Tài liệu ứng dụng mô hình toán tài chính để định giá chứng khoán phái sinh

BO GIAO DUC VA DAO TAO TRU.ONG BAI HOC KINH TE TP.HCM BAo cAo TONG KET DE TAl NGHIEN ciru KHOA HQC CAP TRUONG " , , ' ' UNG DUNG MO HINH TOAN TAl • , ;; ~ , , CHINH DE DINH GIA CHUNG • KHOAN PHAI SINH Mas6: CS-JD\1- Chii nhi~m d~ tai: TS Bui Phuc Trung TP.HCM Thang 5 nam 2011 \o . MUCLUC . ' , > LOI NOI DAU .............................................................................. 4 Chu;o·ng 1: GICH THlE:U cAc KHAI Nll:M co BAN VE CHUNG KHOAN PHAI SINH .................................................................................. 7 1. 1 Th'1 truang ' . d'!Ch qua san ' ...................................................... 8 g1ao 1.2 Thi trucmg phi t~p trung .... , .......................................................· 9 1.3 Hqp d6ng ky h~n .................................................................. 10 1.4 Hqp d6ng giao sau ................................................................. 15 1.5 Cac quy€n ch9n .................................................................... 16 1.6 Nhung nguai tham gia giao dich ................................................ 23 1. 7 Nhung phai sinh khac .............................................................. 29 . Chuo·ng' II: cAc KHAI NI:E:M v:E TAl sAN, eAcH xAc DINH GIA KY , H~N VA GIA GIAO SAU .............................................................. 33 2.1 S\f khac nhau giua Uti san ddu tu va taisfm tieu dung ........................ 33 2.2 Ban kh6ng ..... ~ .................................................................... 34 Do luang Hii suat ................................................................... 35 2.3 2.4 . Cac gia dinh ya ky hi~u ......... ·; ............................................... 3 8 25 G''k'h " mQt ~ , .san . d~au tu ........................................... 39 . 1a y ~n d~· 01 VO'I ta1 Lqi rue, bi€t, tru6c .................................................................. 42 2.6 2.7 Lqi suat biet tru6c ................................................................. 45 2.8 Dinh gia hqp d6ng ky h~ ........................................................ 46 2.9 Gia ky h~n va gia giao sau c6 b~ng nhau khong .............................. 48 2.10 Hqp d?ng giao sau tren chi s6 c,h~g khoan ................................... 50 2.11 Hqp dong ky h~n va giao sau ve tien t~ ......................................... 56 2.12 Hqp d6ng giao sau v€ hang giao ................................................. 60 2.13 L\fa chQn ngay chuy€n nhuqng .................................................. 64 2.14 Gia giao sau va gia giao ngay mong dqi trong tuang 1ai ..................... 64 ChuO'ng III: GIAO DJCH CHUNG KHOAN PHAI SINH- MO HiNH I>JNH GIA THICH HOP CHO THI TRUONG CHUNG KHOAN VIETNAM ... 72 3.1 Mo hinh dinh gia thich hqp cho thi truang ch(rng khoan Vi~t Nam ....... 72 3.2 Dinh gia quy€n chQn chung khoan phai sinh b~g mo hinh dl.y nhi thuc 84 3.3 · Ung dvng mo hinh cay nhi phan d€ dinh gia quy€n ch9n va hqp d6ng giao sau .................................................................................. 102 3.4 Nghien cuu mo hinh ho~t d9ng cua gia chfrng khoan ....................... 116 3.5 Ung dvng phuang trinh vi phan BLACK-SCHOLES-MERTON d€ dinh gia chfrng khoan phai sinh ........................................................... 13 1 . . KET LU~N ....... • . I . •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 149 TAl LI~U THAM KH.AO ···························································· 153 B<) GlAO Dt)C VA DAO T~O TRU'dNG D~I HOC KINH TE TP.HCM THONG TIN KET QUA NGHIEN ciru 1. Thong tin chung: - Ten de tai: lrng dvng mo hinh Tmin tai chinh trong dinh gia chtmg khoan phai sinh. - Ma s6: - Chtl nhi~m: TS Bui Phtlc Trung. - Ca quan chu tri: Truemg D?i HQc Kinh T~ TpHCM - Thai gian th\rc hi~n: 12 thang nr thang 3/2011 d~n thang 3/2012. 2. Ml}c tieu: - Gi&i thi~u cac khai ni~m ve phai sinh tai chinh cling nhu dinh nghia chung khoan phai sinh, quyen chQn, hqp d6ng giao sau, va cac phai sinh tai chinh khac. - . Gi&i thi~u cac m6 hinh toan hQc tai chinh hi~n d?i dimg d~ dinh gia chl1ng khoan phai sinh. - Mo ta quy lu~t v~ d9ng cua chtmg khoan phai sinh b~ng cac mo hinh toan hQC hi~n d?i nhu qua trinh Wiener, b6 de Ito, chuy~n d9ng Brown ... - lrng dvng cac mo hinh Toan tai chinh d~ dinh gia chung khoan phai sinh. 3. Tinh moo va sang t~o: - T6ng k6t cac cong trinh nghien ctru cua cac nha toan hQC th6 gi&i ve toan t2ti chinh d€ gi&i thi~u vao Vi~t Nam. _ Vi~t Nam chua c6 thi truemg chimg khoan phai sinh (dv ki6n thang 12/2014) m&i hinh thanh, cho nen de tai gop ph&n nghien cuu d~ l1ng d\mg vao thi truemg chimg khoan phai sinh (TTCKPS) Vi~t Nam trong nam 2015. 4. K~t qua nghien crru: - H~ th6ng h6a ca sa ly lu~n va thvc ti€n acac nu&c tien ti~n tren th~ gi&i chtl y~u la Anh va My v~ TTCKPS . • 2 - Phan tich nhfrng khai ni~m nhu "ca lqi", "ca h9i ca l9i", "nha dfiu ca" dS gi6'i thi~u v6'i TTCKPS Vi~t Nam. - Phan tich chi ti€t cac mo hinh toan hQC phuc t;;tp v~ toan tai chinh d~ nguai dQC Vi~t Nam c6 thS d~ dang ti~p c~n. - Cac vi dv duqc minh hQa phu hqp v6'i di~u ki~n kinh doanh aTTCKPS Vi~t Nam. - Nhfrng uu, nhuqc di6m va canh bao v~ TTCKPS. 5. San ph~m: - Bao cao tbng k€t. - Bao cao t6m t~t. - Dang 5 bai bao tren t;;tp chi Phat tri6n kinh t~- Tmang DH KT TpHCM (3 bai) va Kinh t€ phat tri6n- DH Kinh t€ Qu6c dan (2 bai). 6. Hi~u qua, phll'ong thifc chuy~n giao k~t qua nghien cifu va kha nang thtg dl}.ng: - K€t qua se duqc vi~t thanh sach chuyen khao cho cac hQC vien cao hQC va nghien cuu sinh tham khao. • - Dia chi ung dvng: Hai san chung khoan Ha N9i va TpHCM su dvng lam tai li~u tham khao cho cac nha dfiu tu. Ca quan chi1 tri TpHCM ngay 20/5/2011 Chu nhi~m d~ tai TS Bui Phuc Trung 3 LCHNOIDAU 1. Tinh dip thi~t cua d~ tai. Thi trubng chtmg khoan (TTCK) Vi~t Narn duqc phat tri~n tren 10 nam va da bu&c qua thai ky sa khai, dang tlrng bu&c tm6ng thanh cling v&i S\:r phat tri~n kinh t~ cim dftt nu&c. TICK da bu&c dAu hinh thanh kenh huy d()ng v6n va phan b6 cac ngu6n v6n trung va dai h~n quan tn;mg cho nSn kinh t~ Vi~t Narn, thu hut duqc mot s6 luqng 16'n cac nha dau tu trong va ngoai nu&c. Tuy nhien, trong giai do~n 2008-2010 ctmg v&i nhung dien bi~n phtrc t~p cua TTCK th~ gi&i, TTCK Vi~t Nam cling bi tac dong rftt Ian va phai d6i m~t v&i nguy ca suy giam kha m~nh, th~ hi~n qua sv mftt di~m cua chi s6 VNindex gAn 80%. Ngay 12/3/2007, VNindex d~t 1170,67 di6m, ngay 24/2/2009, VNindex chi con 235,5 di~m (ngu6n Sa giao dich chung khoan tpHCM). Tinh hinh d6 da t~o ra mot lan s6ng hoang mang va mftt ni~m tin vao thi truo·ng Clla cac nha dAu tu. HQ da ganh chiu nhung t6n thftt khtmg khi~p do bftt 6n cua thi tmbng gay nen, cac gia tri CUa danh m\}C dau tu chll'ng khoan b&c hai rftt nhanh. Chinh vi v~y, h9 dang rftt cfin d~n nhung cong C\1 c6 th~ giup hQ quan ly dtrQ'C rtii fO va bao toan dUQ'C gia tri cac danh m\}C dau tU cua minh. Khi k~t hqp v6'i giao dich ch(mg khoim phai sinh (CKPS), nha dAu tu c6 th6 c6 duqc nhung muc lqi nhu~n khac nhau, diSu nay c6 y nghia la nha dau tu c6 th~ ch6t mot muc lqi nhu~n ky VQng trUOC nhfrng bi~n dong tren thi tmbng ch(mg khoan g6c (nguai ta gQi la tai sfm ca sa). Do d6, CKPS duqc danh gia la mot trong nhtrng gH'ti phap kha htru hi~u d6 thvc hi~n m\lC W~u tren. V &i nhung san phAm hi~n nay a TTCK Vi~t Nam, nha dflu tu chi c6 Iva chQn duy nhftt la vao thi trubng va chftp nh~n rlli ro ho?c ra khoi thi truang va khong quan tam d~n rui ro. Cong C\1 quan ly rui ro duy nhftt cua nha dau tu la mua ban th~t nhanh theo di€n bi~n cua thi truang gQi la ki€u dau tu "lum song". Ki~u giao dich nay chu y~u la dau tu ngiin h?n khong khuy~n khich dAu tu dai h~n. Trai l~i, TTCK doi hoi cac nha dau tu phai dau tu dai h~n m&i c6 th€ phat tri€n bSn vfrng. D6i v&i CKPS, nha dau tu c6 th~ tach rui ro 4 trong danh nwc cht'rng khoan ca sa cua minh va quan ly n6 thong qua cac giao dich tren thi trucmg phai sinh, nhu v~y se it ri1i ro hon trong chi~n luge d~u tu dai h9-n ci1a minh. TBng quan k~t qua nghien cu:u tren th~ gi6'i. 2. D§ tai xay d\ffig h~ thf>ng ly lu~n va phuong phap nghien cliu 1110 hinh dinh gia CKPS thich hqp cho thi trnemg CKPS aVi~t Na111 dv ki~n se thanh l~p cu6i na111 2014 va di vao ho9-t d9ng na111 2015, chling toi da tim hi~u 111Qt 16p m6 hinh Clla cac nha toan hQC tren th~ gi6i v6i CO sa ly thuy~t vfrng ch~c, tieu bi~u la cac tac gia sau day: John Hull, Black-Scholes, Cox, J.C&M.Rubinstein, Zi111a, Petr and Robert Brown, Merton, R.C, Neftci, S ... Ben c9-nh d6, chling toi da tim hi~u cac 1116 hinh dinh gia CKPS da duqc t'mg dvng thanh c6ng 6· Tnmg Qu6c, Thai Lan. 3. Mt;tc tieu va nhi~m V\} nghien CtfU cua d~ tai. DS tai nghien c(ru cac v~n d€ ly lu~n cling nhu thvc hanh cua cac tac gia a tren, tu d6 dS xu~t 1116 hinh dinh gia thich hqp cho thi tru"i 7. K~t du cua a~ tai. D~ tai duqc chia thanh 3 chu0'11g. ChuO'ng 1. Gi&i thi~u cac khai ni~m CO' bt thai ky chuy€n nhugng. Thong thuang, nhctng hgp d6ng v6i IDQt vai thang chuy€n nlmgng khac nhau thi dUQ'C giao dich t;;ti m9t thai di€m b&t ky. Cac sa giao dich xac dinh gia tri tai san dugc chuy€n nhugng cho m9t hQ'P d6ng va each niem y€t gia giao sau. Trong truo·ng hgp cua m9t lo;;ti hang hoa, thi sa giao dich cling xac dinh ch&t luQ·ng xac phfim va dia di€m chuy€n nhugng. Vi dv, xet m9t hQ'P d6ng giao sau tren ltta mi hi~n dugc giao dich tren San giao dich Chicago. Quy m6 etta hQ'P ct6ng la 5.000 gi;;t lua. Cac hQ'P d6ng chuy€n nhugng trong 5 thang (thang 3, 5, 7, 9 va 12) c6 hi~u h,rc len d€n 18 thang trong tuong lai. So· giao dich xac dinh cac lo<;ti lua mi c6 th€ dugc chuy€n nhugng va nhfrng nai nao c6 th€ tht,rc hi~n vi~c chuy€n nhugng d6. Cac mtrc gia giao sau dugc bao cao m9t each d~u d~n trong bao cao tai chinh. Gia suring vao ngay 1/9, gia giao sau cua vang vao thang 12 dugc niem y€t la 300 USD. Bay la muc gia chua tinh hoah6ng, t;;ti muc gia nay nha giao dich c6 th€ d6ng y mua ho~c ban vang d€ thvc hi~n vi~c chuy€n nhugng vao thang 12. N6 dugc xac dinh tren san giao dich trong c"Lmg m9t each v6i nhtmg m(rc gia khac (c6 nghia la b6'i quy lu~t cung va d.u). N€u c6 nhi~u nha giao dich mu6n mua ho·n ban, thi gia se tang; n€u ngugc l<;ti thi gia se giam. Chi ti€t han v~ cac v~n d~ nhu la yeu c~u ky quy, thu We thanh toan hang ngay, thu tvc chuy€n nhugng, muc chenh l~ch mua-ban, vai tro cua trung tam thanh toan bit tr"Lr dugc gi6i thi~u trong ph~n sau. 1.5. cAc QUYEN CHQN. 16 sa giao dich va thi truemg phi t~p trung. C6 hai lol;li quy€n chQn ca ban. Quy&n ch9n mua (a call option) cho phep nguOi sa hfru n6 quy€n mua tai san ca sa vao m()t ngay xac dinh nao d6 v6·i m()t muc gia xac dinh nao d6. Quyin ch9n bim (a put option) cho phep ngu<'Yi sa htlu n6 quybn ban tai san ca sa vao m()t ngay xac dinh nao d6 v&i m()t muc gia xac dinh nao d6. Gia trong Cac quy~n ch9n duqc giao dich tren ca ;; hQp ct6ng nay thi ctuqc bi6t du&i dl;lng gia thy:c hi¢n, ky hl;ln trong hqp ct6ng thi ctuqc gQi la kj; aao hc;m. Cac quyJn ch9n kidu My (American options) c6 th~ ctuqc tht,tc hi~n tl;li b~t cu thai di~m nao tm&c ngay dao h~. Cac quy&n Ch9n kidu Chau Au (European options) chi c6 th~ duqc tht,tc hi~n vao ngay dao hl;ln c1.\a n6. quy€n chQn duqc giao dich tren cac Hh h6t cac sa giao dich d€u theo ki~u My. Trong thi tru<'Yng giao dich qua san ct'la cac quy€n chQn theo v6n c6 dong, thi m()t hqp ct6ng thuang la m()t tho a thu~n d~ mua ho~c ban 100 c6 phi6u. Nhin chung, cac quy€n ch9n ki~u Chau Au d6 phan tich han cac quy€n chQn ki€:u quy~n ch9n ki~u My, va m()t vai thu()c tinh cua My thubng xuyen duqc suy ra ru thu()c tinh cua quy€n chQn tuang ung ki€:u Chau Au. C~n nh~n ml;lnh r~ng m()t quy€n ch<;>n cho phep ngum m()t vi~c gi d6. Ngu<'Yi sa huu n6 quy~n duqc lam sa huu quy€n ch<;>n khong nh~t thi6t phai thvc hi~n quy€n nay. Day la di€:m phan bi~t gifra quy@n ch<;>n v&i hqp ct6ng ky h~n va hqp d6ng giao sau, khi rna ngm'Yi sa hfru hqp d6ng bu9c phai mua ho~c ban tai san ca sa. Ch(l y r~g khong t6n chi phi khi ky k6t m()t hqp d6ng ky hl;ln ho~c h<;>p d6ng giao sau, nhung ll;li m~t chi phi ct€: gianh duqc m()t quy€n ch<;>n . • 17 Cac quydn ch9n mua Lqi nhu?n (USD) 30 20 10 Gia chting khoan 0 -5 40 Hlnh 1.2 Lqi nhu?n thu duqc tU: vi~c mua m()t quy8n ch9n mua ki€u Chau Au tren m9t c6 phi6u etta Microsoft. Xem xet tnremg hqp m<)t nha dAu tu mua m<)t quy6n ch9n mua theo ki~u Chau Au v6'i gia thl,rc hi~n la 60 USD d~ mua 100 c6 phi~u cua Microsoft. Gia sir r~ng gh1 chung khoan hi~n t~i la 58 USD, ky dao h~n cua quy6n ch9n la trong 4 thang, va gia • quy6n ch9n d6 mua m<)t c6 phi~u la 5 USD. V6n dAu tu ban dAu la 500 USD. Bcri vi quy6n chQn nay theo ki~u Chau Au, nen nha dAu tu chi c6 th€ thl,TC hi~n vao ky dao lwn. N~u gia chtmg khoan d~n ky h~ nay it hon 60 USD, thi ro rang nha dAu tu se khong thl,rc hi~n quy€n ch9n (khong c6 ly do gi d~ mua v6'i gia la 60 USD trong khi gia c6 phi~u tren thi trucmg l~i it hon 60 USD). Trong nhtmg truemg hqp nay, nha dAu tu se m~t di t~t ca v6n dAu tu ban dAu la 500 USD. N~u gia chling khoan vao ky dao lwn 16'n hon 60 USD, thi quy6n ch9n se duqc thvc hi~n. Vi dv, gia sir rkg gia chtmg khoan la 75 USD. B~ng each thl,rc hi~n quy€n ch9n, nha dAu tu c6 th€ mua 100 c6 phi~u v6'i gia la 60 USD tren m<)t c6 phi~u. N~u cac c6 phi~u duqc ban ngay · l~p tuc, thi nha d~u tu ki~m duqc m9t khoan loi la 15 USD/c6 phi~u ho~c la 1.500 USD, b6 qua chi phi giao dich. Khi tinh ca chi phi ban dAu cua quy€n ch9n, thi lQ"i nhu~n thuk cua nha dAu tu la 1000 USD. Hinh 1.2 chota th~y lai va 16 thu~n cim nha dfiu tu tren m9t quy€n ch9n d€ mua m9t c6 phi~u trong vi dl,l a tren bi~n thien theo gia chling khoan luc dao h~n. 18 (Chtmg ta bo qua gia tri thai gian cua d6ng ti~n khi tinh toan 1qi nhu~n). Th~t quan tr<.mg khi nh~n ra r~ng thinh thoang cac nha dftu tu tht,rc hi~n m9t quy~n chQn va 1t;ti tt;to ra m9t ld1oan 16 chung. Gia sl:r r&ng gia chling khoan cl:1a Microsoft vao ky dao ht;tn cl:m quy~n chQn 1a 62 USD. Nha d§.u tu se tht,rc hi~n quy€n chQn d~ ki6m lai la lOOx (62USD- 60USD) = 200USD, va nh~ m9t lrnoan 16 chung la 300 USD sau lrni chi phi ban d§.u Clla quy~n chQn duqc tinh vao. N6 lam nay sinh tranh lu~ r&ng nha d:iu tu kh6ng nen th\fC hi~n quy~n chQn trong nhung truang hqp nay. Tuy nhien, vi~c khong thvc hi~n quy~n chQn se d~n d~n m9t lrnoan 16 chung la 500 USD, 16n hon ca khoan 16 la 300 USD xay ra lrni nha d§.u tu thvc hi~n quy€n chQn Clla minh. Thong thuong, cac quy€n chQn mua lu6n lu6n duqc thvc hi~n vao ky dao ht;111 n~u nhu gia chtrng khoan h1c nay 16n bon gia thvc hi~n. Cac quyJn ch9n ban Lgi nhu~ (USD) 3020 10 Gia ch1mg khoan 0 -7 70 110 120 H1nh 1.3 Lgi nhu~n thu dtrQ·c ttr vi~c mua m()t quy€n chQn ban kieu Chau Au tren m()t c6 phi6u ci1a IBM. Nguqc v6i nguai mua m9t quy~n chQn mua hy vQng gia chung khoan se tang, thi nguai mua m9t quy~n chQn ban 1t;ti hy vQng gia chling khoan se giam. Xet m9t nha d:iu tu mua m9t quy€n chQn ban ki~u Chau Au d~ ban 100 c6 phi8u IBM v6i gia thvc hi~n Ia 90 USD. Gia su r~ng gia chling khoan hi~n t~i la 85 USD, ky dao ht;111 cl:1a hqp d6ng la trong 3 thang, va gia cua quy~n chQn d~ ban m9t c6 phi~u la 7 USD. V6n dftu tu ban d:iu la 700 USD. B6i vi quy~n chQn nay theo ki~u Chau Au, 19