöôùc: Vuøng Kinh teá troïng ñieåm phía Nam (VKTTÑPN). Hình 2.1 trình baøy ranh giôùi haønh chính caùc tænh thaønh/phoá treân löu vöïc. Beân caïnh hai nguoàn nöôùc coù yù nghóa lôùn veà maët caáp nöôùc sinh hoaït vaø phuïc vuï saûn xuaát noâng nghieäp laø nöôùc möa vaø nöôùc ngaàm, nguoàn nöôùc maët treân cô sôû heä thoáng soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn ñöôïc xem laø nguoàn nöôùc chuû yeáu phuïc vuï cho haàu heát caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân toaøn löu vöïc. Toång löôïng doøng chaûy beà maët cuûa caùc soâng suoái trong heä thoáng soâng Ñoàng Nai trung bình haøng naêm ñoå ra bieån treân 36 tyû m3. Treân löu vöïc hieän ñaõ coù 4 hoà chöùa nöôùc lôùn ñang ñöôïc khai thaùc söû duïng cho caùc coâng trình thuûy ñieän, thuûy lôïi vaø ñieàu tieát löu löôïng doøng chaûy ôû phiaù haï löu: (1) hoà Ñôn Döông vaø Nhaø maùy thuûy ñieän Ña Nhim (thöôïng nguoàn soâng Ñoàng Nai), (2) hoà Trò An vaø nhaø maùy thuûy ñieän Trò An (trung löu soâng Ñoàng Nai), (3) hoà Thaùc Mô vaø nhaø maùy thuûy ñieän Thaùc Mô (thöôïng nguoàn soâng Beù) vaø (4) hoà Daàu Tieáng vaø ñaäp thuûy lôïi Daàu Tieáng (thöôïng nguoàn soâng Saøi Goøn) vaø caùc coâng trình ñang ñöôïc trieån khai nhö Caàn Ñôn (soâng Beù), Srok Phu Mieâng (soâng Beù). Ngoaøi ra coøn coù nhieàu hoà chöùa nöôùc nhoû vaø moät soá hoà ñang ñöôïc quy hoaïch xaây döïng nhaèm khai thaùc tieàm naêng thuûy ñieän vaø thuûy lôïi cuûa nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai. Vôùi daân soá hieän taïi khoaûng gaàn 15 trieäu ngöôøi, caùc hoaït ñoäng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai raát ña daïng, phöùc taïp vaø ñang dieãn ra vôùi moät nhòp ñoä cao. Caùc hoaït ñoäng ñoù, moät maët gaén lieàn vôùi vieäc khai thaùc, söû duïng nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau: thuûy ñieän, thuûy lôïi, töôùi tieâu, caáp nöôùc, giao thoâng, du lòch, nuoâi troàng thuûy saûn, v.v…, maët khaùc, taïo ra caùc chaát thaûi vaø/hoaëc vaän chuyeån caùc chaát thaûi vaøo nguoàn nöôùc. Trong soá nhieàu chöùc naêng quan troïng cuûa heä thoáng soâng Ñoàng Nai, quan troïng hôn caû laø chöùc naêng cung caáp nöôùc cho sinh hoaït cuûa haøng trieäu ngöôøi daân ñang sinh soáng ôû caùc khu ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp taäp trung ôû vuøng haï löu cuûa chuùng, ñaëc bieät laø Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thaønh phoá Bieân Hoøa, vaø Thò xaõ Thuû Daàu Moät. Khu vöïc haï löu soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn cuõng chính laø nôi taäp trung caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp haøng ñaàu cuûa caû nöôùc, do ñoù vai troø cung caáp nöôùc cho coâng nghieäp cuûa heä thoáng soâng Ñoàng Nai cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Vieäc chuyeån taûi moät phaàn nöôùc ngoït töø tieåu löu vöïc soâng naøy ñeán tieåu löu vöïc soâng khaùc IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 5 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” voán ñang gaëp khoù khaên veà nguoàn nöôùc (Ninh Thuaän, Bình Thuaän, caùc khu vöïc Cuû Chi, Hoùc Moân, Bình Chaùnh ôû phía Taây Thaønh phoá Hoà Chí Minh) cuõng laø moät chöùc naêng quan troïng cuûa heä thoáng soâng Ñoàng Nai nhôø söï can thieäp cuûa con ngöôøi. Qua thaêm doø yù kieán ñaùnh giaù cuûa 11 tænh/thaønh phoá treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai veà taàm quan troïng cuûa taøi nguyeân nöôùc ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ôû töøng ñòa phöông, coù theå ruùt ra nhöõng con soá quan troïng nhö ñöôïc theå hieän trong Baûng 2.1. Baûng 2.1 : Ñaùnh giaù taàm quan troïng cuûa taøi nguyeân nöôùc ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa 11 tænh, thaønh phoá treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai Chöùc naêng Caáp nöôùc cho sinh hoaït Caáp nöôùc cho coâng nghieäp Caáp nöôùc töôùi caây noâng nghieäp Caáp nöôùc töôùi caây coâng nghieäp Caáp nöôùc töôùi caây laâm nghieäp Tieâu thoaùt nöôùc/choáng ngaäp uùng Nuoâi thuûy saûn nöôùc ngoït Nuoâi thuûy saûn nöôùc lôï vaø maën Duy trì heä sinh thaùi nöôùc Phuïc vuï giao thoâng vaän taûi thuûy Phaùt trieån thuûy ñieän Taïo caûnh quan moâi tröôøng Du lòch – Giaûi trí Xoùa ñoùi giaûm ngheøo Möùc ñoä quan troïng (Tæ leä % ñöôïc caùc tænh ñaùnh giaù) Raát quan Quan troïng Ít quan troïng Khoâng quan troïng troïng 100% 0% 0% 0% 36% 64% 0% 0% 100% 0% 0% 0% 36% 64% 10% 0% 9% 18% 73% 0% 45% 54% 0% 0% 0% 64% 36% 0% 18% 18% 0% 64% 100% 0% 0% 0% 27% 36% 27% 0% 36% 0% 0% 64% 100% 0% 0% 0% 18% 64% 18% 0% 36% 36% 28% 0% Nguoàn: Toång hôïp yù kieán töø caùc tænh, thaønh phoá treân löu vöïc [1]. Ngaøy caøng roõ raøng raèng, nöôùc laø moät daïng taøi nguyeân ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi söï soáng, laø ñieàu kieän thieát yeáu cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån khoâng chæ ñoái vôùi caùc heä thoáng töï nhieân maø coøn ñoái vôùi caùc heä thoáng kinh teá, xaõ hoäi vaø nhaân vaên. Taøi nguyeân nöôùc phaûi ñöôïc nhìn nhaän nhö laø moät loaïi haøng hoùa kinh teá vaø xaõ hoäi ñaëc bieät. Cuõng nhö nhieàu daïng taøi nguyeân khaùc, taøi nguyeân nöôùc, moät maët, coù nhöõng giaù trò kinh teá nhaát ñònh cuûa coù vaø maët khaùc cuõng coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû laøm toån thaát lôùn veà maët kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng moät khi chuùng ñaõ bò suy thoaùi. Caùc khía caïnh kinh teá trong vieäc khai thaùc, söû duïng vaø quaûn lyù nguoàn nöôùc ôû caùc soâng lôùn chuû yeáu lieân quan ñeán: • • • • Tieàm naêng kinh teá cuûa nguoàn nöôùc ñöôïc khai thaùc, söû duïng cho daân sinh vaø caùc ngaønh kinh teá; Caùc vaán ñeà veà cô cheá ñaàu tö vaøo lónh vöïc khai thaùc vaø phaùt trieån taøi nguyeân nöôùc; Caùc vaán ñeà veà cô cheá quaûn lyù vaø caùc chính saùch veà giaù vaø thueá ñoái vôùi Taøi nguyeân nöôùc; Hieäu quaû kinh teá cuûa vieäc khai thaùc vaø vaän haønh caùc coâng trình veà nöôùc; IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 6 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” • Chi phí söû duïng nöôùc trong cô caáu giaù thaønh cuûa moät ñôn vò saûn phaåm; IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 7 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” Hình 2.1 trình baøy ranh giôùi haønh chính caùc tænh thaønh/phoá treân löu vöïc. IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 8 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” • Caùc toån thaát veà maët kinh teá vaø xaõ hoäi do oâ nhieãm, suy thoaùi taøi nguyeân nöôùc vaø do luõ luït gaây neân, v.v... Tieàm naêng kinh teá cuûa nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai coù theå noùi laø raát lôùn, ñaëc bieät ñoái vôùi moät soá lónh vöïc, ngaønh ngheà kinh teá quan troïng nhö sau: 1) Khai thaùc söû duïng nguoàn nöôùc treân caùc soâng Ñoàng Nai, La Ngaø vaø soâng Beù ñeå phaùt ñieän cho 5 nhaø maùy thuûy ñieän treân löu vöïc (Ña Nhim, Trò An, Haøm Thuaän, Ña Mi, Thaùc Mô) vôùi toång coâng suaát laép maùy laø 1.185 MW, cung caáp saûn löôïng ñieän trung bình haøng naêm khoaûng 4.941 GWh (naêm 2000). Döï kieán tieàm naêng naøy coøn seõ ñöôïc phaùt trieån maïnh hôn trong töông lai ñeán naêm 2025 vôùi toång soá 11 nhaø maùy thuûy ñieän coù toång coâng suaát laép maùy 2.287 MW, cung caáp saûn löôïng ñieän trung bình haøng naêm khoaûng 8.972 GWh; 2) Cung caáp nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp vôùi 1.842.576 ha ñaát canh taùc treân toaøn löu vöïc, trong ñoù töôùi tröïc tieáp cho 205.000 ha dieän tích caây troàng vôùi löôïng nöôùc töôùi haøng naêm leân ñeán 2.878 trieäu m3 (naêm 2000). Döï baùo ñeán naêm 2025, dieän tích caây troàng ñöôïc töôùi baèng nguoàn nöôùc soâng Ñoàng Nai leân ñeán 324.000 ha vôùi löôïng nöôùc töôùi haøng naêm leân ñeán 4.823 trieäu m3; 3) Cung caáp nöôùc cho sinh hoaït, coâng nghieäp vaø dòch vuï taïi caùc khu ñoâ thò, khu coâng nghieäp taäp trung treân löu vöïc vôùi löôïng nöôùc caáp öôùc tính khoaûng 1.400.000 m3/ngaøy vaø caáp nöôùc cho sinh hoaït ôû khu vöïc noâng thoân khoaûng 260.000 m3/ngaøy (naêm 2000). Döï baùo caùc con soá töông öùng ñeán naêm 2025 laø 4.390.000 m3/ngaøy vaø 654.000 m3/ngaøy; 4) Khai thaùc maët nöôùc cho giao thoâng vaän taûi thuûy, ñaëc bieät laø treân tuyeán luoàng haøng haûi Saøi Goøn – Vuõng Taøu vôùi toång löôïng haøng hoùa khoâ thoâng qua cuïm caûng Saøi Goøn leân ñeán 20,5 ÷ 21,5 trieäu taán/naêm (naêm 2000) vaø döï baùo seõ taêng leân 30,5 trieäu taán/naêm ñeán naêm 2010. Neáu xeùt treân toaøn vuøng Ñoâng Nam boä, khoái löôïng vaän taûi haøng hoùa baèng ñöôøng thuûy döï baùo seõ ñaït möùc 90 trieäu taán/naêm vaøo naêm 2010. Caùc con soá naøy cho thaáy raèng, nguoàn nöôùc ôû vuøng haï löu heä thoáng soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn coù tieàm naêng kinh teá raát lôùn; 5) Tieàm naêng kinh teá cuûa nguoàn nöôùc ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai coøn ñöôïc theå hieän qua vieäc khai thaùc söû duïng maët nöôùc ñeå nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy saûn. Theo soá lieäu thoáng keâ chöa ñaày ñuû, naêm 1997, toång dieän tích nuoâi caù nöôùc ngoït cuûa 4 tænh vuøng haï löu heä thoáng soâng Ñoàng Nai (TPHCM, Ñoàng Nai, Baø Ròa – Vuõng Taøu vaø Bình Döông) laø 27.349 ha vôùi saûn löôïng caù nöôùc ngoït nuoâi ñaït 12.997 taán/naêm; dieän tích nuoâi toâm laø 2.828 ha vôùi saûn löôïng toâm nuoâi ñaït 1.079 taán/naêm. Trong ñoù, noåi baät nhaát laø vieäc söû duïng maët nöôùc ñeå nuoâi caù beø (hieän nay ôû hoà Trò An coù 867 beø, hoà Daàu Tieáng – 20 beø, hoà Thaùc Mô – 50 beø, treân keânh Taây coù 150 beø, khu Beán Goã – Bieân Hoøa coù 50 beø). Chính nhôø caùc tieàm naêng kinh teá coù theå noùi laø raát lôùn cuûa nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai neân thöïc teá chuùng ñaõ ñöôïc khai thaùc raát maõnh lieät vaø döï baùo seõ coøn tieáp tuïc khai thaùc raùo rieát hôn trong töông lai töông öùng vôùi caùc chæ tieâu quy hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc ngaønh, caùc ñòa phöông treân löu vöïc. Khai thaùc caùc nguoàn taøi IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 9 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” nguyeân noùi chung vaø taøi nguyeân nöôùc noùi rieâng laø haønh ñoäng taát yeáu cho nhu caàu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, tuy nhieân vieäc khai thaùc quaù möùc vaø söû duïng khoâng hôïp lyù taøi nguyeân nöôùc seõ deã daãn ñeán haäu quaû laøm suy thoaùi nguoàn nöôùc vaø töø ñoù keùo theo nhöõng toån thaát naëng neà veà maët kinh teá cuõng nhö xaõ hoäi, vì theá vaán ñeà khai thaùc vaø söû duïng hôïp lyù taøi nguyeân nöôùc nhaèm ñaûm baûo cho söï phaùt trieån beàn vöõng vuøng laõnh thoå löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai caàn ñaëc bieät ñöôïc coi troïng vaø ñoøi hoûi phaûi taêng cöôøng vaø naâng cao hieäu quaû quaûn lyù taøi nguyeân nöôùc. 2.2. HIEÄN TRAÏNG KHAI THAÙC TIEÂU THUÏ NÖÔÙC VAØ DÖÏ BAÙO NHU CAÀU DUØNG NÖÔÙC TRONG TÖÔNG LAI Vôùi toång löôïng doøng chaûy haøng naêm vaøo khoûang 36,6 tyû m3, hieän taïi taøi nguyeân nuôùc Löu vöïc soâng Ñoàng Nai ñang ñöôïc khai thaùc söû duïng cho caùc muïc ñích sau : caáp nöôùc sinh hoïat, coâng nghieäp vaø noâng nghieäp; söû duïng maët nöôùc phuïc vuï giao thoâng ñöôøng thuûy; nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy saûn; söû duïng doøng soâng ñeå khai thaùc caùt; söû duïng maët nöôùc ñeå phaùt trieån du lòch. 2.2.1. Khai thaùc nöôùc phuïc vuï nhu caàu caáp nöôùc sinh hoïat, coâng nghieäp, dòch vuï vaø töôùi tieâu Döïa treân caùc soá lieäu veà hieän traïng vaø quy hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi treân löu vöïc , tieâu chuaån duøng nöôùc, ta coù theå xaùc ñònh vaø döï baùo nhu caàu duøng nöôùc treân Löu vöïc soâng Ñoàng Nai, xem baûng 2.2. Baûng 2.2. Toång hôïp nhu caàu duøng nöôùc ôû löu vöïc theo caùc giai ñoaïn phaùt trieån Moác gian thôøi Nöôùc sinh hoaït, coâng nghieäp vaø dòch vuï (trieäu m3) (m3/s) Naêm 2000 607,1 19,2 Naêm 2010 1.160,5 36,7 Naêm 2025 1.846,6 58,4 Nöôùc cho noâng nghieäp (trieäu m3) 2.878 4.590 4.823 (m3/s) 85,7 131,4 139,0 Toång coäng nhu caàu duøng nöôùc ôû löu vöïc (trieäu m3) (m3/s) 3.485,1 104,9 5.750,5 168,1 6.669,6 197,4 Keát quaû tính toaùn cho thaáy: löôïng nöôùc caàn cho sinh hoaït ôû caùc khu ñoâ thò, vuøng noâng thoân, löôïng nöôùc phuïc vuï cho phaùt trieån coâng nghieäp vaø noâng nghieäp ñeán naêm 2025 ñaït gaàn 6,7 tyû m3. So vôùi toång löôïng doøng chaûy coù khaû naêng khoáng cheá vaø ñieàu chænh thì nhu caàu naøy chieám 28%. Ñaëc bieät ñoái vôùi vuøng haï löu soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn, döï baùo ñeán naêm 2025, rieâng nhu caàu duøng nöôùc cho sinh hoaït vaø coâng nghieäp leân ñeán 49 m3/s vaø nhu caàu nöôùc ñeå töôùi tính taïi Bieân Hoøa vaøo thaùng II laø 26 m3/s. Ñaây laø löu löôïng raát lôùn ñoái vôùi vuøng haï löu. Caùc coâng trình caáp nöôùc maët qui moâi lôùn vaø vöøa treân löu vöïc Treân toaøn boä löu vöïc soâng Ñoàng Nai, hieän coù raát nhieàu coâng trình khai thaùc nguoàn nöôùc maët ñeå phuïc vuï caáp nöôùc sinh hoaït vaø coâng nghieäp vôùi caùc qui moâ khaùc nhau (chöa thoáng keâ ñaày ñuû). Hieän nay, toång löôïng nöôùc maët ñöôïc khai thaùc phuïc vuï cho caùc khu ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp taäp trung trong vuøng öôùc khoaûng 1.500.000 m3/ngaøy. Trong ñoù, moät soá coâng trình caáp nöôùc coù qui moâ vöøa vaø lôùn ôû thôøi ñieåm hieän taïi laø: IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 10 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” • Hoùa An laø traïm bôm nöôùc thoâ lôùn nhaát trong caû nöôùc chuyeån nöôùc veà nhaø maùy nöôùc Thuû Ñöùc ñeå caáp nöôùc cho TP. Hoà Chí Minh vaø khu coâng nghieäp Bieân Hoøa, hieän coù coâng suaát 750.000 m3/ngaøy; • Heä thoáng caáp nöôùc soâng Saøi Goøn giai ñoaïn 1 bao goàm traïm bôm nöôùc thoâ gaàn xaõ Hoøa Phuù, heä thoáng phaân phoái nöôùc vaø nhaø maùy xöû lyù nöôùc Taân Hieäp coâng suaát 300.000m3/ngaøyñeâm; • Nhaø maùy nöôùc Thieän Taân môùi ñöôïc xaây döïng giai ñoïan I vôùi coâng suaát 100.000 m3/ngaøy (töông ñöông löu löôïng 1,16 m3/s), laáy nöôùc soâng Ñoàng Nai ñeå caáp cho Thaønh phoá Bieân Hoøa vaø khu coâng nghieäp Long Thaønh, doïc quoác loä 51; • Nhaø maùy nöôùc Bình An xaây döïng theo phöông thöùc BOT vôùi coâng suaát 100.000 m3/ngaøy (töông ñöông löu löôïng 1,16 m3/s) ñeå caáp nöôùc cho khu coâng nghieäp Bieân Hoøa vaø boå sung cho TP. Hoà Chí Minh. Nhö vaäy, toång löôïng nöôùc caáp cho daân sinh vaø coâng nghieäp hieän nay treân soâng Ñoàng Nai laáy ñeàu ñaën ôû möùc khoaûng 10,26 m3/ s. • Nhaø maùy nöôùc Nhôn Traïch giai ñoaïn 1 coâng suaát 100.000 m3/ngaøy.ñeâm (ñang xaây döïng); • Nhaø maùy nöôùc Thuû Daàu Moät söû duïng nöôùc soâng Saøi Goøn ñeå caáp nöôùc cho Thò xaõ Thuû Daàu Moät vôùi coâng suaát hieän nay laø 42.000 m3/ngaøy; • Nhaø Nhaø maùy Soâng Dinh laáy nöôùc töø soâng Dinh ñeå caáp nöôùc cho moät soá khu vöïc cuûa tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu vôùi coâng suaát 35.000 m3/ngaøy. • Nhaø maùy nöôùc Long Bình coâng suaát giai ñoaïn ñaàu laø 30.000m3/ngaøy.ñeâm; • Nhaø maùy nöôùc Bieân Hoøa söû duïng nöôùc soâng Ñoàng Nai ñeå caáp cho Thaønh phoá Bieân Hoøa vaø caùc khu coâng nghieäp trong khu vöïc Bieân Hoøa vôùi coâng suaát 30.000 m3/ngaøy; • Nhaø maùy nöôùc Dó An coâng suaát giai ñoaïn 1 laø 15.000m3/ngaøy.ñeâm söû duïng nöôùc soâng Ñoàng Nai caáp cho thò traán Dó An vaø moät phaàn huyeän Thuaän An. • *Nhaø maùy nöôùc Suoái Vaøng laáy nöôùc töø hoà Ñankia treân löu vöïc soâng Ña Dung ñeå caáp nöôùc cho TP. Ñaø Laït vôùi coâng suaát 24.000 m3/ngaøy (töông ñöông 0,28 m3/s); • Nhaø maùy caáp nöôùc hoà Than Thôû coâng suaát 7.000m3/ngaøy.ñeâm; • Nhaø maùy caáp nöôùc Taây Ninh coâng suaát 7.000 m3/ngaøy.ñeâm caáp nöôùc cho thò xaõ Taây Ninh; • Nhaø maùy nöôùc Hoà Xuaân Höông laáy nöôùc töø hoà Chieán Thaéng treân löu vöïc soâng Ña Dung ñeå caáp nöôùc boå sung cho TP. Ñaø Laït vôùi coâng suaát 6.000 m3/ngaøy; IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 11 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” 2.2.2. Khai thaùc nöôùc saûn xuaát ñieän Vôùi toång löôïng doøng chaûy khoaûng 36,6 tyû m3 haøng naêm (khoaûng 32 tyû m3 phaùt sinh trong laõnh thoå), taøi nguyeân nöôùc Heä thoáng soâng Ñoàng Nai ñang ñöôïc khai thaùc trieät ñeå ñeå saûn xuaát ñieän naêng phuïc vuï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cho caùc tænh thaønh treân löu vöïc. Hieän taïi, treân löu vöïc coù 5 coâng trình khai thaùc söû duïng nguoàn nöôùc treân caùc soâng Ñoàng Nai, La Ngaø vaø soâng Beù ñeå phaùt ñieän cho 5 nhaø maùy thuûy ñieän treân löu vöïc (Ña Nhim, Trò An, Haøm Thuaän, Ña Mi, Thaùc Mô) vôùi toång coâng suaát laép maùy laø 1.185 MW, cung caáp saûn löôïng ñieän trung bình haøng naêm khoaûng 4.941 GWh. Döï kieán trong töông lai ñeán naêm 2025 vôùi toång soá 11 nhaø maùy thuûy ñieän coù toång coâng suaát laép maùy 2.287 MW, cung caáp saûn löôïng ñieän trung bình haøng naêm khoaûng 8.972 GWh. Hieän taïi treân löu vöïc ñang coù nhöõng coâng trình lôùn ñang trieån khai : Ñaïi Ninh – soâng Ñoàng Nai, Caàn Ñôn vaø Srok Phu Mieâng – soâng Beù, Haøm Thuaän – Ña Mi – soâng La Ngaø 2.2.3. Khai thaùc söû duïng maët nöôùc phuïc vuï giao thoâng vaän taûi thuûy Vuøng haï löu heä thoáng soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai coù nhieàu soâng lôùn, roäng, saâu vôùi luoàng laïch khaù oån ñònh, ñaëc bieät laø ôû ñoaïn cuoái cuûa soâng Saøi Goøn vaø soâng Ñoàng Nai; caùc soâng Nhaø Beø, Soaøi Raïp, Vaøm Coû, Loøng Taøu – Ñoàng Tranh – Ngaõ Baûy, soâng Thò Vaûi,…). Ñaây chính laø ñieàu kieän thuaän lôïi thuùc ñaåy söï phaùt trieån giao thoâng thuûy vaø heä thoáng caûng nöôùc saâu trong khu vöïc. Hieän taïi treân heä thoáng soâng naøy ñaõ khai thaùc vaø ñöa vaøo söû duïng nhieàu cuïm caûng nöôùc saâu, ñoàng thôøi coøn qui hoaïch phaùt trieån moät soá cuïm caûng troïng ñieåm phuïc vuï cho vieäc vaän chuyeån haøng hoaù ngaøy caøng taêng trong khu vöïc, ñaëc bieät laø VKTTÑPN. Döï baùo khoái löôïng vaän taûi haøng hoùa cuûa caùc tænh mieàn Ñoâng Nam boä vaøo naêm 2010 phaûi vaän chuyeån baèng ñöôøng thuûy khoaûng 90 trieäu taán. Cuïm caûng Saøi Goøn neáu môû roäng toái ña vaøo naêm 2010 cuõng chæ thoâng qua ñöôïc khoaûng 15 trieäu taán. Do ñoù phaûi xaây döïng theâm moät soá caûng ôû Baø Ròa – Vuõng Taøu, Ñoàng Nai ñeå giaûi toûa löôïng haøng hoùa coøn laïi vaø laøm nhieäm vuï trung chuyeån haøng hoùa quoác teá. Theo quy hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi vuøng Ñoäng Nam boä, ñeán naêm 2010 seõ xaây döïng cuïm caûng Thò Vaûi (bao goàm caùc caûng Goø Daàu, Phuù Myõ, Caùi Meùp treân soâng Thò Vaûi) vôùi coâng suaát 18 ÷ 21 trieäu taán, coù khaû naêng tieáp nhaän taøu 30.000 ÷ 50.000 DWT. Xaây döïng caûng trung chuyeån quoác teá Sao Mai – Beán Ñình coâng suaát 40 ÷ 50 trieäu taán, coù khaû naêng tieáp nhaän taøu 50.000 ÷ 100.000 DWT. Nhu caàu giao löu haøng hoùa qua heä thoáng caûng bieån nöôùc ta cuõng nhö cuûa vuøng Ñoâng Nam boä, ñaëc bieät laø cuïm caûng Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñang ngaøy caøng gia taêng. Döï baùo ñeán naêm 2010 laø 30,5 trieäu taán/naêm, taêng gaáp 1,5 ñeán hôn 2 laàn so vôùi hieän nay. Ngoaøi ra ôû khu vöïc noäi thaønh Thaønh phoá Hoà Chí Minh coøn coù moät soá caûng soâng quan troïng nhö caûng Bình Ñoâng, Toân Thaát Thuyeát, Taân Thuaän, Bình Lôïi, Bình Phöôùc,… phuïc vuï nhu caàu giao löu haøng hoùa giöõa TPHCM vaø caùc tænh Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Ñeå phuïc vuï cho vieäc vaän chuyeån haøng hoùa baèng ñöôøng thuûy, moät soá löôïng lôùn taøu bieån vaø taøu soâng ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Cuøng vôùi söï gia taêng löôïng haøng hoùa thoâng qua caùc IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 12 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” caûng trong khu vöïc, löu löôïng taøu beø qua laïi trong khu vöïc cuõng taêng leân. Theo thoáng keâ cuûa Caûng vuï Saøi Goøn, soá löôïng taøu ñeán caùc caûng khu vöïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh trong nhöõng naêm gaàn ñaây taêng nhanh roõ reät. Cô caáu ñoäi taøu oån ñònh vôùi caùc nhoùm taøu nhö: Nhoùm taøu treân 15.000 DWT chieám 12 ÷ 20%, nhoùm taøu 10.000 DWT chieám 25 ÷ 27%, coøn laïi laø nhoùm taøu döôùi 10.000 DWT. Cho ñeán nay, loaïi taøu coù troïng taûi treân 20.000 DWT ra vaøo khu vöïc coù chieàu höôùng taêng nhanh – Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån chung cuûa ñoäi taøu vaän taûi bieån treân theá giôùi. Ngoaøi ra, ôû daûi ven bieån Ñoâng töø Vuõng Taøu ñeán Phan Rang coøn coù nhieàu cöûa soâng, soâng vaø beán baõi neo ñaäu taøu thuyeàn, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho giao thoâng thuûy cuõng nhö caùc taøu thuyeàn ñaùnh baét thuûy haûi saûn. 2.2.4. Khai thaùc söû duïng maët nöôùc phuïc vuï nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy saûn Soâng Ñoàng Nai vaø caùc phuï löu chính coù toång chieàu daøi leân ñeán 1.760km (chöa keå nhaùnh soâng Vaøm Coû Taây vaø caùc nhaùnh coù nguoàn ñoäc laäp ven bieån Ninh Thuaän – Bình Thuaän – Baø Ròa – Vuõng Taøu). Neáu keå ñeán caùc chi löu nhoû cuûa caùc nhaùnh soâng lôùn thì toång chieàu daøi maët nöôùc coù theå leân ñeán haøng traêm nghìn kilomet. Trong löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai coøn coù raát nhieàu hoà chöùa töï nhieân hoaëc nhaân taïo, nhieàu ao, ñaàm, vöïc, vònh,… vôùi toång dieän tích maët nöôùc leân ñeán 11.981 ha (chöa keå phaàn maët nöôùc coù ôû caùc tieåu löu vöïc soâng vaø vuøng cöûa soâng ven bieån). Ñaëc bieät hôn, vuøng nghieân cöùu coøn coù chieàu daøi bôø bieån leân ñeán 555 km vôùi nguoàn lôïi haûi saûn phong phuù. Vì vaäy, coù theå noùi, vuøng laõnh thoå löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai coù tieàm naêng lôùn veà nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy haûi saûn. Theo nhöõng thoâng tin vaø soá lieäu ñöôïc caäp nhaät, thì vuøng haï löu heä thoáng soâng Ñoàng Nai (khu vöïc ñoàng baèng vaø cöûa soâng ven bieån) coù raát nhieàu chuûng loaïi thuûy haûi saûn töï nhieân khaùc nhau, trong ñoù coù nhöõng loaøi coù giaù trò kinh teá cao nhö toâm caøng xanh, caù boáng muù, caù chìa voâi,… Lieân quan ñeán caùc khiaù caïnh vaø taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng sinh thaùi do caùc hoaït ñoäng cuûa ngaønh thuûy saûn, ngoaøi caùc hoaït ñoäng ñaùnh baét thuûy haûi saûn töï nhieân ôû löu vöïc, caùc hoaït ñoäng nuoâi troàng thuûy saûn cuõng goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc gaây oâ nhieãm nöôùc taïi nhöõng vuøng chuyeân canh nuoâi coâng nghieäp. Ngheà nuoâi caù nöôùc ngoït ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai ñaõ coù töø tröôùc naêm 1975 vôùi quy moâ nhoû ôû khu vöïc Thuû Ñöùc, Chôï Lôùn (Tp. Hoà Chí Minh), Ñöùc Troïng, Baûo Loäc, Ñaø Laït (Laâm Ñoàng). Caùc ñoái töôïng nuoâi laø caù cheùp, caù roâ phi trong ao. Sau naêm 1975, ngheà nuoâi thuûy saûn nöôùc ngoït phaùt trieån roäng khaép toaøn löu vöïc: • Hình thöùc nuoâi: nuoâi caù vaø nuoâi toâm caøng xanh trong ao, nuoâi caù trong beø, nuoâi caù trong hoà chöùa nöôùc, nuoâi toâm cua nöôùc maën trong caùc vuoâng toâm, nuoâi toâm huøm trong loàng,…, vaø saûn xuaát caù gioáng. • Kyõ thuaät nuoâi: chuyeån ñoåi maïnh töø nuoâi quaûng canh sang baùn thaâm canh vaø thaâm canh, aùp duïng caùc bieän phaùp kyõ thuaät cao: IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 13 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” - Thöùc aên cheá bieán töø daïng tinh cao caáp cho caùc loaïi toâm gioáng, caù gioáng ñeán daïng coâng nghieäp cho nuoâi caù, nuoâi toâm baùn thaâm canh vaø thaâm canh cho toâm; - Caùc bieän phaùp vaø thuoác phoøng tröø dòch beänh môùi nhö haïn cheá duøng thuoác khaùng sinh, naïo veùt taåy truøng neàn ñaùy ao; - Xöû lyù nöôùc nuoâi baèng caùc cheá phaåm vi sinh keát hôïp vôùi caùc bieän phaùp cô hoïc. • Môû roäng caùc ñoái töôïng nuoâi: Khôûi ñaàu chæ nuoâi caù roâ phi, caù cheùp, di gioáng caù traém coû, caù meø traéng, caù meø hoa töø mieàn Baéc. Sau naêm 1975, phaùt trieån nuoâi caùc loaøi caù troâi AÁn Ñoä, caù chim traéng, caù ñieâu hoàng (roâ phi ñoû). Phaùt trieån nuoâi caùc loaøi caù loùc boâng, caù loùc ñen, caù boáng töôïng. ÔÛ vuøng haï löu bò nhieãm maën vaø daõi ven bieån Ñoâng Nam boä, caùc ñoái töôïng nuoâi chuû yeáu laø: toâm suù, cua bieån, caù muù (phaân boá doïc chieàu daøi bôø bieån gaàn caùc cöûa soâng), toâm huøm (khu vöïc tænh Ninh Thuaän – Bình Thuaän), ngheâu soø (khu vöïc baõi boài Caàn Giôø – TPHCM, Caàn Ñöôùc, Caàn Giuoäc – Long An). • Caùc vuøng phaùt trieån nuoâi caù nöôùc ngoït trong ao hoà, saûn xuaát caù gioáng vaø caù thòt laø: Ñöùc Troïng, Caùt Tieân, Baûo Loäc (Laâm Ñoàng); Bình Long, Ñoàng Phuù, Ñaéc Noâng, Phöôùc Long (Bình Phöôùc); Thuaän An (Bình Döông); Bình Chaùnh, Thuû Ñöùc, Quaän 8, Quaän 9, Cuû Chi, Bình Thaïnh (Tp.HCM); Thoáng Nhaát, Bieân Hoaø (Ñoàng Nai), Beán Löùc (Long An). • Caùc vuøng nuoâi caù beø: taäp trung ôû Caùt Tieân – Laâm Ñoàng (khoaûng 50 beø treân soâng Ñoàng Nai), Vuøng hoà Trò An coù khoaûng 1.000 beø, hoà Daàu Tieáng khoaûng 200 beø, hoà Thaùc Mô khoaûng 20 beø, hoà Haøm Thuaän khoaûng 30 beø, khu vöïc laøng caù Taân Mai, Beán Goã – Tp. Bieân Hoøa khoaûng 240 beø. Treân soâng Vaøm Coû Ñoâng, khu vöïc Goø Daàu – Taây Ninh khoaûng 20 beø, soâng Vaøm Coû Taây khu vöïc Moäc Hoaù – Long An khoaûng 50 beø. Ñoái töôïng nuoâi beø chuû yeáu: Caù loùc boâng, caù loùc ñen, caù boáng töôïng, caù ñieâu hoàng. (rieâng ôû Tp. Bieân Hoaø chæ nuoâi caù cheùp). Thöùc aên chính laø caù nhoû, caù taïp, heán, thöùc aên chaên nuoâi coâng nghieäp. • Nuoâi caù trong hoà chöùa nöôùc: Caùc hoà Daàu Tieáng, Trò An, Thaùc Mô sau khi hình thaønh ñeàu thaû caù gioáng goàm caù cheùp, caù traém coû, caù meø hoa, caù meø traéng. Do baûo veä khoù khaên, hieän nay haøng naêm chæ coù hoà Trò An thaû caù gioáng xuoáng hoà, soá löôïng caù thaû xuoáng hoà moãi naêm chæ khoaûng 3 ÷ 5 trieäu caû gioáng caùc loaïi vôùi kích côõ 10 – 15cm. • Nuoâi toâm caøng xanh trong ao: Taäp trung ven soâng Ñoàng Nai ôû Tp. Bieân Hoøa vaø Thuû Ñöùc. Gaàn ñaây nuoâi thöû nghieäm thaønh coâng ôû Laâm Ñoàng vaø Ñaéc Noâng (Ñaék Noâng). • Nuoâi toâm suù: Töø nuoâi quaûng canh chuyeån sang nuoâi toâm quaûng canh caûi tieán, baùn thaâm canh vaø thaâm canh ôû Caàn Ñöôùc, Caàn Giuoäc (Long An), Nhaø Beø, Caàn Giôø (Tp. HCM) vaø taïi moät soá khu vöïc ven bieån Ninh Thuaän – Bình Thuaän. • Nuoâi cua trong ao hoaëc loàng ôû Caàn Giôø. Ñoái töôïng nuoâi: Cua xanh. Hình thöùc nuoâi: Cua thòt, cua loät. • Nuoâi soø huyeát ôû baõi buøn ven soâng Daàn Xaây, soâng Muõi Nai huyeän Caàn Giôø vaø khu vöïc baõi boài Caàn Giôø. IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 14 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” Theo soá lieäu thoáng keâ chöa ñaày ñuû (xem Baûng 2.3), naêm 2001, toång dieän tích nuoâi caù nöôùc ngoït taïi moät soá ñòa phöông treân löu vöïc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai laø 2.931 ha vôùi saûn löôïng caù nöôùc ngoït nuoâi ñaït 650 taán/naêm; dieän tích nuoâi toâm suù laø 9.493 ha vôùi saûn löôïng toâm nuoâi ñaït 16.883 taán/naêm. Coù 12.081 taøu thuyeàn ñaùnh caù vôùi toång saûn löôïng ñaùnh baét haøng naêm laø 285.777 taán. Ngoaøi ra coøn coù khoaûng 1.200 hoä nuoâi ngheâu ôû khu vöïc baõi boài Caàn Giôø treân toång dieän tích nuoâi ngheâu 1853 ha, saûn löôïng naêm 2001 ñaït 16.700 taán. Ngoaøi ra, nöôùc töø hoà Daàu Tieáng theo keânh Taây vaø keânh Ñoâng goùp phaàn tích cöïc caûi taïo moâi tröôøng ñaát, nöôùc vuøng nhieãm pheøn naëng ôû khu vöïc Taây Ninh vaø Cuû Chi, Hoùc Moân (TPHCM) thuùc ñaåy söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù gia ñình theo moâ hình VAC, moâ hình saûn xuaát trang traïi töø nhoû (2 – 10ha) ñeán lôùn (100ha) theo loái keát hôïp heo – caù, vòt – caù. ÔÛ Cuû Chi, dieän tích ao nuoâi caù laø 500/12.000 ha ñaát ñöôïc töôùi nöôùc töø keânh Ñoâng, chieám 4%. Treân keânh Taây coù 150 beø nuoâi caù. Ngoaøi ra, nöôùc töø hoà Daàu Tieáng theo keânh Taây vaø keânh Ñoâng goùp phaàn tích cöïc caûi taïo moâi tröôøng ñaát, nöôùc vuøng nhieãm pheøn naëng ôû khu vöïc Taây Ninh vaø Cuû Chi, Hoùc Moân (TPHCM) thuùc ñaåy söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù gia ñình theo moâ hình VAC, moâ hình saûn xuaát trang traïi töø nhoû (2 – 10ha) ñeán lôùn (100ha) theo loái keát hôïp heo – caù, vòt – caù. ÔÛ Cuû Chi, dieän tích ao nuoâi caù laø 500/12.000 ha ñaát ñöôïc töôùi nöôùc töø keânh Ñoâng, chieám 4%. Treân keânh Taây coù 150 beø nuoâi caù. Baûng 2.3 : Moät soá thoâng tin cô baûn veà tình hình nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuûy haûi saûn taïi caùc tænh, thaønh phoá treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai Ñòa phöông Laâm Ñoàng Bình Phöôùc Bình Döông Ñoàng Nai Taây Ninh Long An TPHCM BR-VT Ninh Thuaän Bình Thuaän Toång coäng Dieän tích Nuoâi caù beø nuoâi caù nöôùc ngoït Soá löôïng Saûn (ha) beø löôïng (T/naêm) 818 224 17 60 265 240 989 08 120 900 2.931 150 235 25 650 Nuoâi toâm suù Ñaùnh baét ngoaøi khôi Dieän tích Saûn löôïng Soá löôïng (ha) (T/naêm) taøu thuyeàn 4.854 1.008 3.631 9.493 2.005 4.048 10.830 16.883 4.514 1.722 5.845 12.081 ven bôø vaø Saûn löôïng ñaùnh baét (T/naêm) 128.600 29.105 128.072 285.777 Nguoàn: [2]. Ngoaøi ra, nöôùc töø hoà Daàu Tieáng theo keânh Taây vaø keânh Ñoâng goùp phaàn tích cöïc caûi taïo moâi tröôøng ñaát, nöôùc vuøng nhieãm pheøn naëng ôû khu vöïc Taây Ninh vaø Cuû Chi, Hoùc Moân (TPHCM) thuùc ñaåy söï phaùt trieån ngheà nuoâi caù gia ñình theo moâ hình VAC, moâ hình saûn IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 15 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” xuaát trang traïi töø nhoû (2 – 10ha) ñeán lôùn (100ha) theo loái keát hôïp heo – caù, vòt – caù. ÔÛ Cuû Chi, dieän tích ao nuoâi caù laø 500/12.000 ha ñaát ñöôïc töôùi nöôùc töø keânh Ñoâng, chieám 4%. Treân keânh Taây coù 150 beø nuoâi caù. 2.2.5. Söû duïng caùc doøng soâng ñeå khai thaùc caùt Treân Löu vöïc soâng Ñoàng Nai, caùt ñöôïc khai thaùc vaø söû duïng laø caùt boài tích treân caùc soâng vuøng haï löu heä thoáng soâng Ñoàng Nai, chuû yeáu laø haï löu soâng Ñoàng Nai, soâng Saøi Goøn, soâng Vaøm Coû Ñoâng, soâng Nhaø Beø vaø soâng Soaøi Raïp. Treân soâng Ñoàng Nai ñoaïn töø Taân Uyeân ñeán beán phaø Caùt Laùi (Quaän Thuû Ñöùc – Tp. Hoà Chí Minh) daøi 56km , hoaït ñoäng khai thaùc caùt xaây döïng ngay treân doøng chaûy ôû caùc ñoaïn soâng nhö sau: • Töø caàu Gheành ñeán heát Cuø lao Bình Chaùnh; • Töø cöûa raïch OÂng Tích ñeán heát cuø lao Baïch Ñaèng; • Khu vöïc cuø lao Bình Chaùnh; • Töø caàu Ñoàng Nai ñeán Caùt Laùi. Treân caùc soâng Saøi Goøn, Vaøm Coû Ñoâng, Nhaø Beø, Soaøi Raïp, hoaït ñoäng khai thaùc caùt dieãn ra taïi nhieàu khu vöïc khaùc nhau. Caùc keát quaû phaân tích cho thaáy chæ coù caùt soâng Ñoàng Nai ñaùp öùng yeâu caàu saûn xuaát beâtoâng chòu löïc cuûa caùc coâng trình caàu, ñaäp thuûy ñieän, caùc coâng trình coâng nghieäp vaø daân duïng, coøn caùt treân soâng Saøi Goøn, soâng Vaøm Coû Ñoâng, soâng Nhaø Beø, soâng Soaøi Raïp ñöôïc khai thaùc vaø taän thu duøng vaøo caùc muïc ñích khaùc nhö ñeå toâ traùt, san laáp maët baèng. Ñeå coù cô sôû khai thaùc caùt vôùi soá löôïng lôùn ñoàng thôøi khoáng cheá ñöôïc saûn löôïng khai thaùc cuûa caùc doanh nghieäp maø khoâng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, naêm 1995, Boä Coâng nghieäp ñaõ caáp giaáy pheùp thaêm doø tính tröõ löôïng caùt soâng Ñoàng Nai, keát quaû xaùc ñònh tröõ löôïng caùt treân ñoïan soâng naøy laø 40.433.000 m3, tröõ löôïng naøy ñaõ ñöïôc Hoäi ñoàng tröõ löôïng thoâng qua vaø Boä Coâng nghieäp ñaõ caáp pheùp laïi cho caùc doanh nghieäp khai thaùc vôùi saûn löôïïng khoaûng gaàn 5.000.000m3/ naêm. Do toác ñoä phaùt trieån cô sôû haï taàng taêng nhanh trong nhöõng naêm gaàn ñaây neân hoaït ñoäng khai thaùc caùt ñaõ xaûy ra maïnh meõ hôn, nhieàu nôi ñaõ khai thaùc caùt baát chaáp ñieàu kieän cho pheùp cuûa moû, doøng chaûy vaø moâi tröôøng, ñaõ xaûy ra hieän töôïng tranh chaáp ranh giôùi giöõa caùc ñieåm khai thaùc cuõng nhö vieäc söû duïng saûn phaåm coøn laõng phí (duøng caùt xaây döïng ñeå san laáp). Hieän nay rieâng treân soâng Ñoàng Nai, saûn löôïng caùt khai thaùc moãi naêm khoaûng 5 trieäu m3, so vôùi tröõ löôïng ñaõ ñöôïc thaêm doø thì döï baùo ñeán sau naêm 2005 khi tröõ löôïng döï tröõ ñaõ khai thaùc heát seõ coù haøng loaït ñieåm saït lôû phaùt trieån doïc theo bôø soâng. 2.2.6. Söû duïng maët nöôùc ñeå phaùt trieån du lòch IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 16 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” Nhieàu khu du lòch noåi tieáng ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai haáp daãn du khaùch nhôø caûnh quan thieân nhieân, trong ñoù coù caùc hoà chöùa nöôùc vaø caùc thaùc nöôùc. Taän duïng maët nöôùc ñeå khia thaùc caùc dòch vuï caâu caù, ñua thuyeàn, löôùt vaùn, … mang laïi nguoàn thu lôùn cho caùc ñòa phöông trong löu vöïc. 2.3. HIEÄN TRAÏNG CHAÁT LÖÔÏNG CAÙC NGUOÀN NÖÔÙC TREÂN LÖU VÖÏC SOÂNG ÑOÀNG NAI 2.3.1. Nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm Caùc nguyeân nhaân khaùch quan Caùc nguyeân nhaân khaùch quan chuû yeáu laø do tính ñaëc thuø cuûa caùc ñieàu kieän töï nhieân treân löu vöïc aûnh höôûng ñeán chaát löôïng nöôùc, goàm : • Quaù trình xoùi moøn, röûa troâi ñaát beà maët mang theo buøn caùt, xaùc thöïc vaät, chaát oâ nhieãm, thuoác baûo veä thöïc vaät, caùc khoaùng chaát töø ñaát ñaù, … vaøo nguoàn nöôùc. • - AÛnh höôûng cuûa trieàu töø bieån Ñoâng gaây ra vaán ñeà maën hoùa ôû haï löu; AÛnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu cuûa bieån Ñoâng coäng vôùi heä thoáng soâng raïch chaèng chòt ñaõ hình thaønh nhieàu vuøng giaùp nöôùc – nôi maø toác ñoä doøng chaûy raát thaáp hoaëc thaäm chí baèng khoâng. Ñieàu naøy taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc laéng ñoïng vaø tích tuï oâ nhieãm treân keânh raïch. Taïi nhieàu khu vöïc (chaúng haïn nhö treân soâng Saøi Goøn ñoaïn chaïy ngang qua trung taâm TPHCM), caùc chaát oâ nhieãm chöa kòp taûi ra ñeán cöûa soâng thì bò thuûy trieàu doàn neùn trôû laïi, taïo thaønh moät vuøng tích tuï oâ nhieãm, ôû ñoù khaû naêng töï laøm saïch cuûa soâng raát keùm; AÛnh höôûng cuûa ñaát pheøn treân löu vöïc soâng Vaøm Coû Ñoâng, soâng Saøi Goøn ñeán pH vaø möùc ñoä axít hoùa cuûa nguoàn nöôùc treân caùc soâng naøy, ñaëc bieät laø vaøo caùc thôøi ñieåm ñaàu muøa möa; Cheá ñoä doøng chaûy treân caùc soâng raïch aûnh höôûng ñeán khaû naêng pha loaõng chaát thaûi vaø khaû naêng töï laøm saïch cuûa caùc soâng theo quy luaät: muøa möa, doøng chaûy lôùn, khaû naêng pha loaõng vaø töï laøm saïch cao; muøa khoâ, doøng chaûy kieät, khaû naêng pha loaõng vaø töï laøm saïch keùm haún. - - Caùc nguyeân nhaân chuû quan Moät caùch khaùi quaùt, coù theå deã daøng nhaän daïng ra ñöôïc caùc nguoàn thaûi oâ nhieãm chính taùc ñoäng ñeán chaát löôïng nöôùc ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai, bao goàm: • • • • • • Chaát thaûi sinh hoaït (bao goàm caû nöôùc thaûi, raùc thaûi); Chaát thaûi coâng nghieäp vaø dòch vuï (bao goàm caû caùc chaát thaûi nguy haïi, nöôùc doø ræ töø caùc baõi choân laáp chaát thaûi raén, daàu caën töø caùc khu kho caûng); Nöôùc möa chaûy traøn qua caùc vuøng ñaát canh taùc noâng nghieäp mang theo raát nhieàu taùc nhaân oâ nhieãm (buøn ñaát, pheøn, dö löôïng phaân boùn, thuoác tröø saâu,…) Nöôùc möa chaûy traøn qua caùc khu ñoâ thò, ñöôøng giao thoâng cuõng goùp phaàn gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc; Chaát thaûi do chaên nuoâi (chuû yeáu laø nöôùc röûa chuoàng traïi, phaân gia suùc…), keå caû vieäc nuoâi troàng thuûy saûn taïi caùc laøng ngheà truyeàn thoáng; Chaát thaûi vaø söï coá moâi tröôøng do caùc hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi thuûy. IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 17 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” 2.3.2. Löu löôïng vaø taûi löôïng oâ nhieãm do nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp Trong soá caùc nguoàn gaây oâ nhieãm noùi treân, quan troïng hôn caû laø caùc nguoàn thaûi taäp trung vôùi soá löôïng lôùn vaø coù möùc ñoä oâ nhieãm cao thaûi ra töø caùc khu ñoâ thò, khu daân cö vaø khu coâng nghieäp, ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi laø “nguoàn ñieåm – point sources”. Do ñoù, vieäc tính toaùn löu löôïng vaø taûi löôïng oâ nhieãm cuûa caùc nguoàn thaûi naøy laø raát caàn thieát ñeå moät maët, cung caáp cô sôû khoa hoïc cho vieäc ñaùnh giaù khaùch quan hieän traïng oâ nhieãm nguoàn nöôùc vaø maët khaùc, cung caáp cô sôû döõ lieäu cho vieäc döï baùo dieãn bieán chaát löôïng nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai baèng caùc moâ hình toaùn. Keát quaû tính toaùn vaø döï baùo löu löôïng vaø taûi löôïng oâ nhieãm do nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp treân Löu vöïc soâng Ñoàng Nai ôû thôøi ñieåm 2001 vaø 2010 ñöôïc theå hieän ôû baûng 2.4, hình 2.2 phaân boá caùc khu coâng nghieäp treân löu vöïc. Baûng 2.4 : Hieän traïng phaân boá löu löôïng vaø taûi löôïng oâ nhieãm do nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai (2002) Tieåu löu vöïc Thöôïng löu soâng Ñoàng Nai Soâng La Ngaø Soâng Beù Haï löu soâng Ñoàng Nai Soâng Saøi Goøn Soâng Vaøm Coû Ñoâng - Vaøm Coû Taây Soâng Soaøi Raïp Soâng Thò Vaûi Toång coäng Löu löôïng Taûi löôïng oâ nhieãm (kg/ngaøy) (m3/ngaøy) BOD5 COD SS Toång N 69508 43420 26904 230524 535569 128501 7415 56238 1098080 2962 1785 1170 10194 21800 5655 345 2734 46645 9695 5845 3828 34948 72873 18762 1205 9653 156808 18296 11021 7227 64028 135599 35109 2184 17363 290827 7689 4721 3006 34572 65740 15837 1268 10570 143402 Nguoàn: [4], Baûng 2.5 : Döï baùo phaân boá löu löôïng vaø taûi löôïng oâ nhieãm do nöôùc thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp treân löu vöïc soâng Ñoàng Nai (2010) Tieåu löu vöïc Löu löôïng Taûi löôïng oâ nhieãm (kg/ngaøy) (m3/ngaøy) BOD5 COD SS Toång N Thöôïng löu soâng Ñoàng Nai Soâng La Ngaø Soâng Beù Haï löu soâng Ñoàng Nai Soâng Saøi Goøn Soâng Vaøm Coû Ñoâng - Vaøm Coû Taây Soâng Soaøi Raïp Soâng Thò Vaûi Toång coäng 178724 156932 197241 804515 1931499 545563 198924 353904 4367302 6804 3111 8990 32899 73232 23802 9872 17368 176138 22320 10741 31435 112981 245986 81895 35453 62135 602947 42012 19577 56881 206838 455887 149669 63123 110882 1104870 18475 11146 33525 114303 233136 82614 41057 71138 605666 Nguoàn: [4] IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 18 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” hình 2.2 phaân boá caùc khu coâng nghieäp treân löu vöïc. IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 19 Baùo caùo toång hôïp ñeà taøi: “Nghieân cöùu xaây döïng quy ñònh veà khai thaùc, söû duïng vaø baûo veä nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai” 2.3.3. Hieän traïng oâ nhieãm nguoàn nöôùc a. Nöôùc maët Do tính chaát ñaëc bieät quan troïng cuûa nguoàn nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc tænh/thaønh treân löu vöïc, ñaëc bieät laø vai troø caáp nöôùc cho sinh hoaït vaø coâng nghieäp cuûa caùc tænh ôû haï löu, neân chaát löôïng nöôùc maët cuûa heä thoáng soâng Ñoàng Nai – Saøi Goøn ñaõ ñöôïc nhieàu cô quan chuù troïng nghieân cöùu, theo doõi dieãn bieán töø naêm 1990 ñeán nay. Caùc chöông trình/ñeà taøi/ döï aùn nghieân veà chaát löôïng nöôùc soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai nhö : nghieân cöùu cuûa Leâ Trình vaø CTV cuûa Trung taâm Baûo veä Moâi tröôøng töø 1990 – 1991, maïng löôùi quan traéc (giaùm saùt) oâ nhieãm nöôùc khu vöïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc Ñoâ thò thuoäc hai Tænh Bình Döông vaø Ñoàng Nai, Döï aùn Quan traéc chaát löôïng nöôùc heä thoáng soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai (1995 - 1997), Heä thoáng Quan traéc Moâi tröôøng Quoác gia (1995), Baùo caùo Hieän traïng Moâi tröôøng caùc tænh treân LVSÑN [35] göûi veà Cuïc Moâi tröôøng, caùc ñeà taøi caáp Nhaø nöôùc nhö KT.02.04, KT.02.15, KC.02.05, KHCN.07.10, KHCN.07.17 vaø caùc ñeà taøi cuûa caùc tænh Ñoàng Nai[36], [37], TP.HCM [28], [38], Bình Döông[39], Baø Ròa-Vuõng Taøu[40] vaø caùc döï aùn quoác teá (UNDP, ADB, WB, CIDA...) cuõng ñaõ nghieân cöùu khaù nhieàu veà oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët trong löu vöïc. Gaàn ñaây nhaát laø döï aùn Löu vöïc soâng Ñoàng Nai, Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguyeân tieáp tuïc quan traéc dieãn bieán chaát löôïng nöôùc heä thoáng soâng Saøi Goøn – Ñoàng Nai vôùi taàn suaát moãi thaùng moät laàn töø 9/2001. Toång soá ñieåm quan traéc laø 27 töông öùng vôùi 35 thuûy tröïc, 26 thoâng soá quan traéc goàm : nhieät ñoä, DO, ñoä ñuïc, ñoä daãn ñieän, COD, BOD5, …. Töø caùc keát quaû nghieân cöùu vaø quan traéc chaát löôïng nöôùc cuûa nhieàu chöông trình/ñeà taøi/döï aùn coù lieân quan nhö giôùi thieäu ôû treân, cho pheùp ruùt ra moät soá nhaän ñònh toångg quaùt veà hieän traïng vaø ñaëc ñieåm oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët Löu vöïc soâng Ñoàng Nai nhö sau : a.1. Hieän traïng chaát löôïng nöôùc maët vuøng thöôïng vaø trung löu heä thoáng soâng Ñoàng Nai Nhìn chung, khu vöïc thöôïng vaø trung löu caùc soâng lôùn trong löu vöïc (tröôùc hoà Trò An treân soâng Ñoàng Nai, tröôùc ñaäp Daàu Tieáng treân soâng Saøi Goøn, toaøn boä soâng Beù, soâng La Ngaø) chöa bò oâ nhieãm roõ reät (maëc duø coù nôi, coù luùc bò oâ nhieãm cuïc boä) do caùc chaát thaûi sinh hoaït vaø saûn xuaát coâng nghieäp, noâng nghieäp: möùc ñoä oâ nhieãm höõu cô coøn thaáp (BOD5 < 5 mg/l, DO thöôøng > 6 mg/l, COD < 8 mg/l, theo tieâu TCVN 5942 – 1995 cho nguoàn nöôùc duøng cho aên uoáng thì COD < 10 mg/l); oâ nhieãm do caùc chaát dinh döôõng vaø hieän hieän phuù döôõng hoùa nguoàn nöôùc ôû möùc thaáp (haøm löôïng N-NO2 < 0,005 mg/l, NNO3 < 0,02 mg/l, N-NH4 < 0,7 mg/l toång N < 0,1 mg/l, toång P < 0,02 mg/l); haøm löôïng chaát raén lô löûng ôû vuøngh thöôïng löu dao ñoäng töø 1 – 10 mg/l (tieâu chuaån Vieät Nam nguoàn loïai A cho pheùp SS < 20 mg/l). Tuy nhieân möùc ñoä oâ nhieãm do daàu khaù naëng, haøm löôïng daàu trreân vuøng thöôïng löu dao ñoäng 0,2 – 0,6 mg/l (theo tieâu TCVN 5942 – 1995 ñoái vôùi nguoàng nöôùc maët thì haøm löôïng daàu baèng khoâng); möùc ñoä oâ nhieãm vi sinh vaät vöôït hôn so vôùi TCVN töø 3,8 – 19,2 laàn, haøm löôïng vi truøng coliform töø 19E+4 – 9,6E+4 MPN/100ml. Möùc ñoä oâ nhieãm do caùc taùc nhaân ñoäc haïi (caùc kim loaïi naëng: Cu, Pb, Zn, Fe, Hg, Cd..., thuoác baûo veä thöïc vaät, phenol, daàu môõ...) trong nöôùc soâng vuøng thöôïng vaø trung löu ñeàu nhoû hôn möùc cho pheùp cuûa WHO hoaëc tieâu chuaån moâi tröôøng Vieät Nam ñoái vôùi nguoàn nöôùc loaïi A (cho pheùp ñöa vaøo caùc nhaø maùy nöôùc), rieâng haøm löôïng chaát IER – Vieän Moâi tröôøng vaø Taøi nguîeân 20