Tài liệu Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại văn phòng hỗ trợ nạn nhân – trung tâm csaga

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- NGUYỄN THỊ PHƢỢNG LIÊN VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG THAM VẤN CHO PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH TẠI VĂN PHÒNG HỖ TRỢ NẠN NHÂN – TRUNG TÂM CSAGA LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Mã số: 60 90 01 01 Hà Nội - 2016 1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................................................ 5 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................................... 5 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................................................... 7 3. Ý nghĩa của nghiên cứu .............................................................................................................. 12 3.1. Ý nghĩa lý luận ..................................................................................................................... 12 3.2. Ý nghĩa thực tiễn .................................................................................................................. 12 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 12 4.1. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................................... 12 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................................... 13 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu ........................................................................................... 13 5.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................................... 13 5.2. Khách thể nghiên cứu .......................................................................................................... 13 6. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................................................... 14 6.1. Nội dung ............................................................................................................................... 14 6.2. Thời gian nghiên cứu........................................................................................................... 14 6.3. Không gian nghiên cứu (địa điểm)...................................................................................... 14 7. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................................................... 14 8. Giả thuyết nghiên cứu................................................................................................................. 15 9. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................................................ 15 9.1. Phương pháp thu thập và nghiên cứu tài liệu .................................................................... 15 9.2. Phương pháp phỏng vấn sâu ............................................................................................... 16 9.3. Phương pháp quan sát ......................................................................................................... 16 10. Kết cấu của luận văn ............................................................................................................... 16 NỘI DUNG .......................................................................................................................................... 17 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG THAM VẤN VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH .......................... 17 1.1. Các khái niệm công cụ ............................................................................................................ 17 1.1.1. Khái niệm gia đình ............................................................................................................... 17 1.1.2. Khái niệm bạo lực gia đình và các khái niệm liên quan .................................................... 18 1.1.2.1. Khái niệm bạo lực/ bạo lực gia đình ......................................................................... 18 1.1.2.2. Bạo lực với phụ nữ. ................................................................................................... 20 1.1.3. Bình đẳng giới ...................................................................................................................... 21 1.1.4. Khái niệm vai trò .................................................................................................................. 22 1.1.5. Tham vấn .............................................................................................................................. 23 2 1.1.5.1. Định nghĩa................................................................................................................. 23 1.1.5.2. Phân loại tham vấn ................................................................................................... 25 1.1.5.3. Quy trình tham vấn.................................................................................................... 27 1.1.6. Một số lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu...................................................................... 29 1.2. 1.1.6.1. Thuyết Nhu cầu ......................................................................................................... 29 1.1.6.2. Lý thuyết lấy thân chủ làm trọng tâm Carl Rogers ................................................... 32 1.1.6.3. Thuyết Hệ Thống ....................................................................................................... 34 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................................................. 35 1.2.1. Tổng quan về Trung tâm CSAGA ....................................................................................... 35 1.2.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy của trung tâm CSAGA .................................................................. 37 1.3. 1.2.2.1. Cơ cấu đối tượng trợ giúp ......................................................................................... 37 1.2.2.2. Cơ cấu tổ chức nhân sự, quản lý ............................................................................... 38 Một số văn bản pháp lý về phòng chống bạo lực gia đình ................................................... 39 1.3.1. Một số văn bản pháp lý quốc tế về phòng chống bạo lực gia đình .................................... 39 1.3.2. Khung pháp lý về phòng chống bạo lực gia đình ở Việt Nam............................................ 39 1.3.2.1. Luật pháp .................................................................................................................. 39 1.3.2.2. Chính sách và chiến lược .......................................................................................... 40 Tiểu kết chương 1: ........................................................................................................................ 42 CHƢƠNG 2. NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI VÀ HOẠT ĐỘNG THAM VẤN CHO PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH TẠI VĂN PHÒNG HỖ TRỢ NẠN NHÂN BẠO LỰC GIỚI TRUNG TÂM CSAGA ....................................................................................................................... 43 2.1. Thực trạng hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình của nhân viên công tác xã hội tại Văn phòng Hỗ trợ Nạn nhân - Trung tâm CSAGA ........................................................ 43 2.1.1. Quy trình tham vấn .............................................................................................................. 43 2.1.1.1. Giai đoạn 1: Tạo lập mối quan hệ và lòng tin .......................................................... 45 2.1.1.2. Giai đoạn 2: Xác định vấn đề, giúp thân chủ phát hiện vấn đề họ đang tồn tại ....... 48 2.1.1.3. Giai đoạn 3: Lựa chọn giải pháp .............................................................................. 50 2.1.1.4. Giai đoạn 4: Triển khai giải quyết vấn đề ................................................................ 52 2.1.1.5. Giai đoạn 5: Kết thúc ................................................................................................ 53 2.1.1.6. Giai đoạn 6: Theo dõi ............................................................................................... 54 2.1.2. Hình thức tham vấn với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân Trung tâm CSAGA ........................................................................................................................... 55 2.1.3. Nội dung tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại văn phòng hỗ trợ nạn nhân trung tâm CSAGA ............................................................................................................................ 59 2.1.3.1. Tham vấn về tâm lý xã hội......................................................................................... 61 2.1.3.2. Tham vấn về mặt pháp lý .......................................................................................... 63 3 2.1.3.3. Tham vấn về sức khỏe ............................................................................................... 64 2.1.3.4. Tham vấn về các kỹ năng sống .................................................................................. 66 2.2. Nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng Hỗ trợ nạn nhân - Trung tâm CSAGA.......................................................................... 68 2.2.1. Vai trò tư vấn ........................................................................................................................ 70 2.2.2. Vai trò tham vấn ................................................................................................................... 71 2.2.3. Vai trò vận động/ kết nối nguồn lực .................................................................................... 76 2.2.4. Vai trò người giáo dục ......................................................................................................... 80 2.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện các vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân tại Trung tâm CSAGA ........................................................................................................................... 83 2.2.5.1. Các yếu tố từ nhân viên công tác xã hội làm công tác tham vấn .............................. 84 2.2.5.2. Các yếu tố khách quan .............................................................................................. 86 2.2.5.3. Sự hợp tác của người phụ nữ bị bạo lực gia đính ..................................................... 87 Tiểu kết chương 2: ........................................................................................................................ 90 KẾT LUẬN - KHUYẾN NGHỊ ......................................................................................................... 91 3.1. Kết luận .................................................................................................................................... 91 3.2. Khuyến nghị............................................................................................................................. 92 3.2.1. Về Trung Tâm CSAGA ........................................................................................................ 92 3.2.2. Về bản thân nhân viên công tác xã hội ............................................................................... 93 PHỤ LỤC ............................................................................................................................................. 95 I. PHỎNG VẤN SÂU DÀNH CHO THAM VẤN VIÊN ................................................................. 95 II. PHỎNG VẤN SÂU DÀNH CHO PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH..................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................................. 99 I. II. Tài liệu tiếng Việt ........................................................................................................................ 99 Tài liệu tiếng Anh .................................................................................................................. 101 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Gia đình là tổ ấm, là nơi thoả mãn những nhu cầu tình cảm và vật chất của các thành viên, bảo vệ họ trước những căng thẳng của cuộc sống, là nơi chúng ta yêu thương và được yêu đương. Thế nhưng có phải gia đình nào cũng là thiên đường không khi mà bạo lực gia đình đang là vấn đề mang tính chất toàn cầu, nó xảy ra ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Theo số liệu điều tra của Liên đoàn Phụ nữ toàn quốc bạo lực gia đình đang đe doạ cuộc sống của 30% trong tổng số 270 triệu gia đình sống trên lục địa (Theo tạp chí Khoa học về phụ nữ,). Cùng với số liệu trong Báo cáo điều tra về gia đìnhViệt Nam do Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch phối hợp với Tổng cục Thống kê, Viện Gia đình và Giới cho biết rằngcó khoảng 37% cặp vợ chồng trong độ tuổi từ 18 đến 60 được hỏi cho rằng vợ chồng họ đã từng có mâu thuẫn và cứ 1000 vụ mâu thuẫn thì có 101 vụ xảy ra bạo lực, nạn nhân là phụ nữ chiếm hơn 90 %. Quả thực, đó là một con số không nhỏ. Ở Việt Nam bạo lực gia đình chống lại phụ nữ không phải là một chủ đề mới, trong những năm gần đây, BLGĐ đã được đề cập trên phương tiện thông tin đại chúng và đã có nhiều báo cáo nghiên cứu về bạo lực gia đình được thực hiện và đã có các mô hình phòng chống bạo lực gia đình đối với phụ nữ được áp dụng tại các địa phương. Sự mất bình đẳng giữa đàn ông và phụ nữ đã có từ lâu trong lịch sử và văn hóa của nhiều quốc gia theo chế độ phụ hệ trong đó có Việt Nam đã làm nên những thái độ và niềm tin chắc chắn của xã hội về vị trí, vai trò và trách nhiệm hơn hẳn một bậc của người đàn ông so với người phụ nữ. Bạo lực không còn là việc nội bộ tự giải quyết trong mỗi gia đình, mà đã trở thành một tệ nạn cần có sự quan tâm của toàn xã hội. Năm 2007, Chính phủ Việt Nam ban hành luật phòng, chống bạo lực gia đình. Theo Luật phòng, chống 5 bạo lực gia đình là hành vi bị nghiêm cấm cần được loại trừ, nhất là đây không còn là vấn đề riêng tư của mỗi gia đình. Bên cạnh đó, Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên ký Công ước về xoá bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử đối với phụ nữ của Liên Hiệp Quốc (CEDAW) và chương trình hành động Bắc Kinh. Điều này cho thấy được sự quân tâm của Nhà nước và Chính Phủ trong việc xoá bỏ nạn bạo lực chống lại phụ nữ. Mặc dù đã có những cảnh báo của nhiều nghiên cứu về ảnh hưởng trước mắt cũng như lâu dài của bạo lực đối với đời sống tinh thần và thể xác của người phụ nữ nhưng cho đến thời gian rất gần đây ở Việt Nam, những nghiên cứu về bạo lực phụ nữ vẫn còn ở mức hạn chế về quy mô và tính nghiêm túc, hoặc ít ra cũng không ở mức độ phổ biến. Các kiến nghị hiếm hoi của những nghiên cứu về bạo lực đối với phụ nữ cũng vẫn còn chưa được các nhà chính sách xã hội sử dụng hoặc sử dụng rất ít ỏi. Đặc biệt là chưa có nhiều nghiên cứu về bạo lực gia đình chống lại phụ nữ dưới góc nhìn công tác xã hội. Trước những tác động của BLGĐ, NVCTXH có vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ xã hội, tư vấn pháp luật, trị liệu tâm lý, tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho mỗi người dân. Cụ thể, NVCTXH sẽ cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần thông qua các đối tác cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe chuyên nghiệp. Kết nối những cơ sở y tế miễn phí để các nạn nhân bị bạo lực được khám và điều trị bệnh, tiếp cận các trung tâm giám định y tế để giám định về tỷ lệ thương tật, tiếp cận các văn phòng trợ giúp pháp lý, luật sư và cơ quan tư pháp, lập kế hoạch trợ giúp cho nạn nhân và điều phối các dịch vụ hỗ trợ dựa trên nguyên tắc ưu tiên và đáp ứng nhu cầu của nạn nhân nhằm đảm bảo quyền lợi. Những trường hợp có vấn đề về tâm lý quá lớn, nhân viên CTXH không đủ khả năng giải quyết, họ sẽ hỗ trợ các nạn nhân được kết nối đến các cơ quan và tổ chức có khả năng, đủ thẩm quyền. Song song với các hoạt động hỗ trợ, nhân viên CTXH cũng sẽ 6 góp phần trang bị các kỹ năng tìm kiếm thông tin việc làm, tiếp cận với nhà tuyển dụng, phối hợp với các cơ quan đơn vị giới thiệu việc làm, tổ chức nhân đạo từ thiện để tạo việc làm cho nạn nhân. Trong rất nhiều những vai trò của NVCTXH trong trợ giúp phụ nữ bị BLGĐ nêu trên, như vai trò là người kết nối, vai trò là người giáo dục, vai trò tham vấn, vai trò tư vấn thì vai trò tham vấn là một vai trò hữu hiệu trợ giúp những phụ nữ bị bạo lực gia đình tự tin vượt qua những khó khăn, đặc biệt là những khó khăn về tâm lý. Ở trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng khoa học về Giới – Gia đình – Phụ Nữ và Vị thành niên (gọi tắt là CSAGA), phòng Hỗ trợ Nạn nhân luôn dành một quỹ thời gian tương đối lớn cho hoạt động tham vấn cho nạn nhân bạo lực gia đình. Do vậy, công việc tham vấn được xem là công việc chính trong hoạt động hỗ trợ nạn nhân bạo lực giới của CSAGA và vai trò tham vấn của NVCTXH trong trợ giúp PN bị BLGĐ càng được quan tâm, chú trọng. Từ những lý do được phân tích ở trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân - Trung Tâm CSAGA” để làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 2.1. Các nghiên cứu về bạo lực gia đình Bạo lực gia đình là một hiện tượng xuất hiện trong suốt chiều dài lịch sử của thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Trong thế giới đương đại bạo lực gia đình, mà đối tượng chính của nó là phụ nữ và trẻ em, vẫn tồn tại và đang có xu hướng gia tăng. Các nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy rằng BLGĐ là một hiện tượng mang tính toàn cầu: “Phần lớn bạo lực chống lại phụ nữ xảy ra trong gia đình” [39] 7 Bà Radhika Coomaraswamy, cựu Báo cáo viên đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền LHQ về nạn bạo hành phụ nữ, nói rằng đối với đại đa số phụ nữ, vấn đề này là “điều cấm kỵ, phải che giấu, và là một thực trạng đáng xấu hổ”. Theo thống kê của một tổ chức ở Hà Lan nghiên cứu về nạn nhân cho biết, có đến 23% phụ nữ ở một nước Nam Mỹ, tức là cứ trong 4 người thì gần như có 1 người, bị bạo hành trong gia đình. Cuốn sách: “Violence, Silence and Anger - Women’s Writing as Transgression” do Deirdre Lashgari chủ biên tạo cơ sở cho các nhà nữ quyền trình bày các tư tưởng về sự im lặng, tức giận và nhu cầu nói lên tiếng nói chống lại bạo lực. [32] Năm 2004, các tác giả Margaret Brome Janet Saul Karen Lang Rebeca Lee-Pethel Neil Rainford Jocelyn Wheaton đã đề cập đến các vấn đề như làm thế nào để “phòng ngừa” bạo lực tình dục, trong tài liệu CDC, Sexual violence prevention: beginning the dialogue, các tác giả đã xây dựng các khái niệm, phương pháp hành động dựa trên cơ sở y tế công cộng nhằm phòng ngừa và bảo vệ các nạn nhân bạo lực tình dục. Từ “Thảo luận ban đầu này của y tế công cộng’ đã đặt nền tảng cho các cuộc đối thoại trong tương lai về cách chương trình phòng chống bạo lực tình dục cá nhân và tập thể từ đó xác định chiến lược và các cơ hội để tối đa hóa hiệu quả của các chương trình can thiệp. [40, Tr 20] Năm 2008, tác giả Trần Đình Tuấn có bản dịch: “Code of Ethic of the National Association of Social Worker” viết tắt là NASW, các quy điều đạo đức sẽ là sự cụ thể hóa các giá trị, mục tiêu và nguyên tắc của nghề công tác xã hội, các chế định đạo đức của công tác xã hội bao gồm một hệ thống các giá trị, nguyên tắc và một tập hợp các chuẩn mực hành vi. [42] Những nghiên cứu về bạo lực đối với phụ nữ trong gia đình ở Việt Nam được bắt đầu từ những 1990, và ngày càng nhiều và phong phú hơn, thu hút được sự quan tâm của xã hội. Các góc cạnh của vấn đề được tìm tòi, phát hiện 8 và công bố trên nhiều ấn phẩm thuộc chuyên ngành và những lĩnh vực khác nhau. Ở Việt Nam tác giả Lê Thị Quý đã in bài viết đầu tiên về “Bạo lực gia đình ở Việt Nam” trên tạp chí khoa học Phụ nữ. Đây là bài viết đầu tiên về BLGĐ, cung cấp những thông tin và cái nhìn toàn cảnh về BLGĐ ở Việt Nam. [9] Năm 1996, trong tác phẩm “Nỗi đau thời đại” tác giả Lê Thị Quý đã đi sâu phân tích về vấn đề BLGĐ dưới hai dạng “ Bạo lực không nhìn thấy được” và “Bạo lực nhìn thấy được”. Từ đó giúp cho người đọc có thể dễ dàng nắm bắt được những biểu hiện và xu hướng biến đổi trong đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội và gia đình có liên quan đến người phụ nữ. [10] Nghiên cứu của UNFPA phối hợp với CSAGA cũng chỉ ra khoảng cách giữa luật pháp và thực tiễn triển khai trong đó có giải pháp can thiệp về hình thành các cơ sở tham vấn cũng như cải thiện chất lượng tham vấn, hòa giải tại địa phương. [26] Theo kết quả nghiên cứu "Ước tính thiệt hại kinh tế do bạo lực gia đình gây ra với phụ nữ tại Việt Nam" thì tổng thiệt hại về năng suất lao động chiếm tới 1,78% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) năm 2012 của Việt Nam. Bạo lực là nguyên nhân dẫn tới kìm hãm tăng trưởng kinh tế và gia tăng đói nghèo ở các quốc gia. Rõ ràng là bạo lực gia đình đã gây nên những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất và tinh thần của người phụ nữ. Ở Việt Nam, cứ bốn phụ nữ từng bị chồng bạo hành thể chất hoặc tình dục thì có một người cho biết họ phải chịu đựng những vết thương trên cơ thể và hơn một nửa trong số này cho biết họ đã bị thương tích nhiều lần. So với những phụ nữ chưa từng bị bạo hành thì những người đã từng bị chồng bạo hành có nhiều khả năng bị bệnh tật và sức khỏe kém hơn gần hai lần và khả năng nghĩ đến việc tự tử nhiều hơn gấp ba lần. [30] 9 2.2. Nghiên cứu liên quan đến tham vấn và tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình ở trong nước Do những hạn chế về chủ quan và khách quan, nên việc tìm kiếm các nguồn tư liệu, tài liệu liên quan đến vấn đề tham vấn cho phụ nữ bị BLGĐ ở Việt Nam không nhiều vì vậy trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu gặp phải một số khó khăn. Dưới đây chúng tôi xin nêu ra một số nghiên cứu liên quan đến vấn đề Tham vấn cho phụ nữ bị BLGĐ. Trước năm 1945 ở một số bệnh viện như bệnh viện Bạch Mai đã có mặt của một số cán bộ xã hội và họ đã sử dụng kỹ năng tham vấn vào quá trình trợ giúp cho bệnh nhân chữa trị tại bệnh viện. Ở Miền nam trước những năm 1975 đã có những khóa đào tạo tham vấn được đề cập trong các khóa đào tạo cán sự xã hội do thạc sỹ Nguyễn Thị Oanh, TS Trần Thị Giồng tiến hành và sau đó là mô hình tham vấn học đường cũng được đề cập và phát triển ở miền nam vào những năm 90 của thế kỷ XX. Nghiên cứu của UNPA và Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch năm 2010 để đưa ra hướng dẫn thực hiện luật phòng chống bạo lực gia đình cũng đề cập đến những dịch vụ cần phát triển cả về quy mô lẫn chất lượng, trong đó có nhà tạm lánh, địa chỉ tin cậy cũng như tham vấn hôn nhân gia đình, bao gồm cả tham vấn cá nhân, tham vấn nhóm đối với các đối tượng liên quan như phụ nữ bị bạo lực gia đình, người gây ra bạo lực gia đình và trách nhiệm tham vấn, tư vấn với cộng đồng. [28] Nghiên cứu của Lê Thị Quý năm (2007) về bạo lực gia đình cũng cho thấy hiện nay bạo lực gia đình đối với phụ nữ xảy ra nhiều hình thức khác nhau đối với phụ nữ, việc xây dựng các mô hình, câu lạc bộ tại địa phương cũng có tác động phần nào, tuy nhiên tác giả cũng chỉ ra thực trạng tư vấn, hòa giải vấn đề bạo lực gia đình còn có những bất cập. [11] 10 Nghiên cứu các giải pháp hạn chế bạo lực gia đình với phụ nữ và trẻ em của Bùi Thị Xuân Mai đã chỉ ra sự thiếu hụt các dịch vụ trợ giúp phụ nữ bị bạo lực gia đình trong đó đặc biệt là dịch vụ tham vấn. [2] Bên cạnh những nghiên cứu điề u tra , đã có môṭ số cuốn giáo trình của tác giả Bùi Th ị Xuân Mai đã chỉ ra tham vấ n là môt nghề ứng d ụng và có ̣ tính chuyên môn cao. [1] Nghiên cứu của tác giả Trần Thị Minh Đức thường tập trung vào các khía cạnh như nhu cầu tham vấn và những sai phạm về đạo đức khi tham vấn và sự cần thiết phải có giám sát tham vấn ở một số cơ sở hoạt động nghề tham vấn. Trong cuốn giáo trình “Tham vấn tâm lý” tác giả đã đề cập khá sâu về khái niệm tham vấn, lịch sử hình thành và phát triển nghề tham vấn , các lý thuyết tiế p c ận trong tham vấ n đồ ng thời đề c ập tới các quy tắc đ ạo đức, kỹ năng quy trình tham vấ n tâm lý , đặc biệt đưa ra các bài tập luyện thực hành tham vấ n tâ m lý . Đây thưc ̣ sự là cuốn sách quý báu cho những sinh viên và người làm việc trong lĩnh vực tham vấ n [23]. Hoạt động tham vấn cho các chị em phụ nữ bị BLGĐ thường xuyên được tiến hành bởi các chi hội phụ nữ, các thành viên tổ hòa giải của cụm dân cư hoặc tổ dân phố. Tuy nhiên đang tồn tại một thực trạng đó là các cán bộ hội phụ nữ, các cán bộ hòa giải cơ sở làm công tác Tham vấn cho các chị em phụ nữ bị BLGĐ chưa mang lại hiệu quả cao. Đa số họ mới chỉ dừng lại ở việc đưa ra những lời khuyên cho cho thân chủ chứ chưa thực sự Tham vấn cho chị em hội viên phụ nữ của mình bị BLGĐ hoặc mới chỉ bằng kinh nghiệm và niềm say mê nghề nghiệp chứ chưa được qua đào tạo một cách bài bản và chuyên nghiệp. Chính vì lý do đó nên cũng chưa thực sự mang lại hiệu quả cao trong việc hỗ trợ cho các nạn nhân là phụ nữ bị BLGĐ. Từ tổng quan nghiên cứu có thể nhận thấy rằng hiện nay đã có nhiều nghiên cứu về phụ nữ bị BLGĐ tuy nhiên vẫn chưa có nghiên cứu nào về vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị 11 BLGĐ. Do vậy, luận văn “Vai trò của nhân viên Công tác xã hội trong hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân - Trung Tâm CSAGA” là đề tài mới và không trùng tên với các đề tài đã công bố. 3. Ý nghĩa của nghiên cứu 3.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu làm sáng tỏ hệ thống lý thuyết CTXH như: thuyết hành vi, thuyết nhu cầu, thuyết hệ thống, thuyết thân chủ trọng tâm, lý thuyết vai trò, các khái niệm về BLGĐ, BL giới, định kiến giới… Trên cơ sở đó kết quả nghiên cứu làm sáng tỏ tính đúng đắn trong việc vận dụng các phương pháp, kỹ năng CTXH trong hoạt động tham vấn cho PN bị BLGĐ. Kết quả nghiên cứu hệ thống hóa cơ sở lý luận về BLGĐ, tham vấn cho PN bị BLGĐ 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu có tính thực tiễn cao, giúp cho NVCTXH hệ thống lại cơ sở lý luận khi tham vấn cho PN bị BLGĐ. Giúp NVCTXH có điều kiện ứng dụng các kiến thức kỹ năng và nâng cao trình độ nghề nghiệp khi tham vấn cho PN bị BLGĐ. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần bổ sung nguồn học liệu, làm tài liệu tham khảo cho sinh viên nghành công tác xã hội về những vấn đề liên quan đến bạo lực gia đình nói chung và bạo lực chống lại phụ nữ trong hôn nhân nói riêng. Là tài liệu tham khảo cho các trung tâm đang làm việc với phụ nữ bị bạo hành gia đình 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Thông qua thực trạng hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình ở VPHTNN -Trung tâm CSAGA và những kết quả đạt được từ hoạt động tham vấn để tìm hiểu “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân – 12 Trung Tâm CSAGA”. Trên cơ sở đó, đưa ra những khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình nói chung và phụ nữ bị bạo lực gia đình là khách hàng của CSAGA và nhân rộng mô hình tham vấn của Trung tâm ra địa bàn khác. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hoá những lý thuyết, xác định trình bày được các khái niệm công cụ như bạo lực, bạo lực gia đình, tham vấn trong CTXH, vai trò của NVXH, nhu cầu, đặc điểm tâm sinh lý và đặc điểm hành vi của phụ nữ bị bạo lực gia đình, các lý thuyết nền tảng ảnh hưởng đến quá trình tham vấn của NVXH đối với phụ nữ bị bạo hành gia đình. Thông qua điều tra bảng hỏi, phỏng vấn sâu để làm rõ thực trạng hoạt động tham vấn của NVCTX với phụ nữ bị BLGĐ tại VPHTNN -Trung tâm CSAGA. Từ kết quả nghiên cứu, đưa ra những khuyến nghị, giải pháp nâng cao vai trò của nhân viên xã hội trong khi tiến hành hoạt động tham vấn với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại trung tâm CSAGA và địa phương nơi phụ nữ bị BLGĐ cư trú. 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng hỗ trợ nạn nhân – Trung Tâm CSAGA. 5.2. Khách thể nghiên cứu - Cán bộ quản lý, nhân viên công tác xã hội đang trực tiếp tham gia quản lý, hỗ trợ tại văn phòng hỗ trợ nạn nhân - trung tâm CSAGA - Khách hàng tham vấn thường xuyên tại CSAGA là phụ nữ đã có gia đình bị bạo lực về thể chất, tinh thần, tình dục… trong gia đình 13 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung Khi làm việc với PN bị BLGĐ, nhân viên công tác xã hội có thể cung cấp một hay nhiều dịch vụ xã hội để hỗ trợ PN bị BLGĐ như: nâng cao năng lực tâm lý xã hội (phục hồi tâm lý sau sang chấn, kỹ năng sống và giá trị sống,…) và năng lực kinh tế (kỹ năng nghề và cơ hội việc làm)…. Cùng với việc hỗ trợ nhiều hoạt động như thế, NVCTXH sẽ đóng nhiều vai trò khác nhau chẳng hạn như: Vai trò là người vận động nguồn lực, vai trò là người kết nối, vai trò là người biện hộ, vai trò là người vận động/hoạt động xã hội, vai trò là người giáo dục, vai trò là người tư vấn, vai trò là người tham vấn, vai trò người tạo sự thay đổi… Tuy nhiên, trong phạm vi của luận văn, tôi sẽ chỉ tập trung nghiên cứu hoạt động tham vấn của NVCTXH, trong rất nhiều vai trò kể trên, luận văn sẽ chỉ tập trung nghiên cứu các vai trò tiêu biểu của NVCTXH trong hoạt động TV như: Vai trò là người kết nguồn lực, vai trò tư vấn, vai trò tham vấn, vai trò là người giáo dục và vai trò là người tạo sự thay đổi. 6.2. Thời gian nghiên cứu Từ tháng 03/2015 đến tháng 09/ 2015 6.3. Không gian nghiên cứu (địa điểm) Văn phòng hỗ trợ nạn nhân bạo lực giới– Trung tâm CSAGA 7. Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng hoạt động tham vấn cho PN bị BLGĐ tại VPHTNN – trung tâm CSAGA như thế nào? - Nhân viên Công tác xã hội có vai trò như thế nào trong việc trợ giúp phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Trung tâm CSAGA? 14 - Nhân tố nào là cơ bản ảnh hưởng tới việc thực hiện các vai trò của NVCTXH trong quá trình tham vấn cho PN bị BLGĐ 8. Giả thuyết nghiên cứu Từ những câu hỏi nghiên cứu trên, tác giả đã đi đến những giả thuyết nghiên cứu sau: - Hoạt động tham vấn cho PN bị BLGĐ tại VPHTNN – trung tâm CSAGA cchủ yếu là tham vấn cá nhân, tham vấn gián tiếp. Hình thức tham vấn ở CSAGA đã tiến hành theo hướng chuyên nghiệp, tuân theo quy trình tham vấn cá nhân trong CTXH và các quy tắc nghề nghiệp. - Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động tham vấn đối với phụ nữ bị BLGĐ đang là khách hàng ở CSAGA như sau: vai trò giáo dục, vai trò tư vấn, vai trò tham vấn, vai trò kết nối nguồn lực… - Năng lực, kinh nghiệm, trình độ chuyên môn của NVCTXH, NVCTXH làm công tác kiêm nhiệm, cơ sở vật chất hay sự hợp tác của PN bị BLGĐ khi được tham vấn là những nhân tố có thể ảnh hưởng đến việc thực hiện vai trò của NVXH trong khi tham vấn cho PN bị BLGĐ. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp thu thập và nghiên cứu tài liệu Các công trình nghiên cứu, sách, báo, tạp chí, các bài đánh giá, bài viết và kỷ yếu hội thảo của một số tổ chức làm việc về vấn đề bạo lực gia đình, bạo lực tình dục như CWD, CCHIP… Các bài viết số liệu, công trình nghiên cứu được đăng trên các tạp chí Xã hội học, báo Gia đình và Xã hội, các website trong và ngoài nước Các báo cáo như: Báo cáo nghiên cứu về bạo lực gia đình năm 2006, báo cáo kết quả từ Nghiên cứuquốc gia về bạo lực gia đình với phụ nữ ở Việt Nam 2010, báo cáo hàng năm của trung tâm CSAGA, các tài liệu, bài viết được lưu ở Thư viện Giới của CSAGA. 15 Các văn pháp pháp lý như Công Ước CEDAW, Hiến pháp năm 2013, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2004, Luật Bình đẳng giới năm 2007, Nghị Định 08/2009/ NĐ - CP, ngày 04 tháng 02 năm 2009 của Chính Phủ quy định chi tiết về việc thi hành một số điều luật phòng chống bạo lực gia đình. 9.2. Phương pháp phỏng vấn sâu Luận văn tiến hành phỏng vấn sâu 20 người, gồm các đối tượng sau: lãnh đạo trung tâm CSAGA 02 người, Phụ nữ bị BLGĐ: 10 người, nhân viên công tác xã hội thực hiện tham vấn: 05 người, cán bộ quản lý: 03 người. 9.3. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát cũng được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu để nhằm hiểu rõ hơn các thông tin qua thái độ cử chỉ, hành vi cũng như môi trường làm việc của NVCTXH. 10.Kết cấu của luận văn Luận văn này ngoài phần mở đầu, mục lục, danh mục tài liệu, kết luận và khuyến nghị, phụ lục, gồm có 2 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của NVCTXH trong hoạt động TV với phụ nữ bị BLGĐ. Chương 2. Nhân viên công tác xã hội và hoạt động tham vấn cho phụ nữ bị bạo lực gia đình tại Văn phòng Hỗ trợ nạn - Trung tâm CSAGA. 16 NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG THAM VẤN VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH 1.1. Các khái niệm công cụ 1.1.1. Khái niệm gia đình Có rất nhiều định nghĩa về gia đình, nhưng nhìn chung, các nhà khoa học đều thống nhất rằng gia đình là một thiết chế xã hội, dựa trên hai mối quan hệ cơ bản là hôn nhân (chồng-vợ) và huyết thống (cha-mẹ-con). Chương 1- Điều 8- Khoản 10- Những qui định chung của Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam định nghĩa: Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền giữa họ với nhau theo qui định của Luật này [12]. Đối với xã hội học, gia đình thuộc về phạm trù cộng đồng xã hội. Vì vậy, có thể xem xét gia đình như một nhóm xã hội nhỏ, đồng thời như một thiết chế xã hội mà có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình xã hội hóa con người. Gia đình là một thiết chế xã hội đặc thù, một nhóm xã hội nhỏ mà các thành viên của nó gắn bó với nhau bởi quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ con nuôi, bởi tính cộng đồng về sinh hoạt, trách nhiệm đạo đức với nhau nhằm đáp ứng những nhu cầu riêng của mỗi thành viên cũng như để thực hiện tính tất yếu của xã hội về tái sản xuất con người. Từ những định nghĩa này, ta có thể tìm hiểu đặc trưng cơ bản của gia đình để xem xét các mối quan hệ của gia đình ở góc độ là một nhóm XH, nhóm tâm lý - tình cảm đặc thù, với các mối quan hệ bên trong, với sự tác động qua lại trong nội bộ của các thành viên để thỏa mãn những nhu cầu của 17 mỗi người, đặc biệt là mối quan hệ giữa vợ và chồng. Gia đình có quy luật phát triển mang tính chất và đặc thù riêng với tư cách là một thể thống nhất, một tế bào hoàn chỉnh và là một đơn vị cơ sở của một xã hội cụ thể. 1.1.2. Khái niệm bạo lực gia đình và các khái niệm liên quan 1.1.2.1. Khái niệm bạo lực/ bạo lực gia đình - Khái niệm bạo lực Theo báo cáo của tổ chức WHO: “Bạo lực là việc đe dọa hay dùng sức mạnh thể chất hay quyền lực đối với bản thân, người khác hoặc đối với một nhóm người hay một cộng đồng người mà gây ra hay làm gia tăng khả năng gây ra tổn thương, tử vong, tổn hại về tâm lý, ảnh hưởng đến sự phát triển hay gây ra sự mất mát” [33]. - Khái niệm BLGĐ Có rất nhiều định nghĩa liên quan đến bạo lực/ bạo hành trong gia đình cụ thể như sau: Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã đưa ra định nghĩa về bạo lực gia đình như sau: “Bất kỳ một hành động bạo lực dựa trên cơ sở giới nào dẫn đến, hoặc có khả năng dẫn đến, những tổn hại về thân thể, tình dục hay tâm lý hay những đau khổ của phụ nữ, bao gồm cả sự đe doạ có những hành động như vậy, sự cưỡng bức hay tước đoạt một cách tuỳ tiện sự tự do, dù nó xảy ra nơi công cộng hay trong cuộc sống riêng tư”. [26]. Ở Việt Nam, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình quy định về giải thích thuật ngữ “Bạo lực/ bạo hành gia đình” tại Điều 1 Khoản 2: “Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình”. [13] 18 Nói tóm lại, bạo lực gia đình: Bạo lực trong gia đình là hiện tượng một hay nhiều thành viên dùng quyền lực và bạo lực trong cả một quá trình để thực hiện hành vi làm cho thành viên khác trong gia đình đau đớn về thể xác, bị khủng hoảng về tinh thần và bị bế tắc về mặt xã hội nhằm khuất phục, khống chế và kiểm soát người đó. Mặt khác, bạo lực gia đình là hành vi cố ý. Mục đích của nó là để thiết lập và duy trì quyền lực và sự kiểm soát đối với người khác. Bạo lực được dùng để đe dọa, hạ nhục hoặc khiến nạn nhân sợ hãi. - Các loại hình bạo lực gia đình Phân loại các loại hình BLGĐ là một vấn đề phức tạp, tuy nhiên lại là hết sức quan trọng bởi nó cho phép mô tả đa diện thực trạng vấn đề để tìm ra phương cách hữu hiệu cho phép khắc phục thực trạng vấn đề. Dựa theo kết quả Nghiên cứu Quốc gia về BLGĐ đối với Phụ nữ có thể nói đến các loại hình cơ bản sau của BLGĐ. [16]  Theo phương cách ứng xử: có sử dụng vũ lực hay không bằng vũ lực có thể phân BLGĐ thành hai loại hình chính: bạo lực thể chất và bạo lực tinh thần.  Bạo lực thể chất: là loại hình bạo lực có sử dụng vũ lực, tác động trực tiếp lên thân thể nạn nhân như đánh đập; nhục hình; tước đoạt tuỳ tiện về tiền của, tài sản; cưỡng bức tình dục; …  Bạo lực tinh thần: Bạo hành tinh thần là bất kỳ hành vi cố ý nào làm tổn thương tinh thần của đối phương, ví dụ làm cho đối phương lo lắng, buồn khổ, suy nghĩ căng thẳng, tinh thần suy sụp,nghĩ đến cái chết ..v.v.Trong loại hình bạo lực này đáng chú ý là loại bạo hành ngôn ngữ. Các hành vi bạo hành về tinh thần bao gồm: 19  Dùng lời nói chửi bới, mắng nhiếc, đay nghiến nhằm hạ thấp hay xúc phạm đối phương  Có lời nói hay hành vi đe dọa, xúc phạm nhân phẩm, tống tiền, tống tình đối phương  Kiểm soát hay không cho đối phương tự do giao tiếp xã hội  Kiểm soát về kinh tế, không cho đối phương được tham gia bàn bạc, thảo luận hay ra quyết định về kinh tế  Cố ý lạnh nhạt (gây chiến tranh lạnh) nhằm gây áp lực, làm đối phương căng thẳng và phải chấp nhận điều gì đó mà họ không muốn  Không cho hoặc dọa không cho gặp mặt, nuôi dưỡng con  Dùng lời nói hay hành động đe dọa, ngăn cản không cho ly hôn, hoặc không cho kết hôn theo mong muốn chính đáng  Và nhiều hành vi tương tự khác  Theo quan hệ của các đối tượng BLGĐ có thể phân chia thành một số loại hình BLGD: bạo lực giữa vợ chồng với nhau (bạo hành hôn nhân); bạo lực giữa các thành viên lớn tuổi; bạo lực của người lớn đối với trẻ em; bạo lực ngược – người nhỏ tuổi với người lớn tuổi hơn.  Phân loại theo giới là cách tiếp cận thường gặp trong các nghiên cứu về BLGĐ. Theo cách này người ta nói đến nạn bạo hành phụ nữ trong gia đình, và ít thường xuyên hơn, nạn bạo hành ngược – phụ nữ bạo hành nam giới. Trong mỗi tiểu loại này lại có thể thấy sự có mặt các loại hình BLGĐ đã nói ở trên. Từ những cách tiếp cận nêu trên, trong phạm vi luận văn này, tác giả sử dụng khái niệm bạo lực giữa vợ chồng với nhau (BLGĐ). 1.1.2.2. Bạo lực với phụ nữ. Theo Tuyên ngôn của đại hội đồng Liên hiệp Quốc về việc loại bỏ bạo lực đối với phụ nữ: “Bạo lực đối với phụ nữ là bất kỳ hành động bạo lực dựa 20