Tài liệu Phóng sự điều tra trên kênh truyền hình công an nhân dân (khảo sát chuyên mục camera giấu kín và điều tra qua thư khán giả từ tháng 12 2015 đến tháng 5 2016)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN BÙI PHƢƠNG THẢO PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CÔNG AN NHÂN DÂN (KHẢO SÁT CHUYÊN MỤC "CAMERA GIẤU KÍN" VÀ "ĐIỀU TRAQUA THƢ KHÁN GIẢ"TỪ THÁNG 12/2015 ĐẾN THÁNG 5/2016) LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Hà Nội, 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN BÙI PHƢƠNG THẢO PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CÔNG AN NHÂN DÂN (KHẢO SÁT CHUYÊN MỤC "CAMERA GIẤU KÍN" VÀ "ĐIỀU TRA QUA THƢ KHÁN GIẢ"TỪ THÁNG 12/2015 ĐẾN THÁNG 5/2016) Chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 60.32.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Bảo Khánh Hà Nội, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn này được hoàn thành dựa trên những cơ sở lý luận tin cậy và quá trình nghiên cứu thực tiễn nghiêm túc, khoa học. Đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi -học viên Bùi Phương Thảo dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Bảo Khánh. Các kết quả nghiên cứu của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào trước đây. Nếu sai, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, ngày 13 tháng 06 năm 2017Tác giả luậnvănBùi Phƣơng Thảo LỜI CẢM ƠNTrước hết, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS. Trần Bảo Khánh -người trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các giảng viên Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn và các giảng viên đã trực tiếp tham gia giảng dạy lớp Cao học Báo chí khóa 18 đã cung cấp cho tôi những kiến thức lý luận cũng như thực tiễn quý báu. Những kiến thức này không chỉ giúp ích cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn mà còn cho tôi thêm kinh nghiệm trong thực tiễn công tác là phóng viên báo chí hiện nay.Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp tại Trung tâm Phát thanh, Truyền hình, Điện ảnh Công an nhân dân và đội ngũ sản xuất chuyên mục Camera giấu kín của Công ty Cổ phần Nghe nhìn Toàn Cầuđã tạo điều kiện, ủng hộ, cung cấp nhiều thông tin hữu ích giúp tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, ngày 13 tháng 06 năm 2017Tác giả luận vănBùi Phƣơng Thảo MỤC LỤC MỞ ĐẦU....................................................................................................................2 CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN TRUYỀN HÌNH........................................................................................................................1 01.1. Các khái niệm liên quan.................................................................................10 1.2. Tiêu chí đánh giá chất lượng phóng sự điều tra trên truyền hình...................17 1.3. Sản xuất phóng sự điều tra trên truyền hình...................................................25 CHƢƠNG 2:THỰC TRẠNG PHÓNG SỰ ĐIỀU TRATRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CÔNG AN NHÂN DÂN............................................................38 2.1. Giới thiệu về phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân...38 2.2. Nội dung và hình thức của phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân.................................................................................................................44 2.3. Sản xuất phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân..........78 CHƢƠNG 3:MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP........................................................................................................................8 3.1. Đánh giá chung về phóng sự điều tra trên Truyền hình Công an nhân dân..88 3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự điều tra trên Truyền hình Công an nhân dân...............................................................................................................101 KẾT LUẬN............................................................................................................116 TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................118 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tàiTrong bất cứ giai đoạn phát triển nào của đất nước và ở bất cứ loại hìnhbáo chí nào, phóng sự điều tra luôn là loại tác phẩm có sức chiến đấu mạnh mẽ. Trong những năm qua, phóng sự điều tra không chỉthể hiện được rõ chức năng giám sát và phản biện xã hội của báo chímà còn luôn có sứchấp dẫn lớn đối với công chúng. Trước những năm 90, phóng sự điều tra trên báo chủ yếu là điều tra kinh tế,điều tra biểu dương và phê phán nhằm giải thích, giải đáp các vấn đề kinh tế,xã hội. Nhưng sau những năm 90, khi công cuộc đổi mới đã trên đà tăng tốc phát triển, điều tra lại chủ yếu nhằm chống tiêu cực, tham nhũng, chống các tệ nạn xã hội. Trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, dân chủ ngàycàng được phát huy, mở rộng nênviệc thỏa mãn thu cầu, nhận thức của công chúng thông qua giải thích vàgiải đáp những vấn đề bức xúc của cuộc sống càng trở nên bức thiết. Do đó, phóng sự điều tra ngày càng được hoan nghênh, đón đợi.Phóng sự điều tra phát triển mạnh mẽ trên cả bốnloại hình báo chí là báo in, phát thanh, truyền hình và báo mạng điện tử; trong đó,phóng sự điều tra trên truyền hình bao giờ cũng thu hút được nhiều sự quan tâm của đông đảo công chúng. Thứ nhất, nhờ ưu thế nổi trội là khả năngtruyền tảicả hình ảnh và âm thanhcùng lúc nênnhững phóng sự điều tra trên truyền hình mang đến cho công chúng cảm giác chân thực, khách quan, thực sự được "mắt thấy tai nghe". Thứ hai, mặc dù cósự cạnh tranh gay gắt của các loại hình báo chí khác song truyền hìnhvẫnđangcó một vị thế riêng với sức ảnh hưởng, tác động mạnh mẽ lên đông đảo công chúng. Vì thế mà phóng sự điều tra trên truyền hình cũng tạo ra những hiệu ứng caotrong dư luận xã hội. Nhưng trên thực tế, việc nghiên cứu phóng sự điều tra hiện nay thường tập trung nghiên cứu trên loại hình báo in, báo mạng điện tử mà ít đi sâu phân tích, tìm hiểu về phóng sự điều tra trên truyền hình.Phóng sự điều tra vốn là thể loại gai góc, khó trong tìm đề tài, khó trong tác nghiệpsản xuất, đòi hỏi phóng viên phải có vốn hiểu biết rộng, có lập trường, tư tưởng vững vàng và sẵn sàng dấn thân. Tronghầu hết các cuộc điều tra báo chí,quá trìnhtác nghiệp thường gặp phảinhiều trở ngại, thậm chí là nguy hiểmnhưng những phóng viên, nhà báo làm điều tra trên truyền hình cònphải đảm bảo yêu cầu lấy đượchình ảnh quay phim chân thực để thuyết phục khán giả.Vì vậy, việc nghiên cứu sâu về phóng sự điều tra trên truyền hình sẽ là một công cụ tốt để hỗ trợ cho những phóng viên, đặc biệt là những phóng viên trẻ muốn dấn thân vào lĩnh vực này.Trong hệ thống hơn 300 kênh phát thanh và truyền hình hiện nay,Truyền hình Công an nhân dân (ANTV)có thể được xem là một kênh truyền hình còn khá non trẻ, mới chính thức phát sóng từ ngày 11/12/2011.Một trong những định hướng mang tầm chiến lược, dài hơi của Truyền hình Công an nhân dânlà xây dựng một kênh truyền hình chuyên biệt về vấn đề an ninh trật tự. Trong đó, ngay từ những ngày đầu, Truyền hình Công an nhân dân đã nhanh chóng phát huy những đặc thù và ưu thế của mình thành thế mạnh để xây dựng các chuyên mụcvề điều tra mang bản sắc riêng. Các phóng sự điều tra của Truyền hình Công an nhân dân luôn đảm bảo tính định hướng, gắn liền với tôn chỉ, mục đích của kênh, đảm bảo những bí mật của ngành nhưng không hề giật gân, câu khách. Không chỉ dừng lại ở việc phản ánh mà phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân còncó sự phát hiện, đấu tranh với các loại hành vi tiêu cực, tham nhũng, đấu tranh phòng chống tội phạm. Nhiều phóng sự điều tra được thực hiện công phuđã thể hiện được bản lĩnh, sự dấn thân và trách nhiệm xã hộicủa phóng viên. Qua đó, các phóng viên Truyền hình Công an nhân dâncòn thu thập được nhiều chứng cứ xác thực cung cấp chocơ quan điều tra đưa các đối tượng ra ánh sáng chịu sự trừng phạt của pháp luật. Những năm gần đây, phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dânđã đạt được nhiều giải thưởng về báo chí như:phóng sự “Những sai phạm ở các bệnh viện” (giải C -giải Báo chí Quốc gia năm 2013), phóng sự "Đột kích chảo lửa buôn lậu" (giải B -giải Báo chí quốc gia năm 2014)hay huy chương vàng Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 35 với phóng sự điều tra “Ai cứu người nông dân”,... Trong những năm qua, đã có hàng nghìn thông tin do khán giả cung cấp về ban biên tập Truyền hình Công an nhân dân, từ đây, các phóng viên đã tiếp cận và làm rõ được nhiều vụ việc khuất tất, các hành vi phạm tội, kịp thời giải tỏa nhiều bức xúc trong dư luận. Những phóng sự điều tra đã góp phần tạo dựng cho Truyền hình Công an nhân dânmột phong cách, thương hiệu riêng. Hiện nay, tỷ suấtngười xemcủa Truyền hình Công an nhân dânđứng thứ tưkhu vực miền Bắc, đứng thứ mười mộttại TP Hồ Chí Minh và hiện là một trong bảykênhtruyền hình thiết yếu của quốc gia.Bên cạnh những thành côngđó, hiện nay phóng sự điều tra trên truyền hình Công an nhân dân vẫn còn một sốhạn chế nhất định. Thứ nhất,đề tài của phóng sự điều tra trên sóng Truyền hình Công an nhân dân thiếu hẳn những đề tài về tiêu cực của ngành Công an. Thứ hai, ở một số tác phẩm, việc kết hợp giữa hình ảnh và âm thanh vẫn chưa hiệu quả, hình ảnh chưa thể hiện rõ được ý trong lời bình, chưa tận dụng được những yếu tố phi văn tự như: biểu đồ,hình họa,...Thứ ba, thực tế cơ chế bảo vệ phóng viên nói chung vẫn còn nhiều hạn chế do đó bản thân các phóng viên điều tra cũng gặp phải nhiều tình huống nguy hiểm trong quá trình tác nghiệp.Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài luận văn “Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân (Khảo sát chuyên mục "Camera giấu kín" và "Điều tra qua thư khán giả" từ tháng 12/2015 đến tháng 5/2016)"với mong muốn đưa ra một cái nhìn tổng thể về phóng sự điều tra trên truyền hình. Bên cạnh đó, thông qua việc khảo sátcác phóng sự điều tra trên kênhTruyền hình Công an nhân dân tác giả cũng đưa ra những đánh giá, nhìn nhận khách quan; từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả của phóng sự điều tra trên truyền hình Công an nhân dân. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tàiPhóng sự điều tra không phải là một đề tài nghiên cứu mới, nhất là trong điều kiện phát triển mạnh mẽ của truyền thông đại chúng nói chung và báo chí nói riêng tại Việt Nam hiện nay. Tính đến thời điểm này, sốlượng các công trình nghiên cứu, sáchliên quan đến phóng sự điều tra (bao gồm cả các sách viết về thể loại điều tra, báo chí điều tra) cũng đã có nhiều, có thể kể đến như:"Báo chí điều tra (Sách tham khảo nghiệp vụ)" của tác giả A. A. Chertưchơnưi (Phạm Thảo, Huyền Nhung dịch) do Nhà xuất bản Thông tấn xuất bản năm 2004. Cuốn sách đã giới thiệu rõ mục tiêu và các phương pháp, loại hình cơ bản của báo chí điều tra; những đặc điểm của công việc và khó khăn, trởngại trong hoạt động điều tra của nhà báo.Cuốn "Hành trình làm báo phóng sự điều tra" của nhà báo Vũ Quang Hùngdo Nhà xuất bản Tổng hợp TP Hồ Chí Minh xuất bản năm 2004 trình bày quá trình viết một phóng sự điều tra từ khâu chọn đề tài, lấy tài liệu, phân tích sự kiện, viết,... Dựa vào kinh nghiệm thực tế của mình, trong cuốn sách này, tác giả cũng đã chỉ ra những yếu tố, kỹ năng để trở thành một phóng viên viết phóng sự điều tra giỏi.Năm 2012, sách tham khảo "Sổ tay Phóng sự điều tra"đã được Nhà xuất bản Văn hóa -Thông tin ấn hành. Cuốn sách dựa trên kết quả của dự án "Nghiên cứu -truyền thông về các hành vi cản trở tác nghiệp báo chí" do Trung tâm Nghiên cứu Truyền thông phát triển (RED) hợp tác với Đại sứ quán Anh tại Hà Nội thực hiện. Đây là cuốn sổ tay cẩm nang dành riêng cho các nhà báo điều tra, nhất là những phóng viên trẻ. Cuốn sổ tay đưa ra một số nội dung như: những tình huống cản trở tác nghiệp và gợi ý hướng xử lý, những rủi ro về pháp lý cần tránh; các điều luật quan trọng cần nhớ,...Riêng trong năm 2015, hai cuốn sách viết về phóng sự điều tra cũng đã được xuất bản là: "Nhà báo điều tra"của nhà báo Đức Hiển do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành và "Điều tra và dấn thân trong nghề báo"của tác giả Vũ Văn Tiến do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản vào tháng 6/2015. Cả hai cuốn sách đềuchia sẻ kinh nghiệm về phương pháp, các lưu ý trong điều tra báo chí qua chính trải nghiệm thực tế của tác giả đồng thời tập hợp một số tác phẩm phóng sự điều tratiêu biểu. Trong đó, cuốn "Điều tra và dấn thân trong nghề báo"tác giả Vũ Văn Tiến đi sâu viết về quá trình điều tra theo đơn thư bạn đọc. Ngoài ra, liên quan đến phóng sự điều tra còn có thể kể đến đề tài luận văn thạc sỹ "Phóng sự điều tra trên báo in về đề tài nông nghiệp nông thôn"của tác giả Nguyễn Văn Hùng nghiên cứu năm 2013. Trong luận văn, tác giả đi sâu khai thác các phóng sự điều tra chuyên về mảng đề tài nông nghiệp trên báo in thông qua việc nghiên cứu khảo sát ba tờ báo là: Nhân dân, Nông nghiệp Việt Nam, Nông thôn ngày nay từ tháng 01/2012 đến tháng 06/2013.Luận văn "Phóng sự điều tra trên báo Công an Thành phố Hồ Chí Minh: Vấn đề thể loại và giải pháp phát triển"của tác giả Trần Thị Ngọc Anh nghiên cứu năm 2013 tập trung nghiên cứu, phân tích những đặc thù về nội dung, hình thức thể hiện của 300 bài phóng sự điều tra đăng tảitrênBáo Công an Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đưa ra những ưu, nhược điểmvà đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng cho phóng sự điều tra trên Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh.Mặc dù được đề cập nhiều nhưng những công trình nghiên cứu trên đây mới chỉ đề cập đến phóng sự điều tra, thể loại điều tra trên báo chí nói chung, tập trung chủ yếu đến phóng sự điều tra trên báo in cũng như những kỹ năng, kiến thức tác nghiệp của phóng viên điều tra báo in mà chưa đi sâu phân tích, nghiên cứu về phóng sự điều tratrên truyền hình. Căn cứ vào thực tế tình hình nghiên cứunêu trên, tác giả luận văn cho rằng cần thiết phải có một đề tài chuyên sâu về phóng sự điều tra trên truyền hình.Đối với Truyền hình Công an nhân dân, tính đến thời điểm hiện tại cũng đã có một số đề tài khoa học nghiên cứu về trường hợp này như:Năm 2013, tác giả Nguyễn Thị Lệ Hồng đã thực hiện đề tài luận văn thạc sỹ“Tuyên truyền an ninh xã hội trên kênh truyền hình Công an nhân dân”; hay tác giả Trương Thái Vinh với đề tài "Tổ chức mạng lưới cộng tác viên truyền hình ANTV khu vực Tây Nam Bộ", tác giả Nguyễn Đăng Khang với luận văn "Thông tin tội phạm trong các bản tin thời sự trên kênh Truyền hình Công an nhân dân hiện nay"thực hiện năm 2016.Những luận văn thạc sỹ này đã tiến hành nghiên cứuTruyền hình Công an nhân dân ở nhiều khía cạnh, vấn đề khác nhau:từ nội dung, công tác tuyên truyền đến công tác tổ chức mạng lưới cộng tác viên và một số thể loại tác phẩm báo chí trên kênh truyền hình này. Tuy nhiên, vẫn chưa có đề tài nào nghiên cứu về thể loại phóng sự điều tra trên Truyền hình Công an nhân dân. Như vậy, đề tài luận văn “Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân (Khảo sát chuyên mục "Camera giấu kín" và "Điều tra qua thư khán giả" từ tháng 12/2015 đến tháng 5/2016)"làđề tài lần đầu tiên được nghiên cứu tính tới thời điểm hiện nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứuMục đích nghiên cứu:Trên cơ sở hình thành khung lý thuyết về phóng sự điều tra trên truyền hình, luận văn khảo sát, đánh giá thực trạngphóng sự điều tratrên Truyền hình Công an nhân dân, từ đó rút ra những thành công, hạn chếvà đề xuất giải pháp, khuyến nghị khoa học để nâng cao chất lượng và hiệu quả cho phóng sự điều tra trên Truyền hình Công an nhân dân.Nhiệm vụ nghiên cứu:Luận văn hình thành, xâydựng khung lý thuyết về phóng sự điều tra trên truyền hình;Dựa vào hệ thống các công cụ khảo sát đánh giá thực trạngphóng sự điều tra về nội dung, hình thức thể hiện và việc tổ chức sản xuất phóng sự điều tra trên kênhTruyền hình Công an nhân dân;Rút ra những thàng công, hạn chế và đề xuất giải pháp, khuyến nghị khoa họcnhằm nâng cao chất lượng phóng sự điều tra trên kênhTruyền hình Công an nhân dân. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứuĐối tượng nghiên cứu:Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Công an nhân dân dưới góc nhìn báo chí học.Phạm vi nghiên cứu:Hiện nay, các phóng sự điều tra trên Truyền hình Công an nhân dân được thực hiện trongnhiều chuyên mục, tuy nhiên, tác giả sẽ chỉ tiến hành nghiên cứu trên hai chuyên mục đại diện là:Chuyên mục"Điều tra qua thư khán giả" Chuyên mục"Camera giấu kín"Đây là hai chuyên mụcmang đậm dấu ấn thương hiệu của Truyền hình Công an nhân dânđược xây dựng và sản xuất liên tục từ khi thành lập kênh đến nay. Hai chuyên mục này thuộc hai nhóm nội dung khác nhau của kênh Truyền hình Công an nhân dân, có nhiều điểm khác biệt về nội dung, hình thức cũng như quy trình sản xuất vì vậy việc đi sâu nghiên cứu, phân tích hai chuyên mục này sẽ giúp luận văn có cái nhìn đa chiều về phóng sự điều tra trên kênh Truyềnhình Công an nhân dân.Trong đó, các tác phẩm của chuyên mục "Camera giấu kín" là một dạng thức phóng sự điều tramới dưới dạng điều tra thử nghiệm, điều tra xã hội học nhằm điều tra diễn biến tư tưởng, tình cảm của con ngườitrong xã hội. Mặc dù, các tìnhhuống trong "Camera giấu kín"được tạo dựngnhưng đều dựa trên các sự kiện có thật của cuộc sống, và những hình ảnh của "Camera giấu kín"ghi lại đều là hình ảnh thật thể hiện thái độ, tình cảm và ý kiến của công chúng về vấn đề mà chuyên mục đặt ra.Dođiều kiện thực tế về thời gian và cấp độ nghiên cứu của đề tài này, tác giả giới hạn thời gian nghiên cứu, khảosát trong thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng 5/2016. 5. Phƣơng pháp nghiên cứuLuận văn được thực hiện trên cơ sở phươngpháp luận là Chủ nghĩa Mác-Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chính sách, Pháp luật của Đảng và Nhà nước về báo chí và vai trò của báo chí trong đời sống xã hội.Bên cạnh đó, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu bao gồm:Phương pháp nghiên cứu tài liệu: được dùng để nghiên cứu các tài liệu tham khảo, sách báo liên quan nhằm hình thành khung lý thuyết;Phương pháp thống kê, phân loại: được dùng để khảo sát các phóng sự điều tra trênkênhTruyền hình Công an nhân dân; sử dụng phép thống kê trong toán học để làm cơsở cho việc xử lý các số liệu,...Phương pháp phân tích nội dung: được dùng để phân tích các phóng sự điều tra tiêu biểu trong diện khảo sát trên hai phương diện: nội dung và hình thức thể hiện;Phương pháp điều tra Xã hội học: nghiên cứu định tính (phỏng vấn sâudùng cho nhóm đối tượng các phóng viên, nhà báo của Truyền hình Công an nhân dân trực tiếp thực hiện các phóng sự điều tra) để nắm bắt góc độ nghiệp vụ, kỹ năng trong quá trình tổ chức sản xuấtphóng sự điều tra. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tàiÝ nghĩa lý luậnĐề tài bước đầu nghiên cứu về phóng sự điều tra trên truyền hình, góp phần làm phong phú kho học liệu nghiên cứu của Việt Nam về thể loại phóng sự điều tra nói riêng và báo chí nói chung. Đây cũng là tư liệu khoa học đóng góp cho công tác giảng dạy, học tập của các trường báo chí. Bên cạnh đó, luận văn cũng là một tài liệu tham khảo hữu ích cho các đài, kênh truyền hình ở Việt Nam hiện nay.Ý nghĩa thực tiễnLuận văn khẳng định sự phát triển, thành công của phóng sự điều tra trên báo truyền hình nói riêng và trong nền báo chí Việt Nam nói chung. Qua đó cũng khẳng định vai trò, vị trí của phóng sự điều tra trong phản biện xã hội hiện nay.Luận văn là công trình tổng kết những thành công và hạn chế của phóng sự điều tra trên kênhTruyền hình Công an nhân dân đồng thời đưa ra những khuyến nghị giải phápgiúp nâng cao chất lượng phóng sự điều tra và năng lực của phóng viên, nhà báo điều tra của Truyền hình Công an nhân dân. Những giải pháp đề tài đưa ra không chỉ có ý nghĩa đối với riêng Truyền hình Công an nhân dân mà còn có thể ứng dụng ngay vào thực tiễn hoạt động tác nghiệp của những người làm báo chí truyền hình. 7. Bố cục của luận vănNgoài phần Mở đầu, Kết luận, danh mục Tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận vềphóng sự điều tra trên truyền hình Chương 2: Thực trạng phóng sự điều tra trên kênhTruyền hình Công an nhân dân Chương 3: Một số vấn đề đặt ra và các khuyến nghị giải pháp CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN TRUYỀN HÌNH Trong lịch sử nghiên cứu báo chícó rất nhiều quan điểm khác nhau về phóng sự điều tra. Trong một số tài liệu về báo chí của nước ngoàichỉ nhắc đến thể loại phóng sự, thể loại điều tra mà không nhắc đến phóng sự điều tra. Tại Việt Nam, các tác giả cuốn “Giáo trình nghiệp vụ báo chí –Tập 2” –Trường Tuyên huấn Trung ương cũng tiến hành nghiên cứu về thể loại điều tra, thể loại phóng sự một cách riêng biệt. Tuy nhiên, cũng đã cónhiều nhà nghiên cứu đề cập đếnphóng sự điều travới quan điểm khác. PGS. TS Dương Xuân Sơn trong cuốn "Giáo trình Báo chí truyền hình", TS Trần Bảo Khánh trong cuốn "Sản xuất chương trình truyền hình"và TS Đức Dũng trong cuốn "Phóng sự báo chí hiện đại"đều đề cập đếnphóng sự điều tranhư một dạng của phóng sự báo chí. Thực tế nghiên cứu chỉ ra giữa các thể loại báo chí luôn có sự đan xen, hoà quyện, thẩm thấu làm cho các hình thức thể hiện của báochí đa dạng, phong phú hơn. Vì vậy ranh giới hay mối quan hệ giữa thể loại phóng sự, phóng sự điều tra hay thể loại điều tra vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau với những lập luận riêng của các nhà nghiên cứu. Trong luậnvănnày, tác giảsẽ tiến hành nghiên cứu, khảo sát phóng sự điều tra với tư cách làmột dạngthứccủa phóng sự báo chítruyền hình. 1.1. Các khái niệm liên quan 1.1.1. Thể loại Phóng sựQuan niệm về thể loại phóng sựTheo nhiều tài liệu nghiên cứuvề báo chí truyền thông,mầm mống của phóng sự đã xuất hiện từ những năm 1690 trên tờ Bostoncủa Anhvới loạt bài "Những việc xảy ra nơi công công cộng"của Benjamin Harriss. Tuy nhiên, đến tận cuối thế kỷ XIX, thể loại phóng sự mớithực sự ra đời ở Châu Âu trước những biến động lớn về chính trị,kinh tế, văn hóa -xã hội cùngsự phát triển vượt bậc củakhoa học kỹ thuật. Từ khi chính thức ra đời, phóng sự đã trởthành một thể loại quan trọng trong nền báo chí và được công chúng yêu thích, đón nhận. Từ năm 1935, Êgôn Écvin Kít đã nhận định: trong phóng sự có ba thành phần: "Trung thành tuyệt đối với thực tế; biểu hiện những tình cảm xã hội mạnh mẽ và có quan hệ chặt chẽ với quần chúng bị áp bức"[2,tr.12].Tại Việt Nam, báo chí ra đời muộn hơn, thể loại phóng sự cũng xuất hiện sau đó. Theo nhiều nhà nghiên cứu thì phóng sự xuất hiện ở Việt Nam vào những năm 30 của thế kỷ XX do hoàn cảnh biến động của lịch sử thúc đẩy, có sự trợ giúp của các nhà văn vào địa hạt báo chí và sự đòi hỏi của công chúng. Tác phẩm đầu tiên đánh dấu sự ra đời của thể loại phóng sựđó chính là "Tôi kéo xe" của Tam Lang (Vũ Đình Chí)đăng trên tờ Đông Tây vào tháng 8/1932.Năm 1942, nhà phêbình nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan đã viết: "Ở nước ta, nghề viết báo là một nghề mới có, nên những thiên phóng sự xứng đáng với cái tên của nó, cũng mới chỉ ra đời trong vòng mươi năm trở lại đây"[16, tr. 505]. Ông cũng khẳng định: "Viết được một thiên phóng sự cho hay nhà viết báo không những cần phải có tài đặc biệt về nghề báo mà còn cần phải có nhiều "chất văn sĩ"mới được...Người viết phóng sự chân chính baogiờ cũng là người bênh vực lẽ phải, bênh vực sự công bình"[16, tr. 505].Các nhà nghiêncứu sau này như TS.Đức Dũng cho rằng: "Phóng sự báo chí là một thể loại có khả năng thông tin thời sự về người thật, việc thậtmột cách sâusắc trong quá trình phát triển thông qua vai trò cái tôi trần thuật -tác giả -nhân chứng. Tác phẩm phóng sự ngoài việc trình bày hiện thực còn nhằm giải đáp những vấn đề mà hiện thực đặt ra. Nó thường xuất hiện trong những hoàn cảnh có vấn đề, ở những thời điểm cuộc sống đang có những chuyển biến mạnh mẽ. Nó đề cập những sự thật, chứa đựng mâu thuẫn đang được đông đảo công chúng quan tâm. Không chỉ nhằm mục đích thông tin với công chúng về sự thật, phóng sự còn có trách nhiệm thức tỉnh họ về những vấn đề cần được giải quyết trong cuộc sống". [2, tr.83]Như vậy, qua quan niệm của cácnhànghiên cứu từ trước đến nay có thể khẳng định phóng sự là một trong những thể loại có năng lực phản ánh hiện thực một cách năng động.Các tác giảtrong cuốn "Tác phẩm Báo chí -phần II"của Học viện Báo chí và tuyên truyền đã khái quát khái niệm chung về phóng sự như sau: "Phóng sự là một thể loại báo chí quan trọng, thông tin cụ thể và sinh động về con người, sự việc có thật, có ý nghĩa xã hội, theo một quá trình phát sinh, phát triển, thông qua cái tôi -tác giả và bút pháp linh hoạt: miêu tả, tường thuật kết hợp với nghị luận" [8,tr.180]. Cuốn sách cũng đã chỉ ra 3 tiêu chí nhận biết thể loại phóng sự, đó là: Đối tượng phản ánh của phóng sự là những sự kiện, vấn đề thời sự được công chúng quan tâm;Mô thức của phóng sự đa dạng, linh hoạt tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất của đốitượng phản ánh và phong cách sáng tạo của người viết;Ngôn ngữ, bút phátlinh hoạt, đa dạng với những chuỗi chi tiết và số liệu hay đi sâu lột tả nội tâm, bộc lộ cảm xúc và ấn tượng,...[8, tr. 180]Hơn bathế kỷ hình thành và phát triển, thể loại phóng sự đã khẳng định chỗ đứng không thể thiếu trong hoạt động báo chí. Qua mỗi giai đoạn phát triển, phóng sự đã có những bước tiến dài về mặt thể loại. Không những thế, phóng sự ngày càng đi vào những vấn đề thời sự cập nhật nóng bỏng trongcuộc sống được thểhiện một cách sinh động, nhiều chiều, đầy ắp thông tin và ngày càng đáp ứng tốt hơn nhu cầu nhận thức của công chúng xã hội.Cho đến nay, phóng sự vẫn được coi là thể loại hàng đầu trên báo chí Việt Nam.Đặc điểm của thể loại Phóng sựDựa vào đối tượng, mục đíchvàphương pháp phản ánh, phóng sự báo chí cónhững đặc điểm cơ bản sau:Phản ánh những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi"Sức mạnh của tác phẩm phóng sự báo chí trước hết phải là khả năng khám phá, phơi bày những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi mà cuộc sống đang đặt ra" [2, tr.36].Phóng sự bao giờ cũng phải mang tính thời sự, giải đáp những vấn đề mà công chúng đang quan tâm. Đây cũng là đặc điểm cơ bản giúp cho thể loại phóng sự ngay từ khi ra đời đã nhận được sự yêu thích của đông đảo công chúng. Chính do nhiệm vụ phản ánh những mâu thuẫn và giải đáp những câu hỏi mà cuộcsống đang đặt ra nên tính xung kích luôn được coi là một đặc điểm nổi bật của phóng sự báo chí.Nhân vật trần thuật và các nhân chứngMột trong những yếu tố quan trọng trong phóng sự đó là góc nhìn gắn liền với cá tính sáng tạo của tác giả. Chính góc nhìn sáng tạo, độc đáo của nhà báo là nhân tố quyết định năng lực phản ánh hiện thực của phóng sự báo chí. Cái tôi xuất hiện trong phóng sự với batư cách. Trước hết là nhân chứng khách quan, là người khám phá sự kiện, theo dõi, điều tra, nghiên cứu, hỏi han các nhân chứng trong sự kiện. Tiếp đó, cái tôi có vai trò thẩm định khách quan, kiểm tra tư liệu qua nhiều nguồn để đảm bảo sự chính xác, chân thật, chứng cứ hóa thông tin trước khi đưa vào bài viết để đảm bảo tư cách pháp lý của chứng cứ tư liệu. Và cuối cùng, cái tôi còn khâu nối dữ liệu, tình tiết, chi tiết và sử dụng ngôn ngữ để tạo giọng điệu phù hợp với tính chất sự kiện và tâm lý của đối tượng tiếp nhận thông tin.Cái tôi thể hiện haivai trò trong phóng sự đó là người dẫn truyện và chủ thể truyền thông. Với vai trò là người dẫn truyện, cái tôi có thể xuất hiện trực tiếp với đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất, cũng có thể ẩn mình trong sự kiện để dẫn dắt câu chuyện màchính mình đã mắt thấy, tai nghe. Với vai trò là chủ thể truyền thông, tác giả lựa chọn, sắp xếp chi tiết, lời nói, nhân chứng phù hợp với chủ định.Sử dụng kết cấu, ngôn ngữ và bút pháp linh hoạtĐặc điểm nổi bật của phóng sự đó là thông tin thời sự qua ngôn từ, ngữ điệu mang hình ảnh sinh động với bút pháp linh hoạt, ngôn ngữ giàu cảm xúc và giọng điệu riêng của tác giả trước sự thật. Về ngôn ngữ, phóng sự vốn là thể loại phản ánh hiện thực khách quan, chân thật nên ngôn ngữ cũng phải chính xác và khách quan. Bên cạnh đó, ngôn ngữ phóng sự còncó thể biểu đạt những trạng thái cảm xúc, tình cảm. Có thể kể đến một số thành phần ngôn ngữ phóng sự như sau:Ngôn ngữ sự kiện: là toàn bộ thông tin sự kiện được vỏ ngôn ngữ chuyển tải nguyên dạng (gồm: con số, bảng biểu, hồ sơ, văn kiện,...).Ngôn ngữ tác giả: là ngôn ngữ của người kể chuyện, đóng vai trò liên kết, tổ chức và dẫn truyện. Ngôn ngữ này thường được sử dụng dưới hai dạng: trực tiếp và gián tiếp. Đây là phương tiện tối ưu để mềm hóa thông tin, tạora góc cạnh trong cách tiếp cận hiện thực, tạo ra sự đồng cảm của công chúng tiếp nhận thông tin, tạo ra cho thông tin tính chất định hướng mà không khiên cưỡng.Ngôn ngữ nhân vật: được coi là những bằng chứng xác thực, cụ thể.Sự đan xen, sử dụng chặt chẽ các thành phần ngôn ngữ tạo cho phóng sự có được năng lực phản ánh hiện thực sinh động và hấp dẫn. Những đặc điểm trên đây là những nét riêng của thể loại phóng sự so với các thể loại báo chí khác. Trước đây hay trong thời đại thông tin hiện nay thì đặc điểm của phóng sự báo chí về cơ bản cũng không thay đổi. 1.1.2. Phóng sự điều tra trên truyền hìnhPhóng sự truyền hìnhỞ Việt Nam, những phóng sự truyền hình đầu tiên xuất hiện cùng với sự ra đời của Truyền hình Việt Nam như: “Hà Nội năm ngày đọ sức”(1972), “Tiếng trống trường”(1973), “Việt Nam và những chiếc xe đạp” (1975),... Từ đó, các phóng sự truyền hình đã thể hiện nội dung phản ánh phong phú, đề cập đến mọi khía cạnh lĩnh vực của cuộc sống, theo sátcác sự kiện nổi bật, phản ánh tình hìnhchínhtrị, văn hoá, xã hội của đất nước. TS Trần Bảo Khánh đã đưa ra định nghĩa về phóng sự truyền hình “là thể loại báo chí phản ánh sự kiện, hiện tượng, vấn đề theo logic khách quan trong quá trình phát sinh, phát triển bằng ngôn ngữ hình ảnh và âm thanh. Những thông tin này bao gồm sự kiện, vấn đề và cả quan điểm, thái độ của nhà báo trước sự kiện, vấn đề đó”[11, tr.97]. Ông cũng khẳng định phóng sự là thế mạnh của truyền hình –đó chính là cái tươi rói của một mảnh sinh động từ cuộc sống.Trong cuốn sách “Phóng sự truyền hình –Lý thuyết và kỹ năng nghề nghiệp”do TS.Nguyễn Ngọc Oanh chủ biên, các tác giả cũng đã đưa ra khái niệm phóng sự truyền hình “là thể loại đặc trưng của truyền hình. Nó chuyển tải một nội dung thông tin nóng hổi, sinh động đến công chúng ở thời hiện tại. Nội dung thông tin được bộc lộ theo trình tự logic diễn biến của sự kiện, vấn đề... qua dòng hình ảnh và âm thanh của hiện thực mà phóng viên lựa chọn, sắp xếp. Chính kiến, thái độ và cảm xúc của phóng viên bộc lộ rõ qua việc phân tích, cắt nghĩa, lý giải sự kiện, vấn đề đó”[15, tr. 27].Trong cuốn "Giáo trình Nghiệp vụ báo chí (Tập 2)"của Trường Tuyên huấn Trung ương, các tác giả đã khẳng định: "Ban đầu, phóng sự được ghi bằng chữ viết. Ngày nay, trong điều kiện khoa học kỹ thuật thông tin, báo chí phát triển, phóng sự không những được ghi bằng chữ, mà nó còn được ghi bằng hình ảnh, bằng tiếng động, bằng phim, bằng điện tử... Sự phát triển ấy càng ngày càng phong phú, nhưng đặc trưng của nó không vì vậy mà bị lu mờ"[28, tr. 197].Như vậy, phóng sự truyền hình cũng mang những đặc điểm cơ bản của phóng sự báo chí nói chung.Phóng sự điều tratrên truyền hình Trong cuốn "Giáo trình báo chí truyền hình", PGS.TS Dương Xuân Sơn đã căn cứ vào đối tượng phản ánh để phân chia phóng sự truyền hình thành năm dạng như sau: Phóng sự sự kiện, phóng sự vấn đề, phóng sự chân dung, phóng sự ngắnvà phóng sự điều tra. Trong đó, phóng sự điều tra là"dạng phóng sự được thực hiện khi trong xã hội nảy sinh những vấn đề trong đó có những mâu thuẫn gay gắt, là vấn đề gây ra nhiều tranh cãi nhằm lý giải, phân tích và đưa ra những phương pháp giải quyết những mâu thuẫn đó"[18, tr. 196].Phóng sự điều tratrên truyền hìnhlà thể loại phản ánh với những đặc điểm cơ bản về nội dung đó là:-Phản ánh hiện thựckhách quan nhưng là những hiện thực khách quan quan trọng đang nảy sinh "hoàn cảnh có vấn đề";-Phản ánh có chọn lựa, chọn lựa đề tài và chọn lựa chi tiết;-Phản ánh có tính mục đích, có định hướng.Mỗi thể loại báo chí đều nhằm trả lời các câu hỏi cơ bản của nhu cầu thông tin giao tiếp là5W và 1H nhưng mỗi thể loại lại tập trung nhấn mạnh vào một hay một số câu hỏi trọng tâm. Về cơ bản thì phóng sự điều tra trên truyền hình cũng giống như phóng sự điều tra trên các loại hình báo chí khác,xuất hiện vớinhiệm vụ chủ yếu là đi sâu trả lời các câu hỏi tại sao, bằng cách lục tìm dấu vết sự kiện, con số với bút pháp phân tích khoa học, lập luận logic. Qua đó, phóng sự điều tratrên truyền hìnhđáp ứng nhu cầu nhận thức sự vật, hiện tượng, nhận thức cuộc sốngsâu sắc hơn, bản chất hơn trong xu thế trình độ công chúng xã hội ngày càng được nâng cao và dân chủ được mở rộng.Phóng sự vốn đã là thể loại được công chúng ưa thích nhưng phóng sự điều tra lại càng được công chúng quan tâm, hoan nghênh, đón đợi hơn vì nó thoả mãn nhu cầu giải thích và giải đáp những vấn đề bức xúc, nóng hổi của cuộc sống."Báo chí là phương tiện truyền thông đại chúng truyền tải thông tin các sự kiện, sự việc, hiện tượng đang diễn ra trong hiện thực khách quan một cách nhanh chóng, chính xác và trung thực đến đông đảo công chúng, nhằm tích cực hóa đời sống thực tiễn"[20, tr. 45]. Tuy nhiên không phải bất cứ sự kiện, sự việc, hiện tượng nào cũng được báo chí phản ánhmà phải là những sự kiện, sự việc, hiện tượng có chọn lọc. Và tùy vào tính chất, diễn biến của mỗi sự kiện, vấn đềđómà người ta sử dụng các thể loại báo chí khác nhau để thể hiện. Đặc biệt, phóng sự điều tra chỉ xuất hiện để giải quyết một số sự kiện, vấn đề nhất định mà nhà báo Hữu Thọtrong cuốn "Công việc của người viếtbáo"(NXB Đại học Quốc gia, 2000) đưa ra thì đó là "trạng thái hoàn cảnh có vấn đề và thời cơ xuất hiện các bài điều tra"[24, tr. 195]. Nhà báo Hữu Thọ cũng đưa ra ba tiêu chuẩn của trạng thái hoàn cảnh có vấn đề này như sau:1. Đó là những vấn đề khôngbình thường xảy ra, có vị trí của từng người quan sát;2. Chính vì thế mà có nhiều câu trả lời về đánh giá tình hình và phân tích nguyên nhân khác nhau nhưng thực chất của tình hình và nguyên nhân là gì? Nghĩa là câu trả lời đúng đắn và đầy đủ là gì? 3.Vấn đề đó có quan hệ tới nhiều người, được nhiều người quan tâm và gắn liền với những vấn đề thời sự nóng hổi và cơ bản của xã hội, liên quan tới việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị trọng tâm. [24, tr. 195 Trên cơ sở batiêu chuẩn đó, người thực hiện phóng sự điều trađánh giá tình hình, tìm câu trả lời, phân tích nguyên nhân, kiến nghị giải quyết... Nhà báo Hữu Thọ cũng đã chia phóng sự điều tra thành ba loại:-Loại bài điều tra nêu vấn đề: mặc dù không đề cập đến phương hướng giải quyết nhưng nhữngbài điều tra này nêu ra được những vấn đề đang tồn tại trong xã hội;-Loại bài điều tra khẳng định bản chất sự kiện, nêu nguyên nhân: những bài điều tra nhằm giải đáp những câu hỏi, nêu lên bản chất của sự kiện quan trọng, quan hệ tới nhiều người, phân tích nguyên nhân là những loại bài điều tra mà báo chí thường hay dùng. Phân tích đúng nguyên ngân thì đã có thể ngăn ngừa;-Loại điều tra trả lời câu hỏi làm gì và như thế nào?: là bài điều tra trọn vẹn, có nêu vấn đề, nói rõ bản chất, phân tích nguyên nhân và nêu cách giải quyết. Trả lời được câu hỏi "làm gì và làm thế nào?" không chỉ hướng dẫn dư luận mà đã vượt xa tới hướng dẫn hành động, thực hiện chức năng tổ chức của báo chí xã hội chủ nghĩa.PGS. TS Dương Xuân Sơn đã khẳng định "phóng sự điều tratruyền hình là loại tác phẩm mang lại sức nặng đối với dư luận, đồng thời là nơi để phóng viên thể hiện bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp, trình độ, năng lực của của mình" [18, tr. 197].Về mặt thể loại, phóng sự điều tra truyền hình về cơ bản cũng giống như phóng sự điều tra trên các loại hình báo chí khác; khác biệt chủ yếu xuất phát từ đặc trưng của truyền hình. Đặc biệt là đặc điểm về phương thức truyền tải, công tác tổ chức sản xuất và phương thức tác động của thông tin tới công chúng.1.2. Tiêu chí đánh giá chất lƣợngphóng sự điều tra trên truyền hìnhTruyền hình là một loại hình phương tiện truyền thông đại chúng truyền tải thông tin bằng hình ảnh động và âm thanh. Đây cũng là khác biệt cơ bản giữa truyền hình với báo in, phát thanh và báo điện tử, dẫn đến những khác biệt lớn của phóng sự điều tra trên truyền hình với phóng sự điều tra trên các loại hình báo chí khác. GS. TS Tạ Ngọc Tấn đã khẳng định sự xuất hiện của truyền hình như một điều thần kỳ trong sáng tạo của con người. Với sự kết hợp giữa hình ảnh động và âm thanh, truyền hình mang lại cảm giác về một cuộc sống rất thật đang hiện diện trước mắt. Trong đó, tính chất tập thể được coi là tính chất hàng đầu của lao động sáng tạo trong truyền hình và tư duy hình ảnh là đặc trưng trong tư duy sáng tạotruyền hình.Tác phẩm báo chí truyền hình mang những đặc điểm chung của tác phẩm báo chí, ngoài ra PGS. TS Dương Xuân Sơn cũng chỉ ra một số đặc điểm như: Tính xác thực của hình ảnh; tính logic của thông tin và đảm bảo các yếu tố kĩ thuật.Trên cơ sở đặc điểm cơ bản của thể loại phóng sựtruyền hình,báo chíđiều tra,có thểđưara những tiêu chí đánh giá chất lượngphóng sự điều tra trên truyền hìnhvề nội dung và hình thức như sau: 1.2.1.Về nội dungTính chất nóng hổi, bức xúc của đề tàiCũng là phản ánh những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi, thế nhưng những nội dung được đề cập trong phóng sự điều tra luôn là những đề tài nóng hổi, bức xúc mà công công chúng đang chờ giải đáp. Như đã phân tích ở trên, đề tài của phóng sự điều tra đều là những "trạng thái hoàn cảnh có vấn đề", là một cái gì đó không bình thường, có nhiều dữ kiện nhưng có thể có nhiều câu trả lời khác nhau, công chúng muốn biết cụ thể và tìm được câu trả lời đúng. Phóng sự điều tra trên truyền hình thường bắt đầu từ những vấn đề, sự việc đã có kết quả tốt hoặc xấu. Để làm rõ nguyên nhân của những hành vi, động cơ tốt hoặc xấu, người làm báo phải căn cứ vào tài liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, có đủ lý lẽ để phân tích, chứng minh các tài liệu mình đưa ra. Từ thực tiễn hoạtđộng báo chí Việt Nam, tác giả Trần Quangnêu lên ba hoàn cảnh thích hợp với phóng sự điều tra trong cuốn "Các thể loại báo chí chính luận", các hoàn cảnh này cũng đúng với phóng sự điều tra truyền hình như sau:-Những vấn đề liên quan đến nhiều người, được công chúng quan tâm và liên quan đến những vấn đề thời sự nóng hổi, liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ chính trị trọng tâm;-Những vấn đề không bình thường xảy ra, có nhiều dữ kiện khác nhau; -Những vấn đề không phải là "nóng hổi" nhưng lại được công chúng quan tâm vì nó có ý nghĩa xã hội rộng lớn và công chúng đang tìm kiếm một quan niệm đúng đắn nhất [17, tr. 356].Tác giả A.A. Chertưchơnưi trong cuốn "Báo chí điều tra"đã chia đối tượng phản ánh của phóng sự điều tra thành ba nhóm như sau:-Những vụ việc chưa được khám phá, những tai nạn khó hiểu, những tội ác khét tiếng mà tội phạm chưa bị bắt và không ai có thể trả lời các câu hỏi Tại sao? Như thế nào?;Những vụ án đã được khám phá nhưng vẫn gây mối nghi ngờ nhất định;-Những vụ án chưađược khám phá và chưa điều tra [30, tr. 12].Phóng sự điều tra trên truyền hình phải đề cập được đúng những vấn đề mà công chúng quan tâm, nêu đúng những câu hỏi mà nhiều người đang băn khoăn và phản ánh chính xác sự thật cuộc sống và những vấn đề đang cần giải quyết. Bên cạnh đó cũng cần đảm bảo tính định hướng để đảm bảomục tiêu của điều tra làvì lợi ích chung của toàn xã hội. Thái độ của tác giả phải rõ ràng, dứt khoát. Nội dung tác phẩm phải mới mẻ, hấp dẫn. Nhà báocần cung cấp cho công chúng những con số và sự kiện chính xác. Hiện nay, công tác điều tra báo chí tập trung vào các đề tài chống tiêu cực, tham nhũng, chống các tệ nạn xã hội, tuy nhiên thực tế cũng có cả điều tra biểu dương. “Tính chiến đấu trên báo phải được thể hiện cả trên hai mặt biểu dương và phê phán, không phải cứ phê phán mới là có tính chiến đấu. Biểu dương đúng, khẳng định mặt tốt cũng có tính chiến đấu cao... Điều tra biểu dương mặt tốt cũng là mặt cơ bản của công tác điều tra báo trên báo”[28, tr. 267]. Trong việc điều tra biểu dương thường là nêu kinh nghiệm điển hình tiên tiến, nghiên cứu một sự việc, một địa phương để biểu dương sự việc về địa phương đó.Tính khách quan, chính xáccủa thông tinPhóng sự điều tra trên truyền hình phản ánh thực tế khách quan, không có yếu tố hư cấu và không có những suy luận chủ quan. Thông tin phải đảm bảo tính khách quan dựa trên cơ sở bằng chứng rõ ràng. Trong đó, "sự kiện là nguyên liệu chủ yếu để xây dựng tác phẩm, bút pháp chính luận được sử dụng để phân tích, lý giải, chỉ ra mối quan hệ nhân quả của các sự kiện nhằm làm rõ sự thật. Đó là sự thật trần trụi, trinh nguyên như nó vốn có trong đời sống xã hội. Yêu cầu này đảm bảo cho tác phẩm thực hiện tốt tính khách quan, tránh được khuynh hướng "tô hồng" khi viết bài biểu dương và khuynh hướng "bôi đen" khi viết bài phê bình" [17, tr. 364]. Người làm phóng sự điều tra có thể bình luận, lý giải, biện bạch cho ý kiến của mình nhưng phải tôn trọng sự thật khách quan. Đảm bảo thông tin đúng sự thật là yêu cầu chung đối với tất cả các tác phẩm báo chí. Tuy nhiên, đối với phóng sự điều tra nói chung cũng như phóng sự điều tra trên truyền hình nói riêng đây là yếu tố quan trọng quyết định thành công của tác phẩm vì mục tiêu cuối cùng của người phóng viên điều tra cũng chính là đi đến tận cùng tìm ra sự thật đang được che dấu. Chỉ cần một chi tiết sai lệch, không đúng sự thậttrong tác phẩm cũng có thể gây ảnh hưởng lớn đến kết quả điều tra và có thể gây ra tác động lớn đến xã hội vì vậy mà tính xác thực của thông tin trong phóng sự điều tra luôn được đặt lên hàng đầu. Do đó, thông tin phải được phóng viên điều tra thu thập, kiểm chứng và xác minh một cách kỹ lưỡng qua nhiều nguồn khác nhau.Phóng sự điều tra trên truyền hình cũng giống như tất cả các tác phẩm báo chí truyền hình khác phải đảm bảo tính xác thực của hình ảnh. Đây là một trong những yếu tố quan trọng để đảm bảo tính chính xác, khách quan của thông tin vì thông tin trong truyền hình được thể hiện bằng cả hình ảnh và âm thanh. "Hình ảnh của tác phẩm truyền hình luôn đặt tiêu chí"sự thật" lên hàng đầu. Mỗi cảnh quay, mỗi nhân vật, mỗi câu chuyện... đều có địa chỉ thật trong cuộc sống. Nếu phóng viên dàn dựng cảnh quay sai sự thật, bóp méo bản chất thì đó là vi phạm đạo đức nghề nghiệp của người làm báo... Với tác phẩm báo chí truyền hình, hình ảnh thu được đều dựa trên chất liệu thật của sự kiện, mọi sáng tác của tác phẩmđều phải tôn trọng sự thật" [20, tr. 189]. 1.2.2. Về hình thứcPhương tiện diễn đạt là sựkết hợp giữa hình ảnh và âm thanhNgôn ngữ thể hiện của truyền hình là hình ảnh và âm thanh, trong đó hình ảnh là yếu tố sống còn, có vai trò quyết định. Vì thế tư duy hình ảnh trở thành đặc trưng trong tư duy sáng tạo truyền hình. Có nghĩa là người sản xuất chương trình phải biết phát hiện, khai thác và sử dụng hình ảnh để kể về sự kiện và thể hiện được những ý tưởng của mình liên quan đến sự kiện. Tất nhiên, nhấn mạnh vai trò quyết định của hình ảnh không có nghĩa là bỏ qua vai trò của tiếng đọc lời bình, nhạcvà tiếngđộnghiện trường, bởi vì trong truyền hình quan hệ giữa các yếu tố này mang tính hữu cơ, gắn bó làm tiền đề cho nhau trong một chỉnh thể thống nhất.Chính vì vậy mà trong phóng sự điều tra trên truyền hình, hình ảnh và âm thanh cũng phải được sử dụngmột cách nhịp nhàng, hợp lýđể thể hiện được ý đồ của tác giảnhằm thuyết phục được khán giảtrước những phân tích cũng nhưkết luận. Các phương tiện diễn đạt và thể hiện của truyền hình được cấu thành bởi: bối cảnh, khuôn hình, cỡ cảnh, những phương pháp bỏ qua, lặp lại, những thủ pháp dựng hình, những động tác máy quay, những thủ pháp xuống đen, chồng mờ, những khoảng lặng, những lời nói, tiếng động, âm nhạc,... Trong phóng sự điều tra, các phương tiện diễn đạt này được sử dụng tối đa và sáng tạo.Ngoài ra, hiện nay, cácthông tin phi văn tựnhư: biểu đồ, biểu bảng, sơ đồ, đồ hình, đồ họa,... cũng là cách để trình bàyviệc so sánh, phân tích sự kiện, chứng cứ và thường được dùng trong các phóng sự điều tratrên truyền hình.Ngôn ngữ trong tác phẩm là ngôn ngữ chính luậnCho đến nay, còn nhiều cách phân loại phongcách ngôn ngữ khác nhau song có thể phân loại thành: phong cách khẩu ngữ; phong cách văn chương; phong cách chính luận, phong cách khoa học; phong cách hành chính.Ngôn ngữ trong các tác phẩm phóng sự điều tra là ngôn ngữ chính luận. GS. Cù Đình Tú đã chorằng: “Phong cách chính luận có hai chức năng: chức năng truyền đạt các loại tin tức (thông báo, thông tin), chức năng tuyên truyền, giáo dục, cổ vũ, động viên (tác động)” [9, tr. 61]. Trong đó,một số đặc điểmcủa phong cách ngôn ngữ nàylà Về phương tiện từ ngữ, đặc điểm nổi nhất của phong cách này là sự có mặt của lớp từ ngữ chính trị. Nội dung của lớp từ ngữ này luôn thể hiện lập trường và quan điểm cách mạng, về từng vấn đề cụ thể của đời sống xã hội, nhằm tuyên tuyền giải thích chủ trương, đường lối, chính sách,... Về phương tiện cú pháp, đối với phong cách chính luận có thể cho phép viết những câu mà xét về mặt hình tuyến là những câu có độ dài lớn, ở đó chứa đựng nhiều ý có quan hệ qua lại với nhau, bảo đảm cho lập luận logic, chặt chẽ,... Mặt khác, một đặc trưng về cú pháp của phong cách này là sự có mặt của những câu nghi vấn và câu cảm thán. Vềphương pháp diễn đạt, “đặc điểm nổi bật nhất của phong cách này là tính chất chiến đấu bảo vệ chân lý cách mạng cho nên căn cứ, lý luận đưa ra phải vững chắc, rõ ràng, lập luận phải chặt chẽ, logic”[9, tr. 64].Bên cạnh đó, tính đại chúng là một yêu cầu bắt buộc, một nguyên tắc diễn đạt văn bản chính luận.Người làm phóng sựđiều tra thường sử dụng ngôn ngữ chính luận như một công cụ chính để phân tíchsự kiện, đó là thứ