Tài liệu Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong luật hình sự việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN TUẤN DŨNG HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN TUẤN DŨNG HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật Hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Lan Hà Nội – 2020 Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu, sử dụng phân tích trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực cũng như có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Mọi kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Tuấn Dũng 1 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục bảng số liệu Trang MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 5 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG LUẬT HÌNH SỰ ........................... 14 1.1 Khái niệm hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Luật Hình sự .............................................................................................................................. 14 1.1.1 Khái niệm hình phạt bổ sung ........................................................................... 14 1.1.2. Khái niệm và các đặc điểm của hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu ........................................................................................................................ 16 1.2. Lịch sử lập pháp của các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ từ tháng 8/1945 đến trước khi có Bộ luật hình sự năm 2015 ...................................................................................................... 24 1.2.1. Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu giai đoạn từ tháng 8/1945 cho tới pháp điển hóa Bộ luật hình sự lần thứ nhất năm 1985 .................... 25 1.2.2. Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu giai đoạn từ năm 1985 đến năm trước pháp điển hóa Bộ luật hình sự lần thứ hai năm 1999 ...................... 27 1.2.3. Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu Giai đoạn từ sau pháp điển hóa lần thứ hai năm 1999 đến năm 2015 .......................................................... 28 1.3. Kinh nghiệm lập pháp của một số quốc gia trên thế giới về hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu .............................................................................. 31 1.3.1. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Pháp .......................................................................................................................... 31 2 1.3.2. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Hoa Kỳ....................................................................................................................... 32 1.3.3. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Trung Quốc ............................................................................................................... 34 1.3.4. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Singapore .................................................................................................................. 35 1.3.5. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Liên Bang Nga........................................................................................................... 36 1.3.6. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Thụy Điển .................................................................................................................. 38 1.3.7. Các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự Nhật Bản .................................................................................................................... 38 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................... 41 Chƣơng 2: HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI .......................................... 43 2.1 Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong luật hình sự Việt Nam hiện hành .................................................................................................................. 43 2.2 Thực tiễn áp dụng các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố Hà Nội.......................................................................................... 55 2.3 Những tồn tại, hạn chế về việc áp dụng các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế. ............................... 58 Tiểu kết chƣơng II ................................................................................................... 69 Chƣơng 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ, GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ CÁC HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI PHẠM XÂM PHẠM SỞ HỮU .............................................................................. 70 3 3.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về hình phạt bổ sung đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu ............................................... 70 3.2. Tiếp tục hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 về hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu ........................... 73 3.3. Các kiến nghị, giải pháp khác về nâng cao hiệu quả công tác áp dụng pháp luật các hình phạt bổ sung đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu ................................ 76 Tiểu kết chƣơng III ................................................................................................. 88 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................. 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 91 4 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Hiến pháp 2013 quy định Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật; mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội. Trong thời gian qua, cùng với công cuộc xây dựng thể chế, phát triển nền kinh tế, xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trường, chính sách trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, bởi pháp luật là nền tảng quan trọng nhất để xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong khoa học pháp lý hình sự, tội phạm và hình phạt là hai vấn đề cơ bản, quan trọng nhất, có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trong đó, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm đến những khách thể được Bộ luật hình sự bảo vệ do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện, có lỗi và phải bị xử lý hình sự, hình phạt là chế tài (biện pháp cưỡng chế) mang tính nghiêm khắc nhất so với các chế tài khác trong hành chính, kinh doanh, lao động…tác động một cách mạnh mẽ và trực tiếp đến quyền của người, pháp nhân bị áp dụng. Việc quyết định áp dụng loại hình phạt, mức hình phạt đúng, phù hợp, cụ thể là kết quả của quá trình đấu tranh chống tội phạm, đảm bảo được mục đích của hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người, pháp nhân thương mại phạm tội mà còn giáo dục họ ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, ngăn ngừa họ phạm tội mới; 5 giáo dục người, pháp nhân thương mại khác tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm. Bộ luật hình sự 2015 quy định hệ thống hình phạt thành hai phần bao gồm các hình phạt chính và các hình phạt bổ sung do Tòa án áp dụng đối với hai chủ thể bao gồm người và pháp nhân thương mại phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người, pháp nhân thương mại đó. Việc lựa chọn áp dụng hình phạt chính và hình phạt bổ sung kèm theo sẽ phát huy được vai trò của những biện pháp tác động của Nhà nước trong việc ấn định trách nhiệm phải chấp hành của người, pháp nhân thương mại phạm tội đối với hành vi, hậu quả tội phạm đã gây ra. Qua nghiên cứu hệ thống hình phạt trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật của Tòa án nhận thấy các hình phạt bổ sung được áp dụng đối với nhiều loại tội danh khác nhau, căn cứ vào những đặc trưng của tội danh mà lại có những hình phạt bổ sung khác nhau, trong đó đối với các tội phạm về xâm phạm sở hữu trong bộ luật hình sự thì hệ thống các hình phạt bổ sung được áp dụng cũng rất đa dạng và linh hoạt, thể hiện tính chất trừng trị, răn đe đối với người phạm tội cũng như phòng ngừa tội phạm, tuy nhiên nhận thức về vị trí, vai trò của các hình phạt bổ sung trong quá trình áp dụng của một số nơi còn có nhiều ý kiến, quan điểm khác nhau, từ đó có thể dẫn đến những sai lầm trong việc đánh giá đúng, hiệu quả khi áp dụng đối với người phạm tội xâm phạm sở hữu và như vậy trong nhiều trường hợp có thể mục đích của hình phạt sẽ không đạt được như mong muốn. Trải qua những lần pháp điển hóa Bộ luật hình sự, hệ thống hình phạt bao gồm các hình phạt bổ sung đã có nhiều thay đổi theo chiều hướng tích cực nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm. Tuy nhiên do việc nhận thức và áp dụng pháp luật của Tòa án trong thực tiễn xét xử còn khác nhau xuất phát từ bất cập của các quy định của Bộ luật hình sự hiện hành nên rất cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về hệ thống hình phạt mà 6 trong đó đặc biệt chú trọng đến các hình phạt bổ sung đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu. Từ đó hoàn thiện được cơ sở lý luận về các hình phạt bổ sung cũng như thống nhất được cách thức áp dụng chung nhất cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự về các tội xâm phạm sở hữu. Có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu của Chiến lược cải cách tư pháp, góp phần hoàn thiện pháp luật hình sự, đảm bảo hiệu quả, hiệu lực của các hình phạt bổ sung trong thực tiễn cũng như nâng cao chất lượng của hoạt động áp dụng pháp luật. Từ tất cả những phân tích trên, tác giả đã quyết định lựa chọn đề tài “Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong luật hình sự Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu thực hiện luận văn thạc sỹ của mình. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn sẽ làm sáng tỏ về mặt khoa học của các hình phạt bổ sung, so sánh với pháp luật hình sự của một số quốc gia trên thế giới về các hình phạt bổ sung được áp dụng đối với các tội xâm phạm sở hữu, chỉ ra được thực tiễn áp dụng pháp luật của Tòa án trong hoạt động xét xử để từ đó có những định hướng tiếp tục hoàn thiện quy định pháp luật góp phần tạo ra nhận thức chung về lý luận và quá trình áp dụng pháp luật của chế định này. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Trên cơ sở mục tiêu tổng quát đã được chỉ ra, Luận văn sẽ thực hiện những mục tiêu cụ thể sau đây: Thứ nhất, tiếp tục kế thừa, phát huy các kết quả của những quan điểm, công trình nghiên cứu đã được công bố trước đây; phân tích quá trình hình thành và phát triển thông qua những lần pháp điển hóa Bộ luật Hình sự, 7 nghiên cứu pháp luật so sánh của một số quốc gia trên thế giới có nền pháp luật điển hình với Luật hình sự Việt Nam về các Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu từ đó đi đến thống nhất nhận thức chung về các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam nói chung và hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng. Thứ hai, nghiên cứu và chỉ ra được những nội dung cơ bản về các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam hiện hành đối với các tội xâm phạm sở hữu, đồng thời tổng kết thực tiễn áp dụng các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu của Tòa án trong hoạt động xét xử, chỉ ra những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế đó. Thứ ba, Phân tích nhu cầu tiếp tục hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới, trên cơ sở kết quả nghiên cứu của chương 1 và 2, luận văn có đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam về hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu và một số giải pháp mạng tính đồng bộ khác nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu. 1.3. Tình hình nghiên cứu Trải qua ba lần pháp điển hóa Bộ luật hình sự, các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu đã được ghi nhận và liên tục hoàn thiện theo thời gian nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình thực tiễn. Trải qua hơn 30 năm với 03 Bộ luật hình sự, nhận thức lý luận và hoạt động áp dụng pháp luật đã có nhiều thay đổi, trong đó có các quy định về hình phạt bổ sung gắn với các tội xâm phạm sở hữu. Trong thời gian qua, nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học và các tác giả đã có những luận văn tiến sĩ, luận văn thạc sỹ, sách, giáo trình cùng rất nhiều các bài viết được công bố trên các tạp chí khoa học 8 chuyên ngành liên quan đến các hình phạt bổ sung. Trong đó đáng chú ý là những công trình sau: Về giáo trình, sách chuyên ngành: “Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung)” của GS.TSKH Lê Văn Cảm, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2019; “Chương XV - Khái niệm hình phạt, hệ thống hình phạt và các biện pháp tư pháp”, Trong sách: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của PGS. TS. Trịnh Quốc Toản (GS.TSKH Lê Văn Cảm chủ biên), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001 (tái bản năm 2003 và 2007); “Hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam” của PGS.TS. Trịnh Quốc Toản, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011; “Nghiên cứu hình phạt trong luật hình sự Việt Nam dưới góc độ bảo vệ quyền con người” của PGS.TS Trịnh Quốc Toản, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2015; “Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam” của ThS. Đinh Văn Quế, Nxb Chính trị Quốc gia, 2000; “Chương 8 - Khái niệm hình phạt và hệ thống hình phạt”, Trong sách: Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam (GS.TSKH. Đào Trí Úc chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 199. “Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam” của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2013; “Giáo trình luật hình sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân năm 2018; “Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 Phần thứ nhất – Những quy định chung” của tác giả Đinh Văn Quế, Nxb Thông tin và truyền thông năm 2017;“Từ điển Luật học năm 1999”, Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội. Về luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ gồm có: “Các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam” của Trịnh Quốc Toản, Luận án tiến sỹ năm 2010, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; “Hình phạt bổ sung trong Luật hình sự Việt Nam đối với các tội phạm về ma túy – trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Thái Nguyên” của Trương Thị Dung, Luận văn thạc sỹ năm 2017, 9 Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; “Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam” của Nguyễn Thị Dung, Luận văn thạc sỹ năm 2014, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. “Hình phạt tiền trong luật hình sự Việt Nam” của Phùng Thị Hải Ngọc, Luận văn thạc sỹ năm 2015, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. “Mối liên hệ giữa trách nhiệm hình sự và hình phạt trong luật hình sự Việt Nam” Lê Quang Chiều, Luận văn thạc sỹ năm 2012, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. “Các hình phạt không tước tự do trong Luật hình sự Việt Nam” của Lê Khánh Hưng, Luận văn thạc sỹ năm 2010, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. “Áp dụng hình phạt bổ sung theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Tuyên Quang” của Nghiêm Đình Long, Luận văn thạc sỹ năm 2018, Học viện Khoa học xã hội – Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam. Tài liệu nghiên cứu là các bài viết đăng trên tạp chí: “Về vai trò của hình phạt bổ sung trong Luật hình sự”, Trịnh Quốc Toản, ĐHQGHN, Luật học 28 (2012); “Hình phạt bổ sung trong tiến trình phát triển của Luật hình sự Việt Nam”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 1 năm 2005; “Các hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự năm 1999 và hướng hoàn thiện”, Dương Tuyết Miên, Tòa án nhân dân số 4/2009; “Hình phạt bổ sung trong tiến trình phát triển của Luật hình sự Việt Nam”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 4 năm 2004; “Bàn về hình phạt bổ sung đối với người bị xét xử được hưởng án treo theo BLHS 1999” của Huỳnh Văn Út, Tạp chí Tòa án nhân dân số 11 năm 2013; “Hình phạt bổ sung và thực tiễn áp dụng”, Đỗ Văn Chỉnh, Tạp chí tòa án nhân dân số 04 năm 2007; “Lý luận và thực tiễn áp dụng hình phạt bổ sung quản chế, tước một hoặc một số quyền công dân theo quy định của Bộ luật Hình sự”, Vũ Thành Long, Tạp chí Tòa án nhân dân số 11 năm 2007; “Các hình phạt bổ sung trong BLHS 1999 và hướng hoàn thiện”, Dương Tuyết Miên, Tạp chí Tòa án nhân dân số 08 năm 10 2009; “ Hình phạt bổ sung – Thực trạng và kiến nghị”, Nguyễn Quang Hiền, Tạp chí Nghề luật số 03 năm 2015; “Phạt tiền với tính chất là hình phạt bổ sung trong LHS nước ta và những kiến nghị hoàn thiện”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 1 năm 2006; “Về khái niệm và đặc điểm của hình phạt bổ sung trong LHS”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 1 năm 2009; “Nhu cầu và những quan điểm cơ bản hoàn thiện chế định hình phạt bổ sung trong LHS Việt Nam”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 4 năm 2009; “Thực tiễn áp dụng hình phạt bổ sung”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 23 năm 2009; “Về tồn tại, hạn chế của chế định hình phạt bổ sung trong BLHS 1999”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 2 năm 2010; “Những kiến nghị và giải pháp hoàn thiện hình phạt bổ sung trong BLHS 1999 và nâng cao hiệu quả của chế định này trong thực tiễn áp dụng”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 3 năm 2010; “Lịch sử của chế định hình phạt bổ sung trong LHS Việt Nam từ năm 1945 đến nay”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 2 năm 2010; “Về những tồn tại và hạn chế cuả chế định hình phạt bổ sung trong BLHS hiện hành”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 1 năm 2011; “Những kiến nghị hoàn thiện các quy định về hình phạt bổ sung trong BLHS năm 1999”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 7 năm 2011; “Thực tiễn áp dụng hình phạt bổ sung”, Trịnh Quốc Toản, tạp chí Khoa học ĐHQGHN số 3 năm 2012. Nội dung các công trình, bài viết trên đã có sự nghiên cứu rất sâu sắc về những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các hình phạt bổ sung, trong đó phải kể đến Luận án tiến sĩ “Các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam” của TS Trịnh Quốc Toản năm 2010. Đây là công trình đã thể hiện được đầy đủ và chuyên sâu về các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam, 11 công trình nghiên cứu này cùng với các nguồn tài liệu khác sẽ là nguồn tài liệu tham khảo rất hữu ích cho tác giả trong quá trình thực hiện luận văn này. 1.4. Tính mới và những đóng góp của luận văn Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ tiếp tục đưa ra những luận điểm mới để tiếp tục hoàn thiện cơ sở lý luận của các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam, bên cạnh đó có những phân tích chuyên sâu về đặc điểm của Hình phạt bổ sung đối với nhóm tội phạm xâm phạm sở hữu; luận văn có những phân tích về thực tiễn hoạt động xét xử của Tòa án địa bàn thành phố Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2014 đến năm 2018 cũng như so sánh với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới trong việc áp dụng các hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu, từ đó đưa ra những kiến nghị tiếp tục hoàn thiện pháp luật. Do đó, luận văn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo cho các nhà khoa học - luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành Tư pháp hình sự, cũng như góp phần phục vụ công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong việc đấu tranh phòng, chống các tội xâm phạm sở hữu, cũng như công tác giáo dục, cải tạo những người phạm vào các tội này ở nước ta hiện nay. 1.5. Đối tƣợng, phạm vi và phƣơng pháp nghiên cứu 1.5.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài Luận văn là một số vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam đối với các tội xâm phạm sở hữu; trong đó tập trung nghiên cứu những quy định về các hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 đối với các tội xâm phạm sở hữu và thực tiễn áp dụng của Tòa án trong hoạt động xét xử. Luận văn cũng nghiên cứu lịch sử lập pháp của Việt Nam 12 và kinh nghiệm lập pháp của một số nước trên thế giới nhằm làm sáng tỏ những đặc điểm chung của Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong pháp luật hình sự. 1.5.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong Luật hình sự Việt Nam dưới góc độ pháp lý hình sự. Ngoài ra, luận văn còn phân tích thực tiễn xét xử trên phạm vi thành phố Hà Nội trong các năm gần đây (từ 2014-2018), nhằm giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu. 1.5.3. Phƣơng pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài dựa vào phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước. Luận văn cũng sử dụng linh hoạt các phương pháp nghiên cứu cụ thể, tổng hợp, phân tích, so sánh, thống kê, logic, kết hợp với các phương pháp khác như tổng kết thực tiễn, chuyên gia, điều tra xã hội học. Tùy từng nội dung và phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả sẽ áp dụng phương pháp nghiên cứu phù hợp, đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu. 13 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH PHẠT BỔ SUNG ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG LUẬT HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu trong luật hình sự 1.1.1. Khái niệm hình phạt bổ sung Tội phạm và hình phạt là những chế định quan trọng nhất của Luật Hình sự, trong đó hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước, được Luật Hình sự quy định, do Tòa án áp dụng đối với chủ thể bị kết tội bằng một bản án và được thể hiện ở việc tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của họ nhằm trừng trị, giáo dục, cải tạo họ và đảm bảo cho Luật Hình sự thực hiện được nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm [30]. Hệ thống hình phạt bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung, tuy hình phạt bổ sung không đóng vai trò quyết định trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm nhưng vẫn có ý nghĩa quan trọng trong phạm vi ảnh hưởng của nó. Hình phạt bổ sung là một bộ phận không thể tách rời của Hệ thống hình phạt – hệ thống các biện pháp cưỡng chế về hình sự nghiêm khắc nhất của Nhà nước được quy định trọng Pháp luật hình sự. Hình phạt bổ sung cũng là chế định không thể thiếu trong hệ thống các công cụ, biện pháp của Nhà nước tới tội phạm. Bên cạnh những hình phạt chính, các hình phạt bổ sung có tác dụng bổ khuyết, hỗ trợ hình phạt chính trong việc trừng trị, giáo dục, cải tạo người bị kết án hình sự và giáo dục cộng đồng về ý thức đấu tranh phòng, chống tội phạm. Trong một số trường hợp, Hình phạt bổ sung còn giúp Tòa án khi xét xử có được sự linh hoạt khi phải quyết định có nên áp dụng Hình phạt bổ sung hay không hoặc nên lựa chọn loại Hình phạt bổ sung nào đối với bị cáo trong từng vụ án hình sự cụ thể. Sự linh hoạt này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm nguyên tắc phân hoá trách nhiệm hình 14 sự trong Luật Hình sự. BLHS Việt Nam hiện hành không có quy phạm làm rõ, định nghĩa chính xac về Hình phạt bổ sung, các định nghĩa, khái niệm dưới đây của các học giả nghiên cứu khoa học Luật Hình sự sẽ giúp chúng ta tiếp cận, hiểu rõ hơn về khái niệm của chế định này: PGS.TS Trịnh Quốc Toản từng quan niệm: Hình phạt bổ sung là biện pháp cưỡng chế nhà nước được quy định trong luật hình sự, do Tòa án nhân danh nhà nước tuyên kèm theo hình phạt chính trong bản án kết tội với người bị kết án, tước bỏ, hạn chế những quyền và lợi ích nhất định của họ hoặc đạt ra những nghĩa vụ pháp lý nhất định đối với họ nhằm củng cố, tăng cường hiệu quả của hình phạt chính và phòng ngừa tội phạm [42, tr 142-150]. PGS.TS. Trần Văn Độ quan niệm: “HPBS là hình phạt được áp dụng kèm theo Hình phạt chính nhằm tăng cường hiệu quả của việc áp dụng hình phạt, đáp ứng mục đích cải tạo, giáo dục người phạm tội, phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng.” [63, tr 8]. TS. Uông Chu Lưu thì định nghĩa: “HPBS là biện pháp cưỡng chế của Nhà nước được quy định trong BLHS do Tòa án áp dụng đối với người phạm tội, phản ánh sự đánh giá của nhà nước về hành vi phạm tội và người đã thực hiện hành vi đó.” [62, tr 16]. GS.TS. Võ Khánh Vinh lại cho rằng: “HPBS là hình phạt được bổ sung thêm vào Hình phạt chính và không được tuyên độc lập mà chỉ có thể tuyên kèm theo một Hình phạt chính. Tùy theo từng trường hợp cụ thể của vụ án, kèm theo một Hình phạt chính, Tòa án có thể tuyên một hoặc vài HPBS.” [61, tr 113]. Sau quá trình tiếp thu, phân tích các tư tưởng, quan niệm ở trên và theo những lý luận khoa học về đặc điểm, nội dung, hình thức, ý nghĩa của Hình 15 phạt bổ sung, tác giả đưa ra nhận định về khái niệm HPBS như sau: Hình phạt bổ sung là loại hình phạt được quy định trong Luật Hình sự mà sau khi đã lựa chọn được hình phạt chính thì Tòa án có thể hoặc bắt buộc phải lựa chọn để áp dụng thêm đối với người hoặc pháp nhân thương mại bị kết án nhằm hỗ trợ cho Hình phạt chính đạt được mục đích phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng. 1.1.2. Khái niệm và các đặc điểm của hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu 1.1.2.1. Khái niệm và các đặc điểm của các tội xâm phạm sở hữu Đầu tiên để hiểu về hệ thống các hình phạt bổ sung được nghiên cứu trong luận văn này chúng ta phải xác định được nội dung và bản chất của các tội xâm phạm sở hữu được quy định trong Bộ luật hình sự Việt Nam. Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người đủ độ tuổi chịu trách nhệm hình sự và có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý gây thiệt hại hoặc đe dọạ gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu được Luật Hình sự bảo vệ. Tội xâm phạm sở hữu là tội xâm phạm quyền sở hữu của người. Tội xâm phạm sở hữu có thể được phân thành ba nhóm. Nhóm các tội chiếm đoạt là nhóm chiếm số đông (8 tội) và có tính điển hình. Nhóm tội có mục đích tư lợi nhưng không có tính chiếm đoạt gồm 2 tội và nhóm tội không có mục đích tư lợi gồm 3 tội [65, tr 200]. Theo Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) thì các tội xâm phạm sở hữu quy định các loại hành vi khách quan ở các dạng sau đây: + Hành vi chiếm đoạt tài sản là hành vi của một người phạm tội cố ý chuyển dịch một cách trái pháp luật tài sản đang thuộc quyền sở hữu của chủ 16 thể khác thành tài sản “của mình” hoặc của người khác mà mình quan tâm [30]. + Hành vi chiếm giữ trái phép tài sản là hành vi cố tình không giao tài sản do ngẫu nhiên mà chiếm hữu được (ví dụ như: nhặt được, được chuyển khoản nhầm,…) sau khi chủ tài sản hay người quản lý hợp pháp tài sản hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu. + Hành vi sử dụng trái phép là vì vụ lợi hoặc vì động cơ cá nhân khác mà khai thác giá trị, giá trị sử dụng các tài sản mà không được phép, không được sự đồng ý của chủ sở hữu hoặc người có chức năng quản lý về nghiệp vụ đối với loại tài sản bị khai thác trái phép đó. + Hành vi hủy hoại, làm hư hỏng tài sản là những hành vi được thể hiện thông qua đối tượng tác động làm mất hoàn toàn giá trị, giá trị sử dụng của tài sản (hủy hoại); làm mất giá trị từng phần có thể khôi phục được (làm hư hỏng). + Hành vi vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản là thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của nhà nước hoặc vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Các hành vi xâm phạm sở hữu có thể được thể hiện bằng hành động hoặc không hành động. Riêng các tội phạm có tính chất chiếm đoạt chỉ có thể được thực hiện bằng hành động. Cách thức và hình thức chiếm đoạt rất đa dạng và được mô tả, khái quát thành những tội danh cụ thể. Từ các đặc điểm của hành vi khách quan khác nhau như trên, có thể phân loại Tội xâm phạm sở hữu thành các loại: - Nhóm tội phạm có tính chất chiếm đoạt gồm 8 tội danh: + Tội cướp tài sản (Điều 168); 17 + Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản (Điều 169); + Tội cưỡng đoạt tài sản (Điều 170); + Tội cướp giật tài sản (Điều 171); + Tội công nhiên chiếm đoạt tài sản (Điều 172); + Tội trộm cắp tài sản (Điều 173); + Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174); + Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 175). - Nhóm tội có mục đích tư lợi không có tính chất chiếm đoạt gồm 2 tội danh: + Tội chiếm giữ trái phép tài sản (Điều 176); + Tội sử dụng trái phép tài sản (Điều 177). - Nhóm tội không có tính vụ lợi, không chiếm đoạt gồm 3 tội danh: + Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản (Điều 178); + Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp (Điều 179); + Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (Điều 180). 1.1.2.2. Khái niệm và các đặc điểm của hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu Hình phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm sở hữu là những hình phạt do Nhà nước quy định trong Bộ luật Hình sự, có thể được Tòa án áp dụng kèm theo hình phạt chính đối với các tội phạm thuộc chương XVI phần Các tội phạm nhằm hỗ trợ cho hình phạt chính đạt được mục đích phòng ngừa chung và phòng ngừa riêng. 18