385 câu hỏi hóa học và ứng dụng
385 c©u hái vµ ®¸p vÒ hãa häc víi ®êi sèng
Nguyễn Thành
0
Tôi Yêu Hóa Học
Lêi nãi ®Çu
Gi¸o dôc thÕ kØ 21 dùa trªn c¬ së x©y dùng x· héi häc tËp víi 4 trô cét lµ:
- Häc ®Ó biÕt (cèt lâi lµ hiÓu)
- Häc ®Ó lµm (trªn c¬ së hiÓu)
- Häc ®Ó cïng sèng víi nhau (trªn c¬ së hiÓu nhau)
- Häc ®Ó lµm ngêi (trªn c¬ së hiÓu b¶n th©n)
MÆt kh¸c tríc sù bïng næ th«ng tin vµ sù l·o ho¸ nhanh cña kiÕn thøc
con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Òu ph¶i häc thêng xuyªn, häc suèt ®êi.
Ho¸ häc lµ mét khoa häc nghiªn cøu c¸c chÊt vµ sù biÕn ®æi cña chóng.
C¸c chÊt t¹o nªn mäi vËt thÓ cña thÕ giíi v« sinh vµ h÷u sinh, chÝnh chóng t¹o
nªn c¶ c¬ thÓ chóng ta.
Ho¸ häc chÕ ra nh÷ng chÊt r¾n h¬n kim c¬ng, bÒn h¬n s¾t thÐp, trong
h¬n pha lª, ®Ñp h¬n nhung lôa.
Cuèn s¸ch “385 c©u hái vµ ®¸p vÒ ho¸ häc víi ®êi sèng” gióp c¸c em
häc sinh më réng kiÕn thøc ho¸ häc vµ nhÊt lµ tËp vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i
thÝch c¸c hiÖn tîng thêng gÆp trong ®êi sèng, lao ®éng s¶n xuÊt, thiªn nhiªn
vµ m«i trêng. Cuèi s¸ch gióp cho sù hiÓu biÕt vÒ ho¸ häc cña c¸c em s©u
s¾c,h¬n vµ h÷u Ých h¬n.
§èi víi c¸c thÇy c« gi¸o, cuèn s¸ch cung cÊp thªm t liÖu ®Ó cho c¸c bµi
d¹y häc trªn líp phong phó, sinh ®éng h¬n vµ hÊp dÉn h¬n.
T¸c gi¶
Nguyễn Thành
1
Tôi Yêu Hóa Học
1. PhÌn chua lµ chÊt g× ?
PhÌn chua lµ muèi sunfat kÐp cña nh«m vµ kali. ë d¹ng tinh thÓ ngËm
24 ph©n tö H2O nªn cã c«ng thøc ho¸ häc lµ K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O.
PhÌn chua cßn ®îc gäi lµ phÌn nh«m, ngêi ta biÕt phÌn nh«m cßn tríc
c¶ kim lo¹i nh«m.
PhÌn nh«m ®îc ®iÒu chÕ tõ c¸c nguyªn liÖu lµ ®Êt sÐt (cã thµnh phÇn
chÝnh lµ Al2O3), axit sunfuric vµ K2SO4.
PhÌn chua kh«ng ®éc, cã vÞ ch¸t chua, Ýt tan trong níc l¹nh nhng tan rÊt
nhiÒu trong níc nãng nªn rÊt dÔ tinh chÕ b»ng kÕt tinh l¹i trong níc.
Còng do t¹o ra kÕt tña Al(OH)3 khi khuÊy phÌn vµo níc ®· dÝnh kÕt c¸c
h¹t ®Êt nhá l¬ löng trong níc ®ôc thµnh h¹t ®Êt to h¬n, nÆng vµ ch×m xuèng
lµm trong níc.
Anh ®õng b¾c bËc lµm cao
PhÌn chua em ®¸nh níc nµo còng trong
PhÌn chua rÊt cÇn cho viÖc xö lÝ níc ®ôc ë c¸c vïng lò ®Ó cã níc trong
dïng cho t¾m, giÆt.
V× côc phÌn chua trong vµ s¸ng cho nªn ®«ng y cßn gäi lµ minh phµn
(minh lµ trong s¸ng, phµn lµ phÌn).
Theo y häc cæ truyÒn th×:
PhÌn chua, chua ch¸t, l¹nh lïng
Gi¶i ®éc, t¸o thÊp, s¸t trïng ngoµi da
D¹ dµy, viªm ruét, thÊp tµ
Dïng liÒu thËt Ýt, thuèc ®µ rÊt hay
PhÌn chua lµm hÕt ngøa, s¸t trïng v× vËy sau khi c¹o mÆt xong, thî c¾t
tãc thêng lÊy mét miÕng phÌn chua to xoa vµo da mÆt cho kh¸ch.
PhÌn chua dïng ®Ó bµo chÕ ra c¸c thuèc ch÷a ®au r¨ng, ®au m¾t, cÇm
m¸u, ho ra m¸u (c¸c lo¹i xuÊt huyÕt).
2. Hµn the lµ chÊt g× ?
Hµn the lµ chÊt natri tetraborat (cßn gäi lµ borac) ®«ng y gäi lµ bµng sa
hoÆc nguyÖt th¹ch, ë d¹ng tinh thÓ ngËm 10 ph©n tö H 2O (Na2B4O7.10H2O).
Tinh thÓ trong suèt, tan nhiÒu trong níc nãng, kh«ng tan trong cån 900.
Tríc ®©y ngêi ta thêng dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho vµo giß lôa,
b¸nh phë, b¸nh cuèn… ®Ó cho nh÷ng thø nµy khi ¨n sÏ c¶m thÊy dai vµ gißn.
Nguyễn Thành
2
Tôi Yêu Hóa Học
Ngay tõ n¨m 1985 tæ chøc thÕ giíi ®· cÊm dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho
thùc phÈm v× nã ®éc, cã thÓ g©y sèc, trôy tim, co giËt vµ h«n mª.
Natri tetraborat t¹o thµnh hîp chÊt mµu víi nhiÒu oxit kim lo¹i khi
nãng ch¶y, gäi lµ ngäc borac.
Trong tù nhiªn, borac cã ë d¹ng kho¸ng vËt tinkan, cßn kenit chøa
Na2B4O7.4H2O. Borac dïng ®Ó s¶n xuÊt men mµu cho gèm sø, thuû tinh mµu
vµ thuû tinh quang häc, chÊt lµm s¹ch kim lo¹i khi hµn, chÊt s¸t trïng vµ chÊt
b¶o qu¶n, chÊt tÈy tr¾ng v¶i sîi. Hµn the cßn ®îc dïng ®Ó bµo chÕ dîc phÈm.
Theo ®«ng y, hµn the cã vÞ ngät mÆn, tÝnh m¸t dïng h¹ sèt, tiªu viªm,
ch÷a bÖnh viªm häng, viªm h¹nh nh©n h¹ch, sng loÐt r¨ng lîi.
Hµn the ngät, mÆn, m¸t thay
Tiªu viªm, h¹ sèt, l¹i hay ®au ®Çu
Viªm häng, viªm lîi ®· l©u
Viªm h¹ch, viªm m¾t thuèc ®©u s¸nh b»ng.
T©y y dïng dung dÞch axit boric lo·ng lµm níc röa m¾t, dïng natri
tetraborat ®Ó chÕ thuèc ch÷a ®au r¨ng, lîi.
3. M× chÝnh (bét ngät) lµ chÊt g× ?
M× chÝnh lµ muèi natri cña axit glutaric, mét amino axit tù nhiªn, quen
thuéc vµ quan träng. M× chÝnh cã tªn ho¸ häc lµ monosodium glutamat, viÕt
t¾t lµ MSG. MSG cã trong thùc phÈm vµ rau qu¶ t¬i sèng ë d¹ng tù do hay ë
d¹ng liªn kÕt víi protein hoÆc lipÝt. Tuy ë hµm lîng thÊp, song chøc n¨ng cña
nã lµ mét gia vÞ, t¨ng vÞ cho thùc phÈm, lµm næi bËt sù t¬i sèng, cßn trong chÕ
biÕn lµm t¨ng sù ngon miÖng. Ngêi Hoa (vµ nhiÒu d©n téc Ch©u ¸) ®· lîi
dông chøc n¨ng nµy trong kÜ x¶o Èm thùc ®Ó chÕ biÕn c¸c mãn ¨n thªm phÇn
ngon miÖng trong c¸c nhµ hµng Trung Quèc. B¶n th©n MSG kh«ng ph¶i lµ
mét vi chÊt dinh dìng vµ chØ cã MSG tù do d¹ng ®ång ph©n L míi lµ chÊt t¨ng
vÞ, cßn ë d¹ng liªn kÕt víi protein vµ lipit th× kh«ng cã chøc n¨ng nµy. Nh÷ng
thøc ¨n giµu protein nh s÷a, thÞt, c¸… chøa nhiÒu MSG d¹ng liªn kÕt. Ngîc l¹i
ë rau, qu¶, cñ l¹i tån t¹i ë d¹ng tù do nh nÊm cã 0,18%, cµ chua 0,14%, khoai
t©y 0,1%.
Ngêi NhËt lóc ®Çu ph©n lËp MST tõ t¶o biÓn, cßn ngµy nay MSG ®îc
tæng hîp b»ng c«ng nghÖ lªn men.
M× chÝnh lµ mét gia vÞ nhµ hµng, ®«i khi hç trî cho mét kÜ thuËt nÊu ¨n
tåi, thêng bÞ l¹m dông vÒ liÒu lîng.
Nguyễn Thành
3
Tôi Yêu Hóa Học
§· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ di chøng cña bÖnh ¨n nhiÒu m× chÝnh mµ ngêi ta gäi lµ “héi chøng hiÖu ¨n Tµu”: NhÑ th× cã c¶m gi¸c ngøa ran nh kiÕn bß
trªn mÆt, ®Çu hoÆc cæ cã c¶m gi¸c c¨ng cøng ë mÆt. NÆng th× nhøc ®Çu, chãng
mÆt, buån n«n.
Nh vËy m× chÝnh cã ®éc h¹i kh«ng? §· kh«ng Ýt lÇn MSG ®îc ®em ra
bµn c·i ë c¸c tæ chøc l¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) Y tÕ thÕ giíi (WHO). Uû ban
chuyªn gia vÒ phô gia thùc phÈm (JECFA). LÇn ®Çu tiªn (1970) ®îc quy ®Þnh
r»ng lîng MGS sö dông an toµn hµng ngµy lµ 0 120mg/kg thÓ träng, kh«ng
dïng cho trÎ em díi 3 th¸ng tuæi. N¨m 1979 l¹i ®îc quy ®Þnh t¨ng lªn lµ 150mg/kg thÓ träng. Tíi n¨m 1986 JECFA l¹i xem xÐt l¹i vµ x¸c ®Þnh lµ MSG
“kh«ng cã vÊn ®Ò g×”.
Tãm l¹i, MSG lµ an toµn trong liÒu lîng cho phÐp. §iÒu ®¸ng lu ý lµ m×
chÝnh kh«ng ph¶i lµ vi chÊt dinh dìng mµ chØ lµ chÊt t¨ng vÞ mµ th«i
4. S« ®a lµ chÊt lµ g× ?
Ngµy tõ thêi cæ xa, ngêi ta ®· biÕt ®Õn thuû tinh vµ xµ phßng. §Ó s¶n
xuÊt ra chóng ta, ph¶i dïng natri cacbonat (s«®a) khai th¸c trªn bê cña nh÷ng
hå s«®a ë Ch©u Phi vµ ch©u Mü hoÆc thu ®îc tõ tro cña nh÷ng loµi thùc vËt
mäc díi biÓn vµ bê biÓn ë ch©u ¢u. Kho¶ng 150 n¨m vÒ tríc, s« ®a b¾t ®Çu ®îc s¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ. Mét ngêi Ph¸p tªn lµ L¬Blan ®· t×m
ra qui tr×nh ®Çu tiªn s¶n xuÊt s« ®a. Nhng tõ n¨m 1870, ph¬ng ph¸p cña ngêi
BØ tªn lµ Solvay cã lîi nhuËn lín h¬n ®· ®Èy lïi ®îc ph¬ng ph¸p cña L¬ Blan
vµ n¨m 1916; nhµ m¸y cuèi cïng s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p nµy ®· bÞ ®ãng
cöa.
S«®a cã ý nghÜa cùc kú quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã ®îc
dïng ®Ó s¶n xuÊt c¸c chÊt tÈy röa vµ chÊt lµm s¹ch trong c«ng nghiÖp thuû
tinh vµ c«ng nghiÖp dÖt. Trong ngµnh luyÖn kim, ngêi ta dïng nã ®Ó t¸ch lu
huúnh ra khái s¾t vµ thÐp; s«®a ®îc dïng trong s¶n xuÊt natri silicat, natri photphat vµ
natri aluminat, men sø, s¬n dÇu vµ c«ng nghiÖp dîc phÈm. C«ng nghiÖp da,
cao su, ®êng; s¶n xuÊt thùc phÈm, vËt liÖu nhiÕp ¶nh còng cÇn ®Õn s«®a. Nã lµ
thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lµm s¹ch níc !
5. Sîi ho¸ häc lµ g× ?
Sîi ho¸ häc lµ sîi t¹o thµnh tõ c¸c chÊt h÷u c¬ thiªn nhiªn vµ c¸c
polime tæng hîp.
Sîi ho¸ häc chia lµm hai nhãm lín: sîi nh©n t¹o vµ sîi tæng hîp. Sîi
nh©n t¹o thu ®îc khi chÕ biÕn ho¸ häc c¸c polime t¹o sîi, thu ®îc nhê tæng
Nguyễn Thành
4
Tôi Yêu Hóa Học
hîp ho¸ häc. C¸c lo¹i sîi poliamit, polieste, polipropilen vµ nhiÒu sîi kh¸c
n÷a nh capron, nilon, lavsan,v.v… lµ sîi tæng h¬p.
Sîi nh©n t¹o ra ®êi tríc sîi tæng hîp. Ngay tõ n¨m 1853, ë Anh ngêi ta
®· ®Ò xuÊt viÖc t¹o sîi m¶nh dµi v« tËn tõ dung dÞch nitroxenluloza trong hçn
hîp rîu vµ ete. Ngêi ta ®· s¶n xuÊt c¸c lo¹i sîi nµy trªn quy m« c«ng nghiÖp,
c¸ch ®©y kh«ng l©u l¾m vµo cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX. T¬ visco, s¶n
xuÊt tõ n¨m 1905, ®Õn nay vÉn cha mÊt ý nghÜa. Sîi visco thu ®îc tõ dung
dÞch xenluloza ®Ëm ®Æc trong xót lo·ng. Tõ n¨m 1910 ®Õn 1920, ngêi ta tiÕn
hµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tõ xenluloz¬ axetat.
LÞch sö sîi tæng hîp b¾t ®Çu n¨m 1932. Lóc ®ã, ë §øc b¾t ®Çu s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp sîi tæng hîp ®Çu tiªn lµ polivinylclorua dïng vµo môc ®Ých kü
thuËt. Khi clo ho¸ tiÕp polivinylclorua ta ®îc nhùa peclovinyl, tõ ®ã cã thÓ
s¶n xuÊt ra lo¹i sîi bÒn vÒ mÆt ho¸ häc: sîi clorin. N¨m 1930, ngêi ta b¾t ®Çu
s¶n xuÊt sîi tõ nhùa poliamit, lµ polime tæng hîp t¬ng tù protein. Trong ph©n
tö cña chóng, còng gièng nh trong protein, cã c¸c nhãm amit- CO-NH- lÆp l¹i
nhiÒu lÇn. C¸c sîi poliamit ®Çu tiªn lµ nilon vµ capron, vÒ mét sè tÝnh chÊt cßn
tèt h¬n c¶ t¬ thiªn nhiªn. Nh÷ng sîi tæng hîp cã b¶n chÊt ho¸ häc kh¸c nh
polieste, poliolefin (trªn c¬ së trïng hîp etylen),v.v… còng xuÊt hiÖn.
Vª nguyªn lý, c«ng nghÖ s¶n xuÊt sîi tæng hîp lµ ®¬n gi¶n: ®ïn khèi
nãng ch¶y hoÆc dung dÞch polime qua nh÷ng lç rÊt nhá cña khu«n kÐo vµo
mét buång chøa kh«ng khÝ l¹nh, t¹i ®©y, qu¸ tr×nh ®ãng r¾n x¶y ra, biÕn dßng
polime thµnh sîi. B»ng c¸ch ®ã, ta thu ®îc sîi capron vµ nilon.
ChØ t¬ h×nh thµnh liªn tôc ®îc cuèn vµo èng sîi.
Nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i sîi ho¸ häc ®Òu ®îc s¶n xuÊt ®¬n gi¶n
nh vËy. Qu¸ tr×nh ®ãng r¾n sîi axetat x¶y ra trong m«i trêng kh«ng khÝ nãng,
®Ó ®ãng r¾n chØ t¬ cña sî visco vµ mét lo¹i sîi kh¸c l¹i x¶y ra trong c¸c bÓ
®«ng tô chøa c¸c ho¸ chÊt láng ®îc chän läc ®Æc biÖt. Trong qu¸ tr×nh t¹o sîi,
trªn c¸c èng sîi ngêi ta cßn kÐo c¨ng ®Ó c¸c ph©n tö polime d¹ng chuçi trong
sîi cã mét trËt tù s¾p xÕp chÆt chÏ h¬n (s¾p xÕp song song nhau). Khi ®ã, lùc
t¬ng t¸c gi÷a c¸c ph©n tö t¨ng lªn lµm ®é bÒn c¬ häc cña sîi còng t¨ng lªn.
Nãi chung, tÝnh chÊt cña sîi chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh
thay ®æi tèc ®é nÐn Ðp, thµnh phÇn vµ nång ®é c¸c chÊt trong bÓ ®«ng tô, nhiÖt
®é cña dung dÞch kÐo sîi vµ cña bÓ ®«ng tô (hoÆc buång kh«ng khÝ), thay ®æi
kÝch thíc lç cña khu«n kÐo. Lç cµng nhá th× sîi cµng m¶nh vµ lùc bÒ mÆt sÏ
Nguyễn Thành
5
Tôi Yêu Hóa Học
cµng ¶nh hëng nhiÒu ®Õn tÝnh chÊt cña v¶i lµm tõ sîi nµy. §Ó t¨ng nh÷ng lùc
®ã, ngêi ta thêng dïng c¸c khu«n kÐo víi lç cã tiÕt diÖn h×nh sao.
§èi víi c¸c chuyªn gia dÖt th× ®é dµi kÐo ®øt, do sîi bÞ ®øt díi t¸c dông
cña träng lîng chÝnh nã, ®îc xem nh mét ®Æc trng quan träng vÒ ®é bÒn cña
sîi. Víi sîi b«ng thiªn nhiªn, ®é dµi ®ã thay ®æi tõ 5 ®Õn 10km, t¬ axetat tõ
30 ®Õn 35km, sîi visco tíi 50 km, sîi polieste vµ poliamit cßn dµi h¬n n÷a.
Ch¼ng h¹n víi sîi nilon lo¹i cao cÊp, ®é dµi kÐo ®øt lªn tíi 80km.
Sîi ho¸ häc ®· thay thÕ mét c¸ch cã kÕt qu¶ c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn lµ
t¬, len, b«ng vµ kh«ng Ýt trêng hîp vît c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn vÒ chÊt lîng.
S¶n xuÊt sîi ho¸ häc cã tÇm quan träng lín lao ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc
d©n, gãp phÇn n©ng cao phóc lîi vËt chÊt cho con ngêi vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng
nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n vÒ c¸c mÆt hµng th«ng dông: v¶i, c¸c
s¶n phÈm dÖt kim vµ t¬ l«ng nh©n t¹o.
6. Saccarin lµ chÊt g× ?
Lµ chÊt tinh thÓ kh«ng mµu cã vÞ ngät, Ýt tan trong níc. §îc ®iÒu chÕ tõ
toluen. Saccarin th¬ng m¹i lµ tinh thÓ muèi natri ngËm níc cña saccarin, ngät
h¬n ®êng 500 lÇn. Dïng thay cho ®êng khi cã bÖnh tiÓu ®êng. C¬ thÓ kh«ng
hÊp thô ®îc saccarin.
CO
NH
C6 H 4
SO2
7. ThÇn sa lµ chÊt g× ?
Lµ kho¸ng vËt thuû ng©n sunfua HgS, nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt
thuû ng©n.
8. Cholesterol lµ chÊt g×?
Lµ mét sterol chÝnh cã phæ biÕn trong m« ngêi, ®éng vËt vµ mét sè thùc
vËt, díi d¹ng tù do hay este víi axit bÐo m¹ch dµi lµ chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ
(thµnh phÇn cña protein, huyÕt thanh, mµng tÕ bµo, chÊt t¹o homon giíi tÝnh,
axit mËt…) nhng nÕu cã nhiÒu cholesterol trong m¸u sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho chÊt
bÐo giµu axit bÐo no b¸m vµo thµnh trong cña ®éng m¹ch ®Õn møc cã thÓ ng¨n
m¸u kh«ng lu th«ng.
9. ADN lµ chÊt g× ?
Lµ nh÷ng axit nucleic vµ cã ph©n tö khèi lªn tíi hµng chôc triÖu ®vc (hay u).
Nguyễn Thành
6
Tôi Yêu Hóa Học
ADN lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña nhiÔm s¾c thÓ trong nh©n tÕ bµo cña
phÇn lín sinh vËt, cã vai trß quyÕt ®Þnh nh÷ng ®Æc trng di truyÒn b»ng c¸ch
®iÒu chØnh sù tæng hîp protein trong tÕ bµo.
10. Qu¶ ít vµ h¹t tiªu chøa chÊt cay lµ chÊt g× ?
Chóng cã nh÷ng lo¹i ancaloit kh¸c nhau. Ancaloit lµ lo¹i hîp chÊt h÷u
c¬ cã chøa nit¬ cã tÝnh baz¬, thêng cã nguån gèc thùc vËt, ®a sè cã cÊu tróc
phøc t¹p, thêng lµ c¸c chÊt dÞ vßng.
Ancaloit trong ít cã tªn lµ capsicain. ChÊt nµy pha lo·ng 10 v¹n lÇn vÉn
cßn rÊt cay.
Ancaloit trong h¹t tiªu lµ hai chÊt cã tªn lµ chavixin vµ piperin. ChÊt
chavixin t¹o ra vÞ cay h¾c cña h¹t tiªu.
11. Cån kh« lµ chÊt g× ?
ë c¸c nhµ hµng thêng dïng lo¹i cån kh« ®Ó ®èt thay cho bÕp ga khi ¨n
c¸c mãn lÈu. §ã chÝnh lµ cån ®îc cho vµo mét chÊt hót dÞch thÓ, lo¹i bét nµy
hiÖn ®îc s¶n xuÊt v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: cho vµo t· lãt, cho vµo ®Êt
chèng tr¹ng th¸i h¹n h¸n kÐo dµi, cho vµo cån… thÝ dô chÊt norsocryl cña
h·ng Snow Business cã thÓ biÕn mét lîng dung dÞch cã träng lîng lín h¬n
chÊt nµy tíi 500 lÇn thµnh chÊt kh«.
12. Cloramin lµ chÊt g× mµ s¸t trïng ®îc nguån níc ?
Lµ chÊt NH2Cl vµ NHCl2. Khi hoµ tan cloramin vµo níc sÏ gi¶i phãng
ra clo. Clo t¸c dông víi níc t¹o ra HOCl.
Cl2 + H2O HOCl + HCl
HOCl cã phÇn tö rÊt nhá, dÔ hÊp thô trªn mµng sinh häc cña vi sinh vËt,
ph¸ huû protein cña mµng, c¶n trë tÝnh b¸n th©m cña mµng, thay ®æi ¸p suÊt
thÈm thÊu cña tÕ bµo vµ lµm chÕt vi khuÈn, nÊm.
HOCl cã tÝnh oxi ho¸ rÊt m¹nh nªn ph¸ ho¹i ho¹t tÝnh mét sè enzim
trong vi sinh vËt, g©y chÕt cho vi sinh vËt.
Cloramin kh«ng g©y ®éc h¹i cho ngêi dïng níc ®· ®îc khö trïng b»ng
chÊt nµy.
13. Bét giÆt gåm nh÷ng chÊt g× ?
Bét giÆt lµ hçn hîp d¹ng bét, xèp bao gåm chÊt tÈy röa tæng hîp, chÊt
ho¹t ®éng bÒ mÆt cao (thÝ dô natri ®o®exylbenzen sunfunat) s« ®a, c¸c phô gia
(tripoliphotphat, cacboximetyl xenluloz¬) chÊt tÈy tr¾ng, chÊt th¬m...
14. Bét tÈy lµ chÊt g× ?
Nguyễn Thành
7
Tôi Yêu Hóa Học
Lµ clorua v«i Ca(OCl)2.CaCl2.8H2O, hoÆc biÓu diÔn thµnh phÇn chÝnh lµ
CaOCl2. ChÊt bét tr¾ng, mïi clo, ph©n huû trong níc vµ trong axit, ®iÒu chÕ
b»ng c¸ch cho clo t¸c dông víi v«i t«i.
2Ca(OH)2+ 2Cl2 Ca(OCl)2+ CaCl2+ 2H2O
15. Níc Booc®o lµ g× ?
Lµ hån hîp dung dÞch ®ång sunfat vµ s÷a v«i, dïng lµm chÊt diÖt nÊm
cho c©y trång, nhÊt lµ cho cµ chua, nho (ch÷a bÖnh xo¨n l¸ do nÊm)
16. Níc cêng toan lµ g× ?
Lµ hçn hîp gåm mét thÓ tÝch dung dÞch axit nitric ®Æc vµ 3 thÓ tÝch
dung dÞch axit clohidric ®Æc. Cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh, hoµ tan ®îc vµng, b¹ch
kim vµ hîp kim kh«ng tan trong c¸c dung dÞch axit v« c¬ th«ng thêng.
17. Níc ®¸ kh« lµ g× ?
Lµ cacbon ®ioxit CO2ë d¹ng r¾n, khi bay h¬i thu nhiÖt rÊt lín, lµm h¹ nhiÖt
®é cña m«i trêng xung quanh. Dïng b¶o qu¶n thùc phÈm khi chuyÓn ®i xa.
18. DÇu chuèi lµ chÊt g× ?
DÇu chuèi lµ este cña axit axetic vµ rîu amylic.
DÇu chuèi cã c«ng thøc lµ CH3COOC5H11
19. Th¹ch aga - aga lµ chÊt g× ?
Aga - aga (ch÷ Malaixia nghÜa lµ rong) lµ hçn hîp chÊt t¸ch ra tõ mét
sè lo¹i rong biÓn, thµnh phÇn chñ yÕu lµ polisaccarit (70%). Dung dÞch 0,5 1,5% trong níc s«i, khi nguéi ®«ng tô l¹i thµnh th¹ch aga - aga ®îc dïng
trong ho¸ häc, vi sinh häc, c«ng nghiÖp thùc phÈm (lµm møt, kÑo viªn…)
20. Ami¨ng lµ chÊt g× ?
§ã lµ kho¸ng chÊt d¹ng sái, cã thµnh phÇn ho¸ häc lµ silicat cña magic,
canxi vµ mét sè kim lo¹i kh¸c. Ami¨ng bÒn víi axit, chÞu nhiÖt, cã thÓ kÐo
thµnh sîi, dÖt v¶i may quÇn ¸o chèng ch¸y, dïng lµm vËt liÖu c¸ch nhiÖt, c¸ch
®iÖn, vËt liÖu x©y dùng nh xi m¨ng ami¨ng. HiÖn nay nhiÒu níc cÊm dïng v×
chÊt nµy cã thÓ g©y bÖnh ung th vµ bÖnh phæi.
21. Apatit lµ chÊt g× ?
Apatit lµ kho¸ng chÊt chøa photpho cã c«ng thøc chung lµ Ca 5X (PO4)3
(X lµ F, Cl hay OH) phæ biÕn nhÊt lµ floapatit. ë tØnh Lµo Cai níc ta tr÷ lîng
apatit lªn tíi hµng tØ tÊn, Apatit lµ nguyªn liÖu chÝnh ®Ó s¶n xuÊt ph©n l©n,
phot pho (dïng trong quèc phßng, lµm diªm, thuèc trõ s©u), axit photphoric
22.Cao su lµ g× ?
Nguyễn Thành
8
Tôi Yêu Hóa Học
Cao su lµ vËt liÖu cã tÝnh ®µn håi (®Æc tÝnh cã thÓ biÕn d¹ng khi chÞu lùc
bªn ngoµi t¸c dông nhng l¹i trë l¹i h×nh d¹ng ban ®Çu khi lùc t¸c dông kh«ng
cßn). Cao su cã thÓ bÞ kÐo d·n gÊp 10 lÇn chiÒu dµi ban ®Çu. TÝnh ®µn håi cña
cao su lµ do tÝnh linh ho¹t cña c¸c ph©n tö trong m¹ch polime. Tuy nhiªn trong
thùc tÕ, cao su lµ hçn hîp c¸c polime, nªn nÕu lùc ngoµi t¸c ®éng qu¸ m¹nh
th× cao su mÊt hoµn toµn tÝnh ®µn håi. Vµo n¨m 1839, nhµ ho¸ häc MÜ Charles
Goodyear ®· ph¸t minh ra kÜ thuËt lu ho¸ cao su cã t¸c dông lµm t¨ng ®Æc tÝnh
c¬ lÝ cña cao su, do ®ã më réng rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng øng dông cña nã.
Cao su thiªn nhiªn lµ poli-cis-isopren ®îc lÊy chñ yÕu tõ c©y cao su
(Hevea barasiliensis) ®îc trång nhiÒu ë Nam MÜ. C©y cao su ®îc trång ë níc
ta tõ n¨m 1887 vµ hiÖn nay ®îc trång tËp trung ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé.
Cao su tæng hîp (Cao su Buna, cao su Buna-S, …) ®îc ph¸t triÓn m¹nh
tõ chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II do sù khan hiÕm cao su thiªn nhiªn. HÇu hÕt c¸c
cao su tæng hîp ®Òu lµ s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp dÇu má.
23. Teflon lµ chÊt g× ?
Teflon cã tªn khoa häc lµ politetrafloetilen (-CF 2-CF2-)n.§ã lµ lo¹i
polime nhiÖt dÎo, cã tÝnh bÒn cao víi c¸c dung m«i vµ ho¸ chÊt. Nã bÒn trong
kho¶ng nhiÖt ®é réng tõ - 1900C ®Õn + 3000C, cã ®é bÒn kÐo cao (245 315kg/cm3) vµ ®Æc biÖt cã hÖ sè ma s¸t rÊt nhá vµ ®é bÒn nhiÖt cao, tíi 400 0C
míi b¾t ®Çu th¨ng hoa, kh«ng nãng ch¶y, ph©n huû chËm. Teflon bÒn víi m«i
trêng h¬n c¶ vµng vµ platin, kh«ng dÉn ®iÖn.
Do cã c¸c ®Æc tÝnh quÝ ®ã, teflon ®îc dïng ®Ó chÕ t¹o nh÷ng chi tiÕt
m¸y dÔ bÞ mµi mßn mµ kh«ng ph¶i b«i mìi (v× ®é ma s¸t nhá), vá c¸ch ®iÖn,
tr¸ng phñ lªn ch¶o, nåi… ®Ó chèng dÝnh.
24. ChÊt mµu azo lµ chÊt g× ?
Tõ phenyl amin (anilin) vµ c¸c arylamin kh¸c, ngêi ta tæng hîp ®îc mét
lo¹t (hµng tr¨m ngh×n) chÊt mµu azo lµm phÇn nhuém kh¸c nhau cã c«ng thøc
chung lµ : Ar - N = N-Ar
Tuú theo cÊu tróc cña c¸c gèc aryl (phenyl, naphtyl...) nèi víi nhãm azo
- N = N - mµ cã ®îc c¸c chÊt mµu azo cã mµu s¾c ®á, xanh, tÝm hay vµng kh¸c
nhau... ®Ñp, bÒn.
§Ó tæng hîp chÊt mµu azo, ngêi ta cho mét arylamin ph¶n øng víi
HNO2HCl ë 0 - 50C thµnh arylamonihalogenua, råi ph¶n øng tiÕp víi mét aren
ho¹t ®éng (aren cã nhãm thÕ lo¹i mét). Ngoµi hîp chÊt mµu monoazo (cã mét
Nguyễn Thành
9
Tôi Yêu Hóa Học
nhãm azo) cßn cã thÓ tæng hîp c¸c chÊt mµu ®i azo (cã hai nhãm azo), tri azo
(cã ba nhãm azo)...
25. Sîi thuû tinh vµ sîi quang lµ g× ?
a- Khi kÐo thuû tinh nãng ch¶y qua mét thiÕt bÞ cã nhiÒu lç nhá, ta ®îc
nh÷ng sîi cã ®êng kÝnh tõ 2 ®Õn 10 m (1 micromet = 10-6m) gäi lµ sîi thuû
tinh.
B»ng ph¬ng ph¸p li t©m hoÆc thæi kh«ng khÝ nÐn vµo dßng thuû tinh
nãng ch¶y, ta thu ®îc nh÷ng sîi ng¾n gäi lµ b«ng thuû tinh. Sîi thuû tinh
kh«ng gißn vµ rÊt dai, cã ®é chÞu nhiÖt, ®é bÒn ho¸ häc vµ ®é c¸ch ®iÖn cao,
®é dÉn ®iÖn thÊp.
Nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt sîi thuû tinh dÔ kiÕm, rÎ tiÒn, viÖc s¶n xuÊt kh¸
®¬n gi¶n, nªn hiÖn nay ®îc dïng réng r·i trong c¸c lÜnh vùc kÜ thuËt kh¸c
nhau: s¶n xuÊt chÊt dÎo thñy tinh: lµm vËt liÖu läc; chÕ t¹o vËt liÖu c¸ch ®iÖn:
may ¸o b¶o hé lao ®éng chèng ch¸y, chèng axit; lãt c¸ch nhiÖt cho c¸c cét chng cÊt: lµm vËt liÖu liªn kÕt trong chÕ t¹o m¸y, x©y dùng; chÕ t¹o sîi quang
v.v..
b- Sîi quang, cßn gäi lµ sîi dÉn quang, lµ lo¹i sîi b»ng thuû tinh th¹ch
anh ®îc chÕ t¹o ®Æc biÖt, cã ®é tinh khiÕt cao, cã ®êng kÝnh tõ vµi micromet
®Õn vµi chôc micromet. Do cã cÊu t¹o ®Æc biÖt, nªn sîi quang truyÒn ®îc xung
¸nh s¸ng mµ cêng ®é bÞ suy gi¶m rÊt Ýt. Sîi quang ®îc dïng ®Ó t¶i th«ng tin ®·
®îc m· ho¸ díi d¹ng tÝn hiÖu xung laze. Mét cÆp sîi quang nhá nh sîi tãc
còng cã thÓ truyÒn ®îc 10000 cuéc trao ®æi ®iÖn tho¹i cïng mét lóc. HiÖn nay,
sîi quang lµ c¬ së cho ph¬ng tiÖn truyÒn tin hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn c«ng nghÖ
th«ng tin, m¹ng internet ®iÒu khiÓn tù ®éng, m¸y ®o quang häc v.v…
C¸p quang lµ c¸c sîi quang ®îc bäc c¸c líp ®ång, thÐp vµ nhùa.
26. Thuèc chuét lµ chÊt g× ?
T¹i sao nh÷ng con chuét sau khi ¨n thuèc chuét l¹i ®i t×m níc uèng.
VËy thuèc chuét lµ g× ? C¸i g× ®· lµm chuét chÕt ? NÕu sau khi ¨n thuèc mµ
kh«ng cã níc uèng nã chÕt mau h¬n hay l©u h¬n ?
Thuèc chuét lµ Zn3P2 sau khi ¨n Zn3 P2 bÞ thuû ph©n rÊt m¹nh, hµm lîng
níc trong c¬ thÓ chuét gi¶m, nã kh¸t vµ ®i t×m níc:
Zn3P2 + 6H2O 3Zn(OH)2+ 2PH3
ChÝnh PH3 ®· giÕt chÕt chuét.
Nguyễn Thành
10
Tôi Yêu Hóa Học
Cµng nhiÒu níc ®a vµo PH3 tho¸t ra cµng nhiÒu chuét cµng nhanh
chÕt. NÕu kh«ng cã níc chuét chÕt l©u h¬n.
27. 2,4-D, 2,4,5-T vµ §ioxin lµ nh÷ng chÊt g× ?
Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1940 - 1948 ngêi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng axit
2,4 - ®iclophenoxiaxetic (2,4-D) , axit 2,4,5 -triclophenoxiaxetic (2,4,5-T) ë
nång ®é cì phÇn triÖu cã t¸c dông kÝch thÝch sù sinh trëng thùc vËt nhng ë
nång ®é cao h¬n chóng cã t¸c dông tiªu diÖt c©y cá. Tõ ®ã chóng ®îc s¶n xuÊt
ë quy m« c«ng nghiÖp dïng lµm chÊt diÖt cá ph¸t quang rõng rËm. Trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt 2,4-D vµ 2,4,5-T lu«n t¹o ra mét lîng nhá t¹p chÊt lµ ®ioxin. §ã
lµ mét chÊt cùc ®éc, t¸c dông ngay ë nång ®é cùc nhá (cì phÇn tØ) , g©y ra
nh÷ng tai ho¹ cùc k× nguy hiÓm (ung th, qu¸i thai, dÞ tËt…).
OCH2COOH
OCH2COOH
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
O
Cl
§ioxin
Cl
Cl
O
2,4,5-T
2,4-D
Trong cuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam , §Õ quèc MÜ r¶i xuèng MiÒn Nam
níc ta hµng v¹n tÊn chÊt ®éc mµu da cam trong ®ã chøa 2,4-D , 2,4,5-T vµ
®ioxin mµ hËu qu¶ cña nã vÉn cßn cho ®Õn ngµy ngay.
28. §en ailin lµ chÊt g× ?
Trang phôc mµu ®en ®îc nhiÒu ngêi a chuéng.
ChÊt mµu ®en ®Ó nhuém v¶i cã nhiÒu lo¹i, trong ®ã cã “®en anilin”.
“§en anilin” ®îc ®iÒu chÕ trùc tiÕp trong thïng nhuém v¶i hoÆc sîi, v× nã
kh«ng tan trong níc. §Ó ®iÒu chÕ “®en anilin”, ngêi ta cho anilin t¸c dông víi
chÊt oxi ho¸ m¹nh nh KClO3, K2Cr2O7 víi chÊt xóc t¸c lµ muèi s¾t hay ®ång.
N¨m 1834, F.F Runge ®· x¸c ®Þnh cÊu t¹o cña “®en anilin” thuéc lo¹i
para - quinonimit:
N =
= N
29. Thñy tinh h÷u c¬ plexiglas lµ chÊt g× ?
Polimetyl
lµ lo¹i chÊt dÎo nhiÖt, rÊt bÒn,
CH3
CH2
C
CH 3OCO
Nguyễn Thành
n
11
Tôi Yêu Hóa Học
cøng, trong suèt. Do ®ã ®îc gäi lµ thuû tinh h÷u c¬ hay plexiglas. Plexiglas
kh«ng bÞ vì vôn khi va ch¹m vµ bÒn víi nhiÖt. Nã còng bÒn víi níc, axit,
baz¬, x¨ng, ancol, nhng bÞ hoµ tan trong benzen, ®ång ®¼ng cña benzen, este
vµ xeton. Ph©n tö khèi cña plexiglas cã thÓ tíi 5.10 6. Plexiglas cã khèi lîng
riªng nhá h¬n thuû tinh silicat, dÔ pha mµu vµ dÔ t¹o d¸ng ë nhiÖt ®é cao.
Víi nh÷ng tÝnh chÊt u viÖt nh vËy plexiglas ®îc dïng lµm kÝnh m¸y bay,
« t«, kÝnh trong c¸c m¸y mãc nghiªn cøu, kÝnh x©y dùng, ®å dïng gia ®×nh,
trong y häc dïng lµm r¨ng gi¶, x¬ng gi¶, kÝnh b¶o hiÓm… NhiÒu c¬ së vËt liÖu
x©y dùng coi thuû tinh h÷u c¬ lµ thuû tinh kim lo¹i.
NhiÒu níc s¶n xuÊt thuû tinh h÷u c¬ víi nh÷ng tªn kh¸c nhau: acripet
(NhËt), ®iakon (Anh), impelex(MÜ) ve®ril (ý)
30. TuyÕt nh©n t¹o lµm tõ chÊt g× ?
Khi gi¶ lµm tuyÕt r¬i ë r¹p h¸t hay phim trêng, giíi kÜ x¶o ®Òu dïng tuyÕt
nh©n t¹o b»ng chÊt dÎo. Tuy nhiªn, khi xong viÖc, hä kh«ng thÓ thu gom hÕt
chóng, nhÊt lµ trªn c¸c bËu cöa, dÉn ®Õn « nhiÔm m«i trêng. C¸c nhµ ho¸ häc §øc
®· t¹o ra mét lo¹i tuyÕt míi, rÊt dÔ ph©n huû, v× lµm tõ…tinh bét khoai t©y.
S¶n phÈm nµy lµ cña Frithjof Baumann vµ céng sù ë ViÖn c«ng nghÖ
Ho¸ häc Fraunhofer ë Karlsruhe (§øc). §Ó lµm ra nã, ngêi ta cã thÓ dïng tinh
bét khoai t©y, ng«, thËm chÝ t¶o biÓn. Khi ®îc phun vµo trong kh«ng khÝ, lo¹i
tinh bét nµy ho¸ thµnh mét d¹ng bät xèp, tr«ng gièng nh tuyÕt. Tuy nhiªn ®Õn
lóc nµy, Baumann vÉn cha thÓ lµm cho tuyÕt gi¶ r¬i díi d¹ng b«ng, mµ chØ cã
thÓ m« pháng c¸ch r¬i cña c¸c côm tuyÕt lín. v× thÕ nhãm nghiªn cøu vÉn
®ang tiÕp tôc c¶i tiÕn nã.
Khi ®îc dÊp Èm võa ph¶i, tuyÕt khoai t©y sÏ dÝnh kÕt víi nhau võa ®ñ ®Ó
®¾p ngêi tuyÕt hay t¹o ra c¸c cét b¨ng, cßn khi phun ®Ém níc, chóng sÏ tan ra.
Trong kh«ng khÝ lo¹i tuyÕt nµy r¬i rÊt ®Ñp, nhng nã kh«ng hiÖn ra trªn mÆt
®Êt, v× qu¸ nhÑ.
C¸c nhµ nghiªn cøu cña viÖn Fraunhofe ®· thö nghiÖm chóng trong nhµ
h¸t quèc gia ë Karlsruhe, vµ cung cÊp 5 tÊn tuyÕt cho mét ch¬ng tr×nh khoa
häc gi¶ tëng trªn ti vi, cã tªn gäi lµ hµnh tinh b¨ng gi¸.
31. ChÊt g©y nghiÖn lµ nh÷ng chÊt g× ?
Ma tuý dï ë d¹ng nµo khi ®a vµo c¬ thÓ con ngêi cã thÓ lµm thay ®æi
mét hay nhiÒu chøc n¨ng sinh lÝ.
Ho¸ häc ®· nghiªn cøu lµm râ thµnh phÇn ho¸ häc cña nh÷ng chÊt ma
tuý tù nhiªn, ma tuý nh©n t¹o vµ t¸c dông sinh lÝ cña chóng. Tõ ®ã sö dông
Nguyễn Thành
12
Tôi Yêu Hóa Học
chóng nh lµ mét lo¹i thuèc ch÷a bÖnh hoÆc ng¨n chÆn t¸c h¹i cña c¸c chÊt g©y
nghiÖn.
Ma tuý gåm nh÷ng chÊt bÞ cÊm nh thuèc phiÖn, cÇn sa, heroin, cocain,
mét sè thuèc ®îc dïng theo chØ dÉn cña thÇy thuèc nh moocphin, seduxen,
nh÷ng chÊt hiÖn nay cha bÞ cÊm sö dông nh thuèc l¸, rîu…
Ma tuý cã t¸c dông øc chÕ, gi¶m ®au, kÝch thÝch m¹nh mÏ hoÆc g©y ¶o
gi¸c.
Ma tuý ®îc ph©n lo¹i theo nguån gèc tù nhiªn hay nh©n t¹o hoÆc theo
møc ®é g©y nghiÖn. Sau ®©y xin giíi thiÖu mét sè chÊt g©y nghiÖn phæ biÕn.
Rîu:Tuú thuéc nång ®é vµ c¸ch sö dông, rîu cã thÓ t¸c dông tèt hoÆc
lµm suy yÕu nghiªm träng søc khoÎ con ngêi. Víi nhiÒu ngêi, uèng mét lîng
nhá rîu còng dÉn ®Õn ph¶n øng chËm ch¹p, xö trÝ kÐm linh ho¹t, thÇn kinh dÔ
bÞ kÝch ®éng g©y ra nh÷ng trêng hîp ®¸ng tiÕc nh tai n¹n, hµnh ®éng b¹o ngîc…Trong rîu thêng chøa mét chÊt ®éc h¹i lµ etanal CH3-CHO, g©y n«n nao
khã chÞu, nÕu nång ®é cao cã thÓ dÉn ®Õn tö vong.
Nicotin:( C10H14N2) cã nhiÒu trong c©y thuèc l¸. Nã lµ chÊt láng s¸nh
nh dÇu, kh«ng mµu, cã mïi thuèc l¸, tan ®îc trong níc. Khi hót thuèc l¸,
nicotin thÊm vµo m¸u vµ theo dßng m¸u ®i vµo phæi. Nicotin lµ mét trong
nh÷ng chÊt ®éc m¹nh (tõ 1 ®Õn 2 giät nicotin cã thÓ giÕt chÕt mét con chã),
tÝnh ®éc cña nã cã thÓ s¸nh víi axÝt xianhi®ric HCN. Nicotin chØ lµ mét trong
sè c¸c chÊt ho¸ häc ®éc h¹i cã trong khãi thuèc l¸ (trong khãi thuèc l¸ cã
chøa tíi 1400 hîp chÊt ho¸ häc kh¸c nhau). Dung dÞch nicotin trong níc ®îc
dïng lµm thuèc trõ s©u cho c©y trång. Nh÷ng ngêi nghiÖn thuèc l¸ thêng m¾c
bÖnh ung th phæi vµ nh÷ng bÖnh ung th kh¸c.
Cafein :( C8H10N4O2) cã nhiÒu trong h¹t cµ phª, l¸ chÌ. Cafein lµ chÊt
kÕt tinh kh«ng mµu, vÞ ®¾ng, tan trong níc vµ rîu. Cafein dïng trong y häc víi
lîng nhá cã t¸c dông g©y kÝch thÝch thÇn kinh. NÕu dïng cafein qu¸ møc sÏ
g©y bÖnh mÊt ngñ vµ g©y nghiÖn.
Moocphin: Cã trong c©y thuèc phiÖn, cßn gäi lµ c©y anh tóc. Moocphin
cã t¸c dông lµm gi¶m hoÆc mÊt c¶m gi¸c ®au ®ín. Tõ moocphin l¹i tinh chÕ ®îc
heroin cã t¸c dông h¬n moocphin nhiÒu lÇn, ®éc vµ rÊt dÔ g©y nghiÖn.
Hassish:lµ ho¹t chÊt cã trong c©y cÇn sa cßn gäi lµ bå ®µ cã t¸c dông chèng
co giËt, chèng n«n möa nhng cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh vµ g©y ¶o gi¸c.
Nguyễn Thành
13
Tôi Yêu Hóa Học
Thuèc an thÇn nh lµ seduxen, meprobamat… cã t¸c dông ch÷a bªnh,
g©y mÊt ngñ, dÞu c¬n ®au nhng cã t¸c dông g©y nghiÖn.
Amphetamin : ChÊt kÝch thÝch hÖ thÇn kinh dÔ g©y nghiÖn, g©y
cho¸ng, rèi lo¹n thÇn kinh nÕu dïng thêng xuyªn.
NghiÖn ma tuý sÏ dÉn ®Õn rèi lo¹n t©m, sinh lÝ. ThÝ dô nh: rèi lo¹n tiªu
ho¸, rèi lo¹n chøc n¨ng thÇn kinh, rèi lo¹n tuÇn hoµn, h« hÊp. Tiªm chÝch ma
tuý g©y truþ tim m¹ch dÔ dÉn ®Õn tö vong.
Do ®ã, ®Ó phßng chèng ma tuý, kh«ng ®îc dïng mét sè thuèc ch÷a
bÖnh qu¸ liÒu chØ ®Þnh cña b¸c sÜ, kh«ng sö dông thuèc khi kh«ng biÕt tÝnh
n¨ng t¸c dông vµ lu«n nãi kh«ng víi ma tuý.
32. Nham th¹ch do nói löa phun ra lµ chÊt g× ?
Bªn díi vá tr¸i ®Êt lµ líp dung nham gäi lµ macma, ë ®é s©u tõ 75 km
®Õn kho¶ng gÇn 3000 km. NhiÖt ®é cña líp dung nham nµy rÊt cao (2000 25000C) vµ ¸p suÊt rÊt lín (tíi 1,4 triÖu atmotphe). Khi vá tr¸i ®Êt vËn ®éng
m¹nh ë nh÷ng n¬i cã cÊu t¹o máng, cã vÕt ®øt g·y th× líp dung nham nµy
phun ra ngoµi sau mét tiÕng næ lín.
Macma cÊu t¹o ë d¹ng b¸n láng gåm silicat cña s¾t, cña magiª. Dung
nham tho¸t ra ngoµi sÏ nguéi dÇn vµ r¾n l¹i t¹o thµnh nham th¹ch.
33. Nguyªn tè ®Êt hiÕm lµ g× ?
§ã lµ 14 nguyªn tè ho¸ häc xÕp ë phÝa díi cña b¶ng tuÇn hoµn. Gäi lµ
®Êt hiÕm v× c¸c oxit cña chóng rÊt gièng víi c¸c oxit kh¸c trong ®Êt, ®ång thêi
chØ cã mét sè Ýt c¸c níc cã nguån nguyªn liÖu chøa c¸c nguyªn tè nµy. H¬p
chÊt cña c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm ngµy cµng ®îc øng dông réng r·i trong c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp thuû tinh, gèm sø, ®iÖn tö, vËt liÖu quang häc, vËt liÖu tõ…
ViÖt Nam, Trung Quèc, Ên §é, Mü, Australia… cã nhiÒu nguyªn liÖu
®Êt hiÕm, trong khi ®ã Anh, Ph¸p, NhËt l¹i cha t×m thÊy.
34. V× sao than ®¸ chÊt thµnh ®èng lín cã thÓ tù bèc ch¸y?
Do than t¸c dông víi O2 trong kh«ng khÝ t¹o ra CO2, ph¶n øng to¶ nhiÖt.
NhiÖt to¶ ra ®îc tÝch gãp dÇn, khi ®¹t tíi nhiÖt ®é ch¸y cña than th× than sÏ tù
bèc ch¸y.
35. V× sao khi ®èt, khÝ CO ch¸y cßn khÝ CO2 l¹i kh«ng ch¸y?
Do trong CO2, nguyªn tö C ®· cã sè oxi ho¸ cao nhÊt lµ +4 råi. Trong
CO nguyªn tö C míi cã sè oxi ho¸ +2, khi t¸c dông víi O2 nã t¨ng lªn +4.
2
4
2CO O 2 2CO 2
Nguyễn Thành
14
Tôi Yêu Hóa Học
36. V× sao kh«ng thÓ dËp t¾t ®¸m ch¸y cña c¸c kim lo¹i K, Na,
Mg,... b»ng khÝ CO2?
Do c¸c kim lo¹i trªn cã tÝnh khö m¹nh nªn vÉn ch¸y ®îc trong khÝ
quyÓn CO2
ThÝ dô: 2Mg + CO2 2MgO + C
37. V× sao kh«ng dïng chai thuû tinh mµ ph¶i dïng chai b»ng nhùa
(chÊt dÎo) ®Ó ®ùng dung dÞch axit flohi®ric HF?
Do axit HF lµ axit yÕu nhng cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt lµ ¨n mßn thuû tinh v×
nã t¸c dông ®îc víi oxit silic cã trong thµnh phÇn cña thuû tinh.
SiO2 + 4HF SiF4 + 2H2O
Ngêi ta thêng lîi dông tÝnh chÊt nµy ®Ó kh¾c ch÷ lªn thuû tinh.
38. V× sao muèi th« dÔ bÞ ch¶y níc?
Muèi ¨n cã thµnh phÇn chÝnh lµ natri clorua, ngoµi ra cßn cã mét Ýt c¸c
muèi kh¸c trong ®ã cã magiª clorua. Magiª clorua rÊt a níc, nã hÊp thô níc
trong kh«ng khÝ vµ còng rÊt dÔ tan trong níc.
Magiª clorua cã vÞ ®¾ng. Níc ë mét sè khe nói cã vÞ ®¾ng lµ do cã hoµ
tan magiª clorua. Trong níc biÓn còng cã kh«ng Ýt magiª clorua. Níc cßn l¹i
sau khi muèi kÕt tinh ë c¸c ruéng muèi gäi lµ níc ãt th× cã ®Õn h¬n mét nöa lµ
magiª clorua. Ngêi ra dïng níc ãt ®Ó s¶n xuÊt xi m¨ng magiª oxit, vËy liÖu
chÞu löa vµ c¶ kim lo¹i magiª.
39. V× sao b«i v«i vµo chç ong, kiÕn ®èt sÏ ®ì ®au?
Do trong näc cña ong, kiÕn, nhÖn (vµ mét sè c©y) cã axit h÷u c¬ tªn lµ
axit fomic. V«i lµ chÊt baz¬, nªn trung hoµ axit lµm ta ®ì ®au.
2HCOOH + Ca(OH)2 (HCOO)2Ca + 2H2
40. V× sao ban ®ªm kh«ng nªn ®Ó nhiÒu c©y xanh trong nhµ?
Do ban ®ªm kh«ng cã ¸nh s¸ng c©y kh«ng quang hîp, chØ h« hÊp nªn
hÊp thô khÝ O2 vµ th¶i ra khÝ CO2 lµm trong phßng thiÕu O2 vµ qu¸ nhiÒu CO2.
Ban ngµy do cã ¸nh s¸ng mÆt trêi, c©y quang hîp nªn hÊp thô CO 2 vµ
th¶i ra O2 (nhí chÊt diÖp lôc)
6nCO2 + 5nH2O
(C6H10O5)n + 6nO2
as
clorophin
41. V× sao nÐm ®Êt ®Ìn xuèng ao lµm c¸ chÕt?
§Êt ®Ìn cã thµnh phÇn chÝnh lµ canxi cacbua CaC2, khi t¸c dông víi níc
sinh ra khÝ axetilen vµ canxi hi®roxit.
Nguyễn Thành
15
Tôi Yêu Hóa Học
CaC2 + 2H2O C2H2 + Ca(OH)2
Axetilen cã thÓ t¸c dông víi H2O t¹o ra an®ehit axetic. C¸c chÊt nµy
lµm tæn th¬ng ®Õn ho¹t ®éng h« hÊp cña c¸ v× vËy cã thÓ lµm c¸ chÕt.
42. V× sao ngêi ta thêng dïng tro bÕp ®Ó bãn c©y?
Trong tro bÕp cã chøa muèi K2CO3 cung cÊp nguyªn tè kali cho c©y.
43. V× sao muèi NaHCO3 ®îc dïng ®Ó chÕ thuèc ®au d¹ dµy?
NaHCO3 dïng ®Ó chÕ thuèc ®au d¹ dµy (bao tö) v× nã lµm gi¶m lîng
axit HCl trong d¹ dµy nhê ph¶n øng:
NaHCO3 + HCl NaCl + CO2 + H2O
44. V× sao trong c«ng nghiÖp thùc phÈm, muèi (NH 4)2CO3 ®îc dïng
lµm bét në?
(NH4)2CO3 ®îc dïng lµm bét në v× khi trén thªm vµo bét m×, lóc níng b¸nh
(NH4)2CO3 ph©n huû thµnh c¸c chÊt khÝ vµ h¬i nªn lµm cho b¸nh xèp vµ në.
2NH3 + CO2 + H2O
t0
45. V× sao khi c¬m bÞ khª ngêi ta thêng cho vµo nåi c¬m mét mÈu
than cñi?
Do than cñi xèp cã tÝnh hÊp phô nªn hÊp phô mïi khÐt cña c¬m khª.
lµm cho c¬m ®ì mïi khª.
46. V× sao níc rau muèng ®ang xanh khi v¾t chanh vµo th× chuyÓn
sang mµu ®á?
Cã mét sè hîp chÊt ho¸ häc gäi lµ chÊt chØ thÞ mµu, chóng lµm cho
dung dÞch thay ®æi mµu khi ®é axit thay ®æi.
Trong rau muèng (vµ vµi lo¹i rau kh¸c) cã chÊt chØ thÞ mµu nµy. Trong
chanh cã chøa 7% axit xitric. V¾t chanh vµo níc rau lµm thay ®æi ®é axit, do
®ã lµm thay ®æi mµu níc rau. Khi cha v¾t chanh, níc rau muèng cã mµu xanh
lÐt lµ chøa chÊt kiÒm canxi.
47. V× sao kh«ng dïng níc chÌ khi uèng t©n dîc?
(NH4)2CO3
Trong l¸ chÌ cã chøa 20% tanin vµ 1 1,5% cafein, c¸c chÊt nµy cã
thÓ liªn kÕt víi mét sè ho¹t chÊt cña t©n dîc, do ®ã lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña
thuèc.
48. V× sao v¾t chanh vµo cèc s÷a ®Æc cã ®êng sÏ thÊy cã kÕt tña?
Trong s÷a cã thµnh phÇn protein gäi lµ cazein. Khi v¾t chanh vµo s÷a sÏ
lµm t¨ng ®é chua tøc lµm gi¶m ®é PH cña dung dÞch s÷a. Tíi PH ®óng víi
®iÓm ®¼ng ®iÖn cña cazein th× chÊt nµy sÏ kÕt tña. Khi lµm phomat ngêi ta
Nguyễn Thành
16
Tôi Yêu Hóa Học
còng t¸ch cazein råi cho lªn men tiÕp. ViÖc lµm ®Ëu phô còng theo nguyªn t¾c
t¬ng tù nh vËy.
49. V× sao ¨n s¾n (cñ m×) hay m¨ng cã khi bÞ ngé ®éc?
¡n s¾n hay m¨ng bÞ ngé ®éc khi chóng chøa nhiÒu axit xianhi®ric
(HCN). ë d¹ng tinh khiÕt axit xianhidric lµ chÊt khÝ mïi h¹nh nh©n, cã vÞ
®¾ng vµ rÊt ®éc. NhiÖt ®é nãng ch¶y lµ - 13,3 0C, tan trong níc, rîu, ete vµ lµ
axit rÊt yÕu. Trong thiªn nhiªn gÆp ë d¹ng liªn kÕt trong mét sè thùc vËt (h¹t
mËn, ®µo, cñ s¾n, m¨ng t¬i).
S¾n luéc hay m¨ng luéc hoÆc xµo nÊu cã vÞ ®¾ng lµ chøa nhiÒu axit
xianhi®ric, cã nguy c¬ bÞ ngé ®éc. Khi luéc s¾n cÇn më vung ®Ó axit
xianhi®ric bay h¬i. S¾n ®· ph¬i kh«, gi· thµnh bét ®Ó lµm b¸nh th× khi ¨n
kh«ng bao giê bÞ ngé ®éc v× khi ph¬i kh« axit xianhi®ric sÏ bay h¬i hÕt.
Trong c«ng nghÞªp axit xianhi®ric ®îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch oxi ho¸ hçn
hîp khÝ metan (CH4) vµ amoniac (NH3), cã xóc t¸c platin. Axit xianhi®ric lµ
nguyªn liÖu ®iÒu chÕ tæng hîp c¸c chÊt cao ph©n tö. Axit xianhi®ric ë d¹ng tù
do dïng lµm chÊt x«ng h¬i chèng c«n trïng g©y bÖnh.
Muèi cña axit xianhi®ric nh kali xianua (KCN) dïng trong tæng hîp
h÷u c¬, trong nhiÕp ¶nh vµ ®Ó t¸ch kim lo¹i vµng, b¹c ra khái quÆng.
50. V× sao sau khi ¨n tr¸i c©y kh«ng nªn ®¸nh r¨ng ngay ?
C¸c nhµ khoa häc khuyÕn c¸o: Ai ¨n tr¸i c©y th× ph¶i mét giê sau míi
®îc ®¸nh r¨ng. T¹i sao vËy ? chÊt chua (tøc axit h÷u c¬) trong tr¸i c©y sÏ kÕt
hîp víi nh÷ng thµnh phÇn trong thuèc ®¸nh r¨ng theo bµn ch¶y sÏ tÊn c«ng
c¸c kÏ r¨ng vµ g©y tæn th¬ng cho lîi. Bëi vËy ngêi ta ph¶i ®îi ®Õn khi níc bät
trung hoµ lîng axit trong tr¸i c©y nhÊt lµ t¸o, cam, nho, chanh.
51. V× sao c¸c ®å vËt b»ng b¹c ®Ó l©u ngµy thêng bÞ x¸m ®en ?
Do b¹c t¸c dông víi khÝ O2 vµ khÝ H2S cã trong kh«ng khÝ t¹o ra b¹c
sunfua cã mµu ®en.
4Ag + O2+ 2H2S 2Ag2S + 2H2O
52. V× sao dïng ®å dïng b»ng b¹c ®ùng thøc ¨n, thøc ¨n l©u bÞ «i ?
Khi b¹c gÆp níc sÏ cã mét lîng rÊt nhá ®i vµo níc thµnh ion. Ion b¹c cã
1
5
t¸c dông diÖt khuÈn rÊt m¹nh. ChØ cÇn
tØ gam b¹c trong 1 lÝt níc còng ®ñ
diÖt c¸c vi khuÈn. Kh«ng cho vi khuÈn ph¸t triÓn nªn gi÷ cho thøc ¨n kh«ng bÞ
«i thiu.
Nguyễn Thành
17
Tôi Yêu Hóa Học
53. V× sao dïng dao (b»ng thÐp) c¾t lª, t¸o th× bÒ mÆt chç c¾t sÏ bÞ
®en ?
Trong lª, t¸o vµ nhiÒu lo¹i tr¸i c©y cã chøa tanin. Tanin cßn gäi lµ axit
tanic, nã t¸c dông víi s¾t t¹o thµnh s¾t (III) tanat cã mµu ®en. Tanin cã vÞ ch¸t,
qu¶ hång cã vÞ ch¸t do rÊt nhiÒu tanin.
Tanin tinh khiÕt lµ chÊt bét mµu vµng, dÔ tan trong níc.
Cã khi kh«ng dïng dao b»ng s¾t ®Ó c¾t lª, t¸o, hång mµ sau mét lóc,
chç c¾t vÉn bÞ th©m ®en ®ã lµ do kÕt qu¶ cña nhiÒu biÕn ®æi ho¸ häc. Trong
ph©n tö tanin cã chøa nhiÒu gèc phenol, c¸c gèc nµy rÊt mÉn c¶m víi ¸nh s¸ng
vµ rÊt dÔ bÞ oxi ho¸ bëi oxi cña kh«ng khÝ biÕn thµnh c¸c oxit cã mµu ®en. V×
vËy tanin thêng ®îc b¶o qu¶n trong c¸c b×nh thuû tinh sÉm mµu. Trong c«ng
nghiÖp tanin dïng ®Ó thuéc da vµ chÕ mùc mµu ®en.
54. V× sao h¬ con dao ít lªn ngän löa, con dao sÏ cã mµu xanh ?
§ã lµ do ë nhiÖt ®é cao s¾t t¸c dông víi níc t¹o nªn oxit s¾t tõ Fe3O4 lÊp
l¸nh mµu lam. Líp ¸o mµu lam nµy lµ tÊm mµng b¶o vÖ s¾t, lµm cho s¾t kh«ng
bÞ gØ vµ kh«ng bÞ ¨n mßn.
ë c¸c nhµ m¸y ngêi ta ®em c¸c chÕ phÈm b»ng thÐp cho vµo dung dÞch
natri nitrat hoÆc hçn hîp natri nitrat vµ natri hidroxit ë nhiÖt ®é tõ 140 ->
1500C. Sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh trªn bÒ mÆt sÏ sinh ra mét líp máng mÇu
lam, sau ®ã lÊy ra vµ nhanh chãng cho vµo níc l¹nh, råi l¹i ®em xö lÝ b»ng níc xµ phßng, dÇu nãng mÊy phót. Ngêi ta gäi biÖn ph¸p nµy lµ “t«i muèi”. C¸c
chÕ phÈm qua t«i muèi sÏ cã tuæi thä dµi h¬n.
55. V× sao thuû tinh thêng cã mµu xanh ?
Do cã chøa hîp chÊt cña s¾t. NÕu chøa hîp chÊt s¾t (II) th× cã mµu xanh
cßn chøa hîp chÊt s¾t (III) th× cã mµu vµng n©u.
Nãi chung thuû tinh chøa 1->2% s¾t th× sÏ cã mµu xanh hoÆc vµng n©u.
Thuû tinh quang häc kh«ng mµu chØ chøa kh«ng qu¸ 3 phÇn v¹n s¾t.
56. V× sao thuû tinh l¹i cã thÓ tù thay ®æi mµu ?
ViÖc chÕ t¹o thuû tinh ®æi mµu còng t¬ng tù nh chÕ t¹o thuû tinh thêng,
chØ kh¸c lµ ngêi ta thªm vµo nguyªn liÖu chÕ t¹o thuû tinh mét Ýt chÊt c¶m
quang nh b¹c clorua hay b¹c bromua… vµ mét Ýt chÊt t¨ng ®é nh¹y nh ®ång
clorua. ChÊt nh¹y c¶m lµm cho thuû tinh biÕn ®æi nh¹y h¬n.
Sù ®æi mµu cã thÓ gi¶i thÝch nh sau: Khi bÞ chiÕu s¸ng, b¹c clorua t¸ch
thµnh b¹c vµ clo. B¹c sÏ lµm cho thuû tinh sÉm mµu. Khi kh«ng chiÕu s¸ng
Nguyễn Thành
18
Tôi Yêu Hóa Học
n÷a, b¹c vµ clo l¹i gÆp nhau, t¹o thµnh b¹c clorua kh«ng mµu, lµm cho thuû
tinh l¹i trong suèt.
57.V× sao thªm muèi qu¸ sím th× ®Ëu kh«ng nhõ ?
C¸c bµ mÑ thêng nh¾c nhë: Khi nÊu ®Ëu chí cho muèi qu¸ sím, ®iÒu
nµy cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc nh sau: Trong ®Ëu nµnh kh«, níc rÊt
Ýt. Do ®ã cã thÓ coi nã nh mét dung dÞch ®Æc, vµ líp vá lµ mét mµng b¸n thÉm.
Khi nÊu, níc bªn ngoµi sÏ thÈm thÊu vµo trong ®Ëu lµm ®Ëu nµnh në to ra, sau
mét thêi gian c¸c tÕ bµo trong h¹t ®Ëu bÞ ph¸ vì lµm cho ®Ëu mÒm.
NÕu khi nÊu ®Ëu ta cho muèi qu¸ sím th× níc ë bªn ngoµi cã thÓ kh«ng
®i vµo trong ®Ëu, thËm chÝ níc trong ®Ëu sÏ thÈm thÊu ra ngoµi do nång ®é
muèi trong níc muèi bªn ngoµi lín h¬n nhiÒu so víi nång ®é muèi trong ®Ëu
nÕu cho muèi qu¸ nhiÒu.
Th«ng thêng khi nÊu ch¸o ®Ëu xanh, ch¸o ®Ëu ®á kh«ng nªn thªm ®êng
qu¸ sím hoÆc nÊu thÞt bß, thÞt lîn kh«ng nªn cho muèi qu¸ sím v× còng sÏ
khã nÊu nhõ.
58. V× sao ¨n ®êng glucoz¬ l¹i c¶m thÊy ®Çu lìi m¸t l¹nh ?
NÕu b¹n cho mét th×a ®êng glucoz¬ vµo lìi trong c¶m gi¸c ngät ngµo
c¶m nhËn ®îc cßn cã c¶m gi¸c m¸t l¹nh. V× sao vËy ? Glucoz¬ t¹o ra mét
dung dÞch ®êng trªn lìi, sù ph©n bè c¸c ph©n tö ®êng trong qu¸ tr×nh hoµ tan
lµ qu¸ tr×nh thu nhiÖt, do ®ã ta c¶m thÊy ®Çu lìi m¸t l¹nh.
59. V× sao thøc ¨n nÊu khª ch¸y dÔ g©y ung th ?
Theo c¸c chuyªn gia cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, nÊu thøc ¨n qu¸ ch¸y dÔ
g©y ung th. ChÊt asparagin trong thùc phÈm díi nhiÖt ®é cao sÏ kÕt hîp víi ®êng tù nhiªn trong rau qu¶, hay c¸c thùc phÈm giµu chÊt cacbohi®rat t¹o thµnh
chÊt acylamid, t¸c nh©n chÝnh g©y ra bÖnh ung th.
¨n nhiÒu thÞt hun khãi vµ c¸c chÊt b¶o qu¶n thùc phÈm chøa nitrosamin
cã trong rau ng©m, thÞt hun khãi lµm gia t¨ng ung th miÖng, thùc qu¶n, thanh
qu¶n, d¹ dµy. ¨n nhiÒu chÊt bÐo cã liªn quan ®Õn ung th vó, ®¹i trµng, trùc
trµng, niªm m¹c tö cung.
Thuèc trõ s©u nitrofen lµ chÊt g©y ung th vµ dÞ tËt bµo thai. Ho¸ chÊt
®éc h¹i ethinnylestradiol vµ bisphenol A cã trong tói nilong vµ hép nhùa t¸i
sinh dïng ®ùng thøc ¨n g©y h¹i cho bµo thai.
60. V× sao g¹o nÕp l¹i dÎo ?
Nguyễn Thành
19
Tôi Yêu Hóa Học
- Xem thêm -