Ch-¬ng 7
bÖnh sinh s¶n vµ s¶n khoa
I. Rèi lo¹n sinh s¶n
1. §éng dôc Èn
- TriÖu chøng:
Nh÷ng gia sóc ®éng dôc Èn (®éng dôc kh«ng râ rµng) thùc ra lµ nh÷ng gia sóc cã
chu kú b×nh th-êng. Tuy nhiªn, ph¶i rÊt chó ý hoÆc ph¶i dïng mét sè biÖn ph¸p hç trî th×
míi cã thÓ ph¸t hiÖn ®-îc con vËt ®éng dôc.
- Nguyªn nh©n:
Th«ng th-êng, t×nh tr¹ng c¬ thÓ kh«ng tèt hay kh«ng cã sù hiÖn diÖn cña nh÷ng gia
sóc c¸i hoÆc nh÷ng gia sóc ®ùc kh¸c trong ®µn lµ nh÷ng yÕu tè quan träng g©y ra hiÖn
t-îng ®éng dôc kh«ng râ rµng. §éng dôc kh«ng râ rµng còng cã thÓ do thiÕu hoÆc rèi
lo¹n ®iÒu tiÕt hocm«n trong chu kú.
- ChÈn ®o¸n:
§Ó chÈn ®o¸n hiÖn t-îng ®éng dôc kh«ng râ rµng ph¶i dùa vµo hÖ thèng sæ s¸ch
theo dâi, ®ång thêi hái ng-êi ch¨n nu«i xoay quanh c¸c vÊn ®Ò nh-: ngµy ®Î lÇn cuèi
cïng, lÇn ®Î cuèi cïng diÔn ra nh- thÕ nµo, qu¸ tr×nh håi phôc sau ®Î cã diÔn ra b×nh
th-êng kh«ng, tuæi vµ t×nh tr¹ng chung cña gia sóc, cã bª con bªn c¹nh kh«ng vµ nã cã bó
kh«ng, ph-¬ng ph¸p ph¸t hiÖn ®éng dôc... Sau ®ã tiÕn hµnh kiÓm tra l©m sµng bao gåm ®o
nhiÖt ®é c¬ thÓ, m¹ch ®Ëp, h« hÊp, kiÓm tra qua trùc trµng vµ soi ©m ®¹o.
Trong tr-êng hîp bß s÷a ®éng dôc kh«ng râ rµng, viÖc sê n¾n qua trùc trµng lµ biÖn
ph¸p tèt nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ®óng giai ®o¹n cña chu kú ®éng dôc. Khi sê qua trùc trµng sÏ
thÊy tö cung trèng rçng vµ c¸c buång trøng ®ang ë mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh.
NÕu bß c¸i ®ang ë ngµy thø hai sau ®éng dôc, ng-êi ta cã thÓ sê thÊy hai buång trøng
t-¬ng ®èi nhá, bëi v× thÓ vµng cña chu kú tr-íc thùc tÕ ®· teo biÕn mÊt, thÓ vµng míi ch-a
h×nh thµnh vµ ch-a cã c¸c bao nang ph¸t triÓn. Trªn mét trong hai buång trøng cã mét
chç mÒm, ®ã lµ chç rông trøng.
Khi gia sóc ®ang ë gi÷a chu kú th-êng cã mét buång trøng nhá vµ mét buång trøng
lín h¬n vµ trªn ®ã ng-êi ta cã thÓ sê thÊy thÓ vµng. Tö cung th-êng mÒm nhÏo. Vµo cuèi
chu kú cã mét thÓ vµng cøng vµ t-¬ng ®èi nhá. Trªn mét trong hai buång trøng sê thÊy
mét bao nang. Tö cung cã tr-¬ng lùc lín h¬n vµ dÔ dµng sê thÊy nã.
- §iÒu trÞ:
Tr-íc hÕt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c con vËt ®ang ë trong giai ®o¹n nµo cña chu
kú. §iÒu nµy ®-îc tiÕn hµnh b»ng viÖc sê kh¸m c¸c buång trøng qua trùc trµng. NÕu cÇn
thiÕt cã thÓ tiÕn hµnh sê kh¸m nhiÒu lÇn liªn tiÕp nhau ®Ó theo dâi tèt h¬n sù tiÕn triÓn cña
chu kú.
Khi sê kh¸m cã thÓ cã 3 tr-êng hîp x¶y ra:
- ThÊy mét thÓ vµng ®· h×nh thµnh (trong kho¶ng ngµy thø 5 vµ ngµy thø 16 cña chu
kú). Khi ®ã nªn tiªm mét liÒu prostaglandin (vÝ dô: 2 ml chÕ phÈm estrumate) ®Ó lµm teo
biÕn thÓ vµng, 3 ngµy sau ®éng dôc xuÊt hiÖn vµ cã thÓ cã chöa nÕu ®-îc phèi gièng.
- ThÊy cã mét thÓ vµng nhá: cÇn ph¶i x¸c ®Þnh xem ®ã lµ thÓ vµng ®ang h×nh thµnh
hay thÓ vµng ®ang tho¸i ho¸. Trong tr-êng hîp thø nhÊt, gia sóc sÏ ®éng dôc 16 ®Õn 19
ngµy sau ®ã. Trong tr-êng hîp thø hai, ®éng dôc sÏ xuÊt hiÖn sau mét vµi ngµy.
- Kh«ng cã thÓ vµng vµ nÕu dïng prostaglandin sÏ kh«ng cã hiÖu lùc.
Mét khi mµ chu kú ®éng dôc ®· ®-îc x¸c ®Þnh th× cÇn ph¶i ®¸nh dÊu vµo lÞch nh÷ng
ngµy dù kiÕn con bß ®ã sÏ ®éng dôc trë l¹i vµ trong thêi gian ®ã cÇn ph¶i l-u ý ®Æc biÖt
®Õn hµnh vi cña nã. Còng cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó lµm cho ®éng dôc biÓu
hiÖn râ rµng h¬n.
2. Kh«ng ®éng dôc
- TriÖu chøng:
Con vËt kh«ng cã c¸c ho¹t ®éng chu kú tÝnh vµ kh«ng cã biÓu hiÖn ®éng dôc.
- Nguyªn nh©n:
Nguyªn nh©n cña kh«ng ®éng dôc cã thÓ ®-îc xÕp vµo 3 nhãm sau:
+ ThiÕu c¸c hãcm«n gonadotropin hoÆc rèi lo¹n ®iÒu tiÕt hãcm«n. Nguyªn nh©n
chñ yÕu lµ do thiÕu c¸c hãcm«n FSH vµ LH hoÆc hãcm«n kÝch thÝch tuyÕn yªn tiÕt
gonadotropin (GnRH) cña vïng d-íi ®åi. Cã thÓ lµ do c¸c khèi u trong n·o hay ë tuyÕn
yªn lµm øc chÕ tiÕt GnRH vµ c¸c hãcm«n FSH vµ LH. Còng cã thÓ ®ã lµ do hiÖn t-îng øc
chÕ cña bª con bó s÷a (c¸c gièng bß nhiÖt ®íi th-êng mÉn c¶m h¬n víi hiÖn t-îng rèi
lo¹n chøc n¨ng nµy do b¶n n¨ng lµm mÑ cao). MÆt kh¸c, ®iÒu kiÖn nu«i d-ìng kÐm còng
g©y ra sù øc chÕ tiÕt c¸c hãcm«n FSH vµ LH, còng nh- ng¨n c¶n sù rông trøng.
+ C¸c nguyªn nh©n liªn quan ®Õn buång trøng vµ tö cung. Th-êng gÆp mét sè
tr-êng hîp sau:
Kh«ng cã buång trøng hoÆc buång trøng kÐm ph¸t triÓn. §ã cã thÓ lµ do
tr-êng hîp ®Î sinh ®«i kh¸c giíi vµ ®· cã sù tiÕp xóc qua ®-êng m¸u gi÷a hai thai nªn c¸c
hãcm«n ®ùc ®· h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c c¬ quan sinh dôc cña thai c¸i.
Khèi u buång trøng. Tr-êng hîp nµy Ýt gÆp nh-ng cã thÓ g©y ra hiÖn t-îng
kh«ng ®éng dôc thùc sù.
U nang buång trøng. C¸c u nang buång trøng cã thÓ g©y ra hiÖn t-îng kh«ng
®éng dôc nh-ng còng cã thÓ cã nh÷ng chu kú ®éng dôc kh«ng ®Òu ®Æn.
+ C¸c dÞ h×nh liªn quan ®Õn tö cung vµ nh÷ng chÊt chøa bªn trong tö cung. Cã thÓ
gÆp mét sè tr-êng hîp sau:
Kh«ng cã tö cung hoÆc tö cung kÐm ph¸t triÓn. DÞ h×nh nµy ®i cïng víi hiÖn
t-îng kh«ng cã buång trøng hoÆc buång trøng kÐm ph¸t triÓn.
Viªm tö cung víi thÓ vµng tån l-u. Viªm tö cung lu«n lu«n g©y ra hiÖn t-îng
thÓ vµng tån l-u, bëi v× tö cung kh«ng thÓ tiÕt ra prostaglandin ®Ó tiªu huû thÓ vµng. ThÓ
vµng nµy ng¨n c¶n sù xuÊt hiÖn l¹i mét chu kú ®éng dôc míi.
- ChÈn ®o¸n:
ViÖc sê kh¸m buång trøng cho phÐp chÈn ®o¸n bÖnh nµy: sê thÊy hai buång trøng
nhá, cøng, ®«i khi cã thÓ sê thÊy mét bao nang nhá nh-ng kh«ng cã thÓ vµng.
Khi bÞ viªm tö cung l-îng mñ trong tö cung cã thÓ thay ®æi rÊt lín vµ gÇn nh- lu«n
lu«n thÊy cã mñ ch¶y ra. ViÖc chÈn ®o¸n b»ng sê kh¸m qua trùc trµng t-¬ng ®èi dÔ dµng.
- §iÒu trÞ:
Cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sau:
+ §Æt bät xèp chøa progesteron vµo ©m ®¹o (vÝ dô PRID) trong thêi gian 12 ngµy.
Khi rót bät xèp ra, tiªm mét mòi 500 IU PMSG. Sau mét vµi ngµy ®éng dôc xuÊt hiÖn.
Tuy nhiªn tû lÖ thô thai kh«ng ®-îc cao khi dïng biÖn ph¸p nµy.
+ Sö dông viªn cÊy d-íi da tai (vÝ dô SMB). Viªn cÊy nµy gi¶i phãng ra
progestogen. §Ó viªn cÊy trong thêi gian 10 ngµy. Khi lÊy viªn cÊy ra còng tiªm mét liÒu
500 IU PMSG. Mét vµi ngµy sau ®ã bß sÏ ®éng dôc vµ cã thÓ ®-îc phèi gièng. Trong
tr-êng hîp nµy tû lÖ thô thai còng kh«ng ®¹t nh- mong muèn.
+ ViÖc ®iÒu trÞ c¸c tr-êng hîp viªm tö cung vµ u nang buång trøng sÏ tr×nh bµy
trong c¸c phÇn sau.
3. U nang buång trøng
- TriÖu chøng:
Trªn buång trøng cña bß xuÊt hiÖn mét hoÆc nhiÒu u nang. U nang buång trøng g©y
ra hiÖn t-îng ®éng dôc kh«ng ®Òu ®Æn vµ triÖu chøng cã thÓ thay ®æi tõ kh«ng cã biÓu
hiÖn ®éng dôc ®Õn biÓu hiÖn ®éng dôc liªn tôc.
- Nguyªn nh©n:
HiÖn t-îng nµy cã liªn quan ®Õn c¸c tuyÕn néi tiÕt sinh ra c¸c hãcm«n sinh s¶n.
§Æc biÖt lµ vïng d-íi ®åi, tuyÕn yªn, c¸c buång trøng, néi m¹c tö cung vµ c¶ tuyÕn
th-îng thËn. Nguyªn nh©n tiªn ph¸t cña bÖnh u nang buång trøng lµ do rèi lo¹n tiÕt
hocm«n LH cña thuú tr-íc tuyÕn yªn, dÉn ®Õn qu¸ tr×nh rông trøng diÔn ra kh«ng b×nh
th-êng. Trong tr¹ng th¸i b×nh th-êng, c¸c estrogen do nang Graf s¶n sinh g©y ra hiÖn
t-îng gi¶i phãng hãcm«n LH mét vµi giê tr-íc khi rông trøng. LH g©y ra rông trøng vµ
thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÓ vµng. Khi viÖc gi¶i phãng hãcm«n LH bÞ rèi lo¹n,
nh÷ng tr-êng hîp sau ®©y cã thÓ x¶y ra:
+ Cã mét l-îng LH cho qu¸ tr×nh rông trøng vµ lutein ho¸ nh-ng Ýt h¬n b×nh th-êng
nªn rông trøng bÞ chËm. Trªn buång trøng h×nh thµnh mét thÓ vµng nh-ng kh«ng cã qu¸
tr×nh thô thai do c¸c tÕ bµo sinh dôc mÊt kh¶ n¨ng thô tinh. Trong tr-êng hîp nµy, ®éng
dôc xuÊt hiÖn muén h¬n b×nh th-êng. Còng cã thÓ l-îng LH kh«ng ®ñ ®Ó g©y ra rông
trøng còng nh- lutein ho¸. KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh mét u nang vµ hµm l-îng progesteron
trong m¸u rÊt thÊp.
+ Cã mét l-îng LH ®ñ cho qu¸ tr×nh rông trøng nh-ng qu¸ Ýt ®Ó h×nh thµnh thÓ
vµng hoµn chØnh, dÉn ®Õn h×nh thµnh mét thÓ vµng nang. ThÓ vµng nµy ®ùîc h×nh thµnh
xung quanh mét khoang ®-êng kÝnh trªn 1 cm, chøa ®Çy dÞch. ThÓ vµng nang kh«ng cã ý
nghÜa bÖnh lý lín. Kh«ng cã sù sai kh¸c gi÷a nh÷ng con bß d¹ng nµy vµ nh÷ng con bß
b×nh th-êng vÒ ®é dµi chu kú, kh¶ n¨ng thô thai vµ hµm l-îng hãcm«n.
+ ViÖc tiÕt LH kh«ng ®ñ cho rông trøng, nh-ng ®ñ cho lutein ho¸, dÉn ®Õn kÕt qu¶
h×nh thµnh mét nang lutein cã kh¶ n¨ng tiÕt progesteron. HËu qu¶ lµ ®-a ®Õn tr¹ng th¸i
kh«ng ®éng dôc kÐo dµi. Hµm l-îng progesteron trong m¸u kh«ng bao giê cao nh- tr¹ng
th¸i b×nh th-êng.
BÖnh u nang buång trøng xuÊt hiÖn cã liªn quan ®Õn nh÷ng yÕu tè sau:
+ Di truyÒn: tÇn sè xuÊt hiÖn bÖnh t¨ng ë mét sè dßng, gièng bß nhÊt ®Þnh... Râ
rµng bÖnh nµy cã tÝnh di truyÒn, nh-ng ®Õn nay ng-êi ta vÉn ch-a râ lµ chÝnh b¶n th©n
bÖnh cã tÝnh di truyÒn trùc tiÕp hay viÖc gi¶m s¶n xuÊt hãcm«n cã tÝnh di truyÒn. HÖ sè di
truyÒn (h2) -íc l-îng trong kho¶ng 0,2 vµ 0,3.
+ Tuæi: tÇn sè xuÊt hiÖn rèi lo¹n nµy t¨ng b¾t ®Çu tõ 5 n¨m tuæi.
+ Mïa vô: ë nh÷ng n-íc khÝ hËu «n ®íi, bÖnh nµy th-êng xuÊt hiÖn vµo mïa ®«ng,
mïa mµ gia sóc ®-îc nhèt th-êng xuyªn trong chuång. Tuy nhiªn vÉn ch-a râ lµ viÖc
xuÊt hiÖn bÖnh cã liªn quan ®Õn gi¶m vËn ®éng cña gia sóc hay gi¶m ®é chiÕu s¸ng hoÆc
nh÷ng yÕu tè kh¸c.
+ Thêi ®iÓm sau khi ®Î vµ tiÕt s÷a: gi÷a ngµy thø 15 vµ ngµy thø 45 sau khi ®Î, tÇn
sè xuÊt hiÖn u nang buång trøng lín nhÊt. Thêi kú nµy còng t-¬ng øng víi ®iÓm cùc ®¹i
cña n¨ng suÊt s÷a. Khi n¨ng suÊt s÷a cao dÔ dµng dÉn ®Õn rèi lo¹n ®iÒu tiÕt hãcm«n vµ
chu kú ®éng dôc khã trë l¹i. TÇn sè xuÊt hiÖn u nang th-êng lín h¬n ë nh÷ng con cã n¨ng
suÊt s÷a tèt nhÊt. Tr-êng hîp bÖnh nµy Ýt gÆp ë bß thÞt.
+ Thøc ¨n: Mét sè lo¹i thøc ¨n nh- cá ba l¸, cñ c¶i ®-êng, c¶i b¾p ... cã chøa c¸c
estrogen thùc vËt vµ nh÷ng hãcm«n nµy cã thÓ g©y ra rèi lo¹n hÖ thèng hãcm«n ë bß.
+ Sö dông hãcm«n: tiªm c¸c estrogen vµo pha nang cña chu kú lµm xuÊt hiÖn c¸c u
nang buång trøng. §iÒu ®ã ®-îc gi¶i thÝch lµ, khi tiªm c¸c estrogen lµm cho tuyÕn yªn
gi¶i phãng sím hãcm«n LH, vµo thêi ®iÓm khi no·n bao cßn ch-a chÝn vµ ch-a s½n sµng
rông trøng.
- ChÈn ®o¸n:
ViÖc chÈn ®o¸n bÖnh dùa vµo nh÷ng dÊu hiÖu sau ®©y:
dôc.
+ Bß c¸i cã c¸c chu kú ®éng dôc kh«ng ®Òu ®Æn hoÆc kh«ng thÊy cã chu kú ®éng
+ Khi cã biÓu hiÖn ®éng dôc liªn tôc, bß c¸i cã hµnh vi kh«ng b×nh th-êng: cã xu
h-íng nh¶y lªn nh÷ng con bß c¸i kh¸c hoÆc th-êng lµ nguån quÊy nhiÔu trong ®µn.
+ Trong tr-êng hîp ®éng dôc liªn tôc th-êng quan s¸t thÊy hiÖn t-îng chïng c¸c
d©y ch»ng vµ ®iÒu ®ã cho c¶m gi¸c lµ bß cong ®u«i. ¢m hé s-ng tÊy vµ ë mÐp d-íi còng
nh- trong ©m ®¹o cã thÓ thÊy niªm dÞch, ®«i khi cã chót mñ.
+ Khi sê qua trùc trµng nhËn thÊy cæ tö cung vµ tö cung mÒm; cã thÓ dÔ dµng ®Èy
®-îc mét pipet qua cæ tö cung. Trªn c¸c buång trøng sê thÊy mét hay nhiÒu bao nang víi
®-êng kÝnh kh¸c nhau, nh-ng nh×n chung ®Òu trªn 2,5 cm. Th«ng th-êng, rÊt khã x¸c
®Þnh vµ ph©n biÖt gi÷a bao nang b×nh th-êng vµ u nang. Muèn ph©n biÖt chÝnh x¸c, cÇn sê
n¾n l¹i sau mét vµi ngµy. NÕu lµ mét bao nang b×nh th-êng th× nã sÏ rông trøng, nh-ng
nÕu lµ u nang th× nã vÉn lu«n lu«n nh- cò. Mét chØ tiªu kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh tr-êng hîp bÖnh
lý nµy lµ kh«ng thÊy cã thÓ vµng tho¸i ho¸ ®ång thêi víi sù hiÖn diÖn cña c¸c bao nang
kÝch th-íc lín trªn buång trøng.
+ B»ng viÖc sê kh¸m qua trùc trµng khã ph©n biÖt ®-îc gi÷a u nang thÓ vµng vµ u
bao nang. §Ó ph©n biÖt, ®ßi hái ph¶i cã rÊt nhiÒu kinh nghiÖm vµ cã thÓ dùa vµo c¸c chØ
tiªu nh- thµnh cña u nang thÓ vµng dÇy h¬n thµnh cña u bao nang; chÊt láng bªn trong u
bao nang dao ®éng m¹nh h¬n so víi tr-êng hîp u nang thÓ vµng.
- §iÒu trÞ:
Tr-êng hîp bÖnh xuÊt hiÖn trong vßng 60 ngµy sau khi ®Î, ng-êi ta cã thÓ hy väng
lµ bÖnh tù khái. Sau kho¶ng thêi gian nµy cÇn ph¶i can thiÖp nh»m tiªu huû u nang vµ lµm
cho chu kú trë l¹i ho¹t ®éng b×nh th-êng. Cã mét sè ph-¬ng ph¸p sau:
+ Ph¸ u nang b»ng tay. Qua thµnh trùc trµng dïng tay ph¸ huû u nang. Lµm nhvËy sÏ g©y ra hiÖn t-îng rông trøng vµ mét thÓ vµng míi h×nh thµnh. Hµm l-îng
progesteron trong m¸u sÏ t¨ng vµ ho¹t ®éng mang tÝnh chu kú ®-îc thiÕt lËp. ¦u ®iÓm
cña ph-¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng ph¶i chi phÝ lín, nh-ng nã còng cã bÊt lîi lín lµ cã thÓ
lµm dÝnh buång trøng víi èng dÉn trøng. H¬n n÷a ph-¬ng ph¸p nµy ®ßi hái ph¶i cã ng-êi
nhiÒu kinh nghiÖm tay nghÒ thùc hiÖn.
+ Dïng hãcm«n LH. Môc ®Ých lµ lµm t¨ng tû lÖ hãcm«n LH trong m¸u. Cã thÓ
dïng GnRH hoÆc HCG: GnRH t¸c ®éng lªn tuyÕn yªn vµ lµm cho tuyÕn nµy gi¶i phãng
LH, trong khi ®ã th× HCG t¸c ®éng trùc tiÕp lªn buång trøng t-¬ng tù nh- LH. B»ng
ph-¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nµy ng-êi ta cè g¾ng g©y rông trøng, nÕu nh- cã mét nang trøng
chÝn trªn buång trøng hoÆc ng-êi ta cè g¾ng g©y lutein ho¸ nang, nÕu nh- cã c¸c tÕ bµo
kÕt h¹t trªn thµnh u nang.
+ Dïng progesteron. Môc ®Ých lµ thay thÕ ho¹t ®éng cña thÓ vµng. Ph-¬ng ph¸p
nµy ®-îc ¸p dông trong c¸c tr-êng hîp u bao nang kh«ng cßn chøa c¸c tÕ bµo h¹t vµ viÖc
bæ sung hãcm«n LH kh«ng thµnh c«ng. Nh×n chung, 2-3 ngµy sau khi lo¹i bá nguån cung
cÊp progesteron th× bß c¸i cã biÓu hiÖn ®éng dôc. Tuy nhiªn, tû lÖ thô thai trong kú ®éng
dôc nµy rÊt thÊp, tû lÖ thô thai cña chu kú tiÕp theo cã thÓ b×nh th-êng.
Cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p bæ sung progesteron sau ®©y:
Cho ¨n. Trén c¸c lo¹i progestogen cho ¨n vµo thøc ¨n cña bß trong thêi gian 14
ngµy. HiÖn nay, ph-¬ng ph¸p nµy Ýt ®-îc sö dông.
§Æt dông cô ©m ®¹o (nh- PRID) trong vßng 14 ngµy. B»ng c¸ch nµy, hµm
l-îng progesteron trong m¸u t¨ng vµ cho phÐp tö cung tæng hîp prostaglandin, hãcm«n
nµy tiªu huû c¸c tÕ bµo lutein trong u nang lutein.
CÊy progestogen d-íi da (vÝ dô SMB) còng cã t¸c dông t-¬ng tù nh- trªn.
+ Dïng prostaglandin. Prostaglandin cã t¸c dông lµm tiªu huû c¸c tÕ bµo lutein.
§iÒu kiÖn c¬ b¶n cho c¸ch ®iÒu trÞ nµy thµnh c«ng lµ u nang lutein. Tuy nhiªn, nh- trªn
®· nªu, viÖc x¸c ®Þnh mét u nang thuéc lo¹i nh- vËy kh«ng ph¶i dÔ dµng. §Ó b¶o ®¶m
chÝnh x¸c, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh hµm l-îng progesteron trong m¸u hoÆc trong s÷a. Nh-ng
ph¶i l-u ý lo¹i trõ tr-êng hîp bß c¸i cã chöa, bëi v× tiªm prostaglandin vµo thêi kú mang
thai sÏ lµm tiªu huû thÓ vµng vµ g©y ra hiÖn t-îng x¶y thai.
ii. bÖnh trong thêi gian mang thai
1. ChÕt ph«i
- TriÖu chøng:
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ph«i thai ë bß ®-îc chia ra lµm hai giai ®o¹n: giai ®o¹n ph«i
(kÐo dµi kho¶ng 45 ngµy) víi viÖc h×nh thµnh c¸c c¬ quan vµ sau ®ã lµ giai ®o¹n thai (tõ
khi kÕt thóc h×nh thµnh c¸c c¬ quan cho tíi khi ®Î). C¸c nghiªn cøu cho thÊy trong
kho¶ng thêi gian 28 ngµy ®Çu sau khi thô thai cã tíi 15 ®Õn 25% sè ph«i bÞ chÕt. Sau thêi
gian nµy cã thªm kho¶ng 5% sè ph«i hay sè thai bÞ chÕt n÷a.
NÕu ph«i bÞ chÕt tr-íc ngµy thø 16 sau khi thô tinh th× kh«ng thÊy cã triÖu chøng g×
vµ ®éng dôc trë l¹i b×nh th-êng. Trong tr-êng hîp ph«i bÞ chÕt sau ngµy thø 16, bß c¸i
®éng dôc trë l¹i chËm h¬n b×nh th-êng.
- Nguyªn nh©n:
Cã nhiÒu t¸c nh©n g©y ra hiÖn t-îng chÕt ph«i, nh-ng quan träng nhÊt lµ:
+ Kh¶ n¨ng thô tinh cña bß ®ùc vµ bß c¸i kÐm.
+ Nh÷ng kú h×nh nhiÔm s¾c thÓ cña ph«i.
+ Tuæi cña bß c¸i: b¾t ®Çu tõ 8 n¨m tuæi, tû lÖ chÕt ph«i t¨ng lªn. §iÒu ®ã cã thÓ
do gi¶m c¸c ho¹t ®éng néi tiÕt vµ trao ®æi chÊt, lµm cho c¸c chÊt dinh d-ìng cÇn thiÕt cho
ph«i kh«ng ®-îc s¶n sinh ra hoÆc s¶n sinh ra víi l-îng kh«ng ®Çy ®ñ.
+ Viªm néi m¹c tö cung do vi khuÈn, siªu vi trïng, nÊm, ®éng vËt ®¬n bµo. Nh÷ng
vi sinh vËt nµy tÊn c«ng trùc tiÕp ph«i hoÆc ph«i bÞ chÕt do tö cung bÞ nhiÔm trïng. Trong
sè c¸c vi sinh vËt, Campylobacter fetus lµ mét t¸c nh©n g©y bÖnh nguy hiÓm nhÊt.
+ Sê n¾n qua trùc trµng kh«ng cÈn thËn, g©y tæn th-¬ng.
+ HiÖn t-îng ®ång huyÕt.
+ C¸c bÖnh ®-êng sinh dôc ®i kÌm víi sèt cao.
- ChÈn ®o¸n:
VÒ mÆt l©m sµng kh«ng thÓ chÈn ®o¸n ®-îc bÖnh chÕt ph«i tr-íc ngµy thø 40. Cho
nªn chØ cã thÓ chÈn ®o¸n chÕt thai b»ng sê n¾n qua trùc trµng 40 ngµy sau khi phèi tinh.
Trong tr-êng hîp thai bÞ chÕt, sê n¾n qua trùc trµng, nhËn thÊy rung ®éng cña dÞch trong
tö cung kÐm h¬n b×nh th-êng do n-íc ®· bÞ hÊp thu l¹i; c¸c mµng nhau tr-ît kh«ng râ
rµng; tói d-¬ng kh«ng c¨ng vµ thµnh tö cung dÇy lªn.
Sau khi thai bÞ chÕt, c¸c mµng nhau cßn tån t¹i trong tö cung mét thêi gian. Sù hiÖn
diÖn cña c¸c mµng nµy ng¨n c¶n tö cung tæng hîp prostaglandin vµ thÓ vµng cña giai ®o¹n
cã chöa vÉn gi÷ nguyªn mµ kh«ng bÞ tiªu biÕn. ChØ khi c¸c mµng nhau ®-îc hÊp thu hoµn
toµn th× chu kú ®éng dôc míi xuÊt hiÖn trë l¹i. Do vËy, khi sê n¾n qua trùc trµng lÆp l¹i
nhiÒu lÇn mµ vÉn thÊy sù hiÖn diÖn cña thÓ vµng tån l-u th× cã thÓ nghi lµ hiÖn t-îng chÕt
thai.
- §iÒu trÞ:
Kh«ng cã biÖn ph¸p ®iÒu trÞ nµo c¶. §iÒu quan träng lµ ph¶i thùc hiÖn tèt c«ng t¸c
phßng bÖnh. CÇn chó ý ®Æc biÖt ®Õn viÖc chÈn ®o¸n sím ®Ó ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ bÖnh
viªm néi m¹c tö cung m·n tÝnh.
2. RÆn ®Î qu¸ sím
- TriÖu chøng:
Gia sóc mÑ xuÊt hiÖn nh÷ng c¬n co bãp, nh÷ng c¬n rÆn khi ch-a ®Õn thêi gian sinh ®Î
b×nh th-êng. Trong thùc tiÔn d©n gian cßn gäi ®©y lµ hiÖn t-îng ®éng thai. HiÖn t-îng nµy
th-êng x¶y ra vµo thêi gian tr-íc khi sinh ®Î b×nh th-êng 3-4 tuÇn. Gia sóc mÑ ®øng n»m
kh«ng yªn, ch©n cµo ®Êt hay ®¸ vµo bông, kªu rèng, cong l-ng, cong ®u«i mµ rÆn. Cã
tr-êng hîp trùc trµng vµ ©m ®¹o lén ra ngoµi. M¹ch nhanh, nhÞp thë s©u vµ m¹nh. HiÖn
t-îng rÆn ®Î qu¸ sím th-êng xuÊt hiÖn khi c¬ thÓ mÑ ch-a xuÊt hiÖn nh÷ng triÖu chøng cña
qu¸ tr×nh sinh ®Î b×nh th-êng: bÇu vó ch-a c¨ng to, v¾t ch-a cã s÷a ®Çu, ©m m«n ch-a phï,
ch-a cã hiÖn t-îng sôt m«ng. HiÖn t-îng rÆn kÐo dµi kho¶ng vµi ba giê tíi 2-3 ngµy. NÕu
kh«ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi th× dÔ dµng dÉn tíi hiÖn t-îng chÕt thai, thai kh« ho¸.
- Nguyªn nh©n:
RÆn ®Î qu¸ sím cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau ®©y:
+ Thµnh bông bÞ chÊn th-¬ng.
+ Kh¸m ©m ®¹o trùc trµng kh«ng ®óng kü thuËt.
+ Ch¨m sãc, nu«i d-ìng, qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông gia sóc cã thai kh«ng hîp
lý: gia sóc lµm viÖc qu¸ søc, thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, mïa ®«ng cho gia sóc ¨n thøc ¨n
hoÆc uèng n-íc qu¸ l¹nh.
+ Rèi lo¹n mèi quan hÖ néi tiÕt gi÷a c¸c kÝch tè nhau thai, buång trøng, tuyÕn yªn
g©y ra.
+ KÕ ph¸t tõ bÖnh sa ©m ®¹o.
+ Sö dông c¸c lo¹i thuèc ®iÒu trÞ khi gia sóc mÑ bÞ bÖnh trong qu¸ tr×nh mang thai
kh«ng ®óng kü thuËt.
TÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n trªn lµm cho tö cung co bãp, bµo thai m¸y ®éng m¹nh nªn
con mÑ xuÊt hiÖn nh÷ng c¬n rÆn.
- §iÒu trÞ:
Khi ph¸t hiÖn gia sóc mÑ cã nh÷ng c¬n rÆn th× cÇn ph¶i x¸c ®Þnh xem liÖu con vËt
rÆn ®Î qu¸ sím, rÆn ®Î b×nh th-êng hay rÆn ®Î qu¸ yÕu. MÆt kh¸c, ph¶i x¸c ®Þnh xem bµo
thai cßn sèng hay ®· chÕt b»ng ph-¬ng ph¸p quan s¸t bªn ngoµi hoÆc kh¸m qua trùc
trµng, tuyÖt ®èi kh«ng kh¸m qua ©m ®¹o. Tõ ®ã quyÕt ®Þnh ph-¬ng ph¸p ®iÒu trÞ thÝch
hîp.
- Tr-êng hîp bµo thai ®· chÕt, ph¶i kÞp thêi dïng mäi biÖn ph¸p, thñ thuËt ®-a bµo
thai ra khái c¬ thÓ mÑ cµng nhanh cµng tèt.
- Tr-êng hîp bµo thai cßn sèng, tiÕn hµnh ®iÒu trÞ nh- sau: Gi÷ cho con vËt ë tr¹ng
th¸i yªn tÜnh tuyÖt ®èi kh«ng cho vËn ®éng, tr¸nh mäi ho¹t ®éng g©y kÝch thÝch m¹nh. øc
chÕ hiÖn t-îng rÆn ®Î vµ co bãp tö cung b»ng c¸c ph-¬ng ph¸p sau ®©y:
+ Cè ®Þnh con vËt ë tr¹ng th¸i ®Çu thÊp, ®u«i cao ®Ó gi¶m ¸p lùc xoang chËu, tiªm
atropin 0,2g vµo d-íi da, cho uèng chloral hydrat 15-30g, cho uèng cån hoÆc r-îu tr¾ng
500ml.
+ G©y tª lâm khum ®u«i b»ng 10-15ml novocain 3%. Ngoµi ra cßn cã thÓ cho gia
sóc uèng c¸c lo¹i thuèc bromua. Theo dâi ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi nh÷ng biÕn chøng
nÕu cã.
3. B¹i liÖt tr-íc khi ®Î
- TriÖu chøng:
BÖnh ph¸t triÓn mét c¸ch tõ tõ hoÆc x¶y ra mét c¸ch ®ét ngét. Tr-êng hîp bÖnh x¶y
ra tõ tõ th× lóc ®Çu con vËt ®i l¹i khã kh¨n, ®i tËp tÔnh, ®øng kh«ng v÷ng trong mét vµi
ngµy sau ®ã vËt n»m bÑp mét chç kh«ng ®øng dËy ®-îc. Tr-êng hîp bÖnh x¶y ra ®ét ngét
th× vËt kh«ng cã biÓu hiÖn triÖu chøng vËn ®éng khã kh¨n mµ con vËt ®ang ë tr¹ng th¸i
b×nh th-êng, ®ét nhiªn n»m xuèng vµ kh«ng ®øng dËy ®-îc.
Thêi gian ®Çu cña bÖnh nh÷ng ph¶n x¹ víi xung quanh b×nh th-êng. T×nh tr¹ng
chung cña con vËt nh- th©n nhiÖt h« hÊp, tuÇn hoµn tiªu ho¸ vÉn b×nh th-êng. Con vËt tù
trë m×nh tõ bªn nµy sang bªn kh¸c. Con vËt thÝch ¨n nh÷ng thøc ¨n mµ ngµy b×nh th-êng
kh«ng ¨n nh- ®Êt, gÆm nÒn chuång, m¸ng ¨n... VÒ sau nÕu tr-êng hîp bÖnh nÆng sÏ ¶nh
h-ëng tíi t×nh tr¹ng chung cña c¬ thÓ vµ cã thÓ xuÊt hiÖn mét sè t×nh tr¹ng bÖnh lý kh¸c
nh-: sa ©m ®¹o, viªm phæi, viªm d¹ dµy vµ ruét, ch-íng bông ®Çy h¬i, ®Î khã do khung
xoang chËu bÞ bÑp hay biÕn d¹ng. NÕu bÖnh x¶y ra tr-íc khi ®Î mét vµi tuÇn vµ søc lùc
cña con mÑ b×nh th-êng th× ®iÒu trÞ cã kÕt qu¶ tèt. Ng-îc l¹i, nÕu bÖnh x¶y ra tr-íc khi ®Î
mét vµi th¸ng th× tiªn l-îng xÊu, bß mÑ cã thÓ bÞ chÕt do b¹i huyÕt vµ thèi loÐt.
- Nguyªn nh©n:
Nguyªn nh©n chñ yÕu cña bÖnh lµ do chÕ ®é ch¨m sãc, nu«i d-ìng, qu¶n lý, khai
th¸c vµ sö dông kh«ng ®óng kü thuËt, ®Æc biÖt lµ khÈu phÇn thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng
c©n ®èi, kh«ng phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thai theo tõng giai ®o¹n. Khi gia sóc mÑ cã
thai ë thêi kú cuèi, ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña bµo thai c¬ thÓ mÑ cÇn nhiÒu ®¹m,
vitamin vµ kho¸ng, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu vÒ Ca vµ P ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn bé x-¬ng
cña bµo thai. Trong mét sè tr-êng hîp c¬ thÓ mÑ thiÕu Ca vµ P do:
- KhÈu phÇn thøc ¨n cung cÊp cho gia sóc mÑ thiÕu Ca vµ P.
- Gia sóc mÑ trong thêi gian mang thai Ýt ®-îc ch¨n th¶, Ýt ®-îc tiÕp xóc víi ¸nh
s¸ng mÆt trêi cho nªn ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ 7-dehydrocholesteron
thµnh vitamin D3, tõ ®ã ¶nh h-ëng tíi qu¸ tr×nh hÊp thu kho¸ng.
- Do kÕ ph¸t tõ bÖnh thiÓu n¨ng tuyÕn phã gi¸p tr¹ng, lµm thay ®æi tû lÖ b×nh th-êng
gi÷a Ca vµ P, lµm cho Ca t¨ng vµ P gi¶m.
§Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bé x-¬ng cña bµo thai Ca vµ P ph¶i ®-îc rót tõ c¬ thÓ
mÑ nªn lµm cho bß mÑ thiÕu c¸c lo¹i kho¸ng nµy.
Mét sè t¸c gi¶ cßn cho r»ng b¹i liÖt tr-íc khi ®Î lµ do sù chÌn Ðp thÇn kinh, râ nhÊt
lµ ®¸m rèi h«ng khum. ThØnh tho¶ng cßn do sù xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh bÖnh lý ë n·o tuû dÉn
tíi liÖt hai chi sau. Nguyªn nh©n cña bÖnh nµy cßn cã thÓ do ®éc tè khi cã thai g©y nªn.
- §iÒu trÞ:
KÞp thêi bæ sung kho¸ng vµ nh÷ng yÕu tè dinh d-ìng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ mÑ, ®ång
thêi ®Ò phßng nh÷ng t×nh tr¹ng kÕ ph¸t.
* Hé lý
+ Cho vËt n»m trªn nÒn chuång ®én nhiÒu r¬m r¹ hay cá kh«, lu«n trë m×nh cho con
vËt ®Ó tr¸nh hiÖn t-îng bÇm huyÕt vµ tô huyÕt. Tèt nhÊt lµ dïng vßng buéc d©y mÒm b¶n
to ®Ó cè ®Þnh con vËt ®øng trong giãng.
+ Cho vËt ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, giµu ®¹m vµ vitamin, t¨ng c-êng bæ sung kho¸ng b»ng
c¸ch cho ¨n thªm bét x-¬ng, cua, èc, c¸...
+ Lu«n theo dâi ®Ó kÞp thêi xö lý nh÷ng hiÖn t-îng kÕ ph¸t nÕu cã.
* Dïng thuèc
+ Víi gia sóc quý cho uèng dÇu c¸.
+ Tiªm tÜnh m¹ch canxi clorua hay gluconat canxi, cã thÓ dïng ravitfor hay
carbiron tiªm tÜnh m¹ch hoÆc b¾p thÞt. Cã thÓ dïng ®¬n sau:
CaCl2
2,5g
IK
2,5g
Sabycilatna
2,5g
Cafein
1g
Glucoza 10%
100ml
Hoµ tan, v« trïng tiªm tÜnh m¹ch. Ngoµi ra cã thÓ kÕt hîp víi xoa bãp b»ng gõng
gi· nhá ng©m vµo r-îu, muèi rang nãng víi ng¶i cøu hoÆc xoa bãp b»ng c¸c lo¹i dÇu
nãng nh- cån long n·o, cån salicylat metyl, v.v...
4. ¢m ®¹o lén ra ngoµi
- TriÖu chøng:
BÖnh cã thÓ chia ra hai lo¹i sau:
+ ThÓ kh«ng hoµn toµn. Khi míi xuÊt hiÖn, bé phËn ©m ®¹o lén ra ngoµi cã mµu ®á
to b»ng n¾m tay hoÆc lín h¬n mét Ýt. Bé phËn nµy chØ nh×n thÊy khi gia sóc n»m xuèng,
khi gia sóc ®øng dËy th× bé phËn ®ã l¹i tôt vµo trong xoang chËu. Tr-êng hîp bÖnh tiÕp
tôc ph¸t triÓn th× bé phËn ©m ®¹o lén ra ngoµi ngµy cµng to lªn, lóc nµy khi con vËt ®øng
dËy bé phËn ©m ®¹o còng kh«ng tôt vµo trong, ë d-íi thµnh ©m ®¹o cßn béc lé c¶ èng dÉn
niÖu vµ mét phÇn cña bµng quang.
+ ThÓ hoµn toµn. Toµn bé ©m ®¹o bÞ lén tr¸i vµ bÞ ®Èy ra khái mÐp ©m, to b»ng qu¶
bãng, lóc nµy ta nh×n râ miÖng ngoµi cña cæ tö cung vµ hiÖn t-îng nót dÞch ®ãng nót ë cæ
tö cung. Khi con vËt ®øng hay n»m, ©m ®¹o vÉn bÞ béc lé ra ngoµi, con vËt thÝch n»m h¬n
®øng, lu«n ë t×nh tr¹ng ®au ®ín, khã chÞu, co bãp vµ rÆn, ®«i khi cong ®u«i cong l-ng mµ
rÆn. Bé phËn ©m ®¹o lén ra ngoµi bÞ tiÕp xóc víi ngo¹i c¶nh dÝnh c¸c chÊt bÈn nh- ®Êt,
c¸t, r¬m, r¹, n-íc gi¶i, ph©n v.v... niªm m¹c bÞ x©y x¸t, bÞ r¸ch, bÞ thñng, xuÊt huyÕt, ©m
®¹o bÞ nhiÔm khuÈn, bÞ viªm, thÓ tÝch ©m ®¹o ngµy cµng to dÇn lªn.
Tõ niªm m¹c ©m ®¹o tiÕt ra hçn dÞch bao gåm: n-íc vµng, m¸u, mñ, niªm dÞch vµ
c¸c chÊt bÈn cña ngo¹i c¶nh. Tr-êng hîp bÖnh x¶y ra thêi gian l©u, møc ®é tæn th-¬ng
nÆng th× dÔ g©y ra hiÖn t-îng huyÕt nhiÔm trïng, huyÕt nhiÔm mñ. MÆt kh¸c, bÖnh cã thÓ
g©y ra hiÖn t-îng sÈy thai hay ®Î non.
- Nguyªn nh©n:
+ Do tÕ bµo tæ chøc ©m ®¹o bÞ thÊm dÞch vµ bÞ c¨ng ra, søc ®µn håi cña tæ chøc ©m
®¹o bÞ gi¶m sót, tæ chøc d©y ch»ng ©m ®¹o bÞ c¨ng qu¸ møc.
+ Do niªm m¹c ©m ®¹o, cæ tö cung bÞ tæn th-¬ng. Ngoµi ra cã thÓ do c¬ thÓ mÑ
thiÕu vitamin nhãm B tõ ®ã g©y ra t×nh tr¹ng c¸c tÕ bµo sinh dôc chøa thõa l-îng n-íc
hoÆc cã thÓ kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm trùc trµng, t¸o bãn v.v...
+ Do thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ. KhÈu phÇn ¨n kh«ng thÝch hîp, con vËt ®· giµ yÕu còng
nh- nh÷ng yÕu tè kh¸c lµm søc khoÎ nãi chung cña con mÑ bÞ gi¶m sót.
+ Gia sóc mÑ bÞ nu«i nhèt l©u trong chuång mµ nÒn chuång qu¸ dèc vÒ phÝa ®u«i
hoÆc cã thÓ do con vËt lu«n lu«n ph¶i leo dèc trong thêi gian cã thai nªn tö cung vµ thai
Ðp m¹nh lªn ©m ®¹o.
+ Do bµo thai qu¸ to hoÆc ®a thai, ¸p lùc xoang bông vµ xoang chËu qu¸ cao, nhÊt lµ
khi con vËt n»m trªn nÒn chuång qu¸ dèc vÒ phÝa ®u«i.
+ Do bß ®· ®Î nhiÒu løa, c¸c tæ chøc d©y ch»ng vµ c¬ ©m ®¹o bÞ nh·o nªn chøc
n¨ng gi÷ ©m ®¹o ë vÞ trÝ b×nh th-êng bÞ gi¶m sót.
+ Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa nh-: viªm d¹ dµy vµ ruét cÊp tÝnh, t¸o bãn, Øa
ch¶y, ch-íng bông ®Çy h¬i, béi thùc v.v... hoÆc do trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ bÖnh dïng
thuèc kÝch thÝch kh«ng ®óng liÒu l-îng lµm cho con vËt rÆn m¹nh, c¬ quan sinh dôc co
bãp t¹o ®iÒu kiÖn cho ©m ®¹o dÔ dµng lén ra ngoµi.
- §iÒu trÞ:
Nguyªn lý ®iÒu trÞ bÖnh ©m ®¹o lén ra ngoµi lµ nhanh chãng ®-a bé phËn ©m ®¹o bÞ
béc lé ra ngoµi vÒ vÞ trÝ cò sau khi ®· v« trïng, ®Ó phßng hiÖn t-îng t¸i ph¸t vµ nhiÔm
trïng cho tö cung vµ c¬ thÓ nãi chung.
- Hé lý:
Gi÷ cho vËt trong t×nh tr¹ng yªn tÜnh tuyÖt ®èi kh«ng vËn ®éng. §Ó con vËt lu«n ë
trong gi¸ cè ®Þnh víi t- thÕ ®Çu thÊp, ®u«i cao, buéc ®u«i sang mét bªn ®Ó tr¸nh hiÖn
t-îng lµm s©y s¸t vµ kÝch thÝch niªm m¹c.
V« trïng niªm m¹c ©m ®¹o vµ ®-a ©m ®¹o vÒ vÞ trÝ cò. Röa ©m ®¹o b»ng c¸c dung
dÞch s¸t trïng ë nång ®é thÝch hîp: thuèc tÝm 0,1%, Rivanol 0,1%, axit boric 3%, phÌn
chua 2%, Furacilin 1/500, n-íc muèi 5% hoÆc c¸c lo¹i n-íc s¾c cña c¸c l¸ ch¸t nh-: bóp
sim, bóp æi, n-íc chÌ ®Æc v.v... Sau khi ®· röa s¹ch thÊm kh« th× dïng glyxerin i«t 2-3%
hoÆc c¸c lo¹i thuèc kh¸ng sinh mì nh- Tetracyclin, mì Penicillin, mì Puvacilin... lªn
kh¾p niªm m¹c bÞ s©y s¸t. Sau ®ã tiÕn hµnh thñ thuËt ®-a ©m ®¹o vÒ vÞ trÝ cò.
§Ó tr¸nh hiÖn t-îng lµm x©y x¸t niªm m¹c vµ g©y nhiÔm trïng ©m ®¹o ng-êi tiÕn
hµnh thñ thuËt ph¶i c¾t ng¾n mãng tay vµ ph¶i v« trïng tay cÈn thËn. Khi ®-a ©m ®¹o vÒ
vÞ trÝ cò cÇn ph¶i tiÕn hµnh tõ tõ, dÇn dÇn vµ chØ ®-a vµo khi gia sóc ngõng rÆn. Sau khi
®-a ©m ®¹o vÒ vÞ trÝ cò cÇn ®Ò phßng hiÖn t-îng t¸i ph¸t b»ng c¸c biÖn ph¸p sau:
+ H¹n chÕ hiÖn t-îng rÆn b»ng c¸ch phong bÕ lâm khum ®u«i b»ng Novocain hoÆc
cã thÓ cho uèng r-îu tr¾ng 500ml. Dïng 100ml cån 70O tiªm tõng mòi mét xung quanh
mÐp ©m m«n. Ph-¬ng ph¸p cè ®Þnh ®Ò phßng hiÖn t-îng t¸i ph¸t tèt nhÊt lµ dïng chØ mÒm
b¶n to kh©u 2/3 phÝa trªn mÐp ©m m«n.
+ §Ó tr¸nh hiÖn t-îng nhiÔm trïng cho c¬ thÓ dïng c¸c lo¹i kh¸ng sinh tiªm vµo
b¾p thÞt. Ngoµi ra chó ý trî søc, trî lùc cho con vËt.
5. SÈy thai
- TriÖu chøng:
Qu¸ tr×nh gia sóc cã thai bÞ gi¸n ®o¹n, bÞ ng¾t qu·ng ®-îc gäi lµ hiÖn t-îng sÈy
thai. C¨n cø vµo thêi gian xuÊt hiÖn mµ ng-êi ta chia ra hai tr-êng hîp lµ sÈy thai vµ ®Î
non.
+ SÈy thai:
®©y lµ hiÖn t-îng xuÊt hiÖn vµo thêi gian cã chöa kú I vµ II. Toµn bé bµo thai kh«ng
®-îc tiÕp tôc ph¸t triÓn mµ bÞ tiªu biÕn ®i hay bÞ tèng ra khái tö cung mÑ. HiÖn t-îng nµy
dÉn ®Õn nhiÒu t×nh tr¹ng bÖnh lý kh¸c nhau ë c¬ quan sinh dôc nãi riªng vµ c¬ thÓ nãi
chung. Mét sè tr-êng hîp cô thÓ cã thÓ x¶y ra nh- sau:
* Tiªu thai hay cßn gäi lµ sÈy thai Èn tÝnh, sÈy thai ngÊm ngÇm. §©y lµ qu¸ tr×nh
bÖnh lý nhÑ nhÊt trong c¸c lo¹i sÈy thai. HiÖn t-îng nµy th-êng x¶y ra trong thêi kú ®Çu
cña qu¸ tr×nh cã thai. Khi hîp tö ch-a ph¸t triÓn thµnh bµo thai. TÊt c¶ c¸c tæ chøc tÕ bµo
cña thai ®-îc c¬ thÓ mÑ hÊp thô hoµn toµn kh«ng ®Ó l¹i sù biÕn ®æi nµo hay vÕt tÝch g×
trong tö cung. BiÓu hiÖn triÖu chøng ®iÓn h×nh cña hiÖn t-îng nµy lµ sau lÇn phèi gièng
cuèi cïng mét vµi chu kú, gia sóc xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i ®éng dôc b×nh th-êng. C¬ quan
sinh dôc nãi riªng vµ c¬ thÓ nãi chung kh«ng cã triÖu chøng ®iÓn h×nh.
* Thai chÕt vµ trë thµnh mét dÞ vËt n»m l¹i trong tö cung c¬ thÓ mÑ, tõ ®ã dÞ vËt lu«n
kÝch thÝch g©y ra nh÷ng ph¶n øng co bãp cña tö cung lµm cho bµo thai, nhau thai vµ c¸c s¶n
phÈm trung gian bÞ ®Èy ra ngoµi. Tr-êng hîp bÖnh x¶y ra ë thêi kú cã thai kú II th× gia sóc
mÑ biÓu hiÖn mét sè triÖu chøng: BÇu vó h¬i c¨ng, s÷a thay ®æi vÒ mµu s¾c, mïi vÞ. Gia sóc
biÓu hiÖn rÆn nhÑ, kiÓm tra qua ©m ®¹o thÊy cæ tö cung hÐ më, niªm dÞch lo·ng lÉn dÞch
thai th¶i ch¶y ra ngoµi. Víi gia sóc cã thai trªn d-íi 1 th¸ng, triÖu chøng cña bÖnh biÓu hiÖn
kh«ng râ. ë thÓ bÖnh nµy nÕu xuÊt hiÖn vµo thêi gian cã thai kú ®Çu vµ bµo thai ®-îc ®Èy ra
ngoµi sím th× tiªn l-îng tèt. Sau mét thêi gian tuú thuéc vµo loµi gia sóc kh¸c nhau con mÑ
cã thÓ ®éng dôc trë l¹i vµ tiÕn hµnh qu¸ tr×nh thô tinh b×nh th-êng. Ng-îc l¹i nÕu bÞ l-u thai
hay thai bÞ thèi r÷a th× dÔ dµng dÉn tíi viªm tö cung, huyÕt nhiÔm trïng, b¹i huyÕt... ¶nh
h-ëng lín ®Õn qu¸ tr×nh sinh s¶n sau nµy vµ dÔ dµng dÉn ®Õn hiÖn t-îng v« sinh.
* SÈy thai do thãi quen. Sau khi phèi gièng mét thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña tÊt
c¶ c¸c løa thai, bµo thai bÞ chÕt, bÞ ®Èy ra khái tö cung c¬ thÓ mÑ hay biÕn thµnh c¸c d¹ng
®Æc biÖt kh¸c nh- canxi ho¸, thèi r÷a...
* Thai kh«. Sau khi thai bÞ chÕt, tÊt c¶ c¸c dÞch trong tÕ bµo tæ chøc cña thai ®-îc c¬
thÓ hÊp thô hoµn toµn. Nh÷ng phÇn kh¸c trë nªn nhá cøng vµ ®-îc l-u l¹i trong tö cung.
Khi bµo thai ®· chÕt nh-ng thÓ vµng vÉn tån t¹i vµ lu«n tiÕt ra progesteron, v× vËy tö cung
co bãp yÕu, cæ tö cung ®ãng kÝn, vi khuÈn bªn ngoµi kh«ng x©m nhËp vµo ®-îc. Thêi gian
®Çu cña bÖnh, dÞch thai vµ tÊt c¶ c¸c dÞch trong tÕ bµo tæ chøc cña thai ®-îc niªm m¹c c¬
thÓ mÑ hÊp thu, c¸c tæ chøc kh¸c cña thai r¾n l¹i, thÓ tÝch thai bÞ thu nhá. §Çu vµ ch©n thai
chôm l¹i víi nhau, nhau thai nh«, nh¨n nheo vµ b¸m chÆt lÊy thai, nhau thai vµ bµo thai
biÕn thµnh mét côc mµu n©u, ®en, cøng nªn ng-êi ta gäi lµ thai kh«, thai cøng hoÆc thai
canxi ho¸. Còng cã tr-êng hîp nhau thai bÞ ph©n huû nh-ng kh«ng ®-îc hÊp thô hÕt t¹o
thµnh hçn dÞch qu¸nh mµu n©u ®en n»m l¹i trong tö cung.
VÒ l©m sµng th-êng xuÊt hiÖn mét sè triÖu chøng sau: ®· qua thêi gian cã thai trung
b×nh mµ gia sóc mÑ kh«ng biÓu hiÖn qu¸ tr×nh sinh ®Î. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¬ thÓ nãi
chung vµ c¬ quan sinh dôc nãi riªng cña hiÖn t-îng cã thai dÇn dÇn gi¶m xuèng hoÆc mÊt
h¼n nh-ng gia sóc vÉn kh«ng biÓu hiÖn ®éng dôc trë l¹i. KiÓm tra qua trùc trµng thÊy cæ tö
cung nhá h¬n nhiÒu so víi tö cung cã thai b×nh th-êng cïng th¸ng. Khi xoa bãp tö cung cã
thÓ ph¸t hiÖn ®-îc bäc thai kh« ë trong tö cung, thµnh tö cung dµy vµ cøng h¬n b×nh
th-êng. Cã tr-êng hîp thai kh« n»m ë miÖng ngoµi cæ tö cung hoÆc ©m ®¹o.
* NhuyÔn thai. Bµo thai bÞ chÕt vµ c¸c phÇn mÒm cña thai bÞ lªn men vµ bÞ ph©n
gi¶i. Qu¸ tr×nh ph©n gi¶i b¾t ®Çu tõ c¸c mµng thai, ®Õn c¸c phÇn mÒm cña thai t¹o ra mét
hçn dÞch mµu n©u hay ®á nh¹t vµ lu«n ®-îc th¶i ra ngoµi. Mét sè m¶nh x-¬ng vôn hay
x-¬ng nhá cã thÓ lÉn víi dÞch th¶i ra. Nh÷ng x-¬ng to vµ líp sôn ®-îc gi÷ l¹i trong tö
cung.
Hçn dÞch lu«n ®-îc th¶i ra ngoµi, lóc ®Çu nhiÒu mµu ®á nh¹t sau biÕn thµnh mµu
n©u lÉn mñ cuèi cïng chØ hoµn toµn mñ ch¶y ra. Mçi khi gia sóc ®i ®¹i, tiÓu tiÖn hay rÆn
th× hçn dÞch vµ mñ ch¶y ra nhiÒu h¬n, dÞch cã mïi h«i thèi. DÞch dÝnh vµo gèc ®u«i, xung
quanh ©m hé, mét thêi gian sau dÞch kh« l¹i bong vÈy mµu ®en. Kh¸m qua trùc trµng xoa
bãp tö cung cã thÓ ph¸t hiÖn ®-îc tiÕng l¹o s¹o cña x-¬ng thai. KÝch th-íc cña tö cung
phô thuéc vµo tuæi cña thai lóc chÕt nh-ng nãi chung nhá h¬n nhiÒu so víi tö cung chøa
thai ph¸t triÓn b×nh th-êng cïng tuæi. BÖnh nµy nÕu ph¸t hiÖn muén ®iÒu trÞ kh«ng kÞp
thêi dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng con vËt bÞ b¹i huyÕt, huyÕt nhiÔm trïng, con vËt bÞ chÕt.
* Thai bÞ ch-íng to vµ thèi r÷a. Sau khi bµo thai bÞ chÕt, c¸c lo¹i vi khuÈn x©m
nhËp, c¸c tæ chøc d-íi da cña thai bÞ ph©n huû. C¸c lo¹i h¬i ®-îc s¶n sinh ra nh- H2,
N2, NH3, CO2, H2S... ®-îc tÝch tô l¹i ë d-íi da lµm cho bµo thai bÞ tr-¬ng to lªn, thµnh
tö cung r·n c¨ng ra, tö cung gi¶m hay mÊt h¼n ®µn tÝnh. Hçn dÞch mµu n©u lÉn nhiÒu
m¶nh tæ chøc ho¹i tö lu«n ®-îc th¶i ra ngoµi cã mïi thèi khã chÞu. Con vËt biÓu hiÖn
triÖu chøng toµn th©n: sèt cao, ®au ®ín, khã chÞu, bá ¨n, bông ch-íng to ¶nh h-ëng
nhiÒu ®Õn ho¹t ®éng h« hÊp, tiªu ho¸. Kh¸m qua ©m ®¹o thÊy cæ tö cung më réng, thµnh
tö cung c¨ng vµ bao kÝn chÆt lÊy thai ®· ch-íng to vµ thuû thòng d-íi da. Nh÷ng chÊt bÞ
ph©n gi¶i tõ c¸c tæ chøc mÒm d-íi da thai th«ng qua hÖ thèng m¹ch qu¶n vµo hÖ thèng
tuÇn hoµn lµm cho gia sóc mÑ bÞ b¹i huyÕt, huyÕt nhiÔm trïng.
+ §Î non:
HiÖn t-îng nµy xuÊt hiÖn vµo thêi gian cã thai kú cuèi. VÒ mÆt l©m sµng con mÑ
xuÊt hiÖn nh÷ng triÖu chøng gÇn nh- lóc sinh ®Î b×nh th-êng: bÇu vó c¨ng to, xung huyÕt,
©m hé cã hiÖn t-îng xung huyÕt, phï thòng. Sau khi ®Î non nÕu kh«ng bÞ s¸t nhau hay
viªm néi m¹c tö cung vµ ®-îc nu«i d-ìng ch¨m sãc chu ®¸o, gia sóc mÑ sÏ håi phôc søc
khoÎ nhanh chãng. Con vËt s¬ sinh khi bÞ ®Î non yÕu ít, ph¶n x¹ bó chËm hay kh«ng cã,
th©n nhiÖt thÊp vµ th-êng khã nu«i.
- Nguyªn nh©n
Cã thÓ chia nguyªn nh©n g©y sÈy thai thµnh c¸c nhãm sau ®©y:
+ SÈy thai cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm
Lo¹i nµy chñ yÕu do mét sè lo¹i vi khuÈn, siªu vi khuÈn hoÆc ®éc tè cña chóng g©y
ra, ngoµi ra cã thÓ do mét sè lo¹i ký sinh trïng g©y nªn. Trong c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm g©y
sÈy thai th-êng gÆp nhiÒu lµ Brucellosis, Vibriosis. HiÖn t-îng sÈy thai cã thÓ kÕ ph¸t tõ
mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm kh¸c. Lo¹i sÈy thai do ký sinh trïng th-êng lµ Tricomonas.
+ SÈy thai kh«ng cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm
§©y lµ lo¹i sÈy thai hay x¶y ra trong thùc tÕ vµ th-êng do nh÷ng nguyªn nh©n sau:
* SÈy thai do nu«i d-ìng
Do chÕ ®é ch¨m sãc, nu«i d-ìng, qu¶n lý khai th¸c vµ sö dông kh«ng phï hîp víi gia
sóc cã thai nh-: thøc ¨n, n-íc uèng kh«ng ®Çy ®ñ, chÊt l-îng kÐm, b¾t gia sóc lµm viÖc qu¸
søc ... ¶nh h-ëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, søc ®Ò kh¸ng cña gia sóc mÑ, lµm rèi lo¹n mèi
liªn hÖ gi÷a nhau mÑ vµ nhau con tõ ®ã g©y ra hiÖn t-îng sÈy thai. Trong thùc tÕ hiÖn sÈy
thai hay gÆp khi thiÕu ®¹m, kho¸ng vµ ®Æc biÖt lµ mét sè lo¹i vitamin cÇn thiÕt.
Khi thiÕu vitamin A c¬ n¨ng gi÷a mµng nhung cña nhau thai vµ niªm m¹c tö cung
gia sóc mÑ bÞ rèi lo¹n vµ bµo thai sÏ bÞ chÕt. Khi thiÕu vitamin E ë giai ®o¹n cã thai kú I
th× bµo thai dÔ bÞ chÕt, bÞ tiªu thai hay thai bÞ canxi ho¸, ë giai ®o¹n sau th× dÔ g©y ra hiÖn
t-îng ®Î non. ThiÕu vitamin D sÏ trë ng¹i ®Õn qu¸ tr×nh c©n b»ng vµ trao ®æi, duy tr× gi÷a
Ca, P tõ ®ã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi sù h×nh thµnh bé x-¬ng cña bµo thai. Ngoµi ra nÕu
trong thµnh phÇn cña thøc ¨n cã nÊm mèc, bÞ «i thiu... cã thÓ g©y cho con mÑ ngé ®éc dÉn
®Õn t×nh tr¹ng sÈy thai.
* SÈy thai do tæn th-¬ng
Con mÑ cã thÓ bÞ ®¸, bÞ hóc vµo vµo bông, bÞ tr-ît ng· do nÒn chuång qu¸ tr¬n, b·i
ch¨n qu¸ dèc. Gia sóc bÞ chÑt do cöa chuång qu¸ hÑp. Khi kh¸m qua trùc trµng kh«ng
®óng kü thuËt lµm gia sóc gi·y dôa nhiÒu hoÆc khi kh¸m ©m ®¹o ®Ó má vÞt qu¸ l©u, do
dïng thuèc lµm ©m ®¹o bÞ kÝch thÝch m¹nh. Ngoµi ra cã thÓ do phèi gièng nhÇm khi gia
sóc ®· cã thai trong tr-êng hîp ®éng dôc gi¶.
Nh÷ng nguyªn nh©n g©y chÊn th-¬ng trªn th-êng lµm vì m¹ch m¸u ë thµnh tö
cung, mµng thai, cã khi ë c¶ bµo thai g©y ra nh÷ng ph¶n x¹ co bãp m¹nh ®ét ngét ë tö
cung lµm cho bµo thai bÞ chÕt vµ bÞ ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ.
* SÈy thai do gia sóc mÑ bÞ bÖnh
Lo¹i nµy th-êng do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y:
o Do gia sóc bÞ bÖnh ë c¬ quan sinh dôc. Viªm niªm m¹c tö cung, viªm tö cung tÝch
mñ, u tö cung, sÑo tö cung, tö cung dÞ d¹ng, u nang buång trøng, rèi lo¹n chøc n¨ng thÓ
vµng, viªm cæ tö cung v.v...
o BÖnh ë hÖ néi tiÕt lµm rèi lo¹n sù c©n b»ng c¸c hãc-m«n trong m¸u.
o BÖnh ë hÖ h« hÊp lµm ¶nh h-ëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi oxy ë nhau thai lµm bµo
thai bÞ thiÕu oxy.
o BÖnh ë hÖ tim m¹ch lµm rèi lo¹n tuÇn hoµn gi÷a nhau thai vµ bµo thai lµm cho bµo
thai bÞ thiÕu dinh d-ìng.
o BÖnh ë gan, thËn lµm cho bµo thai bÞ nhiÔm ®éc.
o BÖnh ë hÖ tiªu ho¸ nh-: ch-íng bông ®Çy h¬i cÊp, viªm d¹ dµy vµ ruét, t¸o bãn, Øa
ch¶y... lµm cho tö cung co bãp bµo thai chÕt.
o BÖnh ë hÖ thÇn kinh nh- viªm mµng n·o, viªm n·o tuû, v.v...
o Do c¬ thÓ mÑ bÞ ngé ®éc thøc ¨n, n-íc uèng.
o Do khi sö dông thuèc g©y mª toµn th©n, uèng qu¸ nhiÒu thuèc lîi tiÓu, thuèc tÈy
hoÆc thuèc kÝch thÝch c¬ tr¬n co bãp.
* SÈy thai do bÖnh ë nhau thai vµ bµo thai
Trong thùc tÕ th-êng gÆp c¸c bÖnh:
o Bµo thai ph¸t triÓn kh«ng b×nh th-êng, thai dÞ h×nh.
o Phï thòng mµng thai hay viªm mµng thai.
o D©y rèn dÞ d¹ng hay ph¸t triÓn qu¸ ng¾n, qu¸ dµi.
o Nhau thai dÞ d¹ng.
o DÞch thai qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt.
- Phßng bÖnh vµ can thiÖp
Khi ph¸t hiÖn cã hiÖn t-îng sÈy thai tr-íc hÕt ph¶i ®iÒu trÞ kÞp thêi ®Ó gi¶m thiÖt h¹i
vÒ kinh tÕ. MÆt kh¸c ph¶i ®iÒu tra thËt tØ mØ, cÈn thËn ®Ó n¾m ®-îc t×nh h×nh bÖnh sö cña
tõng gia sóc, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn hiÖn t-îng sÈy thai. CÇn t×m ra quy
luËt sÈy thai cña ®µn gia sóc, tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p phßng chèng cã hiÖu qu¶ cao.
Mét sè biÖn ph¸p chung nh- sau:
1. Chän lùa nh÷ng gia sóc gièng kh«ng m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm nh- Brucellosis,
Vibriosis hoÆc c¸c bÖnh ký sinh trïng ®-êng sinh dôc.
2. Thùc hiÖn nghiªm chØnh quy tr×nh ch¨m sãc, nu«i d-ìng, qu¶n lý vµ sö dông gia
sóc cã thai.
3. Thi hµnh ®Çy ®ñ mäi quy ®Þnh kü thuËt khi khai th¸c tinh dÞch, m«i tr-êng pha
chÕ tinh dÞch, khi phèi gièng.
4. ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt nh»m ®Ò phßng hiÖn t-îng bÖnh lý ë c¬ quan
sinh dôc khi cã thai, khi sinh ®Î vµ sau khi ®Î xong.
5. Víi tÊt c¶ c¸c d¹ng sÈy thai mµ bµo thai ®· chÕt, cæ tö cung ®· më (tù nhiªn hay
can thiÖp) th× ph¶i nhanh chãng ¸p dông mäi biÖn ph¸p, thñ thuËt ®-a thai ra khái tö cung
con mÑ, tr¸nh lµm tæn th-¬ng c¬ quan sinh dôc, kh«ng ®Ó thai bÞ thèi r÷a trong tö cung
lµm ¶nh h-ëng lín tíi c¬ quan sinh dôc nãi riªng vµ c¬ thÓ nãi chung còng nh- qu¸ tr×nh
sinh s¶n vÒ sau cña gia sóc.
iii. bÖnh sau khi ®Î
1. B¹i liÖt sau khi ®Î
- TriÖu chøng:
BÖnh th-êng x¶y ra ë nh÷ng bß s÷a cã s¶n l-îng s÷a cao, tõ løa ®Î thø 3 ®Õn løa ®Î
thø 6, trong vßng 3 -5 ngµy sau khi ®Î. C¸c triÖu chøng l©m sµng cã thÓ ph¸t hiÖn nhsau:
+ Bß tù nhiªn kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, nhu ®éng d¹ cá gi¶m, kh«ng nhai l¹i, kh«ng ®¹i
tiÓu tiÖn, ch-íng h¬i nhÑ.
+ NhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng ®ét ngét (41-42C), thë m¹nh, ch¶y r·i rít.
+ Bån chån, m¾t lê ®ê, ch©n sau l¶o ®¶o, ®øng kh«ng v÷ng, run rÈy, co giËt... sau ®ã
4 ch©n mÊt c¶m gi¸c vµ liÖt h¼n.
Trong c¸c tr-êng hîp bÖnh nhÑ bß cã biÓu hiÖn ¨n Ýt, ®i l¹i khã kh¨n, xiªu vÑo vµ
cuèi cïng liÖt ch©n. Khi ®· liÖt, th©n nhiÖt gi¶m h¬n b×nh th-êng, kh« mòi, thë khã vµ
s©u; lóc ®Çu tim ®Ëp nhanh, m¹nh sau ®ã yÕu dÇn.
BÖnh tiÕn triÓn rÊt nhanh, nÕu kh«ng cøu ch÷a kÞp thêi th× sau 12-48 giê 60%
tr-êng hîp bß m¾c bÖnh sÏ bÞ chÕt.
- Nguyªn nh©n:
+ Sau khi ®Î bß c¸i b¾t ®Çu tiÕt s÷a, nhu cÇu canxi t¨ng m¹nh (®Æc biÖt lµ ë nh÷ng
con cao s¶n). Canxi ®-îc huy ®éng vµ chuyÓn vµo s÷a; l-îng canxi trong m¸u gi¶m ®ét
ngét g©y ra hiÖn t-îng b¹i liÖt.
+ Trong giai ®o¹n cuèi, bµo thai cÇn mét l-îng lín canxi ®Ó ph¸t triÓn bé x-¬ng,
nÕu vµo giai ®o¹n nµy bß c¸i kh«ng ®-îc cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c muèi phètph¸t canxi th×
nguy c¬ bÖnh cµng cao.
- ChÈn ®o¸n:
+ Dùa vµo c¸c triÖu chøng l©m sµng nh- trªn. V× c¸c triÖu chøng bÖnh xuÊt hiÖn
nhanh, ®ét ngét, nªn khi chÈn ®o¸n cÇn chó ý ph©n biÖt ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn víi c¸c bÖnh
nhiÔm trïng cÊp hoÆc bÖnh say n¾ng.
+ NÕu lµm xÐt nghiÖm m¸u sÏ thÊy l-îng canxi chØ cßn 50% so víi b×nh th-êng.
- §iÒu trÞ:
+ Bæ sung Canxi:
Calcium-F, 5ml:
Calmaphos, 5ml:
Dïng tiªm b¾p thÞt hoÆc tÜnh m¹ch.
100 - 150ml
150 - 250ml
+ Trî tim, m¹ch:
Strychnin-B1 2ml, 5ml:
Vitamin B-complex 2ml:
Multivit-forte, 20 ml:
2 - 5ml
5 - 10ml
5 - 10ml
+ Ch¨m sãc hé lý: §Ó con vËt n»m yªn tÜnh, gi÷ g×n vÖ sinh s¹ch sÏ, t¨ng l-îng
canxi trong khÈu phÇn ¨n hµng ngµy.
2. Viªm néi m¹c tö cung
- TriÖu chøng:
Gia sóc bÞ sèt, kÐm ¨n. M¹ch ®Ëp vµ tÇn sè h« hÊp t¨ng lªn. Cã nh÷ng dÊu hiÖu cña
chøng viªm phóc m¹c. S¶n l-îng s÷a gi¶m ®ét ngét. Gia sóc gÇy ®i nhanh chãng. DÞch
ch¶y tõ ©m ®¹o mÇu n©u ®Ëm, lÉn mñ vµ lÉn c¸c mÈu m« tÕ bµo.
- Nguyªn nh©n:
Viªm néi m¹c tö cung lµ bÖnh th-êng gÆp ë bß c¸i s÷a. Nguy c¬ viªm néi m¹c tö
cung phô thuéc chñ yÕu vµo thêi gian xuÊt hiÖn l¹i chu kú ®éng dôc sau khi ®Î. §éng dôc
xuÊt hiÖn cµng sím th× nguy c¬ bÖnh cµng nhá. §ã lµ v× trong thêi gian ®éng dôc ®é axÝt
trong tö cung thÊp h¬n, niªm m¹c tö cung trë nªn xung huyÕt vµ cã sù thÊm xuÊt cña c¸c
b¹ch cÇu. Nhê ®ã, tö cung cã kh¶ n¨ng chèng l¹i sù nhiÔm khuÈn nÕu nh- c¸c t¸c nh©n
g©y bÖnh kh«ng qu¸ ®éc h¹i vµ sè l-îng vi khuÈn kh«ng qu¸ lín.
Tö cung cã thÓ bÞ viªm nhiÔm do:
+ Thô tinh nh©n t¹o. Khi phèi tinh cã thÓ lµm tæn th-¬ng thµnh tö cung. C¸c vi
khuÈn cã trong tinh dÞch hoÆc cïng víi tinh qu¶n, ®-îc ®-a vµo tö cung, g©y ra nhiÔm
trïng thø cÊp. NhiÒu khi thÊy c¬ tö cung còng bÞ bÖnh, thËm chÝ cã tr-êng hîp tö cung bÞ
thñng vµ viªm phóc m¹c.
+ §Î kh«ng b×nh th-êng hoÆc s¸t nhau. BÖnh xuÊt hiÖn thêi kú sau ®Î. C¬ tö cung
kh«ng co bãp, c¸c vi khuÈn, chñ yÕu lµ c¸c liªn cÇu khuÈn, tô cÇu khuÈn, E. coli hoÆc
Actinomyces pyogenes x©m nhËp vµo bªn trong tö cung. T¹i ®©y chóng nh©n lªn nhanh
chãng vµ th¶i ra c¸c ®éc tè, g©y nªn hiÖn t-îng nhiÔm ®éc m¸u cho gia sóc.
+ Viªm néi m¹c tö cung m·n tÝnh víi thÓ vµng tån l-u (viªm tö cung tÝch mñ). §©y
lµ tr-êng hîp viªm néi m¹c tö cung víi chu kú ®éng dôc b×nh th-êng, thÓ vµng h×nh
thµnh nh-ng kh«ng bÞ teo biÕn do néi m¹c tö cung kh«ng cßn kh¶ n¨ng tiÕt ra
prostaglandin. L-îng mñ t¨ng lªn vµ ph©n t¸n réng trong toµn bé sõng tö cung. Chøng
nhiÔm trïng cã thÓ l©y sang c¶ èng dÉn trøng vµ lµm cho èng dÉn trøng còng bÞ viªm.
- ChÈn ®o¸n:
+ Dùa vµo c¸c triÖu chøng l©m sµng nh- trªn.
+ Khi sê n¾n qua trùc trµng thÊy tö cung phång lªn. NÕu viªm phóc m¹c, cã thÓ
c¶m gi¸c thÊy bÒ mÆt tö cung sÇn sïi. Khi viªm tö cung tÝch mñ (thÓ vµng tån l-u) thÊy cã
thÓ vµng trªn mét trong hai buång trøng vµ c¸c sõng tö cung mÊt c©n ®èi.
Khi chÈn ®o¸n bÖnh b»ng sê qua trùc trµng, cÇn l-u ý tr¸nh nhÇm lÉn bÖnh viªm tö
cung tÝch mñ víi tr-êng hîp mang thai. Trong tr-êng hîp bÖnh, kh«ng thÊy hiÖn t-îng
tr-ît cña c¸c mµng nhau, kh«ng thÊy sù hiÖn diÖn cña mµng d-¬ng vµ c¸c nóm nhau. NÕu
cã thÓ lµm cho dÞch chøa bªn trong di chuyÓn tõ sõng tö cung nµy sang sõng tö cung kh¸c
th× cã thÓ kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n lµ tr-êng hîp viªm tö cung tÝch mñ.
- §iÒu trÞ:
+ Thôt röa ©m ®¹o, tö cung b»ng mét trong c¸c dung dÞch sau:
N-íc muèi
1 - 2%
300 - 500ml
Lugol
0,5 - 1%
300 - 500ml
Thuèc tÝm
Rivanol
1 - 2%
1 - 2%
300 - 500ml
300 - 500ml
Thôt röa nhiÒu lÇn, nÕu bÖnh nÆng th× dïng dung dÞch ®Æc, bÖnh nhÑ th× dïng dung
dÞch lo·ng. Khi míi röa lÇn 1 dung dÞch ®Ëm sau lÇn 2-3 th× lo·ng dÇn.
+ Dïng viªn Han V.T.C ®Æt tö cung-©m ®¹o: 1-2 viªn/ngµy.
+ Dïng kh¸ng sinh:
B¬m kh¸ng sinh: Khi b¬m röa, cho tay qua trùc trµng vuèt hÕt dung dÞch ra,
sau ®ã cã thÓ dïng kh¸ng sinh b¬m vµo. Dïng mét trong c¸c dung dÞch sau:
Ampicillin:
2 - 3 g pha trong 30 ml n-íc
Ampi-Kana:
2 g pha trong 30 ml n-íc
Kanamycin:
Chlotetradexa:
3 g pha trong 30 ml n-íc
30ml/con
* KÕt hîp tiªm kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ toµn th©n:
Hampiseptol
Gentamycin
1 ml/10-12 kg thÓ träng
1 ml/10 kg thÓ träng
+ Tiªm thuèc trî søc: Sö dông dung dÞch Calcium-F, Calmaphos, Cafein víi liÒu
100 -200 ml.
+ §èi víi tr-êng hîp viªm tö cung m·n tÝnh cã thÓ vµng tån l-u th× biÖn ph¸p ®iÒu
trÞ tèt nhÊt lµ tiªm prostaglandin hoÆc c¸c chÊt t-¬ng tù (vÝ dô: 2 ml estrumate) ®Ó lµm
tiªu biÕn thÓ vµng, gi¶m hµm l-îng progesteron vµ t¨ng hµm l-îng estrogen trong m¸u.
Cæ tö cung sÏ më vµ tö cung co bãp vµ nh- vËy mñ ®-îc th¶i ra.
3. Viªm ©m ®¹o
- TriÖu chøng:
ThÊy cã mñ ch¶y ra tõ ©m ®¹o vµ th-êng dÝnh r¶i xung quanh gèc ®u«i. KiÓm tra
b»ng soi ©m ®¹o thÊy niªm m¹c ©m ®¹o xung huyÕt vµ ®á.
- Nguyªn nh©n:
Viªm ©m ®¹o tiªn ph¸t th-êng do c¸c tæn th-¬ng khi ®Î vµ trong ®iÒu kiÖn hé lý
kÐm vÖ sinh. Sau ®ã cæ tö cung vµ tö cung còng cã thÓ bÞ viªm nh- mét chøng nhiÔm
trïng thø ph¸t.
BÖnh còng cã thÓ xuÊt hiÖn trong tr-êng hîp phèi gièng trùc tiÕp vµ ®ùc gièng bÞ
bÖnh. Nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh cã nguån gèc tõ d-¬ng vËt con ®ùc.
Ng-êi ta ph©n biÖt hai d¹ng viªm ©m ®¹o:
+ Viªm ©m ®¹o kh«ng ®Æc tr-ng: lµ chøng nhiÔm trïng do liªn cÇu khuÈn, tô cÇu
khuÈn, E. coli, Actinomyces pyogenes g©y ra.
+ Viªm ©m ®¹o ®Æc tr-ng: lµ nh÷ng tr-êng hîp bÖnh truyÒn nhiÔm ®Æc tr-ng,
th-êng ®i cïng víi viªm néi m¹c tö cung, chñ yÕu do Campylobacter fetus,
Trichomonas...
- ChÈn ®o¸n:
C¨n cø vµo triÖu chøng bªn ngoµi vµ soi ©m ®¹o.
- §iÒu trÞ:
Dïng c¸c thuèc s¸t trïng ®Ó thôt röa vµ b¬m kh¸ng sinh phæ réng vµo ©m ®¹o t-¬ng
tù nh- tr-êng hîp viªm tö cung.
4. S¸t nhau
- TriÖu chøng:
Tïy vµo møc ®é cña bÖnh mµ toµn bé nhau thai cßn n»m trong tö cung hoÆc mét
phÇn mµng thai, nóm nhau con ®· t¸ch khái nóm nhau mÑ vµ ®-îc ®Èy ra treo lßng thßng
ë mÐp ©m m«n, cã khi mét phÇn cña mµng èi ®· rêi h¼n ra ngoµi. Bß xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i
®au ®ín, bån chån, khã chÞu trong tr¹ng th¸i bÞ kÝch thÝch vµ cong l-ng, cong ®u«i mµ
rÆn. Sau khi sæ thai 2-3 ngµy mµ nhau thai kh«ng ®-îc ®Èy ra ngoµi th× c¸c lo¹i vi khuÈn
ph¸t triÓn m¹nh trong tö cung lµm cho nhau thai bÞ thèi r÷a vµ tõ c¬ quan sinh dôc lu«n
th¶i ra ngoµi hçn dÞch bao gåm dÞch thai, m¸u, mñ, niªm dÞch, m¶nh vôn tæ chøc tÕ bµo bÞ
ph©n gi¶i cã mïi h«i thèi, khã chÞu. Cµng vÒ sau møc ®é biÕn ®æi cña nhau thai cµng nÆng
h¬n vµ cµng h«i thèi h¬n. Lóc nµy con mÑ xuÊt hiÖn triÖu chøng toµn th©n râ: Th©n nhiÖt
cao, ¨n uèng gi¶m, l-îng s÷a gi¶m. NÕu thêi gian cµng l©u mµ kh«ng ®-îc can thiÖp khi
t×nh tr¹ng con vËt trë lªn trÇm träng h¬n: bá ¨n, ngõng nhai l¹i, ch-íng bông ®Çy h¬i,
ngõng tiÕt s÷a, nhiÔm trïng huyÕt hoÆc huyÕt nhiÔm mñ vµ vËt cã thÓ bÞ chÕt.
- Nguyªn nh©n:
BÖnh s¸t nhau do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra, nh-ng chñ yÕu do 2 nguyªn nh©n sau:
* Sau khi sæ thai tö cung co bãp yÕu, søc rÆn cña con mÑ gi¶m. §ã cã thÓ lµ do
trong thêi gian cã thai gia sóc mÑ thiÕu vËn ®éng nhÊt lµ giai ®o¹n cuèi, khÈu phÇn thøc
¨n thiÕu kho¸ng ®Æc biÖt lµ canxi. Còng cã thÓ do ®Î sinh ®«i, do bµo thai qu¸ to, dÞch thai
qu¸ nhiÒu... lµm cho cæ tö cung d·n qu¸ ®é, lµm gi¶m ®µn tÝnh vµ sù co bãp. Ngoµi ra tÊt
c¶ nh÷ng tr-êng hîp ®Î khã ®Òu ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh co bãp cña tö cung,
lµm gi¶m søc rÆn cña con mÑ dÉn tíi nhau thai con kh«ng thÓ t¸ch ra khái niªm m¹c tö
cung gia sóc mÑ.
* Nhau con vµ nhau mÑ dÝnh chÆt víi nhau. Khi viªm néi m¹c tö cung, viªm
mµng thai, nhau thai con vµ nhau thai mÑ dÝnh chÆt víi nhau nªn mÆc dï tö cung co bãp
b×nh th-êng nh-ng nhau thai mÑ vµ nhau thai con kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau ra ®-îc. Ngoµi
ra khi gia sóc mÑ bÞ m¾c bÖnh Brucellosis, Vibriosis th× nhau mÑ vµ nhau con th-êng dÝnh
chÆt víi nhau. V× ë bß do cÊu t¹o cña nóm nhau mÑ vµ nhau con rÊt ®Æc biÖt, chóng cµi
r¨ng l-îc kh¸ chÆt chÏ víi nhau nªn sau khi sæ thai chØ cÇn tö cung co bãp yÕu còng dÔ
dµng g©y nªn s¸t nhau.
C¨n cø vµo møc ®é cña bÖnh cã thÓ chia ra nh- sau:
+ ThÓ s¸t nhau hoµn toµn: Toµn bé hÖ thèng nhau thai cßn dÝnh víi niªm m¹c tö
cung ë c¶ hai sõng tö cung.
+ ThÓ s¸t nhau kh«ng hoµn toµn: PhÝa sõng tö cung kh«ng chøa thai th× nhau thai
con ®· t¸ch khái niªm m¹c tö cung. Sõng tö cung bªn cã thai th× nhau thai con cßn dÝnh
chÆt víi niªm m¹c tö cung mÑ.
+ ThÓ s¸t nhau tõng phÇn: Mét phÇn cña mµng nhung hay mét Ýt nóm nhau con cßn
dÝnh víi niªm m¹c tö cung, cßn ®a phÇn mµng thai ®· t¸ch khái niªm m¹c tö cung.
- ChÈn ®o¸n:
C¨n cø vµo triÖu chøng côc bé vµ toµn th©n, quan s¸t trùc tiÕp qua ©m ®¹o. Tr-êng
hîp s¸t nhau hoµn toµn chØ nh×n thÊy mét mµng máng mµ trong ®ã chÝnh lµ mµng èi vµ
mµng niÖu cßn n»m ë trong ©m ®¹o hay treo lßng thßng ë mÐp ©m m«n. Tr-êng hîp s¸t
nhau kh«ng hoµn toµn th× nh×n thÊy mét sè nóm nhau con. Tr-êng hîp s¸t nhau tõng phÇn
th× quan s¸t phÇn nhau thai ®· ra ngoµi, tr¶i nã lªn trªn mÆt ®Êt cã thÓ ph¸t hiÖn ®-îc
nh÷ng chç mµng thai bÞ ®øt, phÇn mµng thai cßn n»m l¹i trong tö cung.
- §iÒu trÞ:
NÕu qu¸ 14 giê sau khi sæ thai mµ nhau thai kh«ng ®-îc th¶i ra ngoµi th× cÇn thiÕt
ph¶i can thiÖp. Cã 2 ph-¬ng ph¸p can thiÖp sau ®©y:
+ Ph-¬ng ph¸p b¶o tån
Chñ yÕu dïng c¸c lo¹i thuèc kÝch thÝch tö cung co bãp ®Ó ®Èy nhau thai vµ c¸c s¶n
vËt trung gian ra ngoµi. C¸c thuèc th-êng dïng lµ oxytoxin 30-40 UI (6-8ml) tiªm d-íi da
ngµy 2 lÇn. Ngoµi ra cã thÓ dïng pituitrin, stilbestro, sinestrol... CÇn chó ý c¸c lo¹i thuèc
trªn ph¶i sö dông sím, sau 24 giê hiÖu qu¶ sÏ rÊt thÊp. Tr-êng hîp nÕu tö cung mÊt
tr-¬ng lùc cÇn tiªm estrogen, sau 2-3 giê tiªm oxytoxin hay pituitrin...
Tiªm dung dÞch n-íc muèi 10% 500ml vµo tÜnh m¹ch ®Ò phßng hiÖn t-îng nhiÔm
trïng cho tö cung do nhau thai bÞ thèi r÷a. Dïng c¸c dung dÞch thuèc s¸t trïng ë nång ®é
thÝch hîp thôt röa tö cung ngµy 1 lÇn. Sau khi röa s¹ch ®Æt trùc tiÕp kh¸ng sinh vµo tö
cung hoÆc ®Æt c¸c lo¹i kh¸ng sinh d¹ng viªn vµo tö cung. Cã thÓ dïng hçn hîp:
Furacilin
0,12g
Urª
12g
Vaselin võa ®ñ
T¹o thµnh hçn hîp sÒn sÖt xoa kh¾p lªn niªm m¹c tö cung.
+ Bãc nhau:
* ChuÈn bÞ: Cè ®Þnh gia sóc chÆt chÏ, cÈn thËn. Dïng n-íc xµ phßng Êm thôt vµo
trùc trµng ®Ó kÝch thÝch th¶i ph©n tr¸nh nhiÔm bÈn khi tiÕn hµnh thñ thuËt. Röa s¹ch ©m
m«n, gèc ®u«i vµ 2 bªn m«ng b»ng dung dÞch s¸t trïng nhÑ, buéc ®u«i con vËt sang mét
bªn. C¾t nh½n mãng tay, ròa b»ng ®Ò phßng lµm s©y s¸t niªm m¹c tö cung, v« trïng tay vµ
lµm tr¬n tay b»ng vaselin hay dÇu paraphin.
* TiÕn hµnh bãc nhau: Tay tr¸i cÇm phÇn nhau hay cuèng rèn ®· béc lé ra ngoµi,
n©ng lªn vµ kÐo nhÑ. Tay ph¶i luån theo cuèng d©y rèn luån vµo gi÷a mµng thai vµ niªm
m¹c tö cung. Khi t×m ®-îc chç nóm nhau mÑ vµ nhau con cßn dÝnh nhau. Ngoµi tay trá vµ
ngãn gi÷a kÑp lÊy nóm nhau mÑ, dïng ngãn tay c¸i t¸ch dÇn nóm nhau con ra khái nóm
nhau mÑ. TiÕn hµnh nh- vËy mét c¸ch tõ tõ, cÈn thËn tõ nóm nhau nµy ®Õn nóm nhau
kh¸c. Trong khi bãc nhau ph¶i chó ý ph©n biÖt nh÷ng nóm nhau mÆt tr¬n bãng lo¸ng lµ
nóm nhau mÑ vµ nhau con cßn dÝnh vµo nhau, cßn nh÷ng nóm nhau mÆt xï x× nh¸p lµ
nóm nhau mÑ. Khi bãc nhau cÇn bãc tõng nóm mét tõ gÇn ®Õn xa, tõ trªn xuèng d-íi, bãc
lÇn l-ît tíi khi hÕt. §èi víi nh÷ng nóm nhau ë cuèi sõng tö cung, nhÊt lµ nh÷ng bß lín
v× nã ë s©u khã bãc. Tay tr¸i kÐo nhÑ phÇn mµng thai ®· béc lé ra ngoµi ®Ó ®Çu mót sõng
tö cung xÝch gÇn l¹i, tay ph¶i cho s©u vµo ®Ó bãc nh÷ng nóm nhau cßn l¹i.
Khi bãc nhau cÇn chó ý nh÷ng vÊn ®Ò sau:
§Ó tr¸nh hiÖn t-îng nhiÔm trïng, kÝch thÝch tö cung co bãp t¹o ®iÒu kiÖn cho mèi
liªn kÕt nhau mÑ vµ nhau con láng lÎo h¬n, tr-íc khi bãc cÇn thôt tõ 1-2 lÝt n-íc muèi 1%
ë nhiÖt ®é 40OC vµo tö cung.
Ph©n biÖt nóm nhau con, nóm nhau mÑ, nh÷ng n¬i nóm nhau mÑ vµ nóm nhau
con ®· t¸ch khái nhau vµ cßn dÝnh víi nhau.
TuyÖt ®èi kh«ng ®-îc bãc phÇn nóm nhau mÑ, g©y hiÖn t-îng xuÊt huyÕt, tæn
th-¬ng tö cung.
Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh thñ thuËt bãc nhau ®ßi hái mÊt nhiÒu thêi gian, ph¶i kiªn
nhÉn, cÈn thËn, kh«ng ®-îc véi vµng cÈu th¶ tr¸nh g©y hiÖn t-îng x©y x¸t, tæn th-¬ng
niªm m¹c tö cung.
NÕu con vËt rÆn m¹nh, cæ tö cung co bãp nhiÒu cã thÓ øc chÕ hiÖn t-îng rÆn b»ng
ph-¬ng ph¸p phong bÕ lâm khum ®u«i.
Sau khi lÊy hÕt nhau thai ra ngoµi, röa l¹i tö cung b»ng c¸c dung dÞch thuèc s¸t
trïng ë nång ®é thÝch hîp, th«ng qua trùc trµng ®Ó kÝch thÝch tö cung co bãp, ®Èy thuèc
s¸t trïng vµ c¸c s¶n phÈm trung gian ë trong tö cung ra ngoµi, sau ®ã thôt hoÆc ®Æt trùc
tiÕp kh¸ng sinh vµo tö cung. Cã thÓ dïng hçn hîp:
Iodoforme
1 phÇn
Sulfanilamid
4 phÇn
Urª
5 phÇn
Vaselin võa ®ñ t¹o thµnh hçn hîp sÒn sÖt.
Cho hçn hîp vµo lßng bµn tay råi xoa kh¾p niªm m¹c tö cung. TiÕn hµnh thôt röa tö
cung, b¬m hoÆc ®Æt kh¸ng sinh vµo tö cung ngµy 1 lÇn trong 3 ngµy liÒn.
§Ó phßng bÖnh s¸t nhau gÇn ®©y c¸c chuyªn gia Ph¸p ®· khuyªn n«ng d©n nu«i bß
s÷a ë B¾c Ninh sö dông mét chÕ phÈm chøa MgO trén vµo thøc ¨n tinh cho bß ¨n trong
thêi gian c¹n s÷a cho ®Õn sau khi ®Î 15 ngµy. KÕt qu¶ ¸p dông cña n«ng d©n d©n ë ®©y
cho thÊy chÕ phÈm nµy cã t¸c dông rÊt tèt trong viÖc phßng st¸ nhau cho bß s÷a.
iv. BÖnh viªm vó
1. TriÖu chøng
BiÓu hiÖn cña bÖnh viªm vó rÊt ®a d¹ng. Tuú thuéc vµo møc ®é viªm nhiÔm cã trÇm
träng hay kh«ng mµ bÖnh viªm vó cã nh÷ng biÓu hiÖn trªn c¸c mÆt nh- sau:
- VÒ mÆt h×nh th¸i:
Thay ®æi nhiÖt ®é vµ mÇu da cña bÇu vó.
Thay ®æi h×nh d¹ng cña c¶ bÇu vó hay cña mét khoang vó.
Thay ®æi tr¹ng th¸i ®Æc ch¾c cña m« bÇu vó, sù g¾n kÕt cña da víi m« tuyÕn.
Bß cã c¶m gi¸c ®au khi sê vµo bÇu vó.
TÊy s-ng c¸c h¹ch l©m ba ë phÝa trªn tuyÕn vó.
TriÖu chøng bÖnh toµn th©n (sèt, ¨n kh«ng ngon miÖng).
Bªn c¹nh c¸c thay ®æi h×nh th¸i, nhËn thÊy cã nh÷ng thay ®æi trong thµnh phÇn
cña s÷a: s÷a cã c¸c h¹t læn nhæn hoÆc c¸c vÕt m¸u, ®«i khi cã c¸c vÕt mñ vµ s÷a cã thÓ cã
d¹ng rÊt láng.
- Thµnh phÇn sinh ho¸ häc:
T¨ng sè l-îng tÕ bµo soma.
Thay ®æi ®é axÝt cña s÷a.
T¨ng tû lÖ albumin.
Thay ®æi hµm l-îng c¸c chÊt ®iÖn gi¶i trong s÷a.
T¨ng ho¹t tÝnh cña c¸c enzym trong s÷a.
- BiÓu hiÖn l©m sµng:
- Xem thêm -