Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Khóa luận tổ chức dạy học tích hợp trongmôn địa lý lớp 10 theo hướng phát triển...

Tài liệu Khóa luận tổ chức dạy học tích hợp trongmôn địa lý lớp 10 theo hướng phát triển năng lực

.PDF
109
139
72

Mô tả:

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ LÊ ĐỖ HẠNH NHI TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG MÔN ĐỊA LÝ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Chuyên ngành: SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Khóa 14 (2014- 2018) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: PGS.TS ĐẬU THỊ HÒA Đà Nẵng, tháng 5/2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong khóa luận tốt nghiệp là trung thực, được các tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào. Tác giả Lê Đỗ Hạnh Nhi 1 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, sự tri ân sâu sắc tới Cô giáo PGS.TS Đậu Thị Hòagiảng viên khoa Địa lý – Trường ĐHSP Đà Nẵng là người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tạo mọi điều kiện để tôi được nghiên cứu và thực hiện đề tài khóa luận. Chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo trong khoa đã trực tiếp giảng dạy, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Xin được gửi lời cảm ơn đến : - Trường ĐHSP Đà Nẵng- Đại học Đà Nẵng - Ban giám hiệu, thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Sào Nam, THPT Hồ Nghinh, THPT Nguyễn Hiền, THPT Lê Hồng Phong đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện nội dung liên quan đến đề tài khóa luận. Xin chân thành cảm ơn. Chúc sức khỏe và thành đạt. Tác giả Lê Đỗ Hạnh Nhi 2 MỤC LỤC A. Phần mở đầu ............................................................................................................ 9 1. Lí do chọn đề tài...................................................................................................... 9 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 10 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 10 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 10 5. Lịch sử nghiên cứu .............................................................................................. 10 6. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 13 7. Cấu trúc đề tài ...................................................................................................... 14 B. Phần nội dung .................................................................................................... 15 Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu ................................... 15 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. Dạy học tích hợp .................................................................................................. 15 Khái niệm tích hợp .............................................................................................. 15 Khái niệm dạy học tích hợp ................................................................................. 15 Đặc trưng của dạy học tích hợp ........................................................................... 17 1.1.4. Mục tiêu của dạy học tích hợp ............................................................................. 18 1.1.5. Các hình thức tích hợp cơ bản trong chương trình GDPT .................................. 18 1.1.5.1. Tích hợp trong một môn học ......................................................................... 18 1.1.5.2. Tích hợp đa môn ........................................................................................... 19 1.1.5.3. Tích hợp liên môn ......................................................................................... 20 1.1.5.4. Tích hợp xuyên môn ..................................................................................... 21 1.1.6. Các mức độ tích hợp trong một bài học .............................................................. 21 1.1.6.1. Tích hợp toàn phần........................................................................................ 21 1.1.6.2. Tích hợp bộ phận .......................................................................................... 22 1.1.6.3. Lồng ghép/liên hệ.......................................................................................... 22 1.1.7. Sự cần thiết của dạy học tích hợp trong dạy học địa lí 10 THPT ........................ 22 1.2. Chương trình và sách giáo khoa đại lí 10 THPT ................................................. 24 1.2.1. Mục tiêu của chương trình sách giáo khoa địa lí 10 THPT ................................. 24 1.2.1.1. Về kiến thức .................................................................................................. 24 1.2.1.2. Về kỹ năng .................................................................................................... 24 1.2.1.3. Về thái độ, tình cảm ...................................................................................... 25 1.2.1.4. Về năng lực ................................................................................................... 26 1.2.2. Đặc điểm sách giáo khoa địa lí 10 THPT ............................................................ 26 3 1.3. Đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh lớp 10 THPT ........................... 26 1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi............................................................................... 26 1.3.2. Đặc điểm về hoạt động học tập và sự phát triển trí tuệ ....................................... 27 1.3.3. Tương quan giữa tâm sinh lí lứa tuổi học sinh lớp 10 THPT và dạy học tích hợp ....................................................................................................................... 28 1.4. Thực trạng dạy học tích hợp trong môn địa lí 10 THPT ..................................... 28 1.4.1. Thực trạng về phía giáo viên ............................................................................. 29 1.4.1.1. Về nhận thức ................................................................................................. 30 Về mức độ và cách thức dạy học tích hợp trong môn địa lí lớp 10 THPT ............................................................................................................. 30 1.4.1.2. 1.4.2. Thực trạng về phía học sinh ................................................................................ 30 1.4.3. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................................ 31 1.4.3.1. Về phía giáo viên .......................................................................................... 31 1.4.3.2. Về phía học sinh .............................................................................................. 31 Chương 2. Quy trình và phương pháp dạy học tích hợp trong môn Địa lí lớp 10 THPT. 2.2. 2.3. Khả năng dạy học tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT .................................... 32 Một số nguyên tắc trong dạy học tích cực......................................................... 39 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. Đảm bảo tính mục tiêu .................................................................................... 39 Đảm bảo tính khoa học ................................................................................... 40 Đảm bảo tính liên môn và gắn với thực tiễn ................................................... 40 Đảm bảo tính khả thi ....................................................................................... 40 2.3.5. Đảm bảo tính hợp tác, tổng hợp ...................................................................... 41 2.4. Quy trình thiết kế bài dạy tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT ........................ 42 2.5. Một số phương pháp dạy học có hiệu quả cao trong dạy học tích hợp ............. 47 2.5.1. Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề ............................................... 47 2.5.2. Phương pháp dạy học theo dự án .................................................................... 49 2.5.3. Phương pháp thảo luận .................................................................................... 52 2.5.4. Phương pháp tranh luận .................................................................................. 55 2.6. Xây dựng các giáo án minh họa về việc dạy học tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT ............................................................................................................ 58 Chương 3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................... 68 3.1. 3.2. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................... 68 Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 68 4 3.3. Tổ chức thực nghiệm ......................................................................................... 68 3.4. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................... 69 3.4.1. Kết quả định lượng ............................................................................................ 72 3.4.2. Kết quả định tính ............................................................................................... 72 3.4.3. Kết luận chung ................................................................................................... 73 Kết luận và kiến nghị ................................................................................................... 74 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 76 5 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ nguyên nghĩa ĐC TN ĐHSP Đối chứng Thực nghiệm Đại học sư phạm DHTH THPT Dạy học tích hợp Trung học phổ thông GV HS SGK Giáo viên Học sinh Sách giáo khoa 6 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. So sánh đặc điểm của dạy học tích hợp và dạy học liên môn ........................ 23 Bảng 1.2. Nhận thức của giáo viên về việc dạy học tích hợp trong môn Địa lí lớp 10 THPT ......................................................................................................................... 30 Bảng 1.3. Mức độ tổ chức dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí 10 THPT .......... 31 Bảng 1.4. Cách thức dạy học tích hợp của giáo viên trong dạy học Địa lí ở trường THPT tại huyện Duy Xuyên – Quảng Nam ................................................................... 32 Bảng 2.1. Nội dung tích hợp trong các bài học trong phần Địa lí tự nhiên Địa lí lớp 10 .............................................................................................................................. 37 Bảng 2.2. Xác định một số công cụ đánh giá mục đích dạy học .................................... 49 Bảng 3.1. Bảng phân phối điểm giữa các bài kiểm tra các lớp thực nghiệm và đối chứng của 4 trường thực nghiệm .................................................................................... 75 Bảng 3.2. Bảng phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra ở các lớp thực nghiệm và đối chứng ...................................................................................................... 76 Bảng 3.3. Bảng tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp thực nghiệm và đối chứng ...................................................................................................... 77 7 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các chủ đề/vấn đề trong dạy học tích cực đa môn ........................................... 20 Hình 1.2. Các chủ đề/vấn đề trong dạy học tích cực liên môn ......................................... 21 Hình 2.1. Quy trình thiết kế bài dạy tích hợp ................................................................... 45 Hình 2.2. Gió biển và gió đất ........................................................................................... 57 Hình 3.1. Biểu đồ tổng hợp so sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng tại 4 trường THPT thực nghiệm………………………………………………………………...76 8 A. PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 Khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định mục tiêu tổng quát của đổi mới là: Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi cá nhân: yêu gia đình, yêu Tổ quốc, hết lòng phục vụ nhân dân và đất nước: có hiểu biết và kỹ năng cơ bản, khả năng sáng tạo để làm chủ bản thân, sống tốt và làm việc hiệu quả. Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lí tốt: có cơ cấu và phương thức hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập: bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng; hệ thống giáo dục được chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế; giữ vững đinh hướng xã hội chủ nghĩa và mang đậm bản sắc dân tộc… Dạy học tích hợp giúp người học kết hợp tri thức của các môn học, các bài học, phân môn cụ thể trong chương trình học tập theo nhiều cách khác nhau vì thế việc nắm kiến thức sẽ sâu sắc, có hệ thống, bền vững, và thông qua các bài học nhận thức sẽ hình thành được những năng lực cần thiết cả trong học tập và cuộc sống. Hơn nữa dạy học tích hợp là một xu thế trong dạy học hiện đại của nhiều nước phát triển và là một trong những xu hướng sẽ thực hiện đổi mới sách giáo khoa phổ thông Việt Nam. Địa lý đã là một môn khoa học tổng hợp, có nhiều khả năng tích hợp nhất so với các môn học khác. Đặc biệt, chương trình Địa lý 10 là tổng hợp kiến thức đại cương về tự nhiên và kinh tế xã hội, gắn với thực tiễn cuộc sống và nhiều môn khoa học khác, rất phù hợp với việc tổ chức dạy học tích hợp. Trước hết, do mọi sự vật hiện tượng trong tự nhiên và xã hội đều ít nhiều có mối liên hệ với nhau: nhiều sự vật, hiện tượng có những điểm tương đồng và cùng nguồn cội. Để nhận biết và giải quyết các sự vật, hiện tượng ấy cần huy đồng tổng hợp các kiến thức và kĩ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau, do đó cần tích hợp giáo dục các kiến thức và kĩ năng cần thiết thông qua môn học…..Trong thực tế nhiều năm qua, một số nội dung giáo dục đã được dạy học tích hợp trong môn Địa lý như: Giáo dục dân số- sức khỏe sinh sản, giáo dục môi trường, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục biến đổi khí hậu, giáo dục sử dụng hợp lí và tiết kiệm năng lượng….điều đó đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc dạy học tích hợp trong chương trình Địa lý THPT. Tuy nhiên, qua quan sát thực tế giảng dạy cho thấy, hiện nay nhiều giáo viên chưa hiểu hết về tầm quan trọng của việc tích hợp trong dạy học địa lý, chưa biết cách xây dựng, tổ chức dạy học tích cực sao cho hiệu quả, có tính thực tiễn cao và phát triển năng lực cho học sinh, phần lớn giáo viên chỉ dừng lại ở mức độ lồng ghép kiến thức đơn thuần hay 9 minh họa cho kiến thức lí thuyết, mà chưa thực sự chú ý đến kĩ năng tìm tòi, sáng tạo để phát huy năng lực của học sinh. Vì vậy tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu cho mình là:” TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Xác định được quy trình và một số phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học Địa lý lớp 10 THPT góp phần thực hiện đổi mới dạy học trong môn Địa lý 10 theo hướng phát triển năng lực hiện nay. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Hệ thống hóa và phân tích cơ sở lí luận của việc dạy học tích hợp trong môn địa lý lớp 10 THPT - Khảo sát, điều tra hiện trạng dạy học tích hợp trong môn Địa lý ở trường THPT - Xác định quy trình và một số phương pháp dạy địa lý có hiệu quả về dạy học tích hợp trong môn Địa lý 10 và xây dựng một số ví dụ minh họa. - Thực hiện sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp dạy học địa lý 10 có hiệu quả về dạy học tích hợp. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Dạy học tích hợp 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Dạy học tích hợp Địa lý lớp 10 - Về không gian: Khảo sát và tiến hành thực nghiệm tại một số trường THPT huyện Duy Xuyên ở tỉnh Quảng Nam - Về thời gian: Năm học 2017-2018 5. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ❖ Trên thế giới : Trên thế giới có nhiều tác giả đã nghiên cứu về dạy học tích hợp. Phải kể đến Xavier Roegiers, Susan M Drake đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề dạy học tích hợp . Đầu tiên phải kể đến Xavier Roegiers, ông cùng với cộng sự của mình đã viết cuốn sách được dịch ra tiếng việt “ Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển năng lực nhà trường” Nguyên bản tiếng Pháp- Người dịch: Đào Trọng Nguyên, Nguyễn Ngọc Nhị, NXB Giáo dục 1996. Trong cuốn sách này, tác giả đã phân tích những căn cứ để dẫn tới việc tích hợp trong dạy học, từ lý thuyết về các quá trình học tập, lý thuyết về quá trình dạy học, cách xây dựng theo quan điểm tiếp cận tích hợp trong giáo dục tới khái niệm tích hợp, định nghĩa và mục tiêu; ảnh hưởng của cách tiếp cận này với việc xây dựng chương trình giáo dục, tới thiết kế 10 mô hình sách giáo khoa và việc đánh giá kết quả học tập của học sinh. Ông cho rằng tích hợp là một quan điểm lí luận dạy học “ Tích hợp có nghĩa là sự hợp nhất, sự kết hợp, sự hòa hợp...”, tích hợp môn học có nhiều mức độ khác nhau từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao, có thể tập hợp thành 4 loại chính: tích hợp nội môn, tích hợp đa môn, tích hợp liên môn và tích hợp xuyên môn. Trong đó ông nhấn mạnh: trong đời sống hiện đại, giáo dục cần hướng đến dạy học tích hợp liên môn và xuyên môn để phát triển năng lực người học. Ông cũng là người đưa ra quan điểm giáo dục nhà trường phải chuyển từ đơn thuần dạy kiến thức sang phát triển ở học sinh các năng lực hành động, xem năng lực( Compestence) là khái niệm cơ sở của khoa học sư phạm tích hợp( pesdagogie delin tesgration), xóa bỏ những con người “ mù chức năng” trong xã hội. Quan điểm và tư tưởng của Xavier đã có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc xây dựng chương trình của nhiều quốc gia trên thế giới như Anh, Úc và hiện nay là Việt Nam. Bên cạnh quan điểm của Xavier, chúng tôi cũng nghiên cứu quan điểm của Forgary, ông cho rằng có ba dạng và 10 cách tích hợp. Trong đó, dạng 1 là trong các môn học, kết nối, lồng nhau; dạng 2 là tích hợp liên môn bao gồm mô hình khuôn chuỗi nối tiếp, chia sẻ, nối mạng, cách tiếp cận luồng tích hợp và dạng thứ 3 là tích hợp xuyên môn với các cách như nhúng chìm- đắm mình, nối mạng. Theo quan điểm này, việc dạy học tích hợp có thể tiến hành trong nội bộ môn học, thực hiện qua việc xây dựng các chủ đề và có thể dẫn đến việc xây dựng các môn học mới. Một quan niệm nữa cũng cần đề cập đến là của Susan MDrake, quan niệm của ông có nhiều nét tương đồng với quan điểm của Xavier, nhưng ông đã trình bày chi tiết, có sơ đồ minh họa rõ ràng hơn, chú ý tới ngữ cảnh của đời sống thực và chú ý tới độ sáng của người học. Như vậy, dù đưa ra quan điểm về các mức độ và cách thức tích hợp khác nhau nhưng tất cả các tác giả trên đều khẳng định khi tổ chức dạy học tích hợp cần thực hiện ở mức độ tích hợp liên môn và xuyên môn. Tuy nhiên, các tác giả vẫn chưa đề cặp sâu đến việc xây dựng các hình thức tích hợp này như thế nào, Xavier có đề cập đến nhưng vẫn còn chung chug, để áp dụng vào dạy học ở từng cấp học và môn học chưa rõ. ❖ Ở Việt Nam: Có nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến dạy học tích hợp và việc áp dụng trong dạy học nói chung và dạy học Địa lí nói riêng ở nhà trường phổ thông, như: Trần Bá Hoành, Nguyễn Minh Phương, Cao Thị Thặng, Đào Trọng Quang, Hoàng Minh Tuyết, Nguyễn Anh Dũng, Đào Thị Hồng, Đỗ Thị Hương Trà… 11 Từ năm 2000 đến nay, nhiều tác giả đề cập đến trong công trình nguyên cứu, các bài báo đăng trên các tạp chí khoa học về cơ sở lí luận của dạy học tích hợp như khái niệm, mức độ, ưu điểm, nguyên tắc dạy học tích hợp, như” Dạy học tích hợp” của Trần Bá Hoành(2003). Hay “ Dạy tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông” của TS Nguyễn Thị Kim Dung, “ Xu thế tích hợp trong nhà trường phổ thông”, “ Vận dụng quan điểm tích hợp trong việc phát triển chương trình giáo dục Việt Nam giai đoạn 2015” của Cao Thị Thặng, “ Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau 2015” của tác giả Nguyễn Anh Dũng( Viện khoa học giáo dục Việt Nam), hay tìm hiểu kinh nghiệm tích hợp của các quốc gia trên thế giới, thực trạng vận dụng quan điểm tích hợp trong dạy học ở nước ta hiện nay của tác giả Nguyễn Minh Phương và tại hội thảo “ Dạy học tích hợp- dạy học phân hóa trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015”; “ Dạy học tích hợp liên môn” do Bộ GD- ĐT tổ chức...Các tác giả và chủ nhiệm các công trình nghiên cứu đều khẳng định vai trò ý nghĩa của dạy học tích hợp đối với việc đổi mới dạy học của nước ta hiện nay, các tác giả cũng đã lấy ví dụ thực tế ở nhiều quốc gia đã áp dụng hình thức dạy học này ở các cấp học khác nhau. Trong đó có đề cập đến các phương án tích hợp không hình thành môn học mới dưới dạng các chủ đề tích hợp hay hình thành môn học. Mặc dù, những nghiên cứu này vẫn đề cập nhiều dưới góc độ lí luận, chưa đánh giá được đầy đủ và chi tiết hiện trạng của việc tổ chức dạy học tích hợp cũng như chưa đề cập nhiều đến việc tổ chức thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp nói chung và dạy học Địa lí nói riêng trong nhà trường phổ thông hiện nay. Do đó, tác giả lựa chọn hướng nghiên cứu là xây dựng quy trình thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp nhằm phát triển năng lực cho học sinh lớp 10- THPT. Một số tác giả, nhóm tác giả đi sâu vào việc đưa ra quy trình thiết kế và xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp như: công trình nghiên cứu của Nguyễn Trọng Đức “ Xây dựng và thử nghiệm một số chủ đề tích hợp liên môn lịch sử và địa lí ở trường THCS”, cuốn sách “ Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, quyển 2Khoa học xã hội do Đỗ Hương Trà( chủ biên) và Tài liệu tập huấn “ Dạy học tích hợp ở trường THCS, THPT”; “ dạy học tích hợp liên môn lĩnh vực khoa học xã hội” của Bộ GD- ĐT phát hành năm 2015. Trong đó, các tác giả có đưa ra quy trình thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp, cách đánh giá trong dạy học tích hợp và dạy học phát triển năng lực học sinh cùng với một số ví dụ về các chủ đề dạy học tích hợp, nhưng chưa đi sâu nghiên cứu dạy học tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT. Các tài liệu chưa đề cập đến một cách tổng thể từ cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn của việc dạy học tích hợp, quy trình và phương pháp thiết kế, tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp trong Địa lí 10 THPT. Trong khi đó, việc xây dựng các chủ đề dạy 12 học tích hợp nói chung và dạy học liên môn của GV còn nhiều khó khăn, nhất là việc phân biệt giữa các mức độ và hình thức tích hợp( giữa lồng ghép liên hệ, vận dụng kiến thức liên môn và tích hợp liên môn). Tuy nhiên chưa có đề tài nào đánh giá hiện trạng về thái độ, mức độ, kĩ năng thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp liên môn trong dạy học Địa lí ở nhà trường phổ thông cũng như đưa ra quy trình chung về việc thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp liên môn có nội dung môn Địa lí, nhất là trong lớp 10. Kế thừa các thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, tác giả nhận thấy rằng cần phải có cái nhìn tổng thể về vai trò, ưu điểm của các loại hình và mức độ tích hợp giữa các môn học, trong nội bộ môn học ở trường THPT. Đặc biệt là việc tổ chức dạy học tích hợp như thế nào trong mỗi bài học, chủ đề học tập để học sinh vừa chiếm lĩnh được tri thức vừa phát triển được năng lực để đáp ứng với sự biến đổi không ngừng của xã hội và yêu cầu của thời đại. Chính vì vậy tác giả đã chọn đề tài nghiên cứu” Tổ chức dạy học tích hợp trong dạy học địa lý lớp 10 theo hướng phát triển năng lực 6. 6.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp, ngiên cứu lý thuyết phân tích tổng hợp tài liệu Là phương pháp tôi thu thập toàn bộ số liệu. thông tin, sưu tầm các văn bản liên quan đến đề hành sau đó tiến hành xử lý, đánh giá tài liệu thu thập được như đọc, phân tích, so sánh, chọn lọc… Với các số liệu thu thập được cần phải tổng hợp, xử lí và phân tích để nghiên cứu đề tài. Xử lý và phân tích số liệu hay dữ liệu là một trong bước cơ bản để nghiên cứu. Bản thân số liệu là những số liệu thô qua xử lý phân tích thông tin tạo thành tri thức. Đây là điều mà các đề tài nghiên cứu mong muốn. 6.2. Phương pháp khảo sát điều tra Tiến hành, điều tra khảo sát thực trạng dạy học tích hợp ở một số giáo viên dạy học địa lý ở các trường THPT trên địa bàn huyện Duy Xuyên- Quảng Nam bằng phương pháp phiếu thăm dò ý kiến và trao đổi nói chuyện. Điều tra học sinh về hiệu quả, hứng thú của việc giáo viên dạy học tích hợp trong Địa lý 10. Trên cơ sở kết quả điều tra, khảo sát chúng tôi xử lý, phân tích, đúc kết kinh nghiệm và có cái nhìn tổng quan về việc dạy học tích hopwjtrong Địa lý để từ đó có cơ sở thực tiễn cho việc nghiên cứu đề tài. 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở các trường THPT trên địa bàn huyện Duy Xuyên tỉnh Quảng Nam, thực nghiệm ở 4 trường: THPT Sào Nam, THPT Hồ Nghinh, THPT Lê Hồng Phong, THPT Nguyễn Hiền và tiến hành dạy thực nghiệm, 13 khảo sát một số bài địa lý lớp 10 ở các lớp theo hướng dạy hoc tích hợp và đối chứng. 6.4. Phương pháp thống kê toán học… Áp dụng phương pháp toán học để xử lý, đánh giá điểm số, phân tích các kết quả điều tra, thực nghiệm, đối chứng mà đề tài đã thực hiện. 7. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, nội dung của khóa luận gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT Chương 2: Quy trình và phương pháp dạy học tích hợp trong môn Địa lí 10 THPT. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 14 B. PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG MÔN ĐỊA LÝ 10 THPT 1.1 Tích hợp và dạy học tích hợp 1.1.1. Khái niệm tích hợp : Trong những năm gần đây xuất hiện thuật ngữ “ tích hợp” tương đương với từ “ Intergation”( tiếng Anh), có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để đảm bảo sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy. Thuật ngữ “ tích hợp” mang những nội dung khác nhau trong các lĩnh vực khoa học ( sinh học, toán học, lịch sử học,…) Từ điển bách khoa toàn thư Xô viết định nghĩa “ Tích hợp là một khái niệm của lí thuyết hệ thống, chỉ trạng thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể cũng như quá trình dẫn đến trạng thái này.” Theo từ điển Tiếng Việt: “ Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự kết hợp, sự hòa hợp. Theo từ điển Giáo dục học: “ Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học. Như vậy, có thể hiểu tích hợp là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp. Đó là sự hợp nhất hay nhất thể hóa các bộ phận khác nhau để tạo ra một đối tượng mới như là một thể thống nhất trên những nét bản chất nhất của các thành phần đối tượng, chứ không phải là phép cộng đơn giản những thuộc tính của các thành phần ấy. Tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau, quy định lẫn nhau đó là tính liên kết và tính toàn vẹn. 1.1.2. Khái niệm dạy học tích hợp (DHTH) Khái niệm dạy học (DHTH) tích hợp được đưa ra dưới nhiều tiếp cận khác nhau. Một định nghĩa cơ bản về tích hợp được đưa ra bởi tác giả Humphreys khi ông phát biểu; “ Dạy học tích hợp là một hình thức giảng dạy mà trẻ em được thỏa thích khám phá tri thức trong các môn học khác nhau liên quan đến một số khía cạnh của môi trường xung quanh chúng”. Ông đã nhìn thấy mối liên hệ giữa các khoa học nhân văn, nghệ thuật giao tiếp, khoa học tự nhiên, toán học, khoa học xã hội, âm nhạc, nghệ thuật. Những kĩ năng và tri thức được phát triển và áp dụng trong hơn một ngành học. Định hướng tích hợp này không ở số lượng mà ở sự phù hợp. 15 Trên thế giới và tại Việt Nam, dạy học tích hợp đã trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại. Tháng 9/1996, “ Hội nghị tích hợp về việc giảng dạy các khoa học” đã được Hội đồng Liên quốc gia về giảng dạy khoa học tổ chức tại Varna( Bungari), với sự bảo trợ của UNESCO. Hội nghị nêu ra hai vấn đề là vì sao phải dạy học tích hợp và tích hợp khoa học là gì. Theo đó, dạy học tích hợp được UNESCO định nghĩa như sau: “ Dạy học tích hợp là một cách trình bày các khái niệm và nguyên lý khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực khoa học khác nhau”. Và tại Hội nghị phối hợp trong chương trình của UNESCO, Paris 1972 cũng đưa ra định nghĩa tương tự: Dạy học tích hợp các khoa học là một cách trình bày các khái niệm và nguyên lý khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác giữa các lĩnh vực khoa học khác nhau. Với quan niệm trên, dạy học tích hợp nhằm các mục tiêu: Làm cho quá trình học tập có ý nghĩa bằng cách gắn học tập với cuộc sống hàng ngày, trong quan hệ với các tình huống cụ thể mà học sinh sẽ gặp sau này, hòa nhập thế giới học đường với thế giới cuộc sống; Phân biệt cái cốt yếu với cái ít quan trọng hơn. Cái cốt yếu là những năng lực cơ bản cần cho học sinh vận dụng vào xử lý những tình huống có ý nghĩa trong cuộc sống, hoặc đặt cơ sở không thể thiếu cho quá trình học tập tiếp theo; Dạy sử dụng kiến thức trong tình huống thực tế, cụ thể, có ích cho cuộc sống sau này; Xác lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học. Thông tin càng đa dạng, phong phú thì tính hệ thống phải càng cao, có như vậy học sinh mới thực sự làm chủ được kiến thức và mới vận dụng được kiến thức đã học khi gặp một tình huống bất ngờ, chưa từng gặp. Quan điểm của Ban chỉ đạo đổi mới chương trình, sách giáo khoa sau 2015 cho rằng: Dạy học tích hợp được hiểu là giáo viên tổ chức để học sinh huy động đồng thời kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, thông qua đó lại hình thành những kiến thức, kỹ năng mới, từ đó phát triển nhưng năng lực cần thiết. Điều đó cũng có nghĩa là đảm bảo để mỗi học sinh biết cách vận dụng kiến thức học được trong nhà trường vào các hoàn cảnh mới lại, hoàn cảnh khó khăn, bất ngờ, qua đó trở thành một người công dâncó trách nhiệm, một người lao động có năng lực. Dạy học tích hợp có thể hiểu đó là một quan điểm dạy học và nhằm hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực cần thiết trong đó có năng lực vận dụng kiến thức để giải quyết có hiệu quả các tình huống thực tiễn. Điều đó cũng có nghĩa là để đảm bảo cho mỗi học sinh biết vận dụng kiến thức được học trong nhà trường vào các hoàn cảnh mới lạ, khó khăn, bất ngờ; qua đó trở thành một người công dân 16 có trách nhiệm, một người lao động có năng lực. Dạy học tích hợp đòi hỏi việc học tập ở nhà trường phổ thông phải được gắn với các tình huống của cuộc sống sau này mà học sinh có thể phải đối mặt và chính vì thế nó trở nên có ý nghĩa đối với học sinh. Như vậy, DHTH là một quan điểm sư phạm, ở đó người học cần huy động (mọi) nguồn lực để giải quyết( một) tình huống phức hợp- có vấn đề nhằm phát triển các năng lực và phẩm chất cá nhân. 1.1.3. Đặc trưng của dạy học tích hợp: Mục đích của dạy học tích hợp là để hình thành và phát hiện năng lực học sinh, giúp học sinh vận dụng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn của cuộc sống. Bản chất của năng lực là khả năng của chủ thể kết hợp một cách linh hoạt, có tổ chức hợp lý các kiến thức, kỹ năng với thái độ, giá trị, động cơ, nhằm đáp ứng những yêu cầu phức hợp của một hoạt động, bảo đảm cho hoạt động đó đạt kết quả tốt đẹp trong một bối cảnh( tình huống) nhất định: và phương pháp tạo ra năng lực đó chính là dạy học tích hợp. Dạy học tích hợp có những đặc điểm sau đây: Thiết lập các mối quan hệ theo một logic nhất định những kiến thức, kỹ năng khác nhau để thực hiện một hoạt động phức hợp. Lựa chọn những thông tin, kiến thức, kỹ năng cần cho học sinh thực hiện được các hoạt động thiết thực trong các tình huống học tập, đời sống hàng ngày, làm cho học sinh hòa nhập vào thế giới cuộc sống. Làm cho quá trình học tập mang tính mục đích rõ rệt Giáo viên không đặt ưu tiên truyền đạt kiến thức, thông tin đơn lẻ, mà phải hình thành ở học sinh năng lực tìm kiếm, quản lý, tổ chức sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong tình huống có ý nghĩa. Khắc phục được thói quen truyền đạt và tiếp thu kiến thức,kỹ năng rời rạc làm cho con người trở nên “ mù chữ chức năng”, nghĩa là có thể được nhồi nhét nhiều thông tin, nhưng không dùng được. Như vậy dạy học tích hợp là cải cách giảm tải kiến thức không thực sự có giá trị sử dụng, để có điều kiện tăng tải kiến thức có ích. Để lựa chọn nội dug kiến thức đưa vào chương trình các môn học trước hết phải trả lời kiến thức nào cần và có thể làm cho học sinh biết huy động vào các tình huống có ý nghĩa. Biểu hiện của năng lực là biết sử dụng các nội dung và kỹ năng trong một tình huống có ý nghĩa, chứ không ở tiếp thụ lượng tri thức rời rạc. 1.1.4. Mục tiêu của dạy học tích hợp Theo Xavier, dạy học tích hợp nhằm nhiều mục tiêu khác nhau,trong đó có bốn mục tiêu chính là: 17 - Làm cho các quá trình học tập có ý nghĩa, các quá trình học tập không cô lập với cuộc sống hằng ngày, mà được tiến hành trong quan hệ với các tình huống cụ thể mà học sinh sẽ gặp trong cuộc sống thường ngày, những tình huống có ý nghĩa đối với học sinh. Bằng cách đặt quá trình học tập của học sinh vào những hoàn cảnh thực tiễn, có ý nghĩa đối với học sinh, giúp các em hòa nhập thế giới nhà trường vào thế giới cuộc sống, để làm được điều đó thì cần có sự đóng góp của nhiều môn học. Xác định rõ mục tiêu, phân biệt cái cốt yếu với cái ít quan trọng hơn. Trong quá trình dạy học, giáo viên cần tránh đặt cả quá trình học tập của học sinh ngang bằng với nhau. Không phải tất cả mọi thứ được học ở trường đều có ích với học sinh. Ngược lại, những năng lực cơ bản lại không được chú trọng phát triển. Một số học sinh khi kết thúc cấp học tiểu học không có khả năng đọc diễn cảm một bài văn. Hay học sinh có thể nói một ki-lô-mét bằng bao nhiêu mét nhưng lại không có khả năng chỉ ra một mét đo bằng tay. Một số quá trình học tập là quan trọng vì chúng có ích trong cuộc sống hàng ngày, hoặc vì chúng là cơ sở của các quá trình học tập tiếp theo, do đó nên phân phối lượng thời gian cho phù hợp. Dạy sử dụng kiến thức để giải quyết các tình huống cụ thể: Dạy học tích hợp giúp học sinh biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Thay vì nhồi nhét đủ các loại kiến thức vào đầu học sinh, dạy học tích hợp làm cho học sinh trở thành công dân có trách nhiệm, sống tự lập và là người lao động có năng lực. Vì vậy, giáo viên không chỉ dạy kiến thức cho các em mà còn dạy cách ứng dụng từng đơn vị kiến thức vào cuộc sống của học sinh và khi đánh giá học sinh không nặng nề việc đánh giá việc học thuộc lý thuyết mà đánh giá việc ứng dụng kiến thức của học sinh như thế nào, điều đó sẽ thúc đẩy năng lực học sinh phát triển. Tạo mối liên hệ giữa các kiến thức đã học. Nhằm đáp ứng lại một trong những thách thức của xã hội ngày nay là đảm bảo cho mỗi học sinh khả năng huy động có hiệu quả những kiến thức và năng lực của mình để giải quyết tốt nhất một tình huống mới xuất hiện, và có thể đối mặt với một khó khăn bất ngờ, một tình huống chưa từng gặp. Đồng thời còn tránh được những kiến thức, kĩ năng, nội dung trùng lặp khi nghiên cứu riêng rẽ từng môn học, phát triển những kiến thức, kĩ năng, năng lực mà theo môn học riêng rẽ không có được. Qua đó có thể tiết kiệm được thời gian để phát triển năng lực cho học sinh thông qua giải quyết những tình huống phức hợp. 1.1.5. Các hình thức tích hợp cơ bản trong chương trình giáo dục phổ thông 1.1.5.1. Tích hợp trong một môn học 18
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan