Tài liệu Khóa luận sử dụng phương pháp dự án trong dạy học địa lý lớp 11 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ Y LAN NI YA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Người hướng dẫn: PGS.TS Đậu Thị Hòa Người thực hiện: Y Lan Ni Ya Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018 LỜI CAM ĐOAM Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu đều là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. LỜI CẢM ƠN Trên thực tế không có sự thành công nào không gắn liền với những sự hỗ trợ, giúp đỡ dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay dán tiếp của người khác. Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập tại giảng đường Đại học đến nay, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của Quý Thầy, Cô và các anh chị học viên khác. Tôi gửi lời tri ân đến Ban chủ nhiệm khoa Địa lí trường Đại học sư phạm Đà Nẵng và quý thầy cô trong khoa đã giảng dạy nhiệt tình, cung cấp nhiều kiến thức trong quá trình học tập. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn đến cô PGS.TS Đậu Thị Hòa người đồng hành, sát cánh cùng tôi, hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành tốt trong đề tài của mình lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Quý Thầy, Cô giáo Địa lí cùng các em học sinh trường THPT Sào Nam, THPT Thái Phiên tỉnh Quảng Nam đã tham gia và hợp tác cùng tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Ngoài ra, để hoàn thành đề tài này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ từ gia đình, quý bằng hữu và các anh chị học viên khác. Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018 Tác giả Y Lan Ni Ya MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI......................................................................................... 11 2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ........................................................................ 12 3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU........................................................ 13 3.1. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 13 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................................... 13 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU........................................................ 13 4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 13 4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 13 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................................... 14 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết ............................................................ 14 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ........................................................... 14 5.3. Phương pháp thống kê toán học .......................................................................... 15 6. CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN.......................................................................... 15 B. NỘI DUNG.......................................................................................................... 16 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.................................................................................................................... 16 1.1. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN ............................................................... 16 1.1.1. Khái niệm dạy học dự án. ................................................................................ 16 1.1.2. Đặc điểm của dạy học dự án. ........................................................................... 17 1.1.3. Các hình thức cơ bản của dạy học dự án. ......................................................... 18 1.1.4. Vai trò của dạy học dự án. ............................................................................... 20 1.1.5. Hạn chế của dạy học dự án. ............................................................................. 21 1.2. PHƯƠNG HƯỚNG CHUNG THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN. .... 1.2.1. Khái niệm thiết kế và tổ chức........................................................................... 21 1.2.2. Khái niệm thiết kế và tổ chức dự án học tập..................................................... 22 1.2.3. Vai trò của việc thiết kế và tổ chức dự án học tập. ........................................... 22 1.2.4. Phương hướng chung thiết kế và tổ chức dự án học tập.................................... 23 1.3. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC, NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH VÀ SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ 11 – BAN CƠ BẢN. ......................................................................... 24 1.3.1. Mục tiêu của chương trình Địa lí 11................................................................. 24 1.3.1.1. Về kiến thức................................................................................................. 24 1.3.1.2. Về kỹ năng................................................................................................... 24 1.3.1.3. Về thái độ .................................................................................................... 25 1.3.2. Đặc điểm nội dung chương trình Địa lí 11. ...................................................... 25 1.3.3. Cấu trúc các bài trong sách giáo khoa Địa lí 11................................................ 26 1.3.4. Thời lượng của các nội dung được phân phối trong chương trình Địa lí 11. ......... 1.4. ĐẶC ĐIỂM TÂM, SINH LÝ HỌC SINH LỚP 11. ........................................... 29 1.4.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi................................................................................... 29 1.4.2. Đặc điểm thể chất trí tuệ. ................................................................................. 30 1.4.3. Đặc điểm nhân cách......................................................................................... 32 1.5. YÊU CẦU CƠ SỞ VẬT CHẤT PHỤC VỤ DẠY HỌC DỰ ÁN....................... 32 1.6. THỰC TRẠNG DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG ĐỊA LÍ LỚP 11 Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT. ...................................................................................................... 33 1.6.1. Mục đích, thời gian, địa điểm, nội dung, phương pháp tổ chức khảo sát, điều tra. 33 1.6.2. Kết quả khảo sát, điều tra................................................................................. 34 1.6.2.1. Quan niệm của giáo viên. ............................................................................. 34 1.6.2.2. Thực trạng sử dụng phương pháp dự án. ...................................................... 36 1.6.2.3. Cơ sở vật chất ở trường THPT phục vụ cho dạy học dự án........................... 37 1.6.2.4. Hiệu quả sử dụng phương pháp dạy học dự án. ............................................ 38 1.6.3. Ưu, nhược điểm. .............................................................................................. 42 1.6.4. Nguyên nhân thực trạng................................................................................... 43 1.6.5. Kết luận chung................................................................................................. 44 Chương 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.................................................................................. 46 2.1. KHẢ NĂNG SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 11 THPT .......................................................................................... 46 2.2. THIẾT KẾ DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 THPT................................ 46 2.2.1. Nguyên tắc thiết kế. ......................................................................................... 46 2.2.2. Quy trình thiết kế. ............................................................................................ 49 2.2.3. Các dự án thiết kế trong dạy học Địa lí 11 ....................................................... 52 2.3. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN ĐỊA LÍ 11 THPT. .................................. 56 2.3.1. Yêu cầu tổ chức dạy học dự án. ....................................................................... 56 2.3.1.1. Đối với giáo viên. ......................................................................................... 56 2.3.1.2. Đối với học sinh............................................................................................ 57 2.3.1.3. Yêu cầu về phương tiện dạy học. .................................................................. 57 2.3.1.4. Yêu cầu về hình thức tổ chức. ....................................................................... 58 2.3.2. Quy trình tổ chức dạy học dự án. ..................................................................... 58 2.3.2.1. Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án........................................................................ 59 2.3.2.2. Giai đoạn 2: Thực hiện dự án ...................................................................... 61 2.3.2.3. Giai đoạn 3: Tổng kết dự án......................................................................... 64 2.3.3. Các lưu ý khi tổ chức dạy học dự án............................................................. 65 2.3.4. Thiết kế bài dạy học Địa lí theo phương pháp dự án. ....................................... 66 2.3.4.1 Mẫu dự án 1................................................................................................... 66 2.3.4.2. Mẫu giáo án 2............................................................................................... 86 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................... 97 3.1. MỤC ĐÍCH, NGUYÊN TẮC, PHƯƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM.................... 97 3.1.1. Mục đích thực nghiệm. .................................................................................... 97 3.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm. .................................................................. 97 3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm..................................................................................... 99 3.1.4. Phương pháp thực nghiệm. .............................................................................. 99 3.1.5. Nội dung thực nghiệm. .................................................................................... 99 3.1.6. Quy trình thực nghiệm. .................................................................................. 100 3.2. BÀI THỰC NGHIỆM. ..................................................................................... 102 3.3. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM....................................................... 102 3.3.1. Kết quả thực nghiệm số 1 .............................................................................. 102 3.3.2. Kết quả thực nghiệm số 2 .............................................................................. 102 3.3.3. Kết quả thực nghiệm số 3 .............................................................................. 103 3.4. KẾT LUẬN CHUNG THỰC NGHIỆM. .......................................................... 106 C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 108 1. KẾT LUẬN......................................................................................................... 108 2. KIẾN NGHỊ ........................................................................................................ 108 2.1. Đối với sở Giáo dục và Đào tạo........................................................................ 108 2.2. Đối với cán bộ quản lí nhà trường. ................................................................... 109 2.3. Đối với giáo viên Địa lí. ................................................................................... 109 2.4. Đối với học sinh................................................................................................ 109 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 110 PHỤ LỤC............................................................................................................... 111 DANH MỤC VIẾT TẮT CHBH Câu hỏi bài học CHĐH Câu hỏi định hướng CHKQ Câu hỏi khái quát CHND Câu hỏi nội dung DAHT Dự án học tập DHDA Dạy học dự án ĐC Đối chứng ĐHSP Đại học sư phạm ĐTB Điểm trung bình GV Giáo viên HS Học sinh KT – XH Kinh tế - xã hội PPDH Phương pháp dạy học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông SGK Sách giáo khoa SL Số lượng SS Sĩ số TN Thực nghiệm DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. THÔNG TIN TỔNG HỢP Ý KIẾN GIÁO VIÊN NHẬN THỨC VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN ...................................................................25 Bảng 1.2. TỔNG HỢP Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ THỰC TRẠNG SỬ DỤNG DẠY HỌC DỰ ÁN Ở TRƯỜNG THPT.........................................................................26 Bảng 1.3. TỔNG HỢP Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN VỀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN ...................................................................28 Bảng 1.4. TỔNG HỢP Ý KIẾN HỌC SINH NHẬN THỨC, THÁI ĐỘ VỀ CÁC DỰ ÁN HỌC TẬP ................................................................................................30 Bảng 3.1. KẾ HOẠCH TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM TẠI 2 TRƯỜNG THPT......90 Bảng 3.2. THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐIỂM SỐ CỦA HỌC SINH SAU KHI THỰC NGHIỆM TẠI TRƯỜNG THPT SÀO NAM ........................................................92 Bảng 3.3. THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐIỂM SỐ CỦA HỌC SINH SAU KHI THỰC NGHIỆM TẠI TRƯỜNG THPT THÁI PHIÊN.....................................................92 Bảng 3.4. THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐIỂM SỐ CỦA HỌC SINH SAU KHI THỰC NGHIỆM...............................................................................................................93 Bảng 3.5. THỐNG KẾ PHÂN PHỐI TẦN SUẤT KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM ...93 Bảng 3.6. TỔNG HỢP CÁC THAM SỐ ĐẶC TRƯNG SAU KHI THỰC NGHIỆM...............................................................................................................95 A. MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Giáo dục phổ thông nước ta đang được thực hiện bước chuyển từ chương trình tiếp cận giáo dục nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm tới học sinh (HS) học được cái gì đến chỗ học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Tại nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) với nội dung Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ mục tiêu tổng quát của đổi mới là: “Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, hết lòng phục vụ nhân dân và đất nước; có hiểu biết và kỹ năng cơ bản, khả năng sáng tạo để làm chủ bản thân, sống tốt và làm việc hiệu quả…”. Nền giáo dục Việt Nam đang trên đà đổi mới, đã bước đầu tiếp cận với một số phương pháp giáo dục tiên tiến trên thế giới, trong đó phải kể đến phương pháp dạy học dự án (DHDA). Nền kinh tế - xã hội (KT – XH) khu vực và trên thế giới ngày càng phát triển, Việt Nam đang trên đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, kèm theo đó là các kỹ thuật mới, máy móc với công nghệ hiện đại mới ra đời. Hơn lúc nào hết chúng ta đều hiểu được những giá trị lớn lao và ý nghĩa quyết định của nhân tố con người. Đó chính là nhiệm vụ quan trọng của ngành giáo dục hiện nay, đầu tư cho giáo dục là đầu tư quan trọng nhất trong tất cả các loại đầu tư. Chương trình Địa lí 11 trung học phổ thông (THPT) hiện nay trang bị cho HS những kiến thức bên ngoài đất nước còn lạ lẫm đối với các em HS, điều này kích thích được sự tò mò, thích thú khi tìm hiểu nó. Ở độ tuổi 17, 18 các em đủ kiến thức và kỹ năng căn bản để tìm hiểu, học hỏi theo cách của riêng mình. Vì trình độ nhận thức, năng lực học tập sở thích của mỗi HS mỗi khác. Giáo viên (GV) cần nắm bắt được điều đó, để biết cách vận dụng các PPDH thích hợp. Vì vậy, việc nghiên cứu về lý thuyết cũng như thực tiễn của phương pháp mang tính cấp thiết không chỉ đối với chương trình Địa lí THPT nói chung và Địa lý lớp 11 nói riêng. Xuất phát từ những thực tiễn trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Sử dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 Trung học phổ thông” nhằm nâng cao chất lượng trong dạy học môn Địa lí hiện nay. 2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Hiện nay DHDA và kỹ thuật thiết kế tổ chức thực hiện DHDA vào chương trình giáo dục được rất nhiều các tác giả quan tâm. Nền giáo dục Việt Nam biết đến phương pháp DHDA là nhờ công lao rất lớn từ các nhà sư phạm châu Âu và Mỹ trong việc sáng tạo, xây dựng và ứng dụng lý thuyết DHDA ở các nước phát triển. Việc phổ biến khái niệm và tạo điều kiện ứng dụng DHDA một cách rộng rãi trên phạm vi toàn cầu là nhờ công lao của chương trình giáo dục quốc tế. Thông qua các tài liệu tập huấn của các dự án đào tạo kỹ năng cho GV của Bộ Giáo Dục và các tập đoàn lớn nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo cho các GV ở vùng sâu vùng xa. Phương pháp DHDA được trình bày trong Lí luận dạy học Địa lí đại cương và cuốn sách PPDH Địa lí theo hướng tích cực của PGS.TS. Đặng Văn Đức. Trong tài liệu Dạy học Project hay dạy học theo dự án và một số tài liệu tập huấn về Lí luận giáo dục dạy học hiện đại của tác giả nguyễn văn cường và Bernd Meirer cũng đề cập đến DHDA. Các tác giả nêu được khái quát về DHDA, về quy trình, cách đánh giá, về phân loại, tiến trình thực hiện và chỉ ra được các ưu, nhược điểm của dự án. Các nghiên cứu vận dụng DHDA vào các bộ môn ở chương trình giáo dục thông qua Luận án Tiến sĩ, Luận văn cao học, Khóa luận tốt nghiệp Đại học và các bài báo khoa học cũng đa dạng. Cụ thể: Nguyễn Thị Kim Liên (2014), Phương pháp thiết kế và tổ chức thực hiện dự án trong dạy học Địa lí lớp 12 – THPT, Luận án Tiến sĩ giáo dục học, Đại học sư phạm (ĐHSP) Hà Nội; Bài báo Sử dụng sơ đồ tư duy trong DHDA các nội dung kiến thức chương từ trường môn Vật lí 9 của tác giả Trần Văn Thành; Bài báo sử dụng phương pháp DHDA có ứng dụng công nghệ thông tin ở trường phổ thông của tác giả Trần Thanh Thủy; Nguyễn Hoàng Linh (2010): Giáo dục du lịch bền vững qua môn Địa lí 12 – chương trình cơ bản bằng phương pháp DHDA, khóa luận tốt nghiệp, ĐHSP Hà Nội; Trần Thị Mai Vân (2010) Giáo dục biến đổi khí hậu qua môn Địa lí 12 (Chương trình cơ bản) bằng phương pháp DHDA, khóa luận tốt nghiệp, ĐHSP Hà Nội,… Nhìn chung các kết quả nghiên cứu được của các tác giả phần nào khẳng định được hiệu quả DHDA trong dạy học Địa lí. Tuy nhiên việc thiết kế và tổ chức dạy học dự án trong Địa lí lớp 11 thì chưa có tác giả nào nghiên cứu một cách cụ thể. Trên cơ sở kế thừa một cách chọn lọc những kết quả nghiên cứu của các công trình nêu trên, đề tài của tôi đi sâu nghiên cứu vấn đề “Sử dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa lí 11 Trung học phổ thông”. 3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu cách sử dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 THPT. Qua đó nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí hiện nay ở trường phổ thông theo hướng đổi mới giáo dục. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về phương pháp dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 THPT. - Tìm hiểu về thực trạng về sử dụng phương pháp dự án trong dạy học Địa lí lớp 11 ở các trường THPT trên Địa bàn tỉnh Quảng Nam hiện nay. - Nghiên cứu cách sử dụng dự án trong dạy học Địa lí 11 THPT. - Thiết kế và sự dụng một số dự án dạy học Địa lí 11 THPT. - Tiến hành thực nghiệm (TN) sư phạm. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tượng nghiên cứu - PPDH dự án. - Địa lí 11 THPT – Ban cơ bản. - GV, HS trong dạy học Địa lí lớp 11. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Chương trình Địa lí 11 THPT – Ban cơ bản. - Thực nghiệm sư phạm tại một số trường THPT tỉnh Quảng Nam. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trong quá trình nghiên cứu tôi đã sử dụng phối hợp các phương pháp chủ yếu sau: 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Phương pháp phân tích tổng hợp tài liệu: Phương pháp dử dụng nghiên cứu các công trình, cuốn sách, phương pháp, bài báo, đề tài luận văn Thạc sĩ, Khóa luận tốt nghiệp… Là nguồn tư liệu tham khảo chủ yếu giúp tác giả xác lập được cơ sở khoa học của DHDA, từ đó xây dựng phương pháp thiết kế và thực hiện các dự án trong môn Địa lí lớp 11. - Phương pháp phân loại: Phương pháp sử dụng để xác định hệ thống các đề tài, các mô hình cũng như quy trình tổ chức thực hiện các dự án Đại lí 11. - Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu lịch sử phát triển của phương pháp DHDA, làm sáng tỏ những khả năng và hiệu quả của việc áp dụng phương pháp dự án vào dạy học ở trường phổ thông. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp khảo sát điều tra: Phương pháp này dung để vận dụng xây dựng các bảng hỏi, điều tra đại trà, trả lời tự nguyện để điều tra tình hình áp dụng phương pháp DHDA và tính khả thi một số dự án Địa lí 11 do người nghiên cứu đề xuất. - Phương pháp phỏng vấn: Phương pháp cùng trao đổi, trò chuyện giữa giáo viên và học sinh. - Phương pháp quan sát: Sử dụng phương pháp này để thu thập thông tin hỗ trợ cho việc đánh giá về thực trạng và kết quả thực nghiệm. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Phương pháp thu thập và xử lí thông tin về thực thiết kế và thực hiện các dự án Địa lí 11 ở một số trường THPT làm cơ sở thực tiễn cho đề tài nghiên cứu. Đồng thời thu thập các đánh giá của GV và HS THPT về phương pháp dự án và tính khả thi của một số dự án Địa lí 11 do tác giả đề xuất. 5.3. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp này dùng để xử lí số liệu và xây dựng dữ liệu từ quá trình khảo sát, điều tra ý kiến của GV và HS THPT về phương pháp dự án và tính khả thi của một số dự án Địa lí 11 do tác giả đề xuất. 6. CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học Địa lí 11 Trung học phổ thông. Chương 2: Thiết kế và tổ chức dự án trong dạy học Địa lí 11 Trung học phổ thông. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. B. NỘI DUNG Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN 1.1.1. Khái niệm dạy học dự án. Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La Tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực KT – XH: Trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lí xã hội… Phương pháp dự án được áp dụng vào trong giáo dục từ năm đầu của thế kỷ XX và được xác định như một hoạt động thực hành quan trọng. Với DHDA, các nhà sư phạm có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau. Năm 1918, nhà lí luận người Mỹ W.H. Kilpatrick có một bài viết “phương pháp dự án” (The Project method). Ông định nghĩa dự án trong dạy học là “hành động có chủ ý với toàn bộ nhiệt tình, diễn ra trong một môi trường xã hội hay nói ngắn gọn hơn là hoạt động có chủ ý và tâm huyết”. Trong định nghĩa này, Kilpatrick nhấn mạnh vào hai đặc điểm của phương pháp dự án là định hướng vào hứng thú của người học và tính tích cực cao của người học. Khác với Kilpatrick, K.Fey – Nhà sư phạm người Đức lại nhấn mạnh tới đặc điểm cuối của phương pháp này, đó là việc tạo ra sản phẩm. K.Fey định nghĩa: Phương pháp dự án là một con đường giáo dục, đó là một hình thức của hoạt động học tập, có tác dụng giáo dục. Quyết định là ở chỗ: “Nhóm người học xác định một chủ đề làm việc, thống nhất về nội dung làm việc, tự lập kế hoạch và tiến trình công việc để dẫn đến một sự kết thúc có ý nghĩa, thường xuất hiện một sản phẩm có thể trình ra được”. Cũng quan niệm như vậy, Nguyễn Thị Diệu Thảo đã định nghĩa về DHDA như sau: “DHDA là một tổ chức dạy học, trong đó người học dưới sự chỉ đạo của GV thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp mang tính thực tiễn với hình thức làm việc nhóm là chủ yếu. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, tạo ra sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu. Theo chương trình PIL của Microsoft, DHDA còn được coi là một mô hình dạy học: “Đó là hoạt động học tập được thiết kế một cách cẩn thận, mang tính lâu dài, liên quan đến nhiều lĩnh vực học thuật, lấy HS làm trung tâm và hòa nhập với những vấn đề thực tiễn của thế giới thực tại”. Như vậy, cho đến ngày nay vẫn không có sự thống nhất về quan điểm đối với DHDA. Có tác giả coi đây là một PPDH nhưng có tác gải lại cho đây là hình thức dạy học, quan điểm dạy học hay mô hình dạy học,… Tùy theo cách tiếp cận mà các nhà lí luận có thể quan niệm DHDA theo những cách khác nhau. Trong nghiên cứu này, tác giả quan niệm DHDA là một PPDH và khi thực hiện một dự án có thể kết hợp nhiều PPDH. Quan niệm này phù hợp với cách định nghĩa truyền thống về các PPDH và bản chất của DHDA với tư cách là một PPDH mới, PPDH định hướng hành động. Với quan niệm như vậy, có thể hiểu: DHDA là một PPDH, trong đó HS dưới sự hướng dẫn của GV tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, với hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm. Các nhóm tự xác định mục tiêu, lập kế hoạch và thực hiện dự án tham gia kiểm tra quá trình thực hiện và đánh giá kết quả. Kết quả là sản phẩm có thể giới thiệu và trình bày. 1.1.2. Đặc điểm của dạy học dự án. Trong các tài liệu về phương pháp DHDA có rất nhiều đặc điểm đưa ra. Các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ XX khi xác lập cơ sở lí thuyết cho PPDH này đã nêu ra 3 đặc điểm cốt lõi của DHDA: Định hướng HS, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. Có thể cụ thể hóa đặc điểm đó như sau: - Định hướng HS: + Chú ý đến người học: HS tham gia chọn đề tài, nội dung học tập, phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của người học cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. + Tích cực cao của người học: Người học cần tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều dó cũng đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, động viên, giúp đỡ. Tuy nhiên thì độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của HS và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. + Người học được cộng tác làm việc: Các dự án học tập (DAHT) thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm với nhau. Đòi hỏi tính sẵn sàng và kỹ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia. - Định hướng thực tiễn: + Chủ đề dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ khả năng của người học. + Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: các DAHT gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống. Trong trường hợp lí tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. + Nội dung dự án là sự kết hợp của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. - Định hướng sản phẩm: + Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và vận dụng lý thuyết vào hoạt động thực tiễn, thực hành. Thông qua đó kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. + Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, mà đa số trường hợp các DAHT tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. 1.1.3. Các hình thức cơ bản của dạy học dự án DHDA có thể phân loại theo nhiều phương diện khác nhau: - Phân loại theo chuyên môn: + Dự án trong một môn học: Nội dung trọng tâm nằm trong một môn học. + Dự án liên môn: Trọng tâm nội dung nằm ở nhiều liên môn khác nhau. + Dự án ngoài chuyên môn: Các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học, ví dụ như dự án chuẩn bị cho các hoạt động cắm trại trong trường. - Phân loại theo sự tham gia của người học: Dự án cho nhóm học sinh, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm HS là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học. - Phân loại theo sự tham gia của GV: Dự án dưới sự hướng dẫn của một giáo viên, dự án với sự cộng tác của nhiều giáo viên. - Phân loại theo quỹ thười gian: K.Frey đề nghị cách phân chia như sau: + Dự án nhỏ: Thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2 – 6 giờ học. + Dự án trung bình: Dự án trong một hoặc một số ngày (ngày dự án) nhưng giới hạn trong một tuần hoặc 40 giờ học. + Dự án lớn: Dự án thực hiện với quỹ thười gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 40 giờ học), hay kéo dài nhiều tuần (tuần dựa án). Cách phân chia dự án này thường áp dụng ở trường phổ thông, trong đào tạo đại học, có thể quy định quỹ thời gian lớn hơn. - Phân loại theo nhiệm vụ: Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại theo các dạng như sau: + Dự án tìm hiểu: Dự án khảo sát thực trạng đối tượng. Ví dụ: Dự án tham quan và tìm hiểu quy trình trồng rau sạch theo phương pháp cách thủy công nghệ cao. + Dự án nghiên cứu: Nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. Ví dụ: Dự án xác định độ ô nhiễm của môi trường sông tỉnh Quảng Nam. + Dự án thực hành (Dự án kiến tạo sản phẩm): Trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. Ví dụ: Dự án tuyên truyền về phòng chống tệ nạn ma túy trong học đường. + Dự án hỗn hợp: Các dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng chuyên môn có thể phân loại các dạng dự án theo đặc thù riêng. 1.1.4. Vai trò của dạy học dự án - DHDA góp phần đổi mới PPDH theo hướng phát huy năng lực HS, thay đổi phương thức đào tạo. + Học tập dự án chuyển giảng dạy từ “GV nói” thành “HS làm”. Người học trở thành người giải quyết vấn đề, ra quyết định chứ không phải người nghe thụ động. Họ hợp tác theo nhóm, tổ chức hoạt động, tiến hành nghiên cứu, giải quyết vấn đề, tổng hợp thông tin, tổ chức thời gian và phản ánh về việc học của mình. + DHDA tạo điều kiện cho nhiều phong cách học tập khác nhau, sử dụng thông tin của những môn học khác nhau, nó giúp người học với cùng một nội dung nhưng có thể thể hiện theo các hình thức khác nhau. + DHDA khuyến khích việc sử dụng các kỹ năng tư duy bậc cao, giúp người học hiểu sâu sắc hơn nội dung học tập. + DHDA là hình thức quan trọng để thực hiện phương thức đào tạo con người phát triển toàn diện, học đi đôi với hành, kết hợp học tập và nghiên cứu khoa học. - DHDA tạo môi trường thuận lợi cho người học rèn luyện và phát triển. + Người học được học nhiều hơn và hầu hết trong các dự án, HS phải làm bài tập liên quan đến nhiều lĩnh vực. HS nào cũng có cơ hội để hoạt động vì nhiệm vụ học tập đều được giao tới tất cả mọi người trong nhóm. + HS được rèn luyện khả năng tư duy, đặc biệt khi gặp những vấn đề phức tạp, HS có thể vận dụng những kiến thức đã học ở những môn học khác nhau để giải quyết và phát triển những vẫn đề mang tính phức hợp. + Phát triển năng lực đánh giá của giáo viên, đánh giá lẫn nhau, tự đánh giá và phản hồi. Đồng thời có cơ hội được cộng tác với các bạn trong lớp cũng rèn tính tự tin hơn cho HS để có kỹ năng cần thiết khi ra trường. - DHDA phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động sáng tạo của người học. Người học là trung tâm của DHDA từ vị trí thụ động chuyển sang chủ động, vì vậy DHDA vừa tạo điều kiện vừa buộc người học phải làm việc tích cực hơn, rèn được