Tài liệu ôn tập vào 10 đầy đủ môn ngữ văn tham khảo

«n tËp thi vµo líp 10 m«n ng÷ v¨n PhÇn thø nhÊt «n tËp KiÕn thøc c¬ b¶n A  kiÕn thøc V¨n häc Nªn «n theo v¨n häc sö I  V¨n chÝnh luËn vµ truyÖn trung ®¹i 1. T¸c phÈm cÇn «n tËp (Cần ôn sao ghi có 02 sau lại dấu ba chấm)  HÞch tíng sÜ (TrÇn Quèc TuÊn), Níc §¹i ViÖt ta (trÝch B×nh Ng« ®¹i c¸o  NguyÔn Tr·i),…  ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng (TruyÒn k× m¹n lôc  NguyÔn D÷), Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ (trÝch Håi thø mêi bèn  Ng« gia v¨n ph¸i),... 2. Yªu cÇu chung  §èi víi c¸c v¨n b¶n chÝnh luËn, HS cÇn n¾m ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ thÓ lo¹i, t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh, môc ®Ých s¸ng t¸c... ®Ó cã híng tiÕp cËn chÝnh x¸c, tËp trung. Khi «n tËp, HS cÇn n¾m ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.  §èi víi c¸c ®o¹n trÝch vµ t¸c phÈm truyÖn trung ®¹i, cÇn tãm t¾t ®îc cèt truyÖn, vÞ trÝ ®o¹n trÝch, hiÓu ý nghÜa nhan ®Ò, híng ph©n tÝch nh©n vËt... Chó ý ®Æc trng cña c¸c thÓ lo¹i ®Ó thÊy ®îc ®ãng gãp vÒ t tëng vµ thµnh tùu nghÖ thuËt cña tõng t¸c gi¶.  Qua c¸c t¸c phÈm ®· häc, cÇn kh¸i qu¸t ®îc hai nguån c¶m høng lín : + C¶m høng yªu níc ®îc thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, nçi ®au khi ®Êt níc bÞ x©m chiÕm ; qua niÒm tù hµo, tinh thÇn tù t«n d©n téc, ý thøc vµ quyÕt t©m chiÕn ®Êu b¶o vÖ chñ quyÒn cña ®Êt níc (HÞch tíng sÜ, B×nh Ng« ®¹i c¸o, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ...). 1 + C¶m høng nh©n ®¹o to¸t lªn tõ tiÕng nãi ®ång c¶m víi sè phËn ®au khæ cña con ngêi trong thêi k× chÕ ®é phong kiÕn suy tµn ; tiÕng nãi ®ßi quyÒn sèng, quyÒn h¹nh phóc vµ th¸i ®é tr©n träng, ®Ò cao vÎ ®Ñp cña con ngêi, ®Æc biÖt lµ ngêi phô n÷ (ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng). ( cã phª ph¸n c¸i xÊu cña x· héi Êy kh«ng, cã vÏ lªn íc m¬ kh«ng) 3. VÝ dô : Ví dụ 1. Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ (Ng« gia v¨n ph¸i) Håi thø mêi bèn - trÝch - Ng« gia v¨n ph¸i lµ nhãm t¸c gi¶ thuéc dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, Hµ Néi. Trong ®ã, hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ (1758-1788) lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (1772-1840) lµm quan díi triÒu nhµ NguyÔn. - Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n, theo lèi ch¬ng håi. T¸c phÈm gåm 17 håi, tËp trung t¸i hiÖn bèi c¶nh lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam trong kho¶ng ba thËp kØ cuèi thÕ kØ XVIII - ®Çu thÕ kØ XIX. B»ng th¸i ®é t«n träng lÞch sö vµ tinh thÇn d©n téc, c¸c t¸c gi¶ ®· miªu t¶ mét c¸ch ch©n thùc sù khñng ho¶ng trÇm träng vµ sôp ®æ cña chÕ ®é phong kiÕn Lª - TrÞnh ; ngîi ca søc m¹nh vÜ ®¹i cña nh©n d©n… - §o¹n trÝch thuéc Håi thø mêi bèn - miªu t¶ cuéc hµnh binh thÇn tèc vµ trËn ®¸nh lÉy lõng, giµnh l¹i kinh ®« cña qu©n d©n ta díi sù l·nh ®¹o cña vua Quang Trung. §o¹n trÝch ®· kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh tîng ngêi anh hïng ¸o v¶i Quang Trung víi nhiÒu phÈm chÊt cao quÝ : + TÝnh c¸ch quyÕt ®o¸n, trÝ tuÖ s¾c s¶o, tÇm nh×n s©u réng vµ ý chÝ chiÕn ®Êu b¶o vÖ chñ quyÒn cña ®Êt níc... Nghe tin qu©n Thanh chiÕm kinh ®« Th¨ng Long, nhµ vua lËp tøc quyÕt ®Þnh ®a ®¹i qu©n ra B¾c ®¸nh ®uæi qu©n x©m lîc. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, «ng ®· hoµn tÊt nhiÒu viÖc lín : lªn ng«i hoµng ®Õ ; gÆp gì nh©n sÜ bµn kÕ gi÷ níc ; tuyÓn thªm qu©n, tiÕn hµnh duyÖt binh... ¤ng kh«ng chØ tÝnh s½n mu lîc tiÕn ®¸nh mµ cßn lo tríc c¶ kÕ s¸ch ngo¹i giao víi nhµ Thanh ®Ó “ta ®îc yªn æn mµ nu«i dìng lùc lîng” sau khi th¾ng giÆc... + Tµi n¨ng qu©n sù lçi l¹c ®îc thÓ hiÖn trong cuéc hµnh qu©n thÇn tèc ; trong c¸ch ®iÒu binh, khiÓn tíng - hiÓu chç m¹nh, chç yÕu cña tõng tíng lÜnh, võa nghiªm kh¾c võa bao dung khiÕn hä ®Òu nÓ phôc. §Æc biÖt, c¸c t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh, ngîi ca thiªn tµi qu©n sù cña vua Quang Trung qua cuéc ®¹i chiÕn gi¶i phãng thµnh Th¨ng Long. Nhµ vua võa lµ ngêi ho¹ch 2 ®Þnh kÕ s¸ch, tæ chøc qu©n sÜ võa lµ tæng chØ huy vµ trùc tiÕp tham gia chiÕn ®Êu... H×nh ¶nh vÞ hoµng ®Õ anh hïng hiÖn lªn oai phong, lÉm liÖt gi÷a trËn chiÕn “khãi táa mï trêi, c¸ch gang tÊc kh«ng nh×n thÊy g×”... Vua Quang Trung ®· trë thµnh biÓu tîng cho tinh thÇn bÊt khuÊt, tÇm vãc lín lao... cña qu©n d©n §¹i ViÖt trong cuéc chiÕn oai hïng ®¹i ph¸ hai m¬i v¹n qu©n Thanh, b¶o vÖ chñ quyÒn ®Êt níc. - C¸c t¸c gi¶ còng ph¬i bµy sù thÊt b¹i th¶m h¹i cña ®¹o qu©n x©m lîc vµ sè phËn bi ®¸t cña bän vua t«i b¸n níc, h¹i d©n Lª Chiªu Thèng... - NghÖ thuËt t¸i hiÖn lÞch sö võa chÝnh x¸c, võa sèng ®éng. Ghi chÐp c¸c sù kiÖn cô thÓ b»ng bót ph¸p biªn niªn sö nhng c¸c t¸c gi¶ kh«ng thuËt l¹i mét c¸ch kh« khan, l¹nh lïng mµ s¸ng t¹o nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt sinh ®éng, ®éc ®¸o. Lêi v¨n võa ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, võa thÓ hiÖn ®îc t×nh c¶m chñ quan cña ngêi viÕt víi nhiÒu cung bËc, s¾c th¸i c¶m xóc... + X©y dùng thµnh c«ng hÖ thèng nh©n vËt - bao gåm nhiÒu tÇng líp (vua chóa, quan l¹i, binh lÝnh, d©n thêng...), víi tÝnh c¸ch phong phó, ®a d¹ng. C¸c t¸c gi¶ thêng chän läc vµ t« ®Ëm mét sè chi tiÕt ng«n ng÷, hµnh ®éng... tiªu biÓu ®Ó béc lé b¶n chÊt cña tõng nh©n vËt... + Lèi v¨n trÇn thuËt ®éc ®¸o: kÓ chuyÖn xen kÏ miªu t¶ mét c¸ch chi tiÕt, cô thÓ, ®«i chç ®an xen b×nh luËn, nhËn xÐt... g©y ®îc Ên tîng m¹nh. (PhÇn nµy nãi dµi qu¸ mµ cha ®ñ; ChØ cÇn nãi: 1-) §o¹n trÝch ®· x©y dùng ®îc h×nh tîng ngêi anh hïng d©n téc: Quang Trung lµ ngêi v¨n vâ song toµn: v¨n giái ë ®©u?, vâ giái ë c¸i g×, ngoµi ra cßn lµ nhµ ngo¹i giao giái ë chç nµo? 2-) Bé mÆt xÊu xa cña bän b¸n níc vµ lò cíp níc (Nãi dµi mµ kh«ng ®ñ, in mÊt nhiÒu trang th× l·i Ýt ) VÝ dô 2. ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng (trÝch TruyÒn k× m¹n lôc  NguyÔn D÷)  NguyÔn D÷ ngêi huyÖn Trêng T©n, nay lµ huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i D¬ng. ¤ng sèng ë thÕ kØ XVI, lµ thêi k× x· héi phong kiÕn suy tµn, rèi ren, triÒu ®×nh nhµ Lª b¾t ®Çu khñng ho¶ng. V× vËy, tuy häc réng tµi cao, nhng NguyÔn D÷ chØ lµm quan cã mét n¨m råi lui vÒ sèng Èn dËt nh nhiÒu trÝ thøc ®¬ng thêi kh¸c.  TruyÒn k× m¹n lôc (Ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng chuyÖn k× l¹ ®îc lu truyÒn trong d©n gian) cña NguyÔn D÷ ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n, khai th¸c 3 c¸c truyÖn cæ d©n gian vµ c¸c truyÒn thuyÕt lÞch sö, d· sö cña ViÖt Nam. Nh©n vËt chÝnh thêng lµ nh÷ng ngêi phô n÷ ®øc h¹nh, khao kh¸t mét cuéc sèng b×nh yªn, h¹nh phóc nhng bÞ c¸c thÕ lùc tµn b¹o vµ lÔ gi¸o phong kiÕn kh¾c nghiÖt x« ®Èy vµo nh÷ng c¶nh ngé Ðo le, oan khuÊt.  ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng kÓ vÒ cuéc ®êi vµ c¸i chÕt th¬ng t©m cña Vò ThÞ ThiÕt... Nh©n vËt Vò N¬ng ®îc t¸c gi¶ kh¾c ho¹ víi nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï : nÕt na, hiÒn dÞu ; ®¶m ®ang, hiÕu th¶o ; hÕt lßng yªu th¬ng chång con ; cã ý thøc s©u s¾c vÒ phÈm gi¸ ; bao dung, vÞ tha... VËy mµ ngêi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh vÑn toµn nµy ®· ph¶i g¸nh chÞu mét sè phËn bi kÞch : bÞ chång nghi oan vµ ruång bá, sØ nhôc ; ph¶i t×m ®Õn c¸i chÕt ®Ó chøng minh cho tÊm lßng trong s¹ch cña m×nh. DÉu ®îc minh oan vµ ®îc sèng bÊt tö n¬i cung níc, Vò N¬ng vÉn kh«ng thÓ cã h¹nh phóc.  X©y dùng nh©n vËt Vò N¬ng, NguyÔn D÷ ®· bµy tá niÒm c¶m th¬ng s©u s¾c cho th©n phËn ®au khæ cña ngêi phô n÷ vµ kh¼ng ®Þnh, ngîi ca nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cã tÝnh chÊt truyÒn thèng cña hä. Qua ®ã, t¸c gi¶ còng cÊt lªn tiÕng nãi tè c¸o, lªn ¸n thùc tr¹ng x· héi ®en tèi, bÊt c«ng, tµn b¹o.  T¸c phÈm thÓ hiÖn nhiÒu ®ãng gãp nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña NguyÔn D÷ cho thÓ lo¹i truyÒn k× : + NghÖ thuËt dùng truyÖn ®éc ®¸o : c¸ch dÉn d¾t c¸c t×nh tiÕt hîp lÝ ; s¾p xÕp, thªm bít hoÆc t« ®Ëm nh÷ng chi tiÕt cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi diÔn biÕn cña cèt truyÖn. §iÒu nµy võa lµm t¨ng kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc, võa khiÕn cho c©u chuyÖn thªm sinh ®éng, hÊp dÉn... + Sö dông mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng yÕu tè k× l¹, hoang ®êng xen kÏ víi nh÷ng yÕu tè thùc vÒ ®Þa danh, thêi ®iÓm, sù kiÖn lÞch sö… khiÕn cho thÕ giíi k× ¶o, m¬ hå trë nªn gÇn víi cuéc ®êi thùc, t¨ng ®é tin cËy. + Thµnh c«ng trong nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt : sö dông nhiÒu lêi tho¹i, lêi tù b¹ch cña nh©n vËt. Ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®îc s¾p xÕp ®óng chç, gãp phÇn kh¾c ho¹ t©m lÝ vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt. + KÕt hîp nhuÇn nhuyÔn c¸c yÕu tè tù sù vµ tr÷ t×nh. (PhÇn nµy còng vËy: Nªu gi¸ trÞ hiÖn thùc qua c¸c néi dung Nh÷ng phÈm chÊt cña Vò thÞ ThiÕt: thñy chung, hiÕu th¶o, ®¶m ®ang. Ý nghÜa chi tiÕt c¸i bãng trong truyÖn 4 KÕt thóc c©u chuyÖn cã ý nghÜa g× PhÇn ly kú cã ý nghÜa g×, cã chøa ®ùng hiÖn thc trong ®ã kh«ng. Nªu gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña truyÖn ( Bëi phÇn trªn yªu cÇu khi ph©n tÝch c¸c truyÖn trung ®¹i cÇn 02 néi dung) Còng cã thÓ mét trong 2 t¸c phÈm ®a ra lµm vÝ dô th× 01 t¸c phÈm lµm thËt kü cßn t¸c phÈm kia kh¸i qu¸t nh trªn ®Ó mang tÝnh ®Þnh híng cña ngêi chØ ®¹o II  TruyÖn hiÖn ®¹i 1. T¸c phÈm cÇn «n tËp  Tøc níc vì bê (trÝch T¾t ®Ìn  Ng« TÊt Tè), L·o H¹c (Nam Cao), Trong lßng mÑ (trÝch Nh÷ng ngµy th¬ Êu  Nguyªn Hång)…  Lµng (trÝch  Kim L©n), LÆng lÏ Sa Pa (trÝch  NguyÔn Thµnh Long), ChiÕc lîc ngµ (trÝch  Nguyễn Quang Sáng), BÕn quª (trÝch  NguyÔn Minh Ch©u), Nh÷ng ng«i sao xa x«i (trÝch  Lª Minh Khuª),...  Mét sè trÝch ®o¹n truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt v¨n häc níc ngoµi : R«- bin-x¬n ngoµi ®¶o hoang (trÝch R«-bin-x¬n Cru-x«  §e-ni-¬n §i-ph«), Con chã BÊc (trÝch TiÕng gäi n¬i hoang d·  Gi¾c L©n-®¬n),... 2. Yªu cÇu chung 1. Khi đọc hiểu truyện ngắn, cần chú ý các yếu tố sau: - Ngôi kể: là vị trí giao tiếp được nhà văn sử dụng để kể chuyện. Ngôi kể thứ nhất thường có danh xưng “tôi” – người kể có thể trực tiếp chứng kiến hoặc tham gia vào câu chuyện (Ví dụ: Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng, Những ngôi sao xa xôi – Lê Minh Khuê…). Ngôi kể thứ ba – người kể giấu mình trong tác phẩm khiến câu chuyện như tự diễn ra hoặc như nhân vật tự kể (Ví dụ: Lão Hạc – Nam Cao, Tắt đèn – Ngô Tất Tố, Làng – Kim Lân…). - Tình huống: là một sự kiện đặc biệt, bất ngờ nào đó của đời sống mà nhà văn tạo dựng để làm nền cho câu chuyện diễn ra (Ví dụ: tình huống ông Hai nghe tin đồn làng Chợ Dầu theo giặc trong truyện ngắn Làng – Kim Lân ; tình huống gặp gỡ tình cờ, đời thường giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư với anh thanh niên trong Lặng lẽ Sa pa – Nguyễn Thành Long). Nhờ có tình huống, tính cách của các nhân vật và ý tưởng của nhà văn sẽ được thể hiện một cách rõ nét nhất. - Nhân vật: thường là hình tượng con người được nhà văn xây dựng trong tác phẩm văn học (cũng có khi là thần linh, con vật, loài cây…). Căn cứ vào vị trí trong cốt truyện - có nhân vật chính và nhân vật phụ. Tùy theo tiêu chí phân loại, sẽ có các nhân vật chính và nhân vật phụ ; hoặc nhân vật chính diện và nhân vật phản diện… Khi phân tích nhân vật cần chú ý các chi tiết 5 miêu tả lai lịch, ngoại hình, ngôn ngữ (đối thoại và độc thoại), hành động, diễn biến nội tâm, mối quan hệ với các nhân vật khác… 2. Đối với các tác phẩm và đoạn trích:  CÇn n¾m ®îc tªn t¸c gi¶, nhan ®Ò ®o¹n trÝch vµ t¸c phÈm ; x¸c ®Þnh râ ®Ò tµi, chñ ®Ò, ý nghÜa nhan ®Ò, tãm t¾t néi dung cèt truyÖn,...  BiÕt c¸ch ph©n tÝch t×nh huèng truyÖn, h×nh tîng nh©n vËt ; hiÓu ®îc gi¸ trÞ t tëng vµ nh÷ng yÕu tè ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt tù sù.  BiÕt c¸ch khai th¸c nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt ®Æc s¾c ; hiÓu ®îc t¸c dông cña sù kÕt hîp nhiÒu ph¬ng thøc biÓu ®¹t trong v¨n b¶n tù sù.  Qua c¸c t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam ®· häc, cÇn kh¸i qu¸t ®îc những vÊn ®Ò trung t©m và thµnh tùu lín cña tõng giai ®o¹n v¨n häc : + Víi c¸c t¸c phÈm tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, cÇn chó ý khuynh híng tè c¸o, phª ph¸n hiÖn thùc m¹nh mÏ vµ tiÕng nãi c¶m th«ng, tr©n träng dµnh cho nh÷ng kiÕp ngêi cïng khæ. Víi c¸c t¸c phÈm sau C¸ch m¹ng, cÇn tËp trung vµo c¶m høng kh¸m ph¸, ngîi ca vÎ ®Ñp cña nh©n d©n, ®Êt níc trong c«ng cuéc b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc vµ dùng x©y cuéc sèng míi... + N¾m ®îc nh÷ng thµnh tùu nghÖ thuËt næi bËt trong tõng t¸c phÈm : t¹o dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o ; kh¾c ho¹ nh©n vËt cã tÝnh c¸ch s¾c nÐt, sinh ®éng, cã ®êi sèng néi t©m phong phó ; ng«n ng÷ trÇn thuËt hiÖn ®¹i ; lèi miªu t¶, kÓ chuyÖn tù nhiªn, ch©n thùc ;... 3. VÝ dô VÝ dô 1. LÆng lÏ Sa Pa (TrÝch NguyÔn Thµnh Long) - NguyÔn Thµnh Long lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ kÝ. LÆng lÏ Sa Pa lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn ®i thùc tÕ lªn Lµo Cai vµo mïa hÌ n¨m 1970 cña t¸c gi¶. Cèt truyÖn xoay quanh t×nh huèng gÆp gì bÊt ngê gi÷a «ng häa sÜ giµ, c« kÜ s trÎ - nh÷ng hµnh kh¸ch trªn mét chuyÕn xe ®i qua vïng nói Sa Pa víi anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng trªn ®Ønh Yªn S¬n. - Nhan ®Ò cña t¸c phÈm kh«ng chØ gîi khung c¶nh ªm ®Òm, th¬ méng cña miÒn ®Êt Sa Pa mµ cßn Èn dô cho vÎ ®Ñp cña nh÷ng con ngêi n¬i ®©y. Miªu t¶ cuéc sèng cña hä, nhµ v¨n ®· kh¸m ph¸, ngîi ca nh÷ng ngêi lao ®éng ®ang thÇm lÆng, bÒn bØ ®ãng gãp cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt níc. - Nh©n vËt chÝnh cña t¸c phÈm lµ anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng ë Sa Pa. Nh©n vËt nµy hiÖn lªn qua lêi kÓ, qua suy nghÜ, ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nh©n vËt kh¸c: b¸c l¸i xe, «ng häa sÜ giµ, c« kÜ s trÎ míi ra 6 trêng... Qua ®ã, h×nh ¶nh anh thanh niªn ®îc “soi chiÕu” tõ nhiÒu ®iÓm nh×n, ®îc kh¾c ho¹ víi nhiÒu nÐt ®Ñp : + Tríc hÕt, ®ã lµ mét con ngêi giµu t×nh yªu cuéc sèng vµ tinh thÇn l¹c quan. MÆc dï sèng mét m×nh trªn nói cao, anh thanh niªn vÉn s¾p xÕp, tæ chøc cuéc sèng cña m×nh mét c¸ch ng¨n n¾p, khoa häc ; vÉn trång hoa vµ ch¨m ®äc s¸ch. Anh ®· tù lµm giµu, lµm ®Ñp cho cuéc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña m×nh. + Ngêi thanh niªn Êy cßn lu«n cëi më, ch©n thµnh, hiÕu kh¸ch. Cuéc sèng c« ®¬n kh«ng khiÕn anh trë thµnh mét ngêi chai s¹n, khÐp kÝn mµ ngîc l¹i, anh vÉn lu«n muèn giao tiÕp víi mäi ngêi, lu«n “thÌm ngêi”. Khi ®îc gÆp gì víi b¸c l¸i xe, «ng häa sÜ, c« kÜ s, anh thÓ hiÖn râ sù th©n thiÖn, quan t©m ch¨m sãc tíi tõng ngêi... + NÐt ®Ñp næi bËt nhÊt ë nh©n vËt anh thanh niªn lµ niÒm say mª c«ng viÖc, ý thøc tr¸ch nhiÖm vµ lÝ tëng sèng cao ®Ñp. Anh chÊp nhËn sèng mét m×nh trªn ®Ønh Yªn S¬n cao 2600 mÐt ®Ó ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn ®éng mÆt ®Êt, gãp phÇn vµo viÖc dù b¸o thêi tiÕt h»ng ngµy... Anh coi c«ng viÖc Êy lµ nguån h¹nh phóc : “khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ ®«i, sao gäi lµ mét m×nh ®îc?”; lµ ®ãng gãp thiÕt thùc cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt níc: “c«ng viÖc cña ch¸u g¾n liÒn víi c«ng viÖc cña bao anh em, ®ång chÝ díi kia”. V× thÕ, ngay trong hoµn c¶nh lµm viÖc mét m×nh vµ gi÷a thêi tiÕt kh¾c nghiÖt cña mïa ®«ng trªn nói cao, anh vÉn lu«n hoµn thµnh c«ng viÖc víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. + §îc mäi ngêi yªu quý ®Õn møc ngìng mé, song anh thanh niªn l¹i lu«n tá ra khiªm tèn. Anh thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng ®ãng gãp cña m×nh lµ b×nh thêng, nhá bÐ. Khi «ng häa sÜ ngá ý muèn vÏ anh, anh ®· giíi thiÖu víi «ng nh÷ng ngêi lao ®éng kh¸c mµ theo anh cßn ®¸ng kh©m phôc h¬n nhiÒu... Qua c¸ch miªu t¶ cña NguyÔn Thµnh Long, nh©n vËt anh thanh niªn ®· trë thµnh biÓu tîng cho vÎ ®Ñp cña nh÷ng ngêi lao ®éng míi. - Trong truyÖn LÆng lÏ Sa Pa cßn cã nh÷ng nh©n vËt nh «ng häa sÜ tõng tr¶i, s©u s¾c, nhiÒu t©m huyÕt víi nghÒ nghiÖp ; c« kÜ s víi bao íc väng ®Ñp ®Ï, «ng kÜ s trång rau tËn tuþ, anh c¸n bé ®Þa chÊt cÇn mÉn lËp b¶n ®å tµi nguyªn cho ®Êt níc... Tuy chØ lµ nh÷ng nh©n vËt phô song sù xuÊt hiÖn cña hä cµng lµm næi râ chñ ®Ò t¸c phÈm. §Æc biÖt, nh©n vËt «ng häa sÜ lµ “®iÓm nh×n” quan träng gióp nhµ v¨n kh¸m ph¸, kh¾c häa nh©n vËt chÝnh (anh thanh niªn). 7 - T¸c phÈm x©y dùng mét t×nh huèng truyÖn tuy ®¬n gi¶n nhng l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ v¨n kh¸m ph¸ tÝnh c¸ch nh©n vËt chÝnh qua nhiÒu ®iÓm nh×n cña c¸c nh©n vËt kh¸c. Nh÷ng chi tiÕt ch©n thùc, lèi miªu t¶ tù nhiªn... còng gióp nhµ v¨n kh¾c häa thµnh c«ng ch©n dung nh©n vËt chÝnh víi vÎ ®Ñp gÇn gòi, b×nh dÞ... + TruyÖn cã sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a c¸c yÕu tè tr÷ t×nh, b×nh luËn víi tù sù. ChÊt tr÷ t×nh thÊm ®îm trong bøc tranh thiªn nhiªn, to¸t lªn tõ vÎ ®Ñp t©m hån cña con ngêi ®· mang l¹i søc cuèn hót ®Æc biÖt cho t¸c phÈm. VÝ dô 2. ChiÕc lîc ngµ (trÝch  Nguyễn Quang Sáng)  Nguyễn Quang Sáng (1932 – 2014), quê ở An Giang. Ông tham gia quân đội từ năm 14 tuổi. Sau năm 1954, tập kết ra miền Bắc, ông bắt đầu viết văn. Năm 1966, ông trở về Nam Bộ tham gia kháng chiến chống MÜ cứu nước và tiếp tục sáng tác văn học. Nguyễn Quang Sáng là nhà văn chuyên viết về cuộc sống và con người Nam Bộ với nhiều thể loại : tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch bản phim...  TruyÖn ng¾n Chiếc lược ngà ®îc sáng tác n¨m 1966. Đoạn trích trong SGK nằm ở phần giữa truyện.  Chiếc lược ngà được xây dựng trên nÒn một tình huống quen thuéc trong chiến tranh: người cha (ông Sáu) trở về mang theo vết thẹo trên má khiến đứa con gái nhỏ (bé Thu) không nhận ra cha. Người cha càng cố gắng vỗ về con thì cô con gái 8 tuổi càng tỏ ra cứng đầu, cµng phản ứng quyết liệt. Kịch tính được đẩy lên cao khi bé Thu bỏ về nhà ngoại, còn người cha thì sáng hôm sau phải lên đường trở lại đơn vị. Cuối cùng, nhê cã bà ngoại giải thích về vết thẹo mà người cha được nghe tiếng gọi “ba” trước lúc lên đường, tiếng gọi mà bé Thu đã "cố đè nén trong bao nhiêu năm nay”.  Truyện ngắn ChiÕc lîc ngµ thể hiện tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong cảnh ngộ éo le, kh¾c nghiÖt của chiến tranh : + Nhà văn đã diÔn t¶ mét c¸ch tinh tế vµ c¶m ®éng những biểu hiện của tình phụ tử ở nhân vật ông Sáu trong chuyến về phép thăm nhà. §Æc biÖt, t×nh c¶m ®ã ®îc thÓ hiÖn tập trung và sâu sắc ở phần cuối đoạn trích, khi ông Sáu trë l¹i chiÕn khu. + Qua diễn biến tâm lí và hành động của nhân vật bé Thu, người đọc cßn cảm nhận được tình yêu thương cha sâu sắc, mãnh liệt của một cô bé đầy cá tính, với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của con trẻ. + Thông qua câu chuyện cảm động về tình cha con, Chiếc lược ngà gợi cho người đọc nhiÒu suy ngÉm vÒ những đau thương, mất mát, éo le mà chiến tranh đã g©y ra ; nh÷ng hi sinh thÇm lÆng mµ cao c¶ cña ngêi lÝnh.... 8  VÒ nghệ thuật, t¸c gi¶ ®· xây dựng ®îc tình huống truyện đặc sắc, cốt truyện chặt chẽ, có những yếu tố bất ngờ nhưng tự nhiên, hợp lí. + Lựa chọn ngôi kể phù hợp : người kể chuyện (bạn thân của người cha) không chỉ chứng kiến mà còn tham dù vµo c©u chuyÖn nªn cã sự đồng cảm, chia sẻ với nhân vật vµ chủ động xen vào những ý kiến bình luận... khiến cho câu chuyện trở nên đáng tin cậy, thêm sức thuyết phục. + Miêu tả tâm lí và tính cách nhân vật, nhất là nhân vật bé Thu, rất ch©n thùc, sâu sắc và tinh tế. VÝ dô 3. Nh÷ng ng«i sao xa x«i (trÝch  Lª Minh Khuª)  Lª Minh Khuª lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n. Tríc n¨m 1975, hÇu hÕt t¸c phÈm cña bµ tËp trung kh¸m ph¸, ngîi ca vÎ ®Ñp cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n huyÒn tho¹i.  Nh÷ng ng«i sao xa x«i ®îc s¸ng t¸c n¨m 1971. TruyÖn kÓ vÒ ba c« g¸i trong tæ trinh s¸t mÆt ®êng. Qua ®ã, nhµ v¨n t¸i hiÖn ®îc hiÖn thùc gian khæ, khèc liÖt vµ vÎ ®Ñp cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam thêi chèng MÜ.  Ph¬ng §Þnh lµ nh©n vËt chÝnh vµ còng lµ ngêi kÓ chuyÖn trong t¸c phÈm nµy. V× vËy, ch©n dung t©m hån c« ®îc ph¶n ¸nh qua nh÷ng quan s¸t, c¶m nhËn, suy ngÉm vÒ b¶n th©n, vÒ con ngêi vµ cuéc sèng n¬i chiÕn trêng : + T©m hån nh¹y c¶m, trong s¸ng, m¬ méng ®îc ph¶n chiÕu qua nh÷ng håi øc vÒ kØ niÖm tuæi th¬ vµ nh÷ng c¶m xóc l·ng m¹n. Ph¬ng §Þnh lu«n nhí vÒ thêi häc trß hån nhiªn, v« t ; vÒ cuéc sèng thanh b×nh ë Hµ Néi tríc chiÕn tranh. Sèng gi÷a hoµn c¶nh bom ®¹n, gian khæ, hi sinh nhng Ph¬ng §Þnh vÉn l¹c quan, yªu ®êi. C« vui vµ tù hµo vÒ vÎ ngoµi “kh¸” vµ v× biÕt m×nh ®îc nhiÒu ngêi yªu mÕn. C« thÝch ca h¸t ; yªu mÕn, g¾n bã víi tÊt c¶ nh÷ng ®ång ®éi cña m×nh… §èi víi Ph¬ng §Þnh, ®Ñp nhÊt, ®¸ng yªu nhÊt trªn ®êi lµ nh÷ng ngêi lÝnh “cã ng«i sao trªn mò ”. + Næi bËt nhÊt ë Ph¬ng §Þnh lµ lßng dòng c¶m, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mét ngêi chiÕn sÜ. Tæ trinh s¸t mÆt ®êng cña c« ph¶i ®¶m nhËn nhiÖm vô nguy hiÓm, lu«n cËn kÒ bªn c¸i chÕt. Mçi lÇn ®Õm bom lµ mét lÇn n»m ngay trong tÇm b¾n ph¸ d÷ déi cña m¸y bay ®Þch. Mçi lÇn ph¸ bom lµ ®èi mÆt víi thö th¸ch c¨ng th¼ng khiÕn “thÇn kinh c¨ng nh ch·o, tim ®Ëp bÊt chÊp c¶ nhÞp ®iÖu”… B»ng viÖc miªu t¶ ch©n thùc, tinh tÕ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña Ph¬ng §Þnh trong mét lÇn gì bom næ chËm, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn ®îc søc m¹nh k× diÖu cña lßng tù träng, tinh thÇn qu¶ c¶m vµ t×nh yªu ®Êt níc… 9  Cïng víi Ph¬ng §Þnh, t¸c gi¶ cßn kh¾c ho¹ thµnh c«ng hai nh©n vËt : Thao vµ Nho. Hä cã chung nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña ngêi chiÕn sÜ thanh niªn xung phong trªn tuyÕn ®êng Trêng S¬n ; nh÷ng c¶m xóc tinh tÕ, l·ng m¹n cña c¸c c« g¸i trÎ… nhng mçi ngêi l¹i ®îc miªu t¶ víi tÝnh c¸ch riªng. ChÞ Thao tõng tr¶i, v÷ng vµng tríc thö th¸ch nhng l¹i sî nh×n thÊy m¸u. Nho lµ c« em ót trÎ trung, dÔ th¬ng mµ gan gãc…  Kh¾c ho¹ ch©n dung cña ba nh©n vËt, nhµ v¨n ®· thÓ hiÖn thµnh c«ng vÎ ®Ñp vµ ®ãng gãp to lín cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn gi÷ níc vÜ ®¹i.  VÒ nghÖ thuËt, t¸c gi¶ ®· s¸ng t¹o ng«i trÇn thuËt ®éc ®¸o (ng«i thø nhÊt, l¹i lµ nh©n vËt chÝnh) võa gióp t¸c gi¶ tËp trung thÓ hiÖn trùc tiÕp thÕ giíi néi t©m cña nh©n vËt võa t¹o ®iÓm nh×n phï hîp víi yªu cÇu miªu t¶ hiÖn thùc gian khæ, ¸c liÖt n¬i chiÕn trêng. + Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu trÇn thuËt tù nhiªn, phong phó, linh ho¹t. + NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt ch©n thùc, tinh tÕ, sinh ®éng. III  Th¬ vµ truyÖn th¬ trung ®¹i 1. T¸c phÈm cÇn «n tËp (Cần ôn sao ghi có 02 sau lại dấu ba chấm)  B¸nh tr«i níc (Hå Xu©n H¬ng), Qua §Ìo Ngang (Bµ HuyÖn Thanh Quan)...  TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du) víi c¸c ®o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu, C¶nh ngµy xu©n, KiÒu ë lÇu Ngng BÝch ; TruyÖn Lôc V©n Tiªn (NguyÔn §×nh ChiÓu) víi ®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga. 2. Yªu cÇu chung  §èi víi c¸c bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c theo thÓ th¬ §êng luËt, cÇn hiÓu m« h×nh kÕt cÊu thÓ lo¹i ; n¾m ®îc nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ t¸c gi¶, bè côc vµ híng ph©n tÝch tõng t¸c phÈm, kh¸i qu¸t ®îc néi dung c¬ b¶n vµ ®Æc s¾c nghÖ thuËt.  §èi víi c¸c truyÖn th¬ (TruyÖn KiÒu vµ TruyÖn Lôc V©n Tiªn), cÇn n¾m ®îc kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ tiÓu sö, sù nghiÖp s¸ng t¸c cña t¸c gi¶, nguån gèc vµ néi dung cèt truyÖn, c¸c nh©n vËt chÝnh, thµnh tùu t tëng vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Víi tõng ®o¹n trÝch, cÇn n¾m ®îc vÞ trÝ trong cèt truyÖn, bè côc, c¸ch ph©n tÝch... Qua ®ã, thÊy ®îc nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña c¸c gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm trong tõng ®o¹n trÝch. 10  Tõ c¸c t¸c phÈm ®· häc, cÇn kh¸i qu¸t ®îc mét sè vÊn ®Ò chung nh : t×nh yªu quª h¬ng xø së ; phÈm chÊt vµ sè phËn cña ngêi phô n÷ trong thêi k× chÕ ®é phong kiÕn suy tµn ; nh÷ng biÓu hiÖn phong phó, s©u s¾c cña c¶m høng nh©n ®¹o ; xu híng ViÖt ho¸ thÓ th¬ §êng luËt vµ nh÷ng thµnh tùu to lín cña thÓ lo¹i truyÖn th¬ lôc b¸t... 3. VÝ dô VÝ dô 1. Qua §Ìo Ngang (Bµ HuyÖn Thanh Quan)  Bµ HuyÖn Thanh Quan (kh«ng râ n¨m sinh, n¨m mÊt), sèng vµo kho¶ng nöa cuèi thÕ kØ XVIII, lµ mét trong hai nhµ th¬ n÷ næi tiÕng nhÊt cña nÒn th¬ trung ®¹i ViÖt Nam. Th¬ bµ thêng mang nÆng nçi niÒm hoµi cæ vµ lu«n to¸t lªn vÎ ®Ñp trang nh·, sang träng.  Qua §Ìo Ngang ®îc ®¸nh gi¸ lµ t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt cña Bµ HuyÖn Thanh Quan. Bµi th¬ võa t¸i hiÖn mét c¸ch sinh ®éng vÎ ®Ñp cña mét vïng thiªn nhiªn ®Êt níc võa thÓ hiÖn nh÷ng t©m t s©u kÝn cña t¸c gi¶ : + Bèn dßng th¬ ®Çu lµ bøc tranh thiªn nhiªn §Ìo Ngang hoang s¬, hïng vÜ. Thêi gian chiÒu tµ, sù t¬ng ph¶n gi÷a khung c¶nh nói rõng víi h×nh ¶nh nhá nhoi cña con ngêi, nh÷ng dÊu hiÖu tha thít cña cuéc sèng,... cµng t« ®Ëm kh«ng khÝ im v¾ng, tÜnh lÆng cña mét miÒn ®Êt hoang vu. + Bèn dßng th¬ cuèi lµ bøc tranh t©m tr¹ng, khi th× ®îc göi vµo c¶nh vËt, khi th× ®îc nhµ th¬ trùc tiÕp gi·i bµy, thæ lé. Qua ®ã, ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc niÒm hoµi cæ, nçi c« ®¬n cña nhµ th¬ khi ®èi diÖn víi ®Êt trêi ; t×nh c¶m yªu th¬ng, g¾n bã víi gia ®×nh, quª h¬ng, xø së vµ ý thøc vÒ sù tån t¹i cña con ngêi víi t c¸ch c¸ nh©n...  Qua §Ìo Ngang tiªu biÓu cho nh÷ng nÐt ®Ñp ®éc ®¸o trong th¬ Bµ HuyÖn Thanh Quan : ng«n tõ, h×nh ¶nh, thi liÖu, bót ph¸p (t¶ c¶nh, t¶ t×nh),... ®Ëm ®µ mµu s¾c cæ ®iÓn mµ vÉn gÇn gòi, b×nh dÞ. Giäng ®iÖu th¬ trÇm l¾ng, suy t ... VÝ dô 2. C¶nh ngµy xu©n (TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) - §o¹n trÝch n»m ë phÇn ®Çu cña t¸c phÈm TruyÖn KiÒu (gă ăp gỡ và đính ước), miªu t¶ c¶nh mïa xu©n, c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trong tÕt thanh minh. - Bèn dßng th¬ ®Çu lµ khung c¶nh thiªn nhiªn mïa xu©n t¬i s¸ng vµ trµn ®Çy søc sèng : 11 + NguyÔn Du chän thêi ®iÓm th¸ng ba, khi vÎ ®Ñp cña mïa xu©n ®· “chÝn”. C©u th¬ gîi h×nh ¶nh kh«ng gian b×nh yªn, Êm ¸p víi bÇu trêi quang ®·ng, c¸nh Ðn rén rµng... + B»ng bót ph¸p chÊm ph¸, nhµ th¬ ®· vÏ nªn bøc tranh xu©n tuyÖt ®Ñp. Th¶m cá xanh non, tr¶i ra ®Õn hót tÇm m¾t, rËp rên trong giã xu©n. Trªn nÒn kh«ng gian b¸t ng¸t xanh Êy, næi bËt s¾c tr¾ng thanh khiÕt cña nh÷ng ®o¸ hoa lª ®Çu mïa. Mµu s¾c, ®êng nÐt cña bøc tranh xu©n ®Òu hµi hoµ, thanh nh·, cã hån... VÎ tinh kh«i vµ søc sèng cña c¶nh vËt nh ph¶n chiÕu nÐt trÎ trung, trong s¸ng cña t©m hån ngêi thiÕu n÷ du xu©n.(§· nãi th× nãi cho hÕt: H×nh ¶nh Ðn ®a thoi gîi ®iÒu g×) - Tám câu thơ tiếp theo là khung cảnh ngµy héi thanh minh : Nh÷ng h×nh ¶nh liÖt kª (yÕn anh, chÞ em, tµi tö, giai nh©n, ngùa xe nh níc, ¸o quÇn nh nªm) vµ hÖ thèng tõ hai ©m tiÕt (gÇn xa, n« nøc, s¾m söa, dËp d×u, ngæn ngang...) ®· gîi ®îc kh«ng khÝ tng bõng, rén rµng cña lÔ héi... + Trong ®ã, næi bËt nhÊt lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng chµng trai, c« g¸i thanh lÞch -nh÷ng tµi tö giai nh©n. Hä ®· lµm nªn vÎ ®Ñp riªng cho ngµy héi §¹p thanh. TiÕt thanh minh kh«ng chØ lµ dÞp söa sang phÇn mé, tëng nhí nh÷ng ngêi th©n ®· khuÊt mµ cßn g¾n víi ngµy héi mïa xu©n cña tuæi trÎ...(míi nãi phÇn héi cha nãi phÇn lÔ- ®· nãi ph¶i nãi hÕt v× cßn nhiÒu gi¸o viªn cø coi ®©y lµ chuÈn chØ, ®ñ råi nªn chØ d¹y cã thÕ th«i) - Sáu câu thơ cuối gợi tả cảnh chị em Thúy Kiều trở về trong buổi chiều xuân: + Cảnh vẫn mang cái thanh, cái dịu của mùa xuân, nhưng kh«ng khÝ rén rÞp cña buæi s¸ng ngµy héi ®· nhêng chç cho vÎ im v¾ng, tÜnh lÆng cña buæi hoµng h«n. Mäi chuyÓn ®éng cña con ngêi vµ thiªn nhiªn dêng nh ®Òu chËm l¹i (tµ tµ bãng ng¶, chÞ em th¬ thÈn, bíc dÇn...). Nh÷ng s¾c mµu ®ang nh¹t dÇn, ®êng nÐt mê dÇn : n¾ng ng¶ sang chiÒu, phong c¶nh l¾ng dÞu l¹i, kh«ng gian v¾ng vÎ... + Qua c¸ch miªu t¶ cña NguyÔn Du, c¶nh s¾c thiªn nhiªn trong nh÷ng c©u th¬ nµy ®· nhuèm mµu t©m tr¹ng. Nh÷ng tõ l¸y tµ tµ, thanh thanh, nao nao, nho nhá... kh«ng chØ thÓ hiÖn s¾c th¸i cña c¶nh vËt trong buæi chiÒu tµ mµ cßn gîi nh÷ng b©ng khu©ng, xao xuyÕn trong hån ngêi. Cã nçi buån man m¸c tríc mét ngµy héi võa ®i qua vµ dêng nh cã c¶ dù c¶m vÒ nh÷ng ®iÒu ®ang tíi. Thêi gian, kh«ng gian nµy, nhµ th¬ ®· t¹o dùng ®Ó chuÈn bÞ cho sù xuÊt hiÖn cña ng«i mé §¹m Tiªn vµ c¶ cuéc gÆp gì gi÷a Thuý KiÒu víi Kim Träng... 12 - §o¹n trÝch tiªu biÓu cho gi¸ trÞ cña h×nh tîng thiªn nhiªn (Xem l¹i côm tõ nµy) trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du. Nhµ th¬ võa t¹o dùng nªn nh÷ng bøc tranh phong c¶nh sèng ®éng, giµu chÊt th¬ ; võa biÕn thiªn nhiªn thµnh ph¬ng tiÖn ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng rung ®éng tinh tÕ, nh÷ng ®æi thay trong t©m hån con ngêi... - Nét đă ăc sắc næi bËt trong nghê ă thuâ ăt của đoạn trích làsù kết hợp hµi hoµ gi÷a bút pháp tả và gợi ; lµ nghê ă thuâ ăt tả cảnh ngụ tình. Hai câu đầu vừa miêu tả thời gian vừa gợi không gian mùa xuân. Phần cuối đoạn thơ, chỉ bằng vài nét gợi mà c¶nh s¾c chiều xuân hiê ăn lên thËt sèng ®éng; chỉ bằng vài nét tả mà khung cảnh đã thấm đượm hồn người... NguyÔn Du ®· sö dông thµnh c«ng bót ph¸p chÊm ph¸ vµ nghÖ thuËt íc lÖ giµu søc gîi cña th¬ ca cæ ®iÓn. VÝ dô 3. Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga (trÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn – NguyÔn §×nh ChiÓu)  NguyÔn §×nh ChiÓu (1822  1888), lµ ®¹i diÖn tiªu biÓu nhÊt cña dßng v¨n häc yªu níc thÕ kØ XIX. Cuéc ®êi «ng lµ tÊm g¬ng ngêi s¸ng vÒ nghÞ lùc sèng phi thêng, lßng yªu níc, tinh thÇn ®Êu tranh b¶o vÖ ®¹o lÝ vµ nh©n c¸ch cøng cái, thanh cao. Ông để lại cho ®êi nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch¬ng cã gi¸ trÞ trong ®ã næi tiÕng nhÊt lµ truyÖn th¬ TruyÖn Lục Vân Tiên.  TruyÖn Lôc V©n Tiªn ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cao quý nh lßng hiÕu th¶o, t×nh yªu thuû chung, t×nh b¹n son s¾t, lßng nh©n hËu vµ tinh thÇn nghÜa hiÖp... Nhµ th¬ cßn nãi lªn kh¸t väng cña nh©n d©n vÒ nh÷ng ngêi anh hïng hiÖp nghÜa cã thÓ san b»ng mäi bÊt c«ng, trõng trÞ kÎ ¸c, b¶o vÖ d©n lµnh, lÏ ph¶i vµ niÒm tin v÷ng ch¾c vµo ch©n lÝ cña mu«n ®êi : ë hiÒn sÏ gÆp lµnh, chÝnh nghÜa sÏ th¾ng gian tµ... NguyÔn §×nh ChiÓu còng tá râ th¸i ®é khinh ghÐt, lªn ¸n nh÷ng kÎ bÊt nh©n, bÊt nghÜa, ®è kÞ, ph¶n tr¾c… Lêi th¬ méc m¹c, ch©n chÊt nhng giµu chÊt tr÷ t×nh, ®îc nh©n d©n tiÕp nhËn réng r·i vµ lu truyÒn b»ng nhiÒu h×nh thøc : kÓ, h¸t, diÔn…  §o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga n»m ë phÇn ®Çu cña t¸c phÈm. Trªn ®êng vÒ kinh ®« dù thi, Lôc V©n Tiªn t×nh cê chøng kiÕn c¶nh bän cíp tµn h¹i d©n lµnh. Dï chÝnh nh÷ng ngêi d©n ®ang gÆp n¹n hÕt søc can ng¨n v× thÊy V©n Tiªn cßn trÎ l¹i chØ cã mét m×nh e kh«ng ®Þch næi lò cíp hung tîn (c¸i g× ®©y - §o¹n trÝch lµm g× cã); dï ®©y chØ lµ viÖc “gi÷a ®êng” nhng chµng vÉn bÊt chÊp hiÓm nguy, ra tay v× chÝnh nghÜa... + Miªu t¶ hµnh ®éng trõng trÞ bän cíp, cøu gióp ngêi ho¹n n¹n, t¸c gi¶ ®· kh¸m ph¸, thÓ hiÖn ®îc nh÷ng phÈm chÊt cao quý cña Lôc V©n Tiªn. §ã lµ tµi n¨ng vâ nghÖ phi thêng, tinh thÇn s½n sµng x¶ th©n v× viÖc nghÜa ; 13 lßng hµo hiÖp cøu gióp ngêi ho¹n n¹n mµ kh«ng hÒ tr«ng ®îi sù tr¶ ¬n. Chµng trai Êy cßn rÊt khiªm nhêng, ®«n hËu, träng lÔ nghÜa... + NguyÔn §×nh ChiÓu còng göi vµo nh©n vËt nµy quan niÖm vÒ ngêi anh hïng: “Nhớ câu kiến nghĩa bất vi  Làm người thế ấy cũng phi anh hùng”... + Bªn c¹nh ®ã, nhµ th¬ cßn thÓ hiÖn ®îc vÎ ®Ñp cña nh©n vËt KiÒu NguyÖt Nga víi tÝnh c¸ch dÞu dµng, ®oan trang vµ tÊm lßng ®Æc biÖt tr©n träng ngêi ®· cøu gióp m×nh...  §o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga tiªu biÓu cho nghÖ thuËt kÓ chuyÖn vµ x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu trong TruyÖn Lôc V©n Tiªn : + Lêi kÓ gi¶n dÞ, tù nhiªn mµ thÊm ®îm c¶m xóc ch©n thµnh, nång nhiÖt, s¶ng kho¸i. + Nh©n vËt chñ yÕu ®îc kh¾c ho¹ qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i, hÖ thèng hµnh ®éng, c¸ch øng xö víi mäi ngêi, trong nh÷ng t×nh huèng ®Æc biÖt... + Ng«n ng÷, h×nh ¶nh, giäng ®iÖu ®Ëm chÊt d©n d· vµ mµu s¾c ®Þa ph¬ng. Cã lóc, lêi th¬ cßn th« méc, cha ®îc gät giòa, trau chuèt nhng l¹i tù nhiªn, gÇn víi ng«n ng÷ ®êi sèng, víi lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n. IV th¬ hiÖn ®¹i 1. T¸c phÈm cÇn «n tËp  ¤ng ®å (Vò §×nh Liªn) ; Quª h¬ng (TÕ Hanh) ; Khi con tu hó (Tè H÷u) ; Ng¾m tr¨ng, Tøc c¶nh P¸c Bã... (Hå ChÝ Minh) ;…  §ång chÝ (ChÝnh H÷u), Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Phạm Tiến Duật), §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ (Huy Cận), BÕp löa (B»ng ViÖt), Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ (Nguyễn Khoa Điềm), ¸nh tr¨ng (NguyÔn Duy), Con cß (ChÕ Lan Viªn), Mïa xu©n nho nhá (Thanh H¶i), ViÕng l¨ng B¸c (ViÔn Ph¬ng), Sang thu (H÷u ThØnh), Nãi víi con (Y Ph¬ng), M©y vµ sãng (R. Ta-go),... 2. Yªu cÇu chung - CÇn n¾m v÷ng c¸c yÕu tè lµm nªn tæ chøc cña mét bµi th¬ tr÷ t×nh : + Nhan ®Ò: thêng kh¸i qu¸t néi dung chñ yÕu cña bµi th¬, gióp ngêi ®äc nhí vµ ph©n biÖt víi c¸c bµi th¬ kh¸c. §äc kÜ vµ suy ngÉm vÒ nhan ®Ò bµi th¬ cã t¸c dông ®Þnh híng khi t×m hiÓu néi dung cña t¸c phÈm. + Dßng th¬ vµ c©u th¬ : Trong th¬ cæ ®iÓn, mçi thÓ lo¹i cã quy ®Þnh riªng vÒ sè tiÕng trªn mét dßng th¬. Dßng th¬ còng lµ c©u th¬ khi 14 diÔn ®¹t trän vÑn mét ý. Trong th¬ hiÖn ®¹i, biªn ®é cña dßng th¬, c©u th¬ tù do, linh ho¹t h¬n. + Khæ th¬ vµ ®o¹n th¬ : Khæ th¬ lµ sù phèi hîp cña mét sè dßng th¬. Sè dßng trong mçi khæ thêng t¬ng ®¬ng, t¹o nªn sù nhÞp nhµng, c©n xøng. §o¹n th¬ cã thÓ lµ mét vµi khæ th¬ hoÆc nhiÒu dßng th¬ thÓ hiÖn mét ý t¬ng ®èi trän vÑn. Cã khi ®o¹n th¬ ®îc t¸c gi¶ ng¾t b»ng c¸ch tr×nh bµy v¨n b¶n ; cã khi ngêi ®äc ph¶i tù chia t¸ch theo m¹ch ý. Sù ph©n chia ®o¹n th¬ nh»m lµm s¸ng râ h¬n m¹ch c¶m xóc vµ ý nghÜa cña bµi th¬. - §Ó tù ®äc  hiÓu v¨n b¶n th¬, cã thÓ tham kh¶o c¸c bíc sau: + §äc kÜ nhan ®Ò bµi th¬, n¾m b¾t néi dung c¬ b¶n cña c¸c khæ th¬. Tõ ®ã, cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c ®o¹n th¬ vµ ý chÝnh cña tõng ®o¹n. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng bµi th¬ dµi, viÖc chia t¸ch ®o¹n vµ kh¸i qu¸t ý lín sÏ gióp ngêi ®äc n¾m ®îc néi dung c¬ b¶n còng nh m¹ch c¶m xóc cña toµn bµi. + Khi ph©n tÝch hoÆc tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ t¸c phÈm th¬, ®Ó tr¸nh lèi diÔn xu«i, suy diÔn, cÇn biÕt n¾m b¾t, khai th¸c nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt ®îc t¸c gi¶ s¸ng t¹o ®Ó biÓu ®¹t c¶m xóc, t©m tr¹ng. §ã cã thÓ lµ nh÷ng tõ ng÷ ®éc ®¸o, c¸c h×nh ¶nh nh©n ho¸, so s¸nh, Èn dô, tîng trng ; lµ cÊu tróc ®Æc biÖt cña c©u th¬,... + Sö dông phèi hîp c¸c thao t¸c ph©n tÝch, b×nh gi¶ng, so s¸nh, ®èi chiÕu, liªn tëng... ®Ó võa khai th¸c s©u võa më réng ý nghÜa vµ nªu bËt ®îc s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña nhµ th¬. + Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung (nãi lªn ®iÒu g× vÒ con ngêi, cuéc sèng…) vµ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña bµi th¬ (sö dông ng«n tõ, s¸ng t¹o hÖ thèng, h×nh ¶nh; c¸ch thÓ hiÖn c¶m xóc; h×nh thµnh giäng ®iÖu, thÓ lo¹i...). - Tõ c¸c t¸c phÈm th¬ hiÖn ®¹i ®· häc, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè vÊn ®Ò chung nh : vÎ ®Ñp cña h×nh tîng ngêi lÝnh (§ång chÝ cña ChÝnh H÷u ; Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt...) ; t×nh c¶m gia ®×nh (BÕp löa cña B»ng ViÖt, Con cß cña ChÕ Lan Viªn, Nãi víi con cña Y Ph¬ng...); t×nh yªu thiªn nhiªn, yªu quª h¬ng ®Êt níc;... 3. VÝ dô VÝ dô 1. Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn DuËt) - Ph¹m TiÕn DuËt lµ mét trong nh÷ng c©y bót tiªu biÓu nhÊt cho thÕ hÖ nhµ th¬ trëng thµnh trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ. Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt cuèn 15 hót ngêi ®äc b»ng giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung ; c¶m xóc hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c. - Nhan ®Ò Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh võa lµm næi bËt h×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh võa nhÊn m¹nh chÊt th¬ to¸t lªn tõ hiÖn thùc chiÕn tranh gian khæ, khèc liÖt - chÊt th¬ cña tuæi trÎ, cña lßng dòng c¶m, tinh thÇn l¹c quan... Bµi th¬ cã thÓ chia t¸ch thµnh hai ®o¹n: bèn khæ th¬ ®Çu - miªu t¶ hiÖn thùc chiÕn tranh gian khæ, khèc liÖt vµ t thÕ hiªn ngang, tinh thÇn l¹c quan cña nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n; ba khæ cuèi - ca ngîi søc m¹nh cña t×nh ®oµn kÕt, lßng yªu níc vµ ý chÝ chiÕn ®Êu. - H×nh tîng nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh lµ mét ph¸t hiÖn bÊt ngê, thó vÞ cña Ph¹m TiÕn DuËt. Tõ mét h×nh ¶nh quen thuéc cña hiÖn thùc chiÕn tranh (nh÷ng chiÕc xe kh«ng cã kÝnh, kh«ng cã ®Ìn, kh«ng cã mui xe, ®Õn c¶ thïng xe còng kh«ng cßn nguyªn vÑn … v× bom r¬i ®¹n næ), t¸c gi¶ ®· s¸ng t¹o h×nh tîng th¬ ®éc ®¸o - võa ph¶n ¸nh ®îc c¸i d÷ déi, khèc liÖt cña chiÕn trêng Trêng S¬n võa lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe hån nhiªn, tinh nghÞch, dòng c¶m, kiªn cêng…Nh×n xe, ngêi ta ®· cã thÓ h×nh dung vÒ mét thùc t¹i chång chÊt nh÷ng gian khã, hiÓm nguy, mÊt m¸t, hi sinh… - Nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®· trë thµnh c¸i nÒn ®Ó nhµ th¬ kh¸m ph¸, ngîi ca nh÷ng vÎ ®Ñp cao quÝ cña ngêi lÝnh l¸i xe. T¸c gi¶ ®· miªu t¶ mét c¸ch cô thÓ vµ sinh ®éng nh÷ng c¶m gi¸c cña ngêi lÝnh l¸i xe khi ngåi trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh. §èi víi hä, xe kh«ng cã kÝnh mang ®Õn nh÷ng c¶m gi¸c thó vÞ, (giã vµo xoa m¾t ®¾ng, con ®êng ch¹y th¼ng vµo tim, thÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chim / Nh sa nh ïa vµo buång l¸i…) ; mang ®Õn nh÷ng niÒm vui bÊt ngê, Êm ¸p (GÆp b¹n bÌ suèt däc ®êng ®i tíi/ B¾t tay nhau qua cöa kÝnh vì råi)… §Æc biÖt, nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, kh«ng ®Ìn, kh«ng mui Êy khiÕn hä cµng thªm tù hµo vÒ søc trÎ, lßng dòng c¶m vµ t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc… + Qua ®ã, nhµ th¬ kh¸m ph¸, kh¾c häa thµnh c«ng nhiÒu phÈm chÊt cao ®Ñp tiÒm Èn trong t©m hån hä. §ã lµ phong th¸i ung dung, chñ ®éng ; t thÕ hiªn ngang, s½n sµng ®èi mÆt víi khã kh¨n, thö th¸ch ; lµ cèt c¸ch ngang tµng, kiªu h·nh, coi thêng gian khæ, hiÓm nguy. Ngay gi÷a hoµn c¶nh chiÕn tranh khèc liÖt, t©m hån hä vÉn trÎ trung, s«i næi, trµn ®Çy tinh thÇn l¹c quan. + T×nh c¶m ®ång ®éi vµ t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc cña nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n còng ®îc thÓ hiÖn rÊt ch©n thµnh, m·nh liÖt. GÆp gì nhau trªn con ®êng chiÕn ®Êu, hä bµy tá t×nh c¶m qua cö chØ gi¶n dÞ, 16 th©n t×nh ; chØ cÇn ¨n cïng nhau mét b÷a c¬m ®· hãa thµnh th©n thiÕt nh ruét thÞt… Nhê søc m¹nh k× diÖu cña lßng yªu níc, ý chÝ chiÕn ®Êu…, nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh vÉn b¨ng b¨ng trªn mäi nÎo ®êng ra tiÒn tuyÕn… - Thµnh c«ng nghÖ thuËt cña bµi th¬ lµ ë ng«n tõ gi¶n dÞ, ch©n thùc ; h×nh ¶nh ®éc ®¸o, míi l¹ (nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh...). NhiÒu h×nh ¶nh th¬ cã sù ®an xen, hßa quyÖn gi÷a bót ph¸p t¶ thùc vµ trÝ tëng tîng bay bæng, l·ng m¹n (ThÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chim/ Nh sa nh ïa vµo buång l¸i...). + Giäng ®iÖu ngang tµng, ®Ëm chÊt v¨n xu«i - nhiÒu c©u th¬ nh lêi nãi gi÷a ®êi thêng (Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh; Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi; Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn...). Giäng ®iÖu ®ã ®· thÓ hiÖn ®îc phong th¸i riªng cña nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n... VÝ dô 2. ¸nh tr¨ng (NguyÔn Duy)  NguyÔn Duy sinh n¨m 1948, quª ë lµng Qu¶ng X¸, nay thuéc phêng §«ng VÖ, thµnh phè Thanh Ho¸. N¨m 1966, NguyÔn Duy gia nhËp qu©n ®éi, tham gia chiÕn ®Êu ë nhiÒu chiÕn trêng. Sau n¨m 1975, «ng chuyÓn vÒ lµm b¸o vµ s¸ng t¸c. Th¬ NguyÔn Duy gi¶n dÞ, gÇn gòi song ®Çy suy t, chøa ®ùng nhiÒu chiªm nghiÖm s©u s¾c vÒ cuéc ®êi, vÒ con ngêi.  Bµi th¬ ¸nh tr¨ng ®îc viÕt n¨m 1978, ba n¨m sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt níc. Trong ®iÒu kiÖn ®Êt níc hoµ b×nh, sèng gi÷a nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i, kh«ng Ýt c¸n bé, chiÕn sÜ ®· quªn ®i nh÷ng gian nan khã nhäc mét thêi, quªn ®i nh÷ng nghÜa t×nh s©u nÆng trong qu¸ khø. Tríc hiÖn tr¹ng Êy, NguyÔn Duy viÕt bµi th¬ nh mét lêi nh¾c nhë, thøc tØnh ë ngêi ®äc th¸i ®é sèng “uèng níc nhí nguån”, ©n nghÜa, thuû chung cïng qu¸ khø. + Xuyªn suèt bµi th¬ lµ mét h×nh ¶nh thiªn nhiªn võa mang ý nghÜa t¶ thùc, võa mang ý nghÜa biÓu tîng : h×nh ¶nh vÇng tr¨ng, ¸nh tr¨ng. VÇng tr¨ng ë ®©y kh«ng chØ lµ mét h×nh tîng thiªn nhiªn mµ cßn lµ biÓu tîng cho qu¸ khø, cho nh÷ng nghÜa t×nh cña con ngêi víi thiªn nhiªn, víi ®ång ®éi, nh©n d©n, ®Êt níc. + Bµi th¬ mang d¸ng dÊp cña mét c©u chuyÖn nhá ®îc s¾p xÕp theo tr×nh tù thêi gian. Qu·ng thêi gian qu¸ khø ®îc t¸c gi¶ gîi lªn víi nh÷ng kØ niÖm ®Çy nghÜa t×nh gi÷a con ngêi víi thiªn nhiªn trong mäi kho¶ng kh«ng gian cña ®Êt trêi, cña cuéc ®êi  tõ ®ång, s«ng tíi rõng, bÓ. Trong 17 suèt thêi gian vµ kh«ng gian Êy, con ngêi ®· ®îc sèng phãng kho¸ng, hån nhiªn, ch©n thùc víi vÇng tr¨ng  ngêi b¹n tri ©m, tri kØ. + T×nh c¶m s©u ®Ëm ®ã tëng nh kh«ng g× cã thÓ chia c¸ch, kh«ng bao giê cã thÓ l·ng quªn. Nhng khi chiÕn tranh kÕt thóc, con ngêi ®îc vÒ víi cuéc sèng hoµ b×nh th× vÇng tr¨ng tri kØ xa dÇn bÞ l·ng quªn, bÞ coi nh ngêi dng. Nh÷ng kØ niÖm qu¸ khø còng phai mê... Mäi chuyÖn cø thÕ tr«i ®i trong sù v« t×nh, thê ¬ cña con ngêi, nÕu nh kh«ng cã chuyÖn bÊt ngê : th×nh l×nh phßng buyn -®inh mÊt ®iÖn. Sù kiÖn nhá Êy l¹i lµ mét bíc ngoÆt ®ét ngét cã t¸c ®éng thøc tØnh con ngêi : vÇng tr¨ng trßn hiÖn ra lÆng lÏ, bao dung nh ng nghiªm kh¾c. Tr¨ng to¶ s¸ng kh«ng gian, räi s¸ng t©m hån, lµm sèng dËy trong t©m trÝ con ngêi bao kØ niÖm cña nh÷ng n¨m th¸ng gian lao mµ ®Çm Êm nghÜa t×nh. + VÇng tr¨ng ë nh÷ng khæ th¬ cuèi mang ý nghÜa biÓu tîng cho qu¸ khø, cho vÎ ®Ñp b×nh dÞ vµ vÜnh h»ng cña ®êi sèng, cho sù ®é lîng, bao dung cña nghÜa t×nh nh©n d©n. MÆc dï con ngêi cã nh÷ng lóc l·ng quªn, v« t×nh song vÇng tr¨ng Êy vÉn trßn vµnh v¹nh, vÉn ®Çy ®Æn, vÉn khoan dung... Còng chÝnh v× thÕ, tr¨ng gióp con ngêi biÕt giËt m×nh tríc sù thay ®æi, sù l·ng quªn ®¸ng tr¸ch cña chÝnh m×nh...  T¸c gi¶ ®· sö dông thµnh c«ng thÓ th¬ 5 ch÷ víi giäng ®iÖu t©m t×nh. NhÞp th¬ khi tr«i ch¶y tù nhiªn, nhÞp nhµng theo lêi kÓ ; khi trÇm l¾ng trong nh÷ng suy t, cuèn hót ngêi ®äc vµo m¹ch c¶m xóc cña t¸c phÈm. Bµi th¬ cã sù kÕt hîp cña c¸c yÕu tè tù sù vµ tr÷ t×nh. H×nh ¶nh tr¨ng ®îc t¹o dùng víi ý nghÜa biÓu tîng xuyªn suèt c¶ bµi th¬. Nhê ®ã, tõ mét c©u chuyÖn riªng, nhµ th¬ cã thÓ kh¸i qu¸t thµnh quan niÖm vµ th¸i ®é sèng cña c¶ mét thÕ hÖ. VÝ dô 3. M©y vµ sãng (R. Ta-go)  R. Ta-go (1861  1941) lµ nhµ th¬ lín cña Ên §é vµ thÕ giíi. ¤ng ®Ó l¹i mét gia tµi nghÖ thuËt ®å sé bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i, trong ®ã thµnh c«ng lín nhÊt lµ th¬ ca. Ta-go còng lµ nhµ th¬ ch©u ¸ ®Çu tiªn ®îc trao Gi¶i N«-ben v¨n häc. Th¬ Ta-go thÊm ®îm tinh thÇn nh©n v¨n cao c¶ ; giµu chÊt suy tëng, triÕt lÝ. ¤ng sö dông thµnh c«ng c¸c h×nh thøc liªn t ëng, hÖ thèng h×nh ¶nh Èn dô, tîng trng,...  M©y vµ sãng lµ bµi th¬ ngîi ca t×nh mÉu tö bÒn chÆt, thiªng liªng. Nhµ th¬ ®· s¸ng t¹o h×nh thøc ®èi tho¹i cña em bÐ víi nh÷ng ng êi “trªn m©y", "trong sãng” ®Ó thÓ hiÖn t×nh yªu th¬ng th¾m thiÕt dµnh cho ngêi mÑ. Em kh«ng chØ tõ chèi lêi mêi gäi ®Çy hÊp dÉn cña hä ®Ó ë bªn mÑ 18 mµ cßn s¸ng t¹o nh÷ng trß ch¬i "thó vÞ h¬n", "hay h¬n" trß ch¬i cña hä ®Ó vui cïng mÑ... Em bÐ ®· mang ®Õn cho m×nh, cho mÑ niÒm h¹nh phóc v« biªn ®îc sèng trong t×nh yªu th¬ng vµ trong sù hoµ hîp víi thiªn nhiªn, ®Êt trêi.  T¸c gi¶ ®· rÊt thµnh c«ng khi x©y dùng h×nh tîng thiªn nhiªn vµ kh¾c ho¹ thÕ giíi t©m hån trong s¸ng, trÝ tëng tîng hån nhiªn cña trÎ th¬. HÖ thèng h×nh ¶nh giµu ý nghÜa tîng trng (m©y, sãng, n¬i tËn cïng tr¸i ®Êt, r×a biÓn c¶, bÇu trêi xanh th¼m, bÕn bê k× l¹,...) gîi nhiÒu liªn tëng bÊt ngê, thó vÞ. V  V¨n b¶n nhËt dông vµ v¨n b¶n nghÞ luËn 1. T¸c phÈm cÇn «n tËp  «n dÞch, thuèc l¸ (NguyÔn Kh¾c ViÖn), Th«ng tin vÒ Ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000 (Theo tµi liÖu cña Së Khoa häc  C«ng nghÖ Hµ Néi), Bµi to¸n d©n sè (Th¸i An), Phong c¸ch Hå ChÝ Minh (Lª Anh Trµ), §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh (Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt), Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em (trÝch Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em), Bµn vÒ ®äc s¸ch (Chu Quang TiÒm), TiÕng nãi cña v¨n nghÖ (NguyÔn §×nh Thi), ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kØ míi (Vò Khoan),... 2. Yªu cÇu chung  Hai lo¹i v¨n b¶n nµy ®îc xÕp vµo môc «n tËp chung theo yªu cÇu vÒ møc ®é kiÕn thøc vµ ®Þnh híng «n tËp. TÊt nhiªn, khi «n tËp t¸c phÈm cô thÓ, cÇn chó ý ®Æc ®iÓm riªng cña tõng lo¹i v¨n b¶n.  Víi c¸c v¨n b¶n nhËt dông vµ v¨n b¶n nghÞ luËn, cÇn n¾m ® îc tªn t¸c gi¶; xuÊt xø, bè côc vµ chñ ®Ò,... Tõ ®ã, tù thu nhËn, tÝch luü nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ v¨n ho¸, x· héi...  CÇn hiÓu c¸ch x©y dùng hÖ thèng luËn ®iÓm, nghÖ thuËt nghÞ luËn ®Æc s¾c, c¸ch sö dông ng«n ng÷... vµ tËp vËn dông vµo viÖc viÕt v¨n. B  KiÕn thøc tiÕng viÖt I  Tõ ng÷ 1. C¸c lo¹i tõ tiÕng ViÖt 19 a) Ph©n lo¹i theo cÊu t¹o cña tõ  CÇn n¾m ®îc néi dung kh¸i niÖm vµ nhËn diÖn chÝnh x¸c tõng lo¹i tõ trong b¶ng ph©n lo¹i díi ®©y : BẢNG PHÂN LOẠI TỪ XÉT THEO CẤU TẠO Từ (XÐt theo cÊu t¹o) Từ đơn Từ phức Từ ghép Từ ghép đẳng lập Từ ghép chính phụ Từ láy Từ láy hoàn toàn Từ láy bộ phận Từ láy âm Từ láy vần  Chó ý gi¸ trÞ biÓu c¶m cña líp tõ l¸y trong tiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lµ trong ng«n ng÷ th¬. Tríc hÕt, cÇn n¾m v÷ng nghÜa tõ vùng, trªn c¬ së ®ã, ph©n tÝch ý nghÜa cña tõ trong v¨n c¶nh cô thÓ. VÝ dô: Ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña tõ l¸y ® îc sö dông trong c©u th¬ sau : Díi tr¨ng quyªn ®· gäi hÌ §Çu têng löa lùu lËp loÌ ®©m b«ng (TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) - LËp loÌ lµ tõ l¸y tîng h×nh, thêng ®îc dïng ®Ó miªu t¶ nh÷ng nguån s¸ng nhá, kh«ng liªn tôc - chît s¸ng råi chît t¾t. 20