Tài liệu Nhân cách hồ chí minh

HäC VIÖN CHÝNH TRÞ QUèC GIA Hå CHÝ MINH b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé nh©n c¸ch hå chÝ minh chñ nhiÖm ®Ò tµi: m¹ch quang th¾ng 7614 27/01/2010 Hµ Néi - 2009 Häc viÖn ChÝnh trÞ-Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh Ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp bé träng ®iÓm giai ®o¹n 2008-2010 “Di s¶n Hå ChÝ Minh trong thêi ®¹i ngµy nay” -------------------- B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh Ban Chñ nhiÖm ®Ò tµi GS, TS M¹ch Quang Th¾ng – Chñ nhiÖm PGS, TS Ph¹m Ngäc Anh – Phã Chñ nhiÖm Th.S NguyÔn ThÞ Thanh B×nh – Th− ký Hµ Néi – 2009 0 Nh÷ng ng−êi biªn so¹n PGS, TS Ph¹m Ngäc Anh Th.S NguyÔn THÞ Thanh B×nh GS, TSKH, VS Ph¹m Minh H¹c GS,TS Phan Ngäc Liªn PGS,TS Bïi §×nh Phong GS, TS M¹ch Quang Th¾ng Céng t¸c viªn chÝnh TS Hoµng Anh PGS,TS NguyÔn TrÇn Anh §/c NguyÔn Tr−êng C¶nh Th.S Mai V¨n §¹i Th.S Lª ThÞ Thanh Hoa §/c NguyÔn Huy Hoan §/c NguyÔn ThÞ Thu HiÒn Th.S §oµn Phó H−ng TS TrÇn Duy H−ng Th.S Lª ThÞ H−êng §/c NguyÔn ThÞ Thu H−¬ng GS §Æng Xu©n Kú Th.S NguyÔn Kim Loan GS Phan Ngäc NNC TrÇn ViÖt Ph−¬ng Th.S Ph¹m ThÞ Quúnh §/c Lª ThÕ Phóc Th.S Chu Lam S¬n Th.S Mai §¹i S¬n PGS,TS NguyÔn V¨n TiÖp Th.S Lª ThÞ Th¶o TS §µo TuÊn Thµnh TS NguyÔn §×nh Thèng Th.S Hoµng ThÞ H−¬ng Thu Th.S Lª V¨n Thuû TS Lª Kim ViÖt Th.S Lª Cao Vinh 1 Môc lôc 5 Më ®Çu Ch−¬ng thø nhÊt Con ®−êng h×nh thµnh, ph¸t triÓn, 15 hoµn thiÖn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh I. C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 15 1. C¸c nh©n tè kh¸ch quan 15 1.1. Nh©n tè gia ®×nh, quª h−¬ng 15 1.2. Nh©n tè truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc ViÖt Nam 21 1.3. Nh©n tè thêi ®¹i 22 2. C¸c nh©n tè chñ quan 24 2.1. §Æc ®iÓm phÈm chÊt c¸ nh©n con ng−êi Hå ChÝ Minh 24 2.2. Sù tu d−ìng, rÌn luyÖn, phÊn ®Êu trong cuéc sèng cña Hå ChÝ Minh 37 II. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 40 1. Thêi kú x¸c lËp c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch ®Þnh h−íng cuéc sèng (®Õn n¨m 1920) 40 2. Thêi kú tu d−ìng, rÌn luyÖn, thö th¸ch nh©n c¸ch (1921 - 1945) 43 3. Thêi kú ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh (1945 48 1969) Ch−¬ng thø hai §Æc tr−ng c¬ b¶n cña nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 53 I. Nh©n c¸ch 53 1. Mét sè quan niÖm 54 2 2. CÊu tróc 70 3. Kh¸i niÖm 83 4. Quan niÖm Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 85 4.1. Hå ChÝ Minh bµn vÒ nh©n c¸ch 85 4. 2. TiÕp cËn nh©n c¸ch theo ph−¬ng ph¸p tiÓu sö 86 II. Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 87 1. Nh÷ng ®Æc tr−ng nh©n c¸ch ®¹o ®øc 87 1.1. Lßng nh©n ¸i cao c¶ 87 1.2. T©m trong s¸ng 91 1.3. §Êu tranh gi¶i phãng con ng−êi 95 1.4. Trung víi n−íc, hiÕu víi d©n, v× n−íc, v× d©n; cÇn kiÖm liªm chÝnh, 101 chÝ c«ng v« t− 2. Nh÷ng ®Æc tr−ng nh©n c¸ch trÝ tuÖ 106 2.1. T×m ®−êng 106 2.2. Sím c¶nh b¸o nh÷ng c¨n bÖnh cña §¶ng cÇm quyÒn 120 Ch−¬ng thø ba Gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh trong thêi ®¹i ngµy nay 131 I. Ph¸t huy gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh trong thêi ®¹i ngµy nay – Nhu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn 131 1. Bèi c¶nh quèc tÕ vµ trong n−íc 132 2. yªu cÇu ®Æt ra cho viÖc ph¸t huy gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 137 II. Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh – gi¸ trÞ thêi ®¹i 151 1. §¸nh gi¸ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh trong d− luËn quèc tÕ 152 2. Gi¸ trÞ cña nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi 161 2.1. Lßng yªu th−¬ng con ng−êi, mong muèn x©y dùng x· héi v¨n minh, 162 tiÕn bé 3 2.2. §Êu tranh cho hoµ b×nh vµ x©y dùng t×nh h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc 171 III. Gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh ®èi víi sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc 177 1. ¶nh h−ëng c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh trong qu¸ tr×nh 177 c¸ch m¹ng ViÖt Nam tr−íc ®æi míi 2. Ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh ë n−íc ta trong ®iÒu 194 kiÖn hiÖn nay 2.1. Néi dung vµ c¸c quan ®iÓm chØ ®¹o c¬ b¶n 194 2.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ph¸t huy gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh 199 KÕt luËn 219 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o chñ yÕu 226 4 Më ®Çu Hồ ChÝ Minh đi vào câi bất tử như là một trong những anh hïng d©n tộc vĩ đại. Mỗi bước đi của nh©n d©n và cña Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời gian qua đều gắn liền với cuộc đấu tranh c¸ch mạng v« cïng s«i nổi của Hồ ChÝ Minh. Toàn bộ cuéc ®êi hoạt động của Người cïng với sự nghiệp của nh©n d©n ta và của Đảng ta là một thiªn anh hïng ca bất diệt của c¸ch mạng Việt Nam. Trong §iÕu v¨n cña Ban ChÊp hành Trung −¬ng §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam, do đồng chÝ BÝ thư thứ nhất Lª Duẩn đọc tại buổi lễ truy điệu trọng thể Hồ ChÝ Minh s¸ng ngày 9-9-1969, cã ®o¹n khẳng định: “D©n tộc ta, nh©n d©n ta, non s«ng đất nước ta đ· sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh hïng d©n tộc vĩ đại, và chÝnh Người đ· làm rạng rỡ d©n tộc ta, nh©n d©n ta và non s«ng đất nước ta. Người là tượng tr−ng cho tinh hoa của d©n tộc Việt Nam, cho ý chÝ kiªn cường, bất khuất của nh©n d©n Việt Nam suốt bốn ngàn năm lịch sử”1. Hå ChÝ Minh cã mét nh©n c¸ch cao ®Ñp, vÜ ®¹i, ®· ®Ó l¹i dÊu Ên s©u ®Ëm trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i thÕ kû XX, gãp phÇn lµm phong phó vµ ph¸t triÓn nh÷ng gi¸ trÞ chung cña loµi ng−êi. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam (42006) tiếp tục khẳng định: “Chủ tịch Hồ ChÝ Minh, người s¸ng lập và rÌn luyện Đảng ta, l·nh tụ vĩ đại của Đảng và d©n tộc ta, Anh hïng giải phãng d©n tộc, Danh nh©n văn hãa thế giới, chiến sĩ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế. Sự nghiệp c¸ch mạng của Đảng và của nh©n d©n ta 76 năm qua đ· khẳng định rằng, tư tưởng vĩ đại của Người cïng với chủ nghĩa M¸c – Lªnin m·i m·i là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng và c¸ch mạng 1 Hồ ChÝ Minh, Toàn tập, Nxb ChÝnh trị quốc gia, Hà Nội, T.12, 1996, tr.516. 5 Việt Nam, là tài sản tinh thần v« gi¸ của Đảng và d©n tộc ta. Tư tưởng đã ®· dẫn dắt chóng ta trªn mỗi chặng đường x©y dựng và ph¸t triển đất nước, là ngọn cờ thắng lợi của c¸ch mạng Việt Nam, là sức mạnh tập hợp và đoàn kết toàn d©n tộc trong sự nghiệp c¸ch mạng của chóng ta h«m nay và mai sau”1. Hồ ChÝ Minh cũng đ· đi vào lịch sử c¸ch mạng thế giới như là một chiến sĩ tiªn phong trong cuộc đấu tranh giải phãng d©n tộc của c¸c thuộc địa trong thế kỷ XX; chiến sĩ kiªn cường của phong trào cộng sản và c«ng nh©n quốc tế; chiến sĩ đấu tranh kh«ng mệt mỏi cho hoà b×nh, hữu nghị và hợp t¸c, ph¸t triển của c¸c d©n tộc; một danh nh©n văn hãa kiệt xuất. Ngày nay, khắp nơi trªn tr¸i đất, tªn tuổi, sự nghiệp, nh©n c¸ch của Hồ ChÝ Minh đ· trë nªn quen thuộc, gần gũi và được kÝnh trọng đối với hàng triệu triệu người. Tªn tuổi và sự nghiệp của Hồ ChÝ Minh đ· được tr©n trọng ghi vào c¸c bộ đại b¸ch khoa, c¸c bộ từ điển danh nh©n lỗi lạc của thế giới. Nhà b¸c học nổi tiếng người Anh A.Rótxen khẳng định: “Sự nghiệp v« tư và quªn m×nh của Chủ tịch Hồ ChÝ Minh cho nền độc lập và thống nhất của Việt Nam suốt hơn nửa thế kỷ nay, đ· làm cho Người trở thành kh«ng chỉ là người cha của d©n tộc, mà cßn là nhà kiến tróc sư nổi tiếng của thế giới đÓ tho¸t khỏi chủ nghĩa thực d©n”2. Đồng chÝ G.M¸cse (Tæng BÝ th− Trung −¬ng жng Céng s¶n Ph¸p) khẳng định: “Chủ tịch Hồ ChÝ Minh là một trong những nh©n vật vĩ đại của thời vinh quang trong những năm đầu của Quốc tế thứ ba,…là một trong những chiến sĩ tiªn phong của chủ nghĩa cộng sản, một trong những người đ· tổ chức và ph¸t triển phong trào c¸ch mạng trong khắp năm ch©u bốn biển”3. ¤ng M. ¸cmÐt, Gi¸m đốc UNESCO khu vực ch©u Á cho rằng: “Chỉ cã Ýt nh©n vật lịch sử trở thành một bộ phận của huyền thoại ngay từ khi cßn sống và râ ràng Hồ ChÝ Minh là một trong số đã. Người sẽ được ghi nhớ kh«ng chØ là người giải phãng cho Tổ quốc và nh©n d©n bị đ« hộ mà cßn là nhà hiền triết hiện đại đ· mang một viễn cảnh với hy vọng mới cho những người đang đấu 1 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb ChÝnh trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 6-7. 2 3 , Thế giới ca ngợi và thương tiếc Hồ Chủ tịch, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1970, tr. 419, 773. 6 tranh để loại bỏ bất c«ng, bất b×nh đẳng khỏi tr¸i đất này”1. Đồng chÝ Phiđen C¸txtơr« Rud¬ (BÝ th− thø nhÊt Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng жng Céng s¶n Cuba) đ¸nh gi¸: “Cuộc đời của Hồ ChÝ Minh là một tấm gương s¸ng chãi những phẩm chất c¸ch mạng và nh©n đạo cao cả nhất… Đồng chÝ Hồ ChÝ Minh thuộc lớp những người đặc biệt mà c¸i chết là mầm mống của sự sống và là nguồn cổ vũ đời đời bất diệt”2. Những lời đ¸nh gi¸ tiªu biÓu của c¸c nh©n vật trªn ®©y đ· khẳng định sự bất tử của Hồ ChÝ Minh trong tr¸i tim nh©n loại. Do cã những cống hiến đặc biệt xuất sắc, Hồ ChÝ Minh đ· để lại dấu ấn s©u đậm trong qu¸ tr×nh ph¸t triển lịch sử nh©n loại. Năm 1987, tại Kú häp §¹i héi ®ång lÇn thứ 24 (từ ngày 2010 đến ngµy 20-11) ở Pari (Ph¸p), Tổ chức Gi¸o dục, Khoa học, Văn hãa của Liªn hợp quốc (UNESCO) đ· ra Nghị quyết số 18.65 về Kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ ChÝ Minh, trong đã ghi nhận Hồ ChÝ Minh là “Anh hïng gi¶i phãng d©n téc và nhà v¨n hãa kiÖt xuÊt cña ViÖt Nam” (HÐro de la liberation nationale et Ðminent homme de culture du Vietnam – tiếng Ph¸p; Vietnamese hero of national liberation and great man of culture – tiếng Anh), từ đã khuyến nghị c¸c nước thành viªn tổ chức kỷ niệm lần thứ 100 năm ngày sinh của Người. NghÞ quyÕt ghi râ: “§ề nghị «ng Tổng Gi¸m đốc UNESCO tiến hành những bước đi phï hợp để kỷ niệm lần thứ 100 Ngày sinh của Chủ tịch Hồ ChÝ Minh và gióp đỡ c¸c hoạt động tưởng niệm chung được tổ chức nh©n dịp này, đặc biệt là những hoạt động diễn ra ở Việt Nam”3. Cã lẽ hiếm cã một nh©n vật nào ở thời đại chóng ta, ngay từ sinh thời cũng như sau khi đ· qua đời, tªn tuổi và sự nghiệp lại được biết đến rất rộng r·i, được đ¸nh gi¸ cao, được ca ngợi bằng những lời đẹp đẽ và cao quý như nh÷ng người tiến bộ trªn thÕ giíi đ· dµnh cho Hồ ChÝ Minh. Nghiªn cứu đề tài Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh sẽ gãp phần làm s¸ng tỏ chiều s©u gi¸ trị, vẻ đẹp của con người Hồ ChÝ Minh, gãp phần đ¸p ứng lßng mong mỏi chÝnh đ¸ng của nh©n d©n ta và bạn bÌ quốc tế. 1 Hội thảo quốc tế về Chủ tịch Hồ ChÝ Minh, Nxb Khoa học x· hội, Hµ Néi, 1990, tr.36-37. 2 Thế giới ca ngợi và thương tiếc Hồ Chủ tịch, Sđd, tr.75-76. Tµi liÖu l−u tr÷ t¹i Uû ban UNESCO cña ViÖt Nam. 3 7 Thế giới hiện nay đang bước vào nh÷ng thËp niªn ®Çu thiªn niªn kỷ ph¸t triển mới và đang đặt ra hàng loạt vấn đề cã tầm quan trọng đặc biệt chi phối vận mệnh của cả loài người. T×nh h×nh đã cần đến những gi¸ trị, phẩm chất, nh©n c¸ch cao đẹp của những người như Hồ ChÝ Minh làm hành trang kh«ng thể thiếu cho sự ổn định, ph¸t triển bền vững, gióp con người biết c¸ch chung sống và biết làm tăng thªm tr×nh độ, bản chất người, tÝnh nh©n văn, nh©n đạo của c¸c quan hệ giữa người với người. ë Việt Nam, c«ng cuộc đổi mới ®· tr¶i qua gÇn 25 năm càng đặt ra yªu cầu khẩn thiết x©y dựng con người mới với phẩm chất và năng lực cã thể giải quyết c¸c vấn đề kh«ng chỉ ph¸t triển kinh tế, x· hội mà cßn cả văn hãa, nh©n sinh và cuộc sống. Nghiªn cứu Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh là một phương thức khẳng định sức sống, sức hấp dẫn, làm lan toả vẻ đẹp hiếm cã của con người Hồ ChÝ Minh trong phạm vi d©n tộc và cả trªn quy m« toàn cầu, rót ra những bài học định hướng cho việc x©y dựng con người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh c«ng nghiệp hãa, hiện đại hãa gắn với ph¸t triển kinh tế tri thức, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, đẩy nhanh qu¸ tr×nh khắc phục sự suy tho¸i về tư tưởng chÝnh trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận kh«ng nhỏ c¸n bộ, đảng viªn ở nước ta hiện nay. Hồ ChÝ Minh là một con người đặc biệt về nhiều mặt: Nhà yªu nước vĩ đại, nhà hoạt động quốc tế xuất sắc, chiến sĩ tiªn phong trong phong trào giải phãng d©n tộc, sứ giả hoà b×nh và hữu nghị. Người võa là nhà chÝnh trị, nhà tư tưởng, nhà chiến lược qu©n sự, nhà ngoại giao, vừa là nhà văn, nhà thơ, nhà b¸o. Vµ, bao trïm lªn tÊt c¶, Hå ChÝ Minh lµ nhµ v¨n ho¸. Đảng ta đ· đ¸nh gi¸ Người là Anh hïng d©n téc vÜ ®¹i. Nh©n d©n Việt Nam nhiều thế hệ coi Người là B¸c Hå, một l·nh tụ anh minh. Trong khoảng hơn 20 danh nh©n văn hãa đ· được Tổ chức UNESCO ra Nghị quyết kỷ niệm trªn toàn thế giới kể từ năm 1978 đến nay, chưa cã người nào được ghi nhận vừa là Anh hïng giải phãng d©n tộc, vừa là Danh nh©n văn hãa kiệt xuất như Hồ ChÝ Minh. V× vậy, nghiªn cứu nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh lµ thuộc loại nghiªn cứu phức hợp, đa ngành để đi tới một tổng luận chung, nhằm làm s¸ng tỏ gi¸ trị đặc sắc của nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh như một chỉnh thể. Trong Chương tr×nh khoa học cấp bộ trọng điểm cña Häc viÖn ChÝnh trÞ 8 – Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh giai đoạn 2008-2010: Di s¶n Hå ChÝ Minh trong thêi ®¹i ngày nay, đề tài Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh cã một ý nghĩa khoa học và thực tiễn s©u sắc. Hy vọng rằng, những kết luận khoa học của đề tài này sẽ gãp phần lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh, tầm ảnh hưởng của nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh ®èi víi cuéc sèng ®Çy s«i ®éng hiÖn nay ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi, gãp phÇn phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng kû niÖm 120 n¨m Ngµy sinh cña Ng−êi còng nh− c¸c ngµy lÔ träng kh¸c cña ®Êt n−íc vµ §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng c¸c cÊp n¨m 2010. Chuyªn ngµnh Hå ChÝ Minh häc, hay nãi c¸ch kh¸c, chủ đề Hồ ChÝ Minh, bao gồm tiểu sử, sự nghiệp, tư tưởng, phương ph¸p, phong c¸ch… được quan t©m rộng r·i cả ở trong nước và quốc tế. Riªng con người Hồ ChÝ Minh đ· được nhiều nhà nghiªn cứu quan t©m kh¸ sớm và kiến giải theo nhiều l¸t cắt kh¸c nhau thuộc c¸c mảng cïng một cấu tróc nh©n c¸ch, tuy nhiªn kh«ng thật sự đồng đều, cßn cã mức độ n«ng, s©u kh¸c nhau. Trªn thế giới, bản lĩnh sống, tÝnh c¸ch Hồ ChÝ Minh tõ sím đ· được ghi lại qua c¸c theo dâi của c¸c tªn mật th¸m Ph¸p còng nh− qua sù ghi nhËn cña mét sè nhµ th¬, nhµ b¸o, v¨n nghÖ sÜ. Người đầu tiªn ph¸t hiện chiều s©u ®Æc biÖt, vẻ đẹp của nh©n c¸ch văn hãa Hồ ChÝ Minh là ¤xÝp Manđens¬tam. Ngay từ cuèi năm 1923, khi tiếp xóc với Nguyễn Ái Quốc, nhà thơ, nhà b¸o X«viết này đ· đưa ra một nhận xÐt tinh tế: “Nguyễn Ái Quốc…tỏa ra một c¸i g× thật lịch thiệp và tế nhị…Từ Nguyễn Ái Quốc đ· tỏa ra một thứ văn hãa, kh«ng phải văn hãa Âu ch©u, mà cã lẽ là một nền văn hãa tương lai… Qua phong th¸i thanh cao, trong giọng nãi trầm ấm của Nguyễn Ái Quốc, chóng ta như nghe thấy ngày mai, như thấy sự yªn tĩnh mªnh m«ng của t×nh hữu ¸i toàn thế giới”1. Sau khi Hồ ChÝ Minh qua đời năm 1969 và nhất là từ năm 1987, khi cã Nghị quyết của UNESCO ghi nhận Hồ ChÝ Minh là Anh hïng gi¶i phãng d©n téc và Danh nh©n v¨n hãa kiÖt xuÊt, sự đ¸nh gi¸ nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh theo từng mặt của c¸c nguyªn thủ quốc gia, c¸c nhà hoạt động chÝnh trị - x· hội trªn thế giới thể hiện kh¸ tập trung trong hai cuốn s¸ch nổi tiếng: ThÕ giíi 1 Hồ ChÝ Minh, Toàn tập, Sđd, T.1, tr.478-479. 9 th−¬ng tiÕc và ca ngîi Hå Chñ tÞch1. Bằng phương thức tiếp cận lịch sử – văn hãa – con người, nh©n c¸ch – t¸c động – ảnh hưởng, một số nhà nghiªn cứu như GS Hoàng Tranh (Trung Quốc); CabªlÐp, X«c«lốp (Nga); Leiđi Botơn, J.Xtenxơn (Mỹ); J.Cuturiª, H.Xanhtơni (Ph¸p); §uicơ (Anh); Sing« Sibata (Nhật Bản), v.v. đ· đi s©u lý giải sự t¸c động của m«i trường, điều kiện lịch sử d©n tộc, thời đại đối với sự h×nh thành c¸c phẩm chất c¸ nh©n của Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ ChÝ Minh qua c¸c giai đoạn hoạt động c¸ch mạng của Người; bước đầu đưa ra c¸c b×nh luận, đ¸nh gi¸ kh¸ lý thó về nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh và dấu ấn, t¸c động của nh©n c¸ch ®ã đối với lịch sử ph¸t triển thế giới và sự thức tỉnh lương tri nh©n loại. Xu hướng nghiªn cứu này về Hồ ChÝ Minh ngày nay vẫn đang được đẩy mạnh, trở thành nguồn tư liệu quý cho việc hiểu biết, gi¸o dục, tuyªn truyền về Hồ ChÝ Minh cả trong nước và ngoài nước, làm thành một nội dung của bộ m«n khoa học mới – Hồ ChÝ Minh học. Ở Việt Nam, nghiªn cứu, đ¸nh gi¸ con người, nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh chủ yếu tập trung theo c¸c hướng: Trong c¸c v¨n kiÖn chÝnh thèng cña §¶ng, Nhà n−íc. Từ năm 1941 trë ®i, vai trß của Hồ ChÝ Minh đối với c¸ch mạng Việt Nam, tấm gương Hồ ChÝ Minh đối với c¸c thế hệ người Việt Nam được khẳng định và ngày càng được làm râ. Nh©n c¸ch, đạo đức, lối sống, phương ph¸p làm việc, phong c¸ch ứng xử, về lẽ sống ở đời và làm người của Hồ ChÝ Minh được phản ¸nh trong c¸c văn kiện của Đảng ta: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toàn quèc lÇn thø II (1951), lÇn thø III (1960), §iÕu v¨n cña Ban ChÊp hành Trung −¬ng §¶ng (9-1969), v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toàn quèc lÇn thø IV (1976), lÇn thø VII (1991), lÇn thø VIII (1996), lÇn thø IX (2001), lÇn thø X (2006), trong c¸c chỉ thị (về học tập và làm theo Di chóc của Hồ Chủ tịch – 9-1969; ChØ thÞ sè 23 ngày 27-3-2003 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng về đẩy mạnh nghiªn cứu, học tập, tuyªn truyền tư tưởng Hồ ChÝ Minh; ChØ thÞ sè 06 ngày 7-11-2007 cña Ban BÝ th− Trung −¬ng §¶ng về học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ ChÝ Minh, v.v.. Tại c¸c văn kiện này, Đảng Cộng sản Việt Nam đều khẳng định c¸c gi¸ trị thuộc nh©n c¸ch đạo đức, nh©n c¸ch, trÝ tuÖ Hồ ChÝ 1 Cuèn s¸ch nµy ®−îc Nxb Sù thËt xuÊt b¶n n¨m 1970 t¹i Hµ Néi. 10 Minh và vạch ra phương hướng, nội dung, biện ph¸p gi¸o dục c¸c phẩm chất tÊm gương Hồ ChÝ Minh cho c¸n bộ, đảng viªn, quần chóng nh©n d©n. Trong nhiÒu bài viÕt, b¸o c¸o, t¸c phÈm cña c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o cao cÊp cña §¶ng, Nhà n−íc ta. M¶ng nµy đề cập con người, nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh. §ã lµ c¸c cuèn s¸ch, bµi viÕt cña Phạm Văn Đồng, Trường-Chinh, Lª Duẩn, Vâ Nguyªn Gi¸p, Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười, Vâ Văn Kiệt, v.v.. §¸ng chó ý cã liªn quan đến chủ đề này là c¸c t¸c phẩm: Hå Chñ tÞch, h×nh ¶nh cña d©n téc (Phạm Văn Đồng, 8-1948); Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (Phạm Văn Đồng, 1960); Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, l·nh tô cña giai cÊp c«ng nh©n và d©n téc ViÖt Nam (Trường-Chinh, 1986); Hå ChÝ Minh, mét con ng−êi, mét d©n téc, mét sù nghiÖp, mét thêi ®¹i (Phạm Văn Đồng, 1990); T− t−ëng Hå ChÝ Minh và con ®−êng c¸ch m¹ng ViÖt Nam (Vâ Nguyªn Gi¸p, 1997); v.v.. Trong c¸c bài viết của m×nh, c¸c đồng chÝ l·nh đạo Đảng và Nhà nước đ· chỉ ra và khẳng định phẩm chất cao đẹp, s¸ng ngời của Hồ ChÝ Minh kh«ng chỉ với tư c¸ch là anh hïng d©n tộc vĩ đại, l·nh tụ của Đảng, giai cấp và d©n tộc, chiến sĩ quốc tế lỗi lạc mà cßn với tư c¸ch là một con người b×nh thường trong tất cả c¸c mối quan hệ thường nhật. ë Hồ ChÝ Minh, cã sù thống nhất chặt chẽ c¸c yếu tố giản dị và cao thượng, lời nãi và việc làm, chiến sĩ và nghệ sĩ, v.v.. Tất cả quy tụ, hội tụ, kết tinh lại ở một con người đầy bản lĩnh, khÝ ph¸ch, t©m hồn, lương tri của d©n tộc và c¸c gi¸ trị cao đẹp thuộc về con người và để rồi từ đã đi đến một nhận thức c« đọng, kh¸i qu¸t về chiều s©u văn hãa - lịch sử và tÝnh hiện đại của nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh: Con người Việt Nam đẹp nhất trong những người Việt Nam. Bằng tấm gương và sự cảm hãa của m×nh, Hồ ChÝ Minh đ· đào tạo c¸c thế hệ người Việt Nam mới theo c¸c chuẩn mực sống, chiến đấu, lao động, học tập ở đời và làm người của Hồ ChÝ Minh. D−íi d¹ng c¸c ®Ò tài khoa häc, c¸c c«ng tr×nh chuyªn kh¶o, c¸c bài viÕt. Trong Chương tr×nh khoa học cấp nhà nước KX.02 (giai ®o¹n 19911995) do GS Đặng Xu©n Kỳ làm Chủ nhiệm, Viện Nghiªn cứu chủ nghĩa M¸c - Lªnin và tư tưởng Hồ ChÝ Minh là cơ quan chủ tr×, cã 3 đề tài: KX.02.01, 11 KX.02.03 và KX.02.10 đề cập c¸c phẩm chất c¸ nh©n Hồ ChÝ Minh với tư c¸ch là một trong c¸c nguồn gốc h×nh thành tư tưởng Hồ ChÝ Minh, thể hiện trong phương ph¸p và phong c¸ch sống, làm việc, qua tiểu sử và sự nghiệp của Hồ ChÝ Minh. Kết quả nghiªn cứu của c¸c đề tài này cho phÐp biªn soạn cuốn Hå ChÝ Minh – TiÓu sö do GS Song Thµnh Chñ biªn (Nxb Lý luận chÝnh trị, Hà Nội, 2005, cã biÕu cho tÊt c¶ c¸c ®¹i biÓu cña §¹i héi toµn quèc lÇn thø X cña §¶ng). Trong cuốn s¸ch này, Chương 13: Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, l·nh tô vÜ ®¹i, ng−êi thÇy kÝnh yªu cña §¶ng và d©n téc ta ®êi ®êi sèng m·i đ· kh¸i qu¸t c¸c đặc điểm của nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh trªn c¸c b×nh diện: Anh hïng d©n tộc vĩ đại; nhà tư tưởng lỗi lạc; nhà văn hãa kiệt xuất; tấm gương; đạo đức s¸ng ngời. C¸c kh¸i qu¸t này chỉ mang tÝnh định hướng, gợi mở để khuyến khÝch tiếp tục đi s©u nghiªn cứu. Cã 17 t¸c phẩm chuyªn khảo và hàng trăm bài viết cã liªn quan ®Õn chñ ®Ò nµy của nhiều t¸c giả đăng trªn b¸o Nh©n D©n, Tạp chÝ Céng s¶n, Tạp chÝ C«ng t¸c t− t−ëng v¨n hãa (nay là Tạp chÝ Tuyªn gi¸o), Tạp chÝ Nghiªn cøu Lý luËn (nay là Tạp chÝ Lý luËn chÝnh trÞ), Tạp chÝ LÞch sö §¶ng, v.v.. иng chó ý lµ c¸c t¸c phẩm: PGS Song Thành (Chủ biªn): B¸c Hå, con ng−êi và phong c¸ch, Nxb Th«ng tin lý luận, Hà Nội, 1996; GS Đặng Xu©n Kỳ: Ph−¬ng ph¸p và phong c¸ch Hå ChÝ Minh, Nxb ChÝnh trị quốc gia, Hà Nội, 1998; PGS, TS Trần Văn Phßng (Chủ biªn): Phong c¸ch t− duy Hå ChÝ Minh, Nxb Lao Động, Hà Nội, 2001; GS Song Thành: Hå ChÝ Minh, nhà t− t−ëng lçi l¹c, Nxb Lý luận chÝnh trị, Hà Nội, 2005; Trần Đ×nh Huỳnh, Hoàng ChÝ Bảo...: Danh nh©n Hå ChÝ Minh, Nxb Văn hãa D©n tộc, Hà Nội, 2002; v.v.. C¸c c«ng tr×nh khoa học nªu trªn đ· nghiªn cứu nh©n c¸ch, con người Hồ ChÝ Minh theo hai hướng chÝnh: Mét là, kh¸i qu¸t c¸c phẩm chất c¸ nh©n của Hồ ChÝ Minh khi nghiªn cứu nguồn gốc, cơ sở h×nh thành tư tưởng Hồ ChÝ Minh; tuy nhiªn nÆng vÒ nªu lªn vµ miªu t¶ lµ chÝnh, thiếu sự ph©n tÝch chiều s©u cần thiết. Hai là, nghiªn cứu nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh trªn một số b×nh diện cụ thể, riªng biệt, đặc biệt, tập trung nghiªn cứu c¸c phẩm chất của Hồ ChÝ Minh với tư c¸ch là l·nh tụ của §ảng, của d©n tộc, nhiều nhất là làm râ tấm gương đạo đức c¸ch mạng Hồ ChÝ Minh. Nghiªn cứu đạo đức Hồ ChÝ Minh đạt được 12 nhiều thành quả và chiều s©u khoa học hơn cả. Nghiªn cứu con người Hồ ChÝ Minh với tư c¸ch tổng hßa c¸c quan hệ x· hội cßn Ýt và bộc lộ nhiều hạn chế, chỗ trống. Trong khi đã, Hồ ChÝ Minh là một nhà tư tưởng lớn, nhà lý luận của d©n tộc, của §ảng, của c¸ch mạng Việt Nam, của phong trào giải phãng d©n tộc trong thời đại của c¸ch mạng v« sản ở thế kỷ XX; một nhà hoạt động chÝnh trị cã tầm cỡ trong đời sống chÝnh trị quốc tế, một danh nh©n văn hãa kiệt xuất. Hồ ChÝ Minh lại là một con người gần gũi và th©n thiết với mọi người trong đời thường. Điều đã làm tăng thªm sức hấp dẫn, truyền cảm của Hồ ChÝ Minh trong đời sống hiện thực và t«n vinh một c¸ch thực chất gi¸ trị nh©n c¸ch của Người cïng với những ảnh hưởng s©u rộng của nh©n c¸ch đã trong x· hội, làm đậm nÐt hơn một c¸ch ch©n thực và tự nhiªn c¸i dấu ấn nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh trong cuộc sống. Con người Hồ ChÝ Minh với cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức của m×nh, đ· kết hợp giữa cội nguồn văn hãa - lịch sử d©n tộc với sự th©u th¸i tinh hoa văn hãa của nh©n loại, với t¸c động và ảnh hưởng trực tiếp từ chủ nghĩa M¸c – Lªnin và thời đại c¸ch mạng v« sản..., tất cả được đóc lại làm nªn sự nghiệp Hồ ChÝ Minh. Sự nghiệp ấy lại trở thành sự nghiệp của §ảng, của d©n tộc, một sự nhất qu¸n hiếm thấy giữa con người và tư tưởng, sự nghiệp, mà kh«ng phải một vĩ nh©n nào cũng cã thể đạt tíi một sự thống nhất trọn vẹn như thế. Do đã, nÐt đặc trưng bao trïm con người Hồ ChÝ Minh là vĩ đại. Cũng như vậy, Hồ ChÝ Minh đ· đi vào câi vĩnh hằng và như thế Hồ ChÝ Minh sống m·i trong t©m thức của những người Việt Nam nhiều thế hệ, sống m·i trong sự nghiệp đang được dựng x©y theo tư tưởng của Người. Nghiªn cứu Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh phải được đặt ra và đạt tới tất cả c¸c b×nh diện vừa nªu. §©y là đề tài khoa học đầu tiªn xem nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh là kh¸ch thể, đối tượng nghiªn cứu; nã mới mẻ cả về phương thức tiếp cận và nội dung nghiªn cứu kh«ng trïng lặp với c¸c c«ng tr×nh khoa học nào đ· được c«ng bố từ trước tới nay. Trong ®Ò tµi nµy, chóng t«i cè g¾ng ph©n tÝch c¸c nh©n tố t¸c động đến sự h×nh thành nh©n c¸ch, khẳng định những gi¸ trị nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh; kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh và tầm ảnh hưởng nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh đối với c¸ch mạng Việt Nam; đề xuất phương hướng, phương ph¸p gi¸o dục c¸c gi¸ trị 13 nh©n c¸ch Hồ ChÝ Minh cho c¸n bộ, đảng viªn và quần chóng nh©n d©n trong điều kiện hiện nay. MÆc dÇu ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng, c¸c t¸c gi¶ quan niÖm c«ng tr×nh nµy vÒ chñ ®Ò Nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh chØ míi lµ sù më ®Çu, ch¾c ch¾n cßn nhiÒu h¹n chÕ ph¶i kh¾c phôc vµ cÇn ®−îc ®Èy m¹nh nghiªn cøu trong thêi gian tíi. Nh©n ®©y, xin nªu Môc tiªu cña §Ò tµi nµy ®· ®−îc luËn chøng ®¨ng ký triÓn khai ®Çu n¨m 2008 vµ ®· ®−îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt ®Ó ng−êi ®äc dÔ ®èi chiÕu, dÔ theo dâi vµ còng ®Ó cho tiÖn trong ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cña c«ng tr×nh nµy: “Ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh, kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh vµ tÇm ¶nh h−ëng nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng, ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh cho c¸n bé, ®¶ng viªn vµ quÇn chóng nh©n d©n trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay”. 14 Ch−¬ng thø nhÊt Con ®−êng h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh I. C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh Nh©n c¸ch cña mçi con ng−êi kh«ng tù nhiªn cã s½n khi sinh ra mµ ®−îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn qua cuéc sèng. Chóng t«i xin ®−îc “c¾t l¸t” ra thµnh hai “khèi”: C¸c nh©n tè kh¸ch quan; c¸c nh©n tè chñ quan. Trong c¸c “khèi” ®ã, chóng t«i l¹i chia ra thµnh tõng l¸t c¾t nhá h¬n. 1. C¸c nh©n tè kh¸ch quan 1.1. Nh©n tè gia ®×nh, quª h−¬ng ë lÜnh vùc nghiªn cøu vÊn ®Ò c¬ së (hoÆc nguån gèc) t− t−ëng Hå ChÝ Minh nãi chung th× nh©n tè gia ®×nh, quª h−¬ng cña Hå ChÝ Minh chiÕm vÞ trÝ quan träng. Nh−ng, riªng trong ph¹m vi nghiªn cøu nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh th× nh©n tè gia ®×nh, quª h−¬ng l¹i cµng quan träng h¬n. Bµn vÒ yÕu tè gia ®×nh, quª h−¬ng ¶nh h−ëng ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch th× cßn tuú vµo tõng d©n téc vµ tuú vµo tõng ng−êi. Cã thÓ ë Ph−¬ng T©y th× nh©n tè nµy kh«ng ®Ëm nÐt, nh−ng ë Ph−¬ng §«ng, trong ®ã cã ViÖt Nam, th× rÊt ®Ëm. Trong c¸i chung nh− vËy th× vÉn cã thÓ ®èi víi ng−êi nµy th× chÞu sù t¸c ®éng (víi c¸c cÊp ®é kh¸c nhau), ng−êi kh¸c th× cã 15 khi l¹i kh«ng chÞu ¶nh h−ëng. Nh−ng, nh×n chung nhÊt, nh©n tè nµy cã tÝnh phæ biÕn, chø kh«ng ph¶i c¸ biÖt, t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn, hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña mçi ng−êi. Cïng lµ ng−êi ViÖt Nam, nh−ng ng−êi ë vïng nµy so víi ng−êi ë vïng kh¸c, vÉn cã c¸i g× ®ã riªng riªng, khang kh¸c vÒ t©m lý, tÝnh c¸ch, ®Æc tÝnh, v.v.. Còng cã c¶ yÕu tè gien di truyÒn n÷a, nh−ng ph©n tÝch ®iÓm nµy thËt khã, xin kh«ng ®Ò cËp ë ®©y. Trong suèt c¶ cuéc ®êi 79 n¨m tuæi, Hå ChÝ Minh sèng cïng víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh m×nh kh«ng nhiÒu l¾m. Hå ChÝ Minh må c«i mÑ lóc lªn 10 tuæi, xa «ng bµ ngo¹i, xa ng−êi d× ruét, xa cha m×nh lµ cô NguyÔn Sinh S¾c vµ chÞ g¸i NguyÔn ThÞ Thanh, anh trai NguyÔn Sinh Khiªm sím vµ l©u, v× cã nhiÒu qu·ng thêi gian mçi ng−êi sèng mét n¬i, nhÊt lµ Hå ChÝ Minh ph¶i xa Tæ quèc ®Õn 30 n¨m. §èi víi quª h−¬ng Kim Liªn, Nam §µn, NghÖ An th× Hå ChÝ Minh cßn xa quª sím h¬n vµ l©u h¬n: nh÷ng 50 n¨m sau, n¨m 1957, Ng−êi míi cã dÞp vÒ th¨m quª lÇn ®Çu tiªn mÆc dï tõ th¸ng 1-1941 Ng−êi ®· v−ît cét mèc 108 ë biªn giíi ViÖt Nam – Trung Quèc ë ®Þa phËn tØnh Cao B»ng vÒ n−íc. C¶ qu·ng thêi gian trë vÒ Tæ quèc (n¨m 1941) cho ®Õn khi qua ®êi (n¨m 1969), Hå ChÝ Minh chØ vÒ th¨m quª cã hai lÇn mµ th«i. Hå ChÝ Minh chøng kiÕn giê phót qua ®êi cña mÑ lóc Ng−êi lªn 10 tuæi. Cha cña Hå ChÝ Minh qua ®êi ë Cao L·nh (§ång Th¸p) n¨m 1929 khi Hå ChÝ Minh ®ang ë n−íc ngoµi. ChÞ g¸i vµ anh trai qua ®êi ë quª, Hå ChÝ Minh kh«ng cã dÞp vÒ chÞu tang ®−îc. Khi vÒ th¨m quª h−¬ng hai lÇn (1957, 1961), Hå ChÝ Minh kh«ng th¾p h−¬ng trªn mé nh÷ng ng−êi th©n trong gia ®×nh ®· qua ®êi, ngay c¶ mé mÑ cña Ng−êi lµ Cô Hoµng ThÞ Loan ë nói Chung c¸ch kh«ng xa lµng Kim Liªn lµ mÊy. TÊt c¶ nh÷ng th«ng tin mµ chóng t«i viÕt trªn ®©y kh«ng lµ b»ng chøng nãi lªn r»ng, Hå ChÝ Minh kh«ng chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c tõ yÕu tè gia ®×nh vµ quª h−¬ng trong suèt c¶ cuéc ®êi cña m×nh. §èi víi Hå ChÝ Minh th×: Quª h−¬ng nghÜa träng t×nh s©u N¨m m−¬i n¨m Êy biÕt bao nhiªu t×nh Hå ChÝ Minh nÆng t×nh, nÆng nghÜa víi Tæ quèc. Hå ChÝ Minh còng nÆng t×nh, nÆng nghÜa víi gia ®×nh, quª h−¬ng lµng Sen, lµng Hoµng Trï, Kim 16 Liªn, Nam §µn, NghÖ An kh«ng kÐm. Hå ChÝ Minh lµ ng−êi con cña mét gia ®×nh Nho häc. Hå ChÝ Minh lµ ng−êi con Xø NghÖ. * Nh©n tè gia ®×nh Gia ®×nh cña Hå ChÝ Minh cã nh÷ng ®iÓm g× dÔ nhËn thÊy nhÊt trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh? Chóng t«i xin nªu lªn mÊy ®Æc ®iÓm râ nhÊt sau ®©y: Mét lµ, gia ®×nh Hå ChÝ Minh lµ mét gia ®×nh gia gi¸o, thuËn hoµ, yªu th−¬ng vµ t«n träng nhau. Cã thÓ nãi r»ng, Hå ChÝ Minh cã mét gia ®×nh ®Æc biÖt. C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh cña Ng−êi ph¶i tr¶i qua nhiÒu nçi khã kh¨n, gian khæ c¶ vËt chÊt vµ lÉn tinh thÇn. Nh÷ng ng−êi gÇn gòi huyÕt thèng nhÊt cña Hå ChÝ Minh (chóng ta quy −íc víi nhau lµ "tø th©n phô mÉu"): mÑ – cô Hoµng ThÞ Loan – mÊt sím t¹i HuÕ (ngoµi 30 tuæi – lóc Hå ChÝ Minh míi lªn 10 tuæi); cha – cô NguyÔn Sinh S¾c – må c«i bè mÑ tõ sím – sau nµy ®ç häc vÞ cao lµ Phã b¶ng ra lµm quan råi bÞ b·i chøc, ®i nhiÒu tØnh Nam Bé råi ®Þnh c− ë Cao L·nh (§ång Th¸p); chÞ g¸i (bµ NguyÔn ThÞ Thanh) vµ anh trai («ng NguyÔn Sinh Khiªm) ®i ho¹t ®éng c¸ch m¹ng vµ bÞ tï. Mét gia ®×nh gia gi¸o, thuËn hoµ, yªu th−¬ng vµ t«n träng nhau. Chóng t«i cho r»ng, ®Æc ®iÓm nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc h×nh thµnh, båi ®¾p nh©n c¸ch Hå ChÝ Minh còng nh− ®èi víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. ¤ng bµ, cha mÑ, anh chÞ em, hä hµng (®¹i gia ®×nh) cña Hå ChÝ Minh ®Òu lµ nh÷ng ng−êi t«n träng nhau, quý mÕn nhau, yªu th−¬ng nhau. Tùu trung, gia ®×nh cña Hå ChÝ Minh lµ mét gia ®×nh gia gi¸o ®iÓn h×nh cña lo¹i gia ®×nh nhµ nho nghÌo gèc n«ng d©n, g¾n bã hoÆc n»m trong m«i tr−êng cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n, nh÷ng ng−êi lao ®éng ch©n tay. Chóng ta hay cho r»ng, gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi (Hå ChÝ Minh cho r»ng, gia ®×nh lµ h¹t nh©n cña x· héi), gia ®×nh lµ “hËu ph−¬ng” cña mét con ng−êi. Nh− vËy, ®Æc ®iÓm ®Çu tiªn nµy cho thÊy Hå ChÝ Minh cã mét “hËu ph−¬ng” rÊt v÷ng ch¾c. Hai lµ, gia ®×nh cña Hå ChÝ Minh lµ mét gia ®×nh ®Çy lßng nh©n ¸i, víi lßng yªu th−¬ng nh÷ng ng−êi lao ®éng mét c¸ch s©u s¾c. 17 Con ng−êi sèng víi nhau b»ng t×nh th−¬ng yªu ®ång lo¹i. §ã lµ lßng nh©n ¸i, yªu th−¬ng, ®é l−îng, trong ®ã cßn cã lßng nh©n ¸i cña nh÷ng ng−êi cïng c¶nh ngé, cïng giai cÊp, cïng lý t−ëng, cïng chÝ h−íng. Nh−ng, trong thùc tÕ, con ng−êi còng cã nhiÒu biÓu hiÖn cña c¸i ¸c, v× thÕ míi x©m l−îc, chÐm giÕt nhau, “nåi da nÊu thÞt”, “huynh ®Ö t−¬ng tµn”; míi cã hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi víi hµng chôc triÖu ng−êi chÕt, v.v. T×nh th−¬ng yªu trong gia ®×nh lµ ®iÓm khëi thñy trong h×nh thµnh nh©n c¸ch cña mçi thµnh viªn. Gia ®×nh cña Hå ChÝ Minh cã t×nh th−¬ng nh÷ng ng−êi ë lµng quª nghÌo khã NghÖ An vµ nh÷ng ng−êi lao ®éng lam lò trªn mäi nÎo ®−êng mµ hä gÆp, th−¬ng nh÷ng ng−êi ®i phu Cöa Rµo, th−¬ng nh÷ng ng−êi n«ng d©n mét n¾ng hai s−¬ng mµ vÉn nghÌo, th−¬ng nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, bãc lét. Cô NguyÔn Sinh S¾c, th©n phô cña Hå ChÝ Minh, thi ®ç Phã b¶ng, theo lÖ th−êng, ®−îc cÊp thªm ruéng ®Êt ë quª nh−ng cô dµnh nh÷ng ®Êt ®ã cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n thiÕu ruéng. Cô lµm quan, cô th−¬ng nh÷ng ng−êi nghÌo khã, cô lµ ng−êi trong cuéc, hoµn c¶nh cña gia ®×nh cô còng lµ nh÷ng ng−êi lao ®éng, ch¼ng khÊm kh¸ g×. Cô ®−a c¸c con m×nh ®i ®Õn nhiÒu n¬i trªn ®Êt n−íc, còng lµ dÞp "®i thùc tÕ", vµ chÝnh ®ã lµ nh÷ng bµi häc cuéc ®êi sinh ®éng nhÊt gi¸o dôc cho c¸c con tinh thÇn yªu n−íc, th−¬ng d©n. Ba lµ, gia ®×nh Hå ChÝ Minh lµ mét gia ®×nh cã truyÒn thèng hiÕu häc. C¶ gia ®×nh Hå ChÝ Minh sèng trong nh÷ng thêi kú giao thoa gi÷a c¸c nÒn gi¸o dôc – nÒn gi¸o dôc phong kiÕn “cuèi mïa”, nÒn gi¸o dôc thùc d©n Ph¸p, nÒn gi¸o dôc t©n häc ®Çu thÕ kû XX. Hå ChÝ Minh chÞu ¶nh h−ëng cña truyÒn thèng hiÕu häc cña gia ®×nh. Cuéc ®êi cña Hå ChÝ Minh lµ cuéc ®êi tù häc lµ chñ yÕu, thÓ hiÖn ý chÝ v−¬n lªn ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc. Thêi phong kiÕn, häc ®Ó ®ç ®¹t råi ra lµm quan. Nh−ng, ®èi víi cô NguyÔn Sinh S¾c thùc lßng kh«ng muèn ra lµm quan. LÊy cí lµ ®ang cã tang vî ®Ó lÇn kh©n, t×m c¸ch ho·n kh«ng ®−îc, cuèi cïng cô ®µnh ph¶i vµo Kinh ®« HuÕ nhËm chøc thõa biÖn bé LÔ, sau ®ã lµm tri huyÖn B×nh Khª (B×nh §Þnh) trong t©m thÕ kh«ng ®¾c chÝ. Cô quan niÖm: "Quan tr−êng thÞ n« lÖ, trung chi n« lÖ, hùu n« lÖ" (NghÜa lµ quan tr−êng lµ n« lÖ trong ®¸m n« lÖ cho nªn cµng bÞ n« lÖ h¬n). Víi quan niÖm nh− vËy, c¶ ba ng−êi con cña cô NguyÔn Sinh S¾c ®Òu häc nh−ng kh«ng thi cö ®ç ®¹t g× ®¸ng kÓ. Nh−ng, còng 18