VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
************
NGUYỄN THỊ NGA
QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Hà Nội - 2023
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
************
NGUYỄN THỊ NGA
QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 9.14.01.14
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. Vũ Dũng
2. PGS.TS. Phan Trọng Ngọ
Hà Nội - 2023
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa công bố trong bất kỳ công
trình khoa học nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Nga
LỜI CẢM
N
Để có được kết quả như ngày hôm nay, tôi xin bày tỏ lời cám ơn sâu sắc đến
GS.TS.Vũ Dũng, PGS.TS. Phan Trọng Ngọ, nhà khoa học đã tận tình hướng dẫn,
chỉ bảo cho tôi trong quá trình thực hiện luận án.
Tôi xin cám ơn sâu sắc Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Các thầy cô
giáo Khoa Tâm lý – Giáo dục, các phòng ban của Học viện đã giúp đỡ và tạo mọi
điều kiện để tôi thực hiện luận án.
Tôi xin cám ơn chân thành các thầy cô ở các cấp hội đồng đánh giá luận án đã
chỉ bảo cho tôi những điều quý báu đề tôi hoàn thiện luận án.
Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến các Trường THPT chuyên,
Trường Đại học sư phạm Hà Nội, đơn vị công tác của tôi cùng gia đình, bạn bè đã
tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án.
Tôi xin cám ơn chân thành các thầy cô ở ba trường THPT chuyên nơi tôi đã
tiến hành khảo sát thực tiễn đã tận tình giúp đỡ tôi trong nghiên cứu đề tài.
Hà Nội, ngày
tháng
năm 202
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Nga
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN CÁC C NG TR NH NGHIÊN CỨU
QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ TH NG CHUYÊN .................................................... 10
1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường
phổ thông và trường phổ thông chuyên .................................................. 10
1.2. Những nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở
trường phổ thông và trường phổ thông chuyên ...................................... 23
Ti u
t chương 1 .......................................................................................... 27
Chương 2: C
SỞ LÝ LUẬN V
QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO
TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ TH NG
CHUYÊN........................................................................................................ 29
2.1. Các khái niệm cơ bản ....................................................................... 29
2.2. Lý luận về dạy học theo tiếp cận năng lực tại trường trung học phổ
thông chuyên ............................................................................................. 35
2.3. Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ
thông chuyên ........................................................................................... 54
2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo tiếp cận năng
lực ở các trường trung học phổ thông chuyên ........................................ 65
Ti u
t chương 2 .......................................................................................... 71
Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG CHUYÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI....... 73
3.1. Mẫu khách thể khảo sát và phương pháp nghiên cứu thực trạng .... 73
3.2. Thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung
học phổ thông chuyên thành phố Hà Nội................................................ 82
3.3. Thực trạng quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các
trường THPT chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội............................. 93
3.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo tiếp
cận năng lực tại các trường THPT chuyên............................................ 126
3.5. Đánh giá chung về thực trạng dạy học và quản lý dạy học theo
tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên trên
địa bàn thành phố Hà Nội ..................................................................... 127
Ti u k t chương 3 ........................................................................................ 130
Chương 4: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
CHUYÊN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI .............................. 133
4.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp .................................................. 133
4.2. Các giải pháp quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các
trường THPT chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội........................... 134
4.3. Khảo nghiệm t nh cần thiết và t nh hả thi của các giải pháp ....... 152
4.4. Th nghiệm một giải pháp ............................................................. 156
Ti u
t chương 4 ........................................................................................ 164
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 165
DANH MỤC CÁC C NG TR NH ĐÃ C NG BỐ ................................. 171
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 172
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 182
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Từ vi t tắt
Vi t ầ
ủ
1
ĐTB
Điểm trung bình
2
ĐLC
Độ lệch chu n
3
THPT
Trung học phổ thông
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Khách thể khách thể khảo sát thực trạng (Định lượng).................. 73
Bảng 3.2: Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học ............................................... 82
Bảng 3.3: Mức độ thực hiện nội dung dạy học ............................................... 84
Bảng 3.4: Mức độ thực hiện phương pháp dạy học ........................................ 86
Bảng 3.5: Mức độ thực hiện hình thức dạy học .............................................. 87
Bảng 3.6: Mức độ s dụng cơ sở vật chất, phương tiện và thiết bị dạy học ........ 89
Bảng 3.7: Mức độ kiểm tra, đánh giá năng lực đạt được của học sinh ........... 90
Bảng 3.8: Tổng hợp mức độ thực hiện dạy học theo tiếp cận năng lực ......... 92
Bảng 3.9: Tổng hợp đánh giá mức độ thực hiện quản lý mục tiêu dạy học
theo tiếp cận năng lực ............................................................................. 94
Bảng 3.10: Mức độ thực hiện nội dung quản lý mục tiêu dạy học theo
tiếp cận năng lực (Theo đánh giá của giáo viên) .................................... 95
Bảng 3.11: Mức độ thực hiện nội dung quản lý mục tiêu dạy học theo
tiếp cận năng lực (Theo đánh giá của cán bộ quản lý) ........................... 97
Bảng 3.12: Đánh giá chung mức độ thực hiện quản lý nội dung, chương
trình dạy học theo tiếp cận năng lực ....................................................... 99
Bảng 3.13: Đánh giá thực trạng quản lý nội dung, chương trình dạy học
theo tiếp cận năng lực (Đánh giá của giáo viên)................................... 101
Bảng 3.14: Mức độ thực hiện quản lý nội dung, chương trình dạy học
theo tiếp cận năng lực (Đánh giá của cán bộ quản lý) .......................... 103
Bảng 3.15: Đánh giá chung mức độ thực hiện quản lý dạy học của giáo viên
theo tiếp cận năng lực ............................................................................. 105
Bảng 3.16: Mức độ thực hiện quản lý dạy học của giáo viên theo tiếp cận
năng lực (Theo đánh giá của giáo viên) ................................................ 106
Bảng 3.17: Đánh giá thực trạng quản lý dạy học của giáo viên theo tiếp
cận năng lực (Theo đánh giá của cán bộ quản lý) ................................ 107
Bảng 3.18: Mức độ thực hiện quản lý học tập của học sinh theo tiếp cận
năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên ............................ 108
Bảng 3.19: Mức độ thực hiện quản lý học tập của học sinh theo tiếp cận
năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên (Theo đánh giá
của giáo viên) ........................................................................................ 109
Bảng 3.20: Mức độ thực hiện quản lý học tập của học sinh theo tiếp cận
năng lực (Theo đánh giá của cán bộ quản lý) ....................................... 110
Bảng 3.21: Mức độ thực hiện quản lý s dụng hình thức, phương pháp
dạy học theo tiếp cận năng lực .............................................................. 111
Bảng 3.22: Mức độ thực hiện quản lý s dụng hình thức, phương pháp
dạy học theo tiếp cận năng lực (Đánh giá của giáo viên) ..................... 113
Bảng 3.23: Thực trạng quản lý s dụng hình thức, phương pháp dạy học
theo tiếp cận năng lực (Đánh giá của cán bộ quản lý) .......................... 114
Bảng 3.24: Mức độ thực hiện quản lý s dụng cơ sở vật chất, phương
tiện và thiết bị dạy học theo tiếp cận năng lực...................................... 116
Bảng 3.25: Mức độ thực hiện quản lý cơ sở vật chất, phương tiện và thiết
bị dạy học theo tiếp cận năng lực (Theo đánh giá của giáo viên) ........ 118
Bảng 3.26: Mức độ thực hiện quản lý s dụng cơ sở vật chất, phương
tiện và thiết bị dạy học theo tiếp cận năng lực (Theo đánh giá của
cán bộ quản lý) ...................................................................................... 119
Bảng 3.27: Mức độ thực hiện quản lý đánh giá ết quả dạy học theo tiếp
cận năng lực .......................................................................................... 121
Bảng 3.29: Mức độ thực hiện quản lý đánh giá ết quả dạy học theo tiếp
cận năng lực tại các trường THPT chuyên (Theo đánh giá của cán
bộ quản lý)............................................................................................. 123
Bảng 3.30: Đánh giá chung mức độ thực hiện quản lý dạy học theo tiếp
cận năng lực tại các trường THPT chuyên............................................ 124
Bảng 3.31: Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo
tiếp cận năng lực tại các trường THPT chuyên .................................... 126
Bảng 4.1: Đánh giá t nh cần thiết của các giải pháp được đề xuất Các
giải pháp ................................................................................................ 153
Bảng 4.2: Đánh giá t nh hả thi của các giải pháp được đề xuất .................. 156
Bảng 4.3: So sánh giữa t nh cần thiết và t nh hả thi của các giải pháp
Các giải pháp ......................................................................................... 156
Bảng 4.4: Thực trạng tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho
giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học theo tiếp cận năng lực .................. 160
Bảng 4.5: Thực trạng tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho
giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học theo tiếp cận năng lực .................. 162
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thi t của ề tài
Việt Nam đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập vào
nền kinh tế quốc tế với những bước tiến nhảy vọt. Do vậy sự phát triển giáo dục đào
tạo nói chung và giáo dục học sinh giỏi, học sinh năng hiếu nói riêng đã trở thành
vấn đề sống còn, quyết định vị thế của mỗi quốc gia, dân tộc. Điều này cũng đã đặt
ra cho nước ta phải xây dựng chiến lược để phát triển hệ thống các trường chuyên
nhằm mục tiêu tạo nguồn đào tạo nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương, ch nh sách nhất định để phát triển hệ thống
các trường chuyên, trong đó chiến lược phát triển hệ thống các trường THPT
chuyên đến năm 2020 đã đặt ra mục tiêu trường THPT chuyên trở thành hệ thống
chủ lực phát hiện những học sinh có tư chất thông minh, đạt kết quả xuất sắc trong học
tập và phát triển năng hiếu của các em về một số môn học trên cơ sở đảm bảo giáo
dục phổ thông toàn diện, giáo dục các em trở thành người có lòng yêu nước, tinh thần
vượt khó, tự hào, tự tôn dân tộc, có khả năng tự học, tự nghiên cứu để có thể tiếp tục
phát triển năng hiếu, trở thành nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.
Nhằm đổi mới, căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, Nhà nước ta đã đề
ra nhiều chính sách, biện pháp đồng bộ để triển khai thực hiện, trong đó có việc ban
hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Chương trình giáo dục phổ thông cụ
thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học sinh phát triển hài hòa về thể chất và
tinh thần; trở thành người học tích cực, tự tin, có ý thức chọn nghề nghiệp và học
tập suốt đời; có những ph m chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người
công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hóa, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu
cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước
trong thời đại toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Do vậy, để đáp ứng
được yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì đòi hỏi tất cả các nhà
trường phổ thông phải đổi mới, đặc biệt là đổi mới dạy học tại nhà trường sao cho
học sinh đạt được những yêu cầu về ph m chất và năng lực như mục tiêu Chương
trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định.
Trường THPT chuyên với chức năng đặc biệt là phát hiện và bồi dưỡng
những học sinh có tư chất thông minh, đạt kết quả xuất sắc trong học tập, đào tạo
1
học sinh giỏi, nguồn nhân tài cho đất nước theo năng lực của từng học sinh trên cơ
sở đảm bảo giáo dục toàn diện về đạo đức, trí tuệ, th m mĩ và các ĩ năng cơ bản
của cuộc sống và các môn văn hóa bậc phổ thông chất lượng cao, đồng thời thực
hiện đầy đủ kế hoạch và chương trình giáo dục toàn diện theo quy định. Do vậy,
trường THPT chuyên đã đặt ra những yêu cầu mang t nh đặc thù, trước hết đối với
dạy học tại nhà trường. Trong bối cảnh giáo dục nước ta đang đổi mới căn bản và
toàn diện, chuyển từ dạy học theo tiếp cận nội dung sang dạy học theo tiếp cận năng
lực thì dạy học tại các trường THPT chuyên càng trở nên quan trọng. Dạy học tại
các trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực sẽ phải chú trọng nhiều tới hình
thành ph m chất và năng lực cho học sinh ở mức độ cao thông qua việc hình thành
kiến thức, kỹ năng cho học sinh, nhận ra sự khác biệt về học tập, về phát triển và
các đặc điểm nhận thức, tình cảm của học sinh năng hiếu và tài năng. Trong quá
trình dạy học tại các trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực, cần phải thiết kế
quá trình học tập, thực hành của học sinh phù hợp với đặc điểm cá nhân của học
sinh, chú ý tính sáng tạo, sự tăng tốc, độ sâu và phức tạp trong mỗi giờ dạy của giáo
viên, cũng như các chủ đề giảng dạy chuyên sâu. Giáo viên các trường THPT
chuyên khi thực hiện hoạt động giảng dạy theo tiếp cận năng lực cũng cần phải lựa
chọn, điều chỉnh và s dụng các chiến lược dạy học, phương pháp dạy học, kiểm
tra, đánh giá để tạo được hứng thú học tập, động lực học tập, sự say mê và sáng tạo
học tập của học sinh.
Để dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT chuyên đạt chất lượng
tốt, đáp ứng yêu cầu đào tạo theo tinh thần đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay thì
rất cần tới sự thay đổi trong quản lý dạy học tại các trường THPT chuyên của tất cả
các chủ thể quản lý dạy học tại nhà trường. Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực
ở các trường THPT chuyên trở thành một nội dung và nhiệm vụ quan trọng trong
tổng thể công tác quản lý của trường THPT chuyên. Quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường THPT chuyên là vấn đề còn mới mẻ, cần phải được các chủ
thể quản lý của nhà trường nhận thức đầy đủ các nội dung như quản lý mục tiêu, nội
dung chương trình, hình thức, phương pháp dạy học và việc s dụng cơ sở vật chất,
trang thiết bị dạy học, giảng dạy của giáo viên, học tập của học sinh và kiểm tra
đánh giá dạy học theo tiếp cận năng lực nhằm đạt được mục tiêu dạy học theo quy
2
định và yêu cầu cao của các trường THPT chuyên cũng như các cơ quan quản lý
nhà trường.
Trong những năm qua các trường THPT chuyên ở nước ta đã đào tạo ra
nhiều nhân tài cho đất nước, đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự
nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy vậy, để đáp ứng yêu cầu của đổi
mới toàn diện nền giáo dục của Việt Nam hiện nay, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc
tế và của cuộc cách mạng 4.0 và thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ
thông 2018 thì dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường THPT chuyên và quản
lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường THPT chuyên còn bộc lộ một số
hạn chế nhất định. Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT
chuyên cần nâng cao hơn nữa ở tất cả các nội dung quản lý, có như vậy mới đáp
ứng được mục tiêu hướng tới hình thành ph m chất, tư duy sáng tạo và năng lực cho
học sinh THPT chuyên ở mức độ cao. Mặc dù việc tiến hành nghiên cứu về quản lý
dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường phổ thông chuyên là vô cùng cần thiết
hiện nay. Tuy nhiên, những nghiên cứu về vấn đề này hiện còn rất ít được nghiên
cứu một cách chuyên sâu và hệ thống từ góc độ khoa học quản lý giáo dục. Với
những lý do trên, đề tài “Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung
học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội” được lựa chọn để tiến hành
nghiên cứu luận án tiến sỹ ngành Quản lý giáo dục.
2. Mục ích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng về quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội,
luận án đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dạy học theo tiếp
cận năng lực ở trường trung học phổ thông chuyên, góp phần nâng cao chất lượng
dạy học ở trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
1 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến
quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông chuyên.
2) Xây dựng cơ sở lí luận về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường
trung học phổ thông chuyên.
3) Khảo sát, phân t ch, đánh giá thực trạng quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội.
3
4 Đề xuất một số giải pháp quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường
trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội và th nghiệm 1 giải
pháp đã đề xuất trong thực tiễn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông chuyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu
Trong nghiên cứu này, việc xác định các nội dung quản lý dạy học theo
tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông chuyên được tiếp cận phối hợp giữa
tiếp cận quá trình và tiếp cận năng lực. Do vậy, luận án xác định và tập trung nghiên
cứu các nội dung quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ
thông chuyên gồm: 1) Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo tiếp cận năng lực; 2
Quản lý thực hiện nội dung, chương trình dạy học theo tiếp cận năng lực; 3 Quản
lý dạy học theo tiếp cận năng lực của giáo viên; 4) Quản lý hoạt động học theo tiếp
cận năng lực của học sinh; 5) Quản lý s dụng hình thức, phương pháp dạy học theo
tiếp cận năng lực; 6 Quản lý s dụng cơ sở vật chất và thiết bị trong dạy học theo
tiếp cận năng lực; 7 Quản lý đánh giá ết quả dạy học theo tiếp cận năng lực.
Có nhiều chủ thể tham gia vào quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở
trường trung học phổ thông chuyên, tuy nhiên trong nghiên cứu này các chủ thể
quản lý ch nh được xác định là: hiệu trưởng trường đại học quản lý trực tiếp trường
chuyên, hiệu trưởng trường chuyên, lãnh đạo tổ chuyên môn, giáo viên các trường
trung học phổ thông chuyên.
3.2.2. Phạm vi về khách thể khảo sát thực trạng
Luận án khảo sát các khách thể sau: lãnh đạo các trường THPT chuyên, lãnh
đạo các phòng ban, tổ trưởng bộ môn; giáo viên; học sinh các trường THPT chuyên.
3.2.3. Phạm vi về địa bàn nghiên cứu
Nghiên cứu này tiến hành khảo sát tại 03 trường trung học phổ thông chuyên tại
Hà Nội là: 1 Trường Trung học phổ thông chuyên Hà Nội – Amsterdam; 2 Trường
Trung học phổ thông chuyên Ngoại ngữ, Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia
Hà Nội; 3 Trường Trung học phổ thông chuyên, Đại học Sư phạm Hà Nội.
4
Trong đó, Trường trung học phổ thông chuyên Hà Nội – Amsterdam trực
thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội. Trường Trung học phổ thông chuyên Ngoại
ngữ, trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đại học Quốc Gia Hà Nội và Trường Đại
học Ngoại ngữ. Trường Trung học phổ thông chuyên, Đại học Sư phạm Hà Nội trực
thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo và Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận nghiên cứu
4.1.1. Tiếp ận h thống
Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông
chuyên là ết quả tổng thể của sự ết hợp nhiều thành tố như quản lý mục tiêu, nội
dung, phương pháp, hình thức, quản lý việc s dụng cơ sở vật chất phục vụ dạy học,
quản lý dạy học của giáo viên, học tập của học sinh và kiểm tra đánh giá dạy học
theo tiếp cận năng lực. Đó cũng là ết quả quản lý của các chủ thể quản lý từ Bộ
Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, lãnh đạo các trường đại học có
trường trung học phổ thông chuyên, lãnh đạo các trường THPT chuyên, các phòng
ban, tổ bộ môn trong nhà trường và đội ngũ giáo viên nhà trường.
4.1.2. Tiếp ận hoạt động và nhân cách
Tiếp cận hoạt động và nhân cách cho ph p nghiên cứu quản lý dạy học theo
tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên với tư cách là một hoạt
động. Ở đó, mục đ ch, nội dung, phương pháp, hình thức của dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên được thể hiện rất cụ thể. Mặt
khác, dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ
thông chuyên nhằm hướng tới phát triển toàn diện nhân cách học sinh chuyên, điều
này được thể hiện qua phát triển các ph m chất và các năng lực của học sinh chuyên
ở mức độ sâu và mức độ cao.
4.1.3. Tiếp ận thự ti n
Tiếp cận này xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn chất lượng dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên, yêu cầu đổi mới để nâng cao chất
lượng đào tạo của nhà trường phổ thông chuyên ở nước ta hiện nay, yêu cầu của đào
tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, yêu
cầu hội nhập quốc tế và yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và yêu cầu của
Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Phương pháp tiếp cận thực tiễn còn thể hiện ở
5
chỗ kết quả nghiên cứu của luận án, nhất là các giải pháp đề xuất của luận án phải có
tính khả thi và đem lại kết quả thiết thực cho các trường THPT chuyên hiện nay.
4.1.4. Tiếp cận quá trình
Tiếp cận quá trình trong nghiên cứu dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực tại các trường THPT chuyên là việc nghiên cứu sâu các thành tố của quá
trình dạy học từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, s dụng cơ sở vật chất
phục vụ dạy học, quản lý dạy học của giáo viên, học tập của học sinh và kiểm tra đánh
giá dạy học theo tiếp cận năng lực. Tiếp cận này sẽ giúp cho việc định hướng của chủ
thể quản lý xác định được các nội dung chỉ đạo dạy học theo tiếp cận năng lực tại các
trường THPT chuyên, là định hướng cơ bản trong việc xác định các giải pháp quản lý
dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường THPT chuyên của các chủ thể quản lý.
4.1.5. Tiếp cận năng lực
Học sinh các trường THPT chuyên là trung tâm của quá trình dạy học, tất cả
các thành tố của quá trình dạy học tại các trường THPT chuyên đều cần hướng tới
thực hiện để phát huy tối đa nhất khả năng của mỗi học sinh. Vì vậy, dạy học và
quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên là
xu thế tất yếu của mọi quốc gia trên thế giới, đồng thời cũng là xu thế tất yếu trong
bối cảnh đổi mới giáo dục. Tiếp cận năng lực sẽ là cơ sở đề xuất nội dung, phương
pháp, hình thức, s dụng cơ sở vật chất phục vụ dạy học, quản lý giảng dạy của giáo
viên, học tập của học sinh và kiểm tra đánh giá dạy học theo tiếp cận năng lực và là
cơ sở đề xuất nội dung, cách tác động của các giải pháp quản lý dạy học theo tiếp
cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên hiện nay.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
4.2.1. Phương pháp nghiên cứu văn ản tài li u
a.
đ h
phương pháp
Nghiên cứu văn bản tài liệu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và tìm ra cách tiếp
cận nghiên cứu của luận án về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường
trung học phổ thông chuyên.
b. ội ung
phương pháp
Luận án đã nghiên cứu các văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đào tạo ở
trường THPT chuyên, cũng như các qui định về dạy học theo tiếp cận năng lực ở
các trường trung học phổ thông nói chung và trường THPT chuyên nói riêng.
6
Luận án đã tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên
quan đến dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học
phổ thông chuyên.
Từ nghiên cứu các tài liệu luận án xác định cơ sở lý luận về dạy học và quản
lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên.
c. á h thứ tiến hành phương pháp
Để nghiên cứu các văn bản tài liệu, chúng tôi đã s dụng các thao tác nghiên
cứu như: phân t ch, tổng hợp, so sánh, hái quát. Từ đó rút ra những vấn đề mà các
nghiên cứu đã thực hiện và những vấn đề còn bỏ ngỏ để luận án tiếp tục nghiên cứu.
4.2.2. Phương pháp điều tr
ng ảng h i
S dụng các bảng hỏi được thiết ế để hảo sát định lượng về dạy học và
quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên
cũng như các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các
trường trung học phổ thông chuyên.
4.2
Phương pháp ph ng v n s u
Luận án tiến hành phỏng vấn sâu một số cán bộ quản lý, giáo viên các trường
THPT chuyên để làm r hơn, sâu hơn về dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên.
4 2 4 Phương pháp thống ê toán họ
Luận án s dụng các công thức toán học để thống kê và x lý số liệu thống ê các
số liệu hảo sát định lượng về thực trạng dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận năng
lực tại các trường trung học phổ thông chuyên cũng như các yếu tố ảnh hưởng tới quản
lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên.
á phương pháp t 4 2 2 đến 4 2
m
s đư
tr nh ày
thể ở hương
tại
tổ hứ và phương pháp nghiên ứu thự trạng.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Về lý luận: Luận án đã xây dựng được cơ sở lý luận về dạy học và quản lý
dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên cũng như
các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung
học phổ thông chuyên. Làm rõ các khái niệm công cụ trường trung học phổ thông
chuyên, dạy học theo tiếp cận năng lực, quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực.
Làm phong phú hơn l luận về đặc điểm dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường
trung học phổ thông chuyên. Dựa trên tiếp cận chính là tiếp cận năng lực nghiên
7
cứu đã xác định nội dung quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung
học phổ thông chuyên và các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên.
- Về thực ti n: Luận án đã đánh giá được thực trạng dạy học, quản lý dạy học
theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên cũng như các yếu
tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học
phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế
từ đó đề xuất được 5 giải pháp quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường
trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội. Mỗi giải pháp được
trình bày qua các khía cạnh: Mục đ ch giải pháp, nội dung, tổ chức thực hiện và
điều kiện thực hiện giải pháp. Luận án cũng tiến hành khảo nghiệm tính cần thiết và
khả thi của các giải pháp được đề xuất. Kết quả khảo nghiệm cho thấy các biện
pháp đề xuất có tính cần thiết và khả thi. Luận án đã th nghiệm 1 giải pháp đã đề
xuất. Kết quả th nghiệm bước đầu khẳng định hiệu quả của giải pháp quản lý dạy
học theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn
thành phố Hà Nội đưa ra th nghiệm trong luận án.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa về lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm phong phú hơn cơ sở lý luận về
quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên. Đó
là các khái niệm cơ bản, nội dung dạy học theo tiếp cận năng lực, quản lý dạy học theo
tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên cũng như các yếu tố ảnh
hưởng tới quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học phổ thông
chuyên. Nghiên cứu quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường trung học
phổ thông chuyên là đề tài còn khá mới mẻ ở Việt Nam hiện nay.
6.2. Ý nghĩa về thực tiễn
Luận án đã đề xuất được 5 giải pháp quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực
tại các trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội. Các giải
pháp này góp phần nâng cao chất lượng dạy học và quản lý dạy học theo tiếp cận
năng lực tại các trường trung học phổ thông chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội
hiện nay.
Kết quả nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo cho lãnh đạo Bộ Giáo
dục Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, Lãnh đạo Đại học Quốc Gia Hà Nội, lãnh đạo
8
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, lãnh đạo các trường THPT chuyên, lãnh đạo tổ
bộ môn và giáo viên nhà trường trong việc nâng cao chất lượng dạy học theo tiếp
cận năng lực ở các trường THPT chuyên đáp ứng yêu cầu phát triển các trường
THPT chuyên hiện nay.
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và
phụ lục; Nội dung luận án được trình bày trong 04 chương:
Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp
cận năng lực tại các trường THPT chuyên;
Chương 2: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các
trường THPT chuyên;
Chương 3: Thực trạng quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường
THPT chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội;
Chương 4: Giải pháp quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực tại các trường
THPT chuyên trên địa bàn thành phố Hà Nội.
9
Chương 1
TỔNG QUAN CÁC C NG TR NH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ DẠY HỌC
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ TH NG CHUYÊN
1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường phổ thông
và trường phổ thông chuyên
1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường phổ thông
- Trên thế giới
Dạy học là hoạt động có vai trò quan trọng hàng đầu đối với sự hình thành và
phát triển nhân cách học sinh, cũng như đối với sự tồn tại và phát triển của nhà
trường. Dạy học theo tiếp cận năng lực với những ưu thế và thành tựu đã hẳng
định được hiệu quả đối với giáo dục trên thế giới. “Năng lực” xuất hiện vào năm
1596 và ở Hoa Kỳ, nó lần đầu tiên được s dụng vào những năm 60 của thế kỷ XX
trong bối cảnh giáo dục dựa trên hiệu suất, mục đ ch là để đào tạo các chuyên gia có
thể cạnh tranh thành công trong thị trường lao động [78]. Dạy học theo tiếp cận
năng lực đã được mở rộng vào đầu thế kỷ XXI trong kết nối với các cuộc thảo luận
về các vấn đề và cách thức hiện đại hóa giáo dục. Vì vậy, trên thế giới đã có nhiều
công trình nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực tại trường phổ thông, có
thể nêu dẫn một số công trình sau:
Dạy học dựa trên năng lực chính là việc tập trung vào phát triển các năng lực
chính cần thiết cho học sinh để giúp cho học sinh thành công hi tham gia vào đời
sống xã hội, trong đó gồm có các kỹ năng x lý thông tin, giải quyết vấn đề, tư duy
phản biện, sở hữu ngôn ngữ mẹ đẻ và ngoại ngữ, tư duy hệ thống, năng lực học tập
suốt đời (T. Lobanova, Yu. Shunin, 2008) [89].
Trong tác ph m “Mô hình học tập dựa trên năng lực: Một tương lai cần thiết”
của Richard A. Voorhee (2001), đã khẳng định, chúng ta đang ở giai đoạn đầu của
cuộc cách mạng học tập, lộ trình học tập mới đã được đặt ra tại các nhà trường với
mục đ ch duy nhất là cung cấp việc học cho người học ở bất cứ lúc nào, nơi nào và
bằng những tiến bộ nhanh chóng của công nghệ thông tin. Các sản ph m học tập
được định nghĩa một cách rõ ràng và dựa trên tiêu ch đánh giá năng lực cụ thể của
10
- Xem thêm -