Tài liệu Hoàn thiện công tác lao động tiền lương tại công ty cổ phần đầu tư & xây lắp thương mại icc hải phòng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- VŨ THỊ THU HÀ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC LAO ĐỘNG TIỀN LƯƠNG TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƯ & XÂY LẮP THƯƠNG MẠI - ICC - HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH (CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH) Hà Nội – Năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------VŨ THỊ THU HÀ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC LAO ĐỘNG TIỀN LƯƠNG TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƯ & XÂY LẮP THƯƠNG MẠI - ICC - HẢI PHÒNG Chuyên ngành : QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số: 603405 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRƯƠNG MINH ĐỨC Hà Nội – Năm 2014 Môc lôc Më ®Çu..................................................................................................................................................1 Ch¬ng 1: c¬ së lý luËn cña c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng....................................................6 1.1 Kh¸i qu¸t vÒ tiÒn l¬ng.........................................................................................................6 1.1.1 Kh¸i niÖm.....................................................................................................................6 1.1.2 §Æc ®iÓm..................................................................................................................9 1.1.3 Vai trß.........................................................................................................................10 1.1.4 Chøc n¨ng.................................................................................................................11 1.1.5 Môc tiªu cña hÖ thèng tiÒn l¬ng...................................................................13 1.2 C«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i Doanh nghiÖp hiÖn nay.................................14 1.2.1 Nh÷ng nguyªn t¾c tr¶ l¬ng...............................................................................14 1.2.2 Nguån quü l¬ng.....................................................................................................17 1.2.3 C¸c h×nh thøc tr¶ l¬ng trong C«ng ty hiÖn nay.....................................18 1.2.4 Mét sè chÕ ®é kh¸c khi tÝnh l¬ng.................................................................19 1.2.5 Vai trß cña tæ chøc c«ng ®oµn trong viÖc tham gia tæ chøc x©y dùng tiÒn l¬ng vµ tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng trong C«ng ty..................................21 1.3 C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng................................22 1.3.1 C¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc...................22 1.3.2 C¸c yÕu tè tõ bªn ngoµi doanh nghiÖp......................................................22 1.3.3 C¸c yÕu tè thuéc vÒ tæ chøc, doanh nghiÖp.........................................25 1.3.4 C¸c yÕu tè thuéc vÒ c«ng viÖc.....................................................................26 1.3.5 C¸c yÕu tè thuéc vÒ c¸ nh©n ngêi lao ®éng............................................29 1.3.6 C¸c yÕu tè kh¸c......................................................................................................33 Ch¬ng 2: thùc tr¹ng c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty cp ®Çu t vµ x©y l¾p th¬ng m¹i H¶i Phßng – icc..................................................................37 2.1 Kh¸t qu¸t chung vÒ c«ng ty.............................................................................................37 2.1.1 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c«ng ty ....................................37 2.1.2 Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c¸c phßng ban trong c«ng ty ...............38 2.1.3 Thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ kinh doanh t¹i c«ng ty.........................................40 2.1.4 Thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong c«ng ty (sè liÖu 05 trë l¹i ®©y) .....................................................................................................................................................41 2.2 c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty CP §Çu t vµ X©y l¾p Th¬ng m¹i H¶i Phßng – ICC..........................................................................................................................43 2.2.1 C«ng t¸c qu¶n lý lao ®éng cña c«ng ty......................................................43 2.2.2 C«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng cña c«ng ty..................................................44 2.2.3 §¸nh gi¸ c«ng t¸c tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty..........................................................55 Ch¬ng 3: mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty cp ®Çu t vµ x©y l¾p th¬ng m¹i h¶i phßng – icc...........................................................................................................................................................59 3.1 §Þnh híng x©y dùng c«ng t¸c tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty............................................59 3.2 Mét sè kiÕn nghÞ nh»m kh¾c phôc vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng cña c«ng ty......................................................................................................................................60 KÕt luËn...............................................................................................................................................65 C¸c tµi liÖu tham kh¶o....................................................................................................................67 Lêi Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi §Êt níc ta ®ang bíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh nghÒ kinh tÕ. Trong ®ã ngµnh x©y dùng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng vµ cã vai trß rÊt to lín. Bíc ch©n cña nh÷ng ngêi kü s, c«ng nh©n x©y dùng in dÊu trªn tÊt c¶ nh÷ng con ®êng, nh÷ng c«ng tr×nh, nh÷ng dù ¸n ®Çu t lín. §Ó cã ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín ®ã, ph¶i kÓ ®Õn c«ng søc cña rÊt nhiÒu lùc lîng lao ®éng, thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c yÕu tè chi phèi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong ®ã cã vai trß quan träng cña yÕu tè tiÒn l¬ng. TiÒn l¬ng tõ l©u ®· lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña tÊt c¶ mäi ngêi: tõ c¸c hé gia ®×nh, ngêi lao ®éng ®Õn c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c chñ doanh nghiÖp vµ ®Æc biÖt kh«ng thÓ thiÕu nh÷ng nhµ kinh tÕ häc. Tõ ngêi giµu ®Õn ngêi nghÌo, tõ c¸c níc ph¸t triÓn ®Õn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu dµnh sù quan t©m ®Æc biÖt ®Õn tiÒn l¬ng, ®ång thêi xem xÐt vµ nghiªn cøu ®ång l¬ng díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Bëi lÏ, tõ nhiÒu thÕ kû nay, tiÒn l¬ng lµ c¬ së chñ yÕu cña møc sèng phÇn lín d©n c, lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cô thÓ lîi Ých kinh tÕ cña ngêi lao ®éng vµ tËp thÓ lao ®éng. TiÒn l¬ng lµ phÇn quan träng nhÊt ®Ó ngêi lao ®éng ®¶m b¶o cuéc sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, chi phÝ tiÒn l¬ng lµ mét bé phËn cÊu thµnh nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Kh«ng nh÷ng thÕ, tiÒn l¬ng cßn lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó thu hót nguån nh©n lùc chÊt lîng cao cho tæ chøc, lµ yÕu tè lµm ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, ph¸t huy kh¶ n¨ng cña ngêi lao ®éng. §èi víi ChÝnh phñ c¸c níc, Nhµ Níc cã thÓ th«ng qua hÖ thèng tiÒn l¬ng ®Ó t×m hiÓu møc sèng cña ngêi d©n, vµ qua ®ã t¸c ®éng tíi c¬ cÊu, chÊt lîng cña lùc lîng lao ®éng. Mét x· héi cã giµu m¹nh th× ®ã lµ sù giµu m¹nh ë tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi nguyªn con ngêi, do ®ã quan t©m ®Õn con ngêi lµ lµm giµu cho ®Êt níc. HÖ thèng tiÒn l¬ng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù thùc hiÖn c«ng viÖc cña ngêi lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. ChÝnh s¸ch tiÒn l¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh, c¬ cÊu tæ chøc, ®ång thêi ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c môc tiªu: hîp ph¸p, kÝch thÝch, 1 tháa ®¸ng, c«ng b»ng, b¶o ®¶m vµ hiÖu suÊt nh»m thu hót vµ g×n gi÷ nh÷ng ngêi lao ®éng giái, n©ng cao sù hµi lßng cña ngêi lao ®éng khi thùc hiÖn c«ng viÖc. B¶n chÊt cña tiÒn l¬ng còng thay ®æi tïy theo c¸c ®iÒu kiÖn, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ nhËn thøc cña con ngêi. §©y lµ mét ®Ò tµi nãng, g©y nhiÒu tranh luËn s«i næi t¹i nh÷ng cuéc häp cña quèc héi ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m qua. HiÖn nay vÉn cßn cã nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. §èi víi ngµnh x©y dùng nãi chung vµ C«ng ty ICC nãi riªng, viÖc n©ng cao ®êi sèng cho c¸n bé, kü s, c«ng nh©n trªn c¸c c«ng trêng x©y dùng, trong c¸c xëng thiÕt kÕ, trong c¸c phßng lËp dù ¸n ®Çu t…lu«n lµ môc tiªu ®îc quan t©m hµng ®Çu trong chiÕn lîc ph¸t triÓn. §Ó hoµn thiÖn c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý tiÒn l¬ng th× vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ¸p dông h×nh thøc tr¶ l¬ng nµo, c¸ch ph©n phèi tiÒn l¬ng ra sao, cã phï hîp víi tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó cã thÓ ph¸t huy tèi ®a tÝnh kÝch thÝch cña tiÒn l¬ng ®èi víi ngêi lao ®éng, ®¶m b¶o hµi hßa mèi quan hÖ lîi Ých gi÷a x· héi – tæ chøc – ngêi lao ®éng. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vÒ vai trß to lín cña tiÒn l¬ng, cïng víi sù híng dÉn cña thÇy gi¸o TS.Tr¬ng Minh §øc, em ®· nghiªn cøu ®Ò tµi: “Hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty cæ phÇn §Çu t & X©y l¾p Th¬ng m¹i – ICC – H¶i Phßng” víi môc ®Ých ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng cña C«ng ty. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Còng ®· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò tiÒn l¬ng, còng nh cã nhiÒu c¸c gi¸o tr×nh viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy. Nhng mçi ®Ò tµi l¹i nghiªn cøu l¹i viÕt vÒ c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng ë nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau, ë nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau. Mçi ®Ò tµi ®Òu sÏ ®ãng gãp mét phÇn nµo ®ã, ®Ó c«ng t¸c tiÒn l¬ng trong c¸c ®¬n vÞ, c¸c tæ chøc ®îc hoµn thiÖn h¬n. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña LuËn v¨n C¸c doanh nghiÖp lùa chän h×nh thøc tr¶ l¬ng hîp lý cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ tiÒn l¬ng mµ vÉn kÝch thÝch ®îc ngêi lao ®éng, t¹o ®éng lùc cho ngêi lao ®éng lµm viÖc tèt h¬n, vµ gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng cña hä ®em l¹i lµ v« cïng to 2 lín. V× vËy, kh«ng ngõng hoµn thiÖn c«ng t¸c tr¶ l¬ng lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi mçi doanh nghiÖp. Víi nhËn thøc ®ã, ®Ò tµi: “Hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty cæ phÇn §Çu t & X©y l¾p Th¬ng m¹i - ICC - H¶i Phßng” ®îc nghiªn cøu víi môc ®Ých sau: a/ VÒ lý thuyÕt: HÖ thèng hãa kiÕn thøc vÒ tiÒn l¬ng. BiÕt ®îc kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng, c¬ cÊu thu nhËp, vµ c¸ch x¸c ®Þnh c¸c h×nh thøc tr¶ l¬ng. HiÓu ®îc sù kh¸c biÖt vÒ tiÒn l¬ng trong c¸c thÞ trêng lao ®éng. N¾m ®îc ph¬ng ph¸p Ên ®Þnh møc l¬ng, c¸c tiÕn tr×nh qu¶n trÞ hÖ thèng l¬ng bæng, c¸c yÕu tè luËt ph¸p trong tr¶ l¬ng ë ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã biÕt c¸ch x©y dùng b¶ng l¬ng tæng qu¸t trong doanh nghiÖp. b/ VÒ thùc tiÔn: ¸p dông lý thuyÕt ®· ph©n tÝch, tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c«ng t¸c tiÒn l¬ng t¹i C«ng ty cæ phÇn §Çu t vµ X©y l¾p Th¬ng m¹i - ICC - H¶i Phßng, ®Ó tõ ®ã ®a ra ®îc mét sè kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng t¸c tiÒn l¬ng t¹i C«ng ty. 4. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi tîng nghiªn cøu: lµ c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i doanh nghiÖp n¬i em ®ang c«ng t¸c. §©y lµ mét c«ng ty chuyªn ®Çu t vµ kinh doanh c¸c dù ¸n bÊt ®éng s¶n, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh, c¸c khu ®« thÞ lín… - Ph¹m vi nghiªn cøu: trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp, thêi gian tõ n¨m 2005 ®Õn nay. 5. - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph¬ng ph¸p luËn chøng ®Ó chøng minh mèi quan hÖ gi÷a c¸c luËn cø vµ gi÷a toµn bé luËn cø víi luËn ®Ò. - C¸ch ®Æt gi¶ thiÕt hay ph¸n ®o¸n sö dông c¸c luËn cø. Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin vµ xö lý th«ng tin (luËn cø) ®Ó x©y dùng luËn ®Ò. + Quan s¸t sù vËt hiÖn tîng. + §Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu. + §Æt gi¶ thuyÕt hay sù tiªn ®o¸n. 3 + Kh¶o s¸t, thu thËp th«ng tin hay sè liÖu thÝ nghiÖm. + Xö lý th«ng tin, sè liÖu. + §a ra kÕt luËn. - Ph¬ng ph¸p lËp b¶ng tæng hîp, thèng kÕ, vÏ biÓu ®å tõ c¸c sè liÖu thu thËp ®îc tõ thùc tÕ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 6. Dù kiÕn ®ãng gãp cña LuËn v¨n vµo vÊn ®Ò nµy Víi mong muèn ®îc gãp mét phÇn c«ng søc nhá vµo viÖc hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i ®¬n vÞ mµ em ®ang c«ng t¸c, nªn em ®· nghiªn cøu vÒ ®Ò tµi: “Hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty cæ phÇn §Çu t vµ X©y l¾p Th¬ng m¹i - ICC - H¶i Phßng”. Do thêi gian cã h¹n, em chØ ph¶n ¸nh ®îc thùc tr¹ng c«ng t¸c tr¶ l¬ng t¹i C«ng ty vµ ®a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó cã thÓ h¹n chÕ nh÷ng nhîc ®iÓm, ph¸t huy u ®iÓm cña c«ng t¸c tr¶ l¬ng mµ C«ng ty ®ang thùc hiÖn. Hi väng r»ng, ®Ò tµi nghiªn cøu cña em phÇn nµo sÏ cã Ých trong vÊn ®Ò nµy cña C«ng ty nãi riªng vµ cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c nãi chung. 4 7. Bè côc cña LuËn v¨n LuËn v¨n bao gåm 3 ch¬ng: + Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng. + Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i c«ng ty ICC. + Ch¬ng 3: KiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng l¹i c«ng ty ICC. 5 Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn cña c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng 1.1 Kh¸t qu¸t vÒ tiÒn l¬ng 1.1.1 Kh¸i niÖm Tõ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng hãa, xuÊt hiÖn thÞ trêng søc lao ®éng (hay cßn gäi lµ thÞ trêng lao ®éng) th× kh¸i niÖm tiÒn l¬ng xuÊt hiÖn. TiÒn l¬ng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ – x· héi, thÓ hiÖn kÕt qu¶ cña sù trao ®æi trªn thÞ trêng lao ®éng. XÐt trong mèi quan hÖ lao ®éng th× tiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, ®îc h×nh thµnh th«ng qua sù tháa thuËn gi÷a ngêi sö dông søc lao ®éng vµ ngêi lao ®éng phï hîp víi quan hÖ cung cÇu lao ®éng trªn thÞ trêng. VËy c¬ së cña gi¸ c¶ søc lao ®éng lµ do lîng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quyÕt ®Þnh (cßn gäi lµ gi¸ trÞ søc lao ®éng), cßn sù biÕn ®éng trªn thÞ trêng cña gi¸ c¶ søc lao ®éng xoay quanh gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh. V× vËy cã thÓ ®i ®Õn mét kh¸i niÖm ®Çy ®ñ vÒ tiÒn l¬ng: “tiÒn l¬ng lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµ gi¸ c¶ yÕu tè søc lao ®éng mµ ngêi sö dông lao ®éng ph¶i tr¶ cho ngêi cung øng søc lao ®éng, tu©n theo nguyªn t¾c cung cÇu, gi¸ c¶ cña thÞ trêng vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh cña Nhµ níc.” §Ó cã mét kh¸i niÖm mang tÝnh ph¸p lý cña tiÒn l¬ng, §iÒu 55 Bé luËt Lao ®éng cã ghi: “TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng do hai bªn tháa thuËn trong hîp ®ång lao ®éng vµ ®îc tr¶ theo n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Møc l¬ng cña ngêi lao ®éng kh«ng ®îc thÊp h¬n møc l¬ng tèi thiÓu do Nhµ níc qui ®Þnh.”. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ sù ho¹t ®éng cña thÞ trêng lao ®éng, søc lao ®éng lµ hµng ho¸, do vËy tiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. Khi ph©n tÝch vÒ nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa, n¬i c¸c mµ c¸c quan hÖ thÞ trêng thèng trÞ mäi quan hÖ kinh tÕ, x· héi kh¸c. C.M¸c viÕt: “TiÒn c«ng kh«ng ph¶i gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng mµ chØ lµ mét h×nh thøc c¶i trang gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ søc lao ®éng”. TiÒn l¬ng ph¶n ¸nh quan hÖ kinh tÕ, x· héi kh¸c nhau. TiÒn l¬ng, tríc hÕt lµ sè tiÒn mµ ngêi sö dông lao ®éng (mua søc lao ®éng) tr¶ cho ngêi lao ®éng 6 (ngêi b¸n søc lao ®éng). §ã lµ quan hÖ kinh tÕ cña tiÒn l¬ng. MÆt kh¸c do tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña lo¹i hµng ho¸ søc lao ®éng mµ tiÒn l¬ng kh«ng chØ thuÇn tuý lµ vÊn ®Ò kinh tÕ mµ cßn lµ mét vÊn ®Ò x· héi rÊt quan träng liªn quan ®Õn ®êi sèng vµ trËt tù x· héi. §ã lµ quan hÖ x· héi .v.v... Trong thùc tÕ, kh¸i niÖm vµ c¬ cÊu tiÒn l¬ng rÊt ®a d¹ng ë c¸c níc trªn thÕ giíi. TiÒn l¬ng cã thÓ cã tªn gäi kh¸c nhau nh thï lao, thu nhËp tõ lao ®éng… - Theo Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ (ILO), tiÒn l¬ng lµ sù tr¶ c«ng hoÆc thu nhËp, bÊt luËn tªn gäi hay c¸ch tÝnh thÕ nµo, mµ cã thÓ biÓu hiÖn b»ng tiÒn vµ ® îc Ên ®Þnh b»ng tháa thuËn gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng, hoÆc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, do ngêi sö dông lao ®éng ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng theo mét hîp ®ång lao ®éng ®îc viÕt ra hay b»ng miÖng, cho mét c«ng viÖc ®· thùc hiÖn hay sÏ ph¶i thùc hiÖn hoÆc cho nh÷ng dÞch vô ®· lµm hay sÏ ph¶i lµm.” - ë Ph¸p, tr¶ c«ng ®îc hiÓu lµ tiÒn l¬ng, hoÆc l¬ng bæng c¬ b¶n, b×nh thêng hay tèi thiÓu vµ mäi thø lîi Ých, phô kho¶n kh¸c, ®îc tr¶ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt, mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng theo viÖc lµm cña ngêi lao ®éng. - ë NhËt B¶n, tiÒn l¬ng, bÊt luËn ®îc gäi lµ tiÒn l¬ng, l¬ng bæng, tiÒn ®îc chia l·i hoÆc b»ng nh÷ng tªn gäi kh¸c, lµ chØ thï lao cho lao ®éng mµ ngêi sö dông lao ®éng chi tr¶ cho c«ng nh©n. - ë ViÖt Nam, hiÖn nay cã sù ph©n biÖt c¸c yÕu tè trong tæng thu nhËp cña ngêi lao ®éng tõ c«ng viÖc: tiÒn l¬ng (dông ý chØ l¬ng c¬ b¶n), phô cÊp, tiÒn thëng vµ phóc lîi. Theo quan ®iÓm cña c¶i c¸ch tiÒn l¬ng n¨m 1993, “TiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, ®îc h×nh thµnh qua tháa thuËn gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng phï hîp víi quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng”. “TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng do hai bªn tháa thuËn trong hîp ®ång lao ®éng vµ ®îc tr¶ theo n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc”. Ngoµi ra,“c¸c chÕ ®é phô cÊp, tiÒn thëng, n©ng bËc l¬ng, c¸c chÕ ®é khuyÕn khÝch kh¸c cã thÓ ®îc tháa thuËn trong hîp ®ång lao ®éng, tháa íc tËp thÓ hoÆc quy ®Þnh trong quy chÕ cña doanh nghiÖp”. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhÊt lµ trong ho¹t ®éng kinh doanh, ®èi víi chñ doanh nghiÖp, tiÒn l¬ng lµ mét phÇn chi phÝ cÊu thµnh s¶n xuÊt – kinh doanh. V× 7 vËy, tiÒn l¬ng lµ thu nhËp tõ qu¸ tr×nh lao ®éng cña hä, phÇn thu nhËp chñ yÕu ®èi víi ®¹i ®a sè lao ®éng trong x· héi, cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. PhÊn ®Êu n©ng cao tiÒn l¬ng lµ môc ®Ých cña mäi ngêi lao ®éng, môc ®Ých nµy t¹o ®éng lùc ®Ó ngêi lao ®éng ph¸t triÓn tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh. Trong kh¸i niÖm tiÒn l¬ng, cÇn ph©n biÖt gi÷a tiÒn l¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l¬ng thùc tÕ: - TiÒn l¬ng danh nghÜa lµ sè tiÒn mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng. Sè tiÒn nµy nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ cña ngêi lao ®éng, phô thuéc vµo tr×nh ®é, kinh nghiÖm lµm viÖc...ngay trong qu¸ tr×nh lao ®éng. - TiÒn l¬ng thùc tÕ: ®îc hiÓu lµ sè lîng c¸c lo¹i hµng hãa tiªu dïng vµ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt mµ ngêi lao ®éng hëng l¬ng cã thÓ mua ®îc b»ng tiÒn danh nghÜa cña hä. Nh vËy, tiÒn l¬ng thùc tÕ kh«ng chØ phô thuéc vµo tiÒn l¬ng danh nghÜa mµ cßn phô thuéc vµo gi¸ c¶ cña lo¹i hµng hãa tiªu dïng vµ c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt mµ hä muèn mua. Ta cã thÓ thÊy râ mèi quan hÖ gi÷a tiÒn l¬ng thùc tÕ vµ tiÒn l¬ng danh nghÜa. NÕu gi¸ c¶ t¨ng lªn th× tiÒn l¬ng thùc tÕ gi¶m ®i. §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra ngay c¶ khi tiÒn l¬ng danh nghÜa t¨ng lªn (do cã nh÷ng thay ®æi, ®iÒu chØnh trong chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng). §©y lµ mèi quan hÖ rÊt phøc t¹p do sù thay ®æi cña tiÒn l¬ng danh nghÜa, cña gi¸ c¶ vµ phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c. §ã còng lµ ®èi tîng qu¶n lý trùc tiÕp trong c¸c chÝnh s¸ch vÒ thu nhËp, tiÒn l¬ng vµ ®êi sèng. 1.1.2 §Æc ®iÓm Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay, tiÒn l¬ng cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: - TiÒn l¬ng ®îc h×nh thµnh trªn thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. - TiÒn l¬ng cã mèi quan hÖ thuËn víi møc t¨ng lîi nhuËn, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng xÐt trong ph¹m vi mét doanh nghiÖp. - Gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh møc tiÒn l¬ng, viÖc tr¶ l¬ng cho tõng c¸c nh©n l¹i dùa trªn kÕt qu¶ lao ®éng cña hä. 8 - Th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng, Nhµ níc tham gia tÝch cùc vµo c¸c qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi, khuyÕn khÝch lîi Ých chÝnh ®¸ng, tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña hä, ®ång thêi h¹n chÕ tiªu cùc. - ViÖc lµm, an toµn lao ®éng, an sinh x· héi lµ mèi quan t©m cña ngêi lao ®éng, nªn møc tiÒn l¬ng cÇn ph¶i tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ møc hao phÝ lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó duy tr× cuéc sèng, ngay c¶ khi ngêi lao ®éng kh«ng cßn søc lao ®éng. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn nh ë níc ta hiÖn nay, ph¹m trï tiÒn l¬ng ®îc thÓ hiÖn cô thÓ trong tõng thµnh phÇn vµ khu vùc kinh tÕ: - Trong thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc vµ khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, tiÒn l¬ng lµ sè tiÒn mµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan, tæ chøc cña Nhµ níc tr¶ cho ngêi lao ®éng theo c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc vµ ®îc thÓ hiÖn trong hÖ thèng thang, b¶ng l¬ng do Nhµ níc qui ®Þnh. - Trong c¸c thµnh phÇn vµ khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh, tiÒn l- ¬ng chÞu sù t¸c ®éng vµ chi phèi rÊt lín cña thÞ trêng vµ thÞ trêng lao ®éng. TiÒn l¬ng trong khu vùc nµy dï vÉn n»m trong khu«n khæ ph¸p luËt vµ theo nh÷ng chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, nhng ®îc quyÕt ®Þnh theo sù tháa thuËn trùc tiÕp gi÷a chñ vµ thî, nh÷ng “mÆc c¶” cô thÓ gi÷a mét bªn lµ lµm thuª vµ mét bªn ®i thuª th«ng qua hîp ®ång lao ®éng. 1.1.3 Vai trß TiÒn l¬ng cã vai trß to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Cã vai trß quan träng vµ chi phèi c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong c«ng t¸c qu¶n trÞ nguån nh©n lùc. KÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, ý chÝ häc tËp, tÝnh kû luËt, n©ng cao hiÖu qu¶, vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ®èi víi mçi ngêi. - §¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt lao ®éng vµ kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi lao ®éng. - TiÒn l¬ng kh«ng ph¶i lµ lý do duy nhÊt ®Ó nh©n viªn lµm viÖc cho doanh nghiÖp, nhng møc l¬ng kh«ng tháa ®¸ng, kh«ng c«ng b»ng lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù bÊt m·n, hiÖu qu¶ lµm viÖc kh«ng cao, vµ lµm gia t¨ng t×nh tr¹ng xin th«i viÖc. 9 - VÒ phÝa ngêi lao ®éng: tiÒn l¬ng lµ nguån thu nhËp chñ yÕu ®Ó chi tr¶ nh÷ng chi phÝ trong cuéc sèng hµng ngµy. TiÒn l¬ng võa thÓ hiÖn tµi n¨ng, võa thÓ hiÖn sù ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é ®ãng gãp cña c¸ nh©n ®èi víi doanh nghiÖp vµ x· héi. - VÒ phÝa doanh nghiÖp: lµ mét kho¶n chi phÝ ®¸ng kÓ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm, chi phÝ cña doanh nghiÖp, ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. TiÒn l¬ng lµ c«ng cô ®Ó duy tr×, g×n gi÷ vµ thu hót nh÷ng ngêi lao ®éng giái, cã kh¶ n¨ng phï hîp víi c«ng viÖc cña doanh nghiÖp. TiÒn l¬ng lµ mét trong nh÷ng c«ng cô ®Ó qu¶n lý chiÕn lîc nguån nh©n lùc vµ cã ¶nh hëng ®Õn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña qu¶n lý nguån nh©n lùc. - VÒ phÝa x· héi: TiÒn l¬ng cã thÓ ¶nh hëng tíi c¸c nhãm x· héi vµ c¸c tæ chøc kh¸c nhau trong x· héi. TiÒn l¬ng ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ vµo thu nhËp quèc d©n th«ng qua con ®êng thuÕ thu nhËp vµ gãp phÇn lµm t¨ng nguån thu cña ChÝnh phñ, còng nh gióp cho chÝnh phñ ®iÒu tiÕt ®îc thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c trong x· héi. ViÖc gi¶i quyÕt sao cho tèt c¸c néi dung trªn ®ang lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c doanh nghiÖp trong giai ®o¹n hiÖn nay. §Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ®ang ph¸t triÓn vµ mong muèn duy tr× sù ph¸t triÓn trong t¬ng lai. C¸c doanh nghiÖp cÇn qu¶n trÞ cã hiÖu qu¶ ch¬ng tr×nh tiÒn l¬ng cña m×nh, v× kÕt qu¶ cña ch¬ng tr×nh ®ã cã ý nghÜa ®Æc biÖt lín. Mét hÖ thèng tiÒn l¬ng hîp lý sÏ gióp cho doanh nghiÖp gi¶i quyÕt c¨n b¶n vµ chuÈn mùc c¸c néi dung trªn. 1.1.4 Chøc n¨ng - Thíc ®o gi¸ trÞ cña lao ®éng: Do lao ®éng lµ ho¹t ®éng chÝnh cña con ngêi vµ lµ ®Çu vµo cña mäi qóa tr×nh s¶n xuÊt trong x· héi, tiÒn l¬ng lµ h×nh th¸i c¬ b¶n cña thï lao lao ®éng thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña khèi lîng s¶n phÈm vµ dÞch vô mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc trªn c¬ së trao ®æi søc lao ®éng. HiÓu theo c¸ch nµy, tiÒn l¬ng bÞ chi phèi bëi quy luËt gi¸ trÞ vµ ph©n phèi theo lao ®éng. - Chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng: qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng ®îc thùc hiÖn bëi viÖc tr¶ c«ng cho ngêi lao ®éng th«ng qua l¬ng. B¶n chÊt cña søc lao ®éng lµ s¶n phÈm lÞch sö lu«n ®îc hoµn thiÖn vµ n©ng cao nhê thêng xuyªn ®îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Cßn b¶n chÊt cña t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng lµ cã ®îc mét tiÒn l¬ng sinh ho¹t nhÊt ®Þnh ®Ó hä cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao 10 ®éng míi (nu«i dìng, gi¸o dôc thÕ hÖ sau), tÝch lòy kinh nghiÖm vµ n©ng cao tr×nh ®é, hoµn thiÖn kü n¨ng lao ®éng. - Chøc n¨ng lµ c«ng cô qu¶n lý doanh nghiÖp: §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých lµ lîi nhuËn cao nhÊt, doanh nghiÖp cÇn biÕt kÕt hîp nhÞp nhµng vµ qu¶n lý mét c¸ch cã nghÖ thuËt c¸c yÕu tè trong qu¸ tr×nh kinh doanh. Th«ng qua viÖc tr¶ l¬ng, c¸c nhµ qu¶n trÞ sÏ kiÓm so¸t, ®iÒu hµnh ®îc ngêi lao ®éng, ®¶m b¶o chÊt lîng lao ®éng cho doanh nghiÖp. - Chøc n¨ng kÝch thÝch lao ®éng (®ßn bÈy kinh tÕ): Mét møc l¬ng tháa ®¸ng sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Khi ® îc tr¶ c«ng xøng ®¸ng, ngêi lao ®éng sÏ say mª, tÝch cùc lµm viÖc, ph¸t huy tinh thÇn lµm viÖc s¸ng t¹o, hä sÏ g¾n bã tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi lîi Ých cña doanh nghiÖp. Do vËy, tiÒn l¬ng lµ mét c«ng cô khuyÕn khÝch vËt chÊt, kÝch thÝch ngêi lao ®éng lµm viÖc thùc sù cã hiÖu qu¶ cao. C¸c møc tiÒn l¬ng vµ c¬ cÊu tiÒn l¬ng lµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ rÊt quan träng ®Ó ®Þnh híng quan t©m vµ ®éng c¬ trong lao ®éng cña ngêi lao ®éng. Khi ®é lín cña tiÒn l¬ng phô thuéc vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, khi khèi lîng c¸c t liÖu sinh ho¹t cña ngêi lao ®éng phô thuéc trùc tiÕp vµo ®é lín cña c¸c møc tiÒn l¬ng th× ngêi lao ®éng sÏ quan t©m trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña hä. N©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng lµ nguån gèc ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu cña ngêi lao ®éng. HiÓu theo c¸ch nµy, tiÒn l¬ng bÞ chi phèi bëi quy luËt kh«ng ngõng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu sinh ho¹t vµ kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. NguyÖn väng kh«ng ngõng tho¶ m·n c¸c nhu cÇu sinh ho¹t ®îc thÓ hiÖn trong viÖc kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng, kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ lao ®éng. - KÝch thÝch kinh tÕ ph¸t triÓn vµ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng trªn toµn bé nÒn kinh tÕ: Trªn lÜnh vùc vÜ m«, tæng møc tiÒn l¬ng quyÕt ®Þnh tæng cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thiÕt ph¶i s¶n xuÊt. Do vËy, viÖc t¨ng c¸c møc tiÒn l¬ng cã t¸c dông kÝch thÝch t¨ng s¶n xuÊt, qua ®ã t¨ng nhu cÇu vÒ lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, sù chªnh lÖch tiÒn l¬ng gi÷a c¸c ngµnh, c¸c nghÒ thóc ®Èy sù ph©n c«ng vµ bè trÝ lao ®éng còng nh c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. - Chøc n¨ng x· héi cña tiÒn l¬ng: Cïng víi viÖc kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, tiÒn l¬ng lµ yÕu tè kÝch thÝch kh«ng ngõng hoµn thiÖn c¸c mèi 11 quan hÖ lao ®éng. ViÖc g¾n tiÒn l¬ng víi hiÖu qu¶ cña ngêi lao ®äng vµ ®¬n vÞ kinh tÕ sÏ thóc ®Èy mèi quan hÖ hîp t¸c, gióp ®ì lÉn nhau ®Ó ®¹t ®îc c¸c møc tiÒn l¬ng cao nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi vµ thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn theo híng d©n chñ ho¸ vµ v¨n minh ho¸. VËy, tiÒn l¬ng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tæng hîp vµ lµ ®ßn bÈy kinh tÕ rÊt quan träng ®Õn s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ c¸c mÆt kh¸c cña nÒn kinh tÕ x· héi, tiÒn l¬ng ®îc tr¶ ®óng ®¾n cã t¸c dông: (1) ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng vµ kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cho ngêi lao ®éng; (2) lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng; (3) t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph©n bè hîp lý søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh nghÒ, c¸c vïng, c¸c lÜnh vùc trong c¶ n íc: (4) thóc ®Èy b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ x· héi ph¸t triÓn. 1.1.5 Môc tiªu cña hÖ thèng tiÒn l¬ng Tr¶ c«ng lao ®éng lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò th¸ch thøc nhÊt cho c¸c nhµ qu¶n trÞ ë mäi doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp thêng cã nhiÒu quan ®iÓm, môc tiªu kh¸c nhau khi xÕp ®Æt hÖ thèng tr¶ c«ng, nhng nh×n chung c¸c doanh nghiÖp ®Òu híng tíi nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n sau: thu hót nh©n viªn, duy tr× nh÷ng nh©n viªn giái, kÝch thÝch vµ ®éng viªn nh©n viªn, hiÖu qu¶ vÒ mÆt chi phÝ vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña luËt ph¸p. Môc tiªu c¬ b¶n cña tiÒn l¬ng lµ thu hót ®îc nh÷ng ngêi lao ®éng giái, phï hîp víi yªu cÇu c«ng viÖc cña doanh nghiÖp, g×n gi÷ vµ ®éng viªn hä thùc hiÖn c«ng viÖc tèt nhÊt. Khi ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh tiÒn l¬ng, cã mét vµi môc tiªu cÇn ph¶i ®îc xem xÐt ®ång thêi. C¸c môc tiªu ®ã bao gåm: - HÖ thèng tiÒn l¬ng ph¶i hîp ph¸p: TiÒn l¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kho¶n cña Bé luËt Lao ®éng cña Níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. VÝ dô: §iÒu 56 qui ®Þnh vÒ tiÒn l¬ng tèi thiÓu. §iÒu 61 qui ®Þnh vÒ tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng khi lµm thªm giê… - HÖ thèng tiÒn l¬ng ph¶i tháa ®¸ng, cã t¸c dông kÝch thÝch ngêi lao ®éng, ph¶i cã t¸c dông t¹o ®éng lùc vµ kÝch thÝch ngêi lao ®éng hoµn thµnh c«ng viÖc cã hiÖu qu¶ cao. - HÖ thèng tiÒn l¬ng ph¶i c«ng b»ng, ph¶i ®¶m b¶o thu nhËp cho ng- êi lao ®éng vµ ph¶i hiÖu qu¶ vµ hiÖu suÊt. 12 Mçi môc tiªu ®Òu quan träng trong viÖc x©y dùng mét hÖ thèng tiÒn l¬ng hîp lý. Tuy nhiªn, nh÷ng môc tiªu ®ã kh«ng ph¶i lu«n lu«n t¬ng hîp víi nhau vµ nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng thêng bÞ buéc ph¶i c©n ®èi sù c¹nh tranh gi÷a c¸c môc ®Ých ®ã. 1.2 c«ng t¸c lao ®éng tiÒn l¬ng t¹i doanh nghiÖp hiÖn nay VÊn ®Ò tiÒn l¬ng cã ¶nh hëng tíi tÊt c¶ c¸c ph¬ng diÖn trong néi dung qu¶n lý nguån nh©n lùc cña mét doanh nghiÖp vµ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña ngêi lao ®éng – kh«ng nh÷ng v× thu nhËp mµ cßn v× lßng tù träng cña hä. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN, viÖc ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä lµ mét môc tiªu quan träng. Do vËy, tiÒn l¬ng dõng ë mét møc võa ph¶i vµ cã tÝnh æn ®Þnh. Tuy nhiªn, thÊt nghiÖp v× thÕ còng cã nguy c¬ gia t¨ng nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p can thiÖp kÞp thêi cña ChÝnh phñ th«ng qua c¸c gi¶i ph¸p kÝch cÇu. Doanh nghiÖp muèn t¹o ®éng lùc lµm viÖc tèt cho nh©n viªn th× ph¶i chøng minh ®îc r»ng chØ cã kÕt qu¶ lµm viÖc tèt míi c¹nh tranh ®îc møc l¬ng. ViÖc ®Çu t x©y dùng quy chÕ tiÒn l¬ng tèt ®îc coi nh mét phÇn v¨n hãa doanh nghiÖp nªn lµm. 1.2.1 Nh÷ng nguyªn t¾c tr¶ l¬ng. Nguyªn t¾c c¬ b¶n trong tæ chøc tiÒn l¬ng lµ c¬ së quan träng nhÊt ®Ó x©y dùng ®îc mét c¬ chÕ tr¶ l¬ng, qu¶n lý tiÒn l¬ng vµ chÝnh s¸ch thu nhËp thÝch hîp trong mét thÓ chÕ kinh tÕ nhÊt ®Þnh. V× vËy khi x©y dùng c¸c chÕ ®é tiÒn l¬ng vµ tæ chøc tr¶ l¬ng ph¶i theo c¸c nguyªn t¾c sau ®©y: 13 Nguyªn t¾c 1: Tr¶ l¬ng ngang nhau cho nh÷ng lao ®éng nh nhau trong doanh nghiÖp. §©y lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n hµng ®Çu, ph¶n ¸nh viÖc ph©n phèi theo lao ®éng, dùa trªn sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng, ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, kh«ng ph©n biÖt tuæi t¸c, giíi tÝnh, d©n téc. Nguyªn t¾c nµy ®· ®îc ®a ra rÊt sím. Ngay sau khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng, s¾c lÖnh cña Chñ tÞch níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa ghi râ: “C«ng d©n lµ ®µn bµ hay trÎ em mµ lµm cïng mét c«ng viÖc nh c«ng d©n ®µn «ng, ®îc tÝnh tiÒn l¬ng cña c«ng d©n ®µn «ng”. Cho ®Õn nay, ®©y vÉn lµ mét nguyªn t¾c ®îc chó träng hµng ®Çu trong c«ng t¸c tæ chøc tiÒn l¬ng. Nã cã ý nghÜa quan träng trong qu¶n trÞ nh©n lùc vµ t¹o ®éng lùc lao ®éng cho ng êi lao ®éng. Nguyªn t¾c nµy nh»m kh¾c phôc chñ nghÜa b×nh qu©n trong ph©n phèi, mÆt kh¸c t¹o cho ngêi lao ®éng ý thøc víi kÕt qu¶ lao ®éng cña m×nh. Nguyªn t¾c nµy cßn ®¶m b¶o tr¶ l¬ng c«ng b»ng cho ngêi lao ®éng, gióp hä phÊn ®Êu tÝch cùc vµ yªn t©m c«ng t¸c. Cßn sè lîng, chÊt lîng lao ®éng ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch tæng hîp ë kÕt qu¶ s¶n xuÊt th«ng qua sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra hoÆc th«ng qua khèi lîng c«ng viÖc ®îc thùc hiÖn. HiÖn nay, viÖc tr¶ l¬ng kh«ng chØ tÝnh ®Õn hao phÝ lao ®éng cña tõng c¸ nh©n mµ ph¶i tÝnh ®Õn hao phÝ lao ®éng cña c¶ tËp thÓ. Trong thùc tÕ, lao ®éng c¸ nh©n nh nhau nhng lao ®éng tËp thÓ cã thÓ kh¸c nhau, do ®ã tiÒn l¬ng cña c¸c c¸ nh©n ®ã cã thÓ còng kh¸c nhau. §¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c nµy nh»m chèng l¹i c¸c t tëng ®ßi thô hëng cao h¬n cèng hiÕn cña m×nh vµ “b×nh qu©n chñ nghÜa” trong tr¶ l¬ng. Nguyªn t¾c 2: §¶m b¶o t¨ng tèc ®é, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tiÒn l¬ng b×nh qu©n. TiÒn l¬ng b×nh qu©n t¨ng lªn do nhiÒu yÕu tè nh n¨ng suÊt lao ®éng, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, tiÕt kiÖm nguyªn, nhiªn liÖu trong s¶n xuÊt. Do ®ã ®Ó cã thÓ t¸i s¶n xuÊt më réng, t¨ng tiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o t¨ng chËm h¬n t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¹o c¬ së gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng søc c¹nh tranh. §èi víi nÒn kinh tÕ, thùc chÊt mèi quan hÖ nµy lµ mèi quan hÖ gi÷a tiªu dïng vµ tÝch lòy hay gi÷a tèc ®é ph¸t triÓn cña khu vùc s¶n xuÊt t liÖu s¶n xuÊt vµ khu vùc s¶n phÈm tiªu dïng. Møc t¨ng cña tæng s¶n phÈm x· héi (t liÖu tiªu dïng 14 + t liÖu s¶n xuÊt) lín h¬n møc t¨ng tiªu dïng lµm cho s¶n phÈm x· héi tÝnh b×nh qu©n theo ®Çu ngêi t¨ng lªn, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh h¬n tiÒn l¬ng. Nguyªn t¾c nµy mang tÝnh kinh tÕ nªn cÇn ®îc duy tr× tuyÖt ®èi, nh»m ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp vµ cña x· héi. §©y lµ nguyªn t¾c lµm c¬ së cho viÖc h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng tÝch lòy ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. T¨ng tiÒn l¬ng b×nh qu©n lµ ®Ó t¨ng sù tiªu dïng. TiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, v× khi ngêi lao ®éng lµm viÖc sÏ tiªu hao søc lao ®éng, do ®ã cÇn cã sù bï ®¾p phÇn hao phÝ ®ã. V× vËy, trong tiÒn l¬ng ph¶i tÝnh ®Õn ®iÒu ®ã ®Ó duy tr× søc lao ®éng b×nh thêng cho ngêi lao ®éng ®Ó hä tiÕp tôc lµm viÖc. VÒ b¶n chÊt, tiÒn l¬ng lµ mét bé phËn cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ gi¸ c¶ hµng hãa. MÆt kh¸c, tiÒn l¬ng cßn lµ ®¶m b¶o kinh tÕ ®Ó khuyÕn khÝch hµng hãa lao ®éng, kÝch thÝch vµ t¹o mèi quan t©m cña ngêi lao ®éng ®Õn kÕt qu¶ c«ng viÖc cña hä. Nãi c¸ch kh¸c, tiÒn l¬ng chÝnh lµ mét nh©n tè thóc ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng. Nguyªn t¾c 3: §¶m b¶o mèi quan hÖ hîp lý vÒ tiÒn l¬ng gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c¸c nghÒ kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng, sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c nghµnh, c¸c lÜnh vùc còng nh tÇm quan träng vÒ ý nghÜa cña tiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nguyªn t¾c nµy bæ sung cho nguyªn t¾c thø nhÊt: tr¶ l¬ng kh¸c nhau cho lao ®éng kh¸c nhau. Khi lao ®éng cã sè lîng vµ chÊt lîng kh¸c nhau th× tiÒn l¬ng ®îc tr¶ ph¶i kh¸c nhau. §Ó cã sù ph©n biÖt trong tr¶ l¬ng ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¶ sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng. Ngoµi ra, trong nhiÒu trêng hîp, ®èi víi mét sè lo¹i lao ®éng ®Æc biÖt cÇn thu hót vµ gi÷ ch©n (nghÖ nh©n, c¸c nhµ qu¶n lý, nhµ chuyªn m«n tµi giái...) mµ c¸c doanh nghiÖp ®ang thiÕu hoÆc cÇn còng ph¶i tr¶ cao, thËm chÝ cao h¬n gi¸ trÞ thùc vµ gi¸ trÞ tr¶ trªn thÞ trêng. ViÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c nµy gióp cho Nhµ níc t¹o sù c©n b»ng gi÷a c¸c ngµnh, khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn nhanh chãng ngµnh mòi nhän, ®ång thêi ®¶m b¶o lîi Ých cho ngêi lao ®éng. 15 Mçi nguyªn t¾c trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh kh¸c nhau cña tiÒn l¬ng, chóng kÕt hîp hµi hßa vµ bæ sung cho nhau mét c¸ch thèng nhÊt vµ t¹o ra vai trß quan träng cña tiÒn l¬ng. 1.2.2 Nguån quü l¬ng. Quü tiÒn l¬ng cña c«ng ty lµ toµn bé tiÒn l¬ng mµ c«ng ty ph¶i tr¶ cho tÊt c¶ lao ®éng thuéc c«ng ty qu¶n lý. Thµnh phÇn quü tiÒn l¬ng bao gåm: - L¬ng thêi gian (th¸ng, ngµy, giê). - L¬ng s¶n phÈm. - Phô cÊp (chøc vô, ®¾t ®á, khu vùc, ®Æc thï c«ng viÖc). - TiÒn thëng trong s¶n xuÊt. Quü tiÒn l¬ng bao gåm nhiÒu lo¹i, tuy nhiªn cã thÓ chia thµnh tiÒn l¬ng lao ®éng trùc tiÕp vµ tiÒn l¬ng lao ®éng gi¸n tiÕp, trong ®ã chi tiÕt theo tiÒn l¬ng chÝnh vµ tiÒn l¬ng phô. - TiÒn l¬ng chÝnh: lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian ngêi lao ®éng thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh cña hä, gåm tiÒn l¬ng tr¶ theo cÊp bËc vµ c¸c kho¶n phô cÊp kÌm theo. TiÒn l¬ng chÝnh cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. - TiÒn l¬ng phô: lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian hä thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸c, ngoµi nhiÖm vô chÝnh vµ thêi gian ngêi lao ®éng nghØ phÐp, nghØ tÕt, nghØ v× ngõng s¶n xuÊt...®îc hëng theo chÕ ®é. TiÒn l¬ng phô cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt kh«ng g¾n víi tõng lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, viÖc ph©n chia tiÒn l¬ng chÝnh vµ tiÒn l¬ng phô cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ. §Ó ®¶m b¶o hoµn thµnh vµ hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, th× viÖc qu¶n lý vµ chi tiªu quü tiÒn l ¬ng ph¶i ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ phôc vô tèt cho viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, chi tiªu tiÕt kiÖm vµ hîp lý quü tiÒn l¬ng. 1.2.3 H×nh thøc tr¶ l¬ng trong c¸c doanh nghiÖp x©y dùng hiÖn nay. ViÖc tÝnh vµ tr¶ l¬ng cã thÓ thùc hiÖn theo nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tuú theo ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng kinh doanh, tÝnh chÊt c«ng viÖc vµ tr×nh ®é qu¶n lý. X©y dùng c¬ b¶n lµ mét ngµnh s¶n xuÊt ®éc lËp nh»m t¹o ra c¬ së vËt chÊt cho nÒn kinh 16