Tài liệu Luận văn tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM KHOA LUẬT HÀNH CHÍNH -----------***------------ VÕ THỊ HUYỀN MSSV: 1753801011079 TẠM ĐÌNH CHỈ XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật Niên khóa: 2017 - 2021 Người hướng dẫn: Th.S LÊ THỊ MƠ TP.HCM – Năm 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Khóa luận tốt nghiệp này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Th.S Lê Thị Mơ. Các số liệu, bản án, quyết định và trích dẫn trong Khóa luận đảm bảo tính chính xác, tin cậy, trung thực và tuân thủ các quy định về chú thích tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Sinh viên thực hiện Võ Thị Huyền DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Stt Từ viết tắt Nội dung từ viết tắt 1 Luật TTHC Luật Tố tụng hành chính số 93/2015/QH13 ngày 25/11/2015 của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 2 BLDS Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13 ngày 24/11/2015 của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 3 BLTTDS Bộ luật Tố tụng Dân sự số 92/2015/QH13 ngày 25/11/2015 của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 4 5 Nghị quyết số Nghị quyết số 02/2011/NQ - HĐTP ngày 29/7/2011 của 02/2011/NQHĐTP Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật tố tụng hành chính. Nghị quyết số Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính 49-NQ/TW trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. 6 Pháp lệnh TTGQVAHC Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính số 29/2006/PL-UBTVQH11 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, sửa đổi bổ sung năm 1998 và năm 2006. 7 VAHC Vụ án hành chính. 8 TTHC Tố tụng hành chính. 9 TAND Tòa án nhân dân. 10 TANDTC Tòa án nhân dân tối cao. 11 UBND Uỷ ban nhân dân. 12 HCST Hành chính sơ thẩm. 13 HCPT Hành chính phúc thẩm. 14 Số TĐC Số tạm đình chỉ. 15 Số còn TĐC Số còn tạm đình chỉ. 16 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh. 17 VKS Viện kiểm sát. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ................................................................ 5 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ................................................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính .................... 5 1.1.2. Đặc điểm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ..................... 8 1.1.3. Ý nghĩa tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ...................... 10 1.2. Quy định của pháp luật Tố tụng hành chính Việt Nam về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ................................................................ 13 1.2.1. Căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ....................... 13 1.2.2. Thẩm quyền tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ............... 29 1.2.3. Trình tự, thủ tục tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ......... 32 1.2.4. Hậu quả của tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính .............. 33 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN ................ 36 2.1. Thực trạng về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ........... 36 2.1.1. Thực trạng thực hiện quy định của pháp luật Tố tụng hành chính Việt Nam về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ................................ 36 2.1.2. Bất cập trong quy định của pháp luật về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính............................................................................................. 49 2.2. Một số kiến nghị hoàn thiện về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính ........................................................................................................ 57 2.2.1. Về mặt pháp lý ...................................................................................... 57 2.2.2. Về mặt thực tiễn .................................................................................... 62 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 70 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trước yêu cầu đổi mới, chủ động hội nhập quốc tế, đồng thời tiếp tục thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về chiến lược cải cách tư pháp theo Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức TAND 2014, ngày 25/11/2015 tại kỳ họp được kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật TTHC 2015 và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2016. Luật TTHC 2015 được ban hành trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh TTGQVAHC năm 1996 sửa đổi, bổ sung năm 1998, 2006 và Luật TTHC 2010, khắc phục những bất cập, thiếu sót, hạn chế trong quy định của Luật TTHC 2010, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật, từ đó tạo hành lang pháp lý chỉnh chu, vững chắc để hoạt động xét xử VAHC được hiệu quả, đảm bảo tính đồng bộ, nhất quán trong cách hiểu và áp dụng pháp luật giữa các Tòa án. Sự ra đời, đổi mới, tiến bộ của Luật TTHC 2015 đã dần đáp ứng mong đợi của người dân và toàn xã hội về công tác xét xử VAHC. Với việc đề cao tinh thần “trách nhiệm, kỷ cương, chất lượng, vì công lý”, số lượng vụ VAHC được TAND các cấp thụ lý và giải quyết ngày càng tăng, chất lượng công tác xét xử được bảo đảm. Có thể thấy, các quy định của Luật TTHC 2015 về xét xử VAHC nói chung và tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC nói riêng đã dần được hoàn thiện, chặt chẽ hơn, là khung pháp lý quan trọng để Tòa án thực thi pháp luật được hiệu quả; là thành trì vững chãi giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân lấy làm công cụ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, tránh được sự xâm phạm từ các chủ thể có thẩm quyền. Trong quá trình Tòa án giải quyết VAHC theo thủ tục phúc thẩm có thể xuất hiện các căn cứ khiến cho việc giải quyết vụ án không thể tiếp tục, nếu Tòa án vẫn giải quyết trong trường hợp này, kết quả vụ án sẽ không chính xác, khách quan, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự. Do vậy, Tòa án phải ban hành quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC tạm dừng việc xét xử phúc thẩm trong một thời hạn nhất định cho tới khi lý do tạm đình chỉ được khắc phục nhằm đảm bảo kết quả giải quyết vụ án được chính xác, khách quan. Tuy nhiên, nếu việc ban hành quyết định tạm đình chỉ không chính xác, mang nặng yếu tố chủ quan, duy ý chí của Thẩm phán sẽ ảnh hưởng đến tiến trình giải quyết vụ án, “ngâm án” trong một thời gian dài, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể liên quan, tạo làn sóng bất bình từ dư luận, báo chí. Xuất phát từ tính chất cấp bách, quan trọng của việc ban hành quyết định tạm đình chỉ đòi hỏi pháp luật phải có cơ chế điều chỉnh thật chặt chẽ, loại bỏ những “kẽ hở” là căn nguyên dẫn đến Tòa án lạm dụng, tùy tiện, 2 qua loa trong việc ban hành quyết định nhằm kéo dài thời gian xét xử vụ án. Việc nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC về cơ sở lý luận, pháp lý; thực trạng thực hiện quy định của pháp luật về chế định này là cơ sở làm rõ những hạn chế, bất cập, thiếu sót trong quy định pháp luật cũng như khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng dẫn đến cách giải quyết bất nhất của các Tòa án. Từ đó có những giải pháp, kiến nghị hoàn thiện nhằm khắc phục những lỗ hổng của quy định pháp luật trong tương lai, thiết lập hành lang pháp lý chung cho các Tòa án khi ban hành quyết định tạm đình chỉ được đồng bộ, thống nhất, chính xác, đúng đắn. Xuất phát từ tính chất quan trọng, cần thiết trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đương sự kháng cáo, VKS kháng nghị với mong mỏi duy nhất là được Tòa án cấp phúc thẩm giành lại cho họ lẽ phải, lẽ công bằng mà đáng lẽ phải được pháp luật công nhận, bảo vệ. Vì vậy, việc Tòa án ban hành quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm không chỉ làm gián đoạn quá trình xét xử mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự. Tuy nhiên, hiện nay chưa có bất kỳ công trình nào nghiên cứu toàn diện, chuyên sâu về vấn đề này. Các công trình nghiên cứu có chăng chỉ nghiên cứu về chế định “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án hành chính” – là quyết định được ban hành ở giai đoạn sơ thẩm như: Khóa luận tốt nghiệp “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án hành chính” (2014) của Trần Linh Huân, “Tạm đình chỉ giải quyết vụ án hành chính” (2017) của Trương Nguyễn Nhật Hồng, Luận án tiến sĩ “Chất lượng xét xử các vụ án hành chính của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay” (2018) của Trần Quốc Hùng…Một số bài báo, tạp chí có đề cập đến vấn đề này như bài viết trên tạp chí Nhà nước và pháp luật “Thủ tục phúc thẩm vụ án hành chính” (2020), tạp chí Tòa án nhân dân “Bất cập trong quy định của Luật Tố tụng hành chính về quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm và kiến nghị hoàn thiện” (2021) của tác giả Lê Thị Mơ, “Bàn về vấn đề tạm đình chỉ trong giai đoạn xét xử vụ án hành chính phúc thẩm” (2012) của tác giả Trần Đức Long…Tuy nhiên các công trình này hạn chế về dung lượng, thời gian nghiên cứu nên chưa đi sâu phân tích, khai thác hết các khía cạnh lý luận, thực tiễn của chế định này. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích các khía cạnh lý luận và pháp lý, thực trạng thực hiện quy định của pháp luật, tác giả chỉ ra những khó khăn, hạn chế của Tòa án khi thực hiện quy định của pháp luật trên thực tế và những điểm thiếu sót, bất cập trong quy định của pháp luật để đưa ra những nhận xét, kiến nghị hoàn thiện về mặt pháp lý, thực 3 tiễn để tạo một hành lang pháp lý ổn định, phù hợp góp phần nâng cao hiệu quả xét xử VAHC nói chung, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC nói riêng. 4. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn thực hiện quy định của pháp luật về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Trong đó, về mặt lý luận, pháp lý, đề tài tập trung xây dựng, phân tích khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và quy định của Luật TTHC về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Trên cơ sở đó, đề tài đã phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện quy định của Luật TTHC về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm của các Tòa án trên thực tế, nêu bật các bất cập của Luật và đề ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện quy định của Luật. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Theo quy định của Luật TTHC, trình tự, thủ tục giải quyết kháng cáo, kháng nghị đối với bản án sơ thẩm và trình tự, thủ tục giải quyết kháng cáo, kháng nghị đối với quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ giải quyết vụ án là khác nhau. Khi giải quyết kháng cáo, kháng nghị đối đối với quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết sơ thẩm vụ án thì Tòa án không phải mở phiên tòa, không phải triệu tập đương sự1, trong khi đó, việc giải quyết kháng cáo, kháng nghị về bản án sơ thẩm phức tạp hơn, khi đủ điều kiện cần thiết, Tòa án phải mở phiên tòa, triệu tập đương sự. Xuất phát từ sự khác biệt này nên khi tác giả nghiên cứu về việc tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm cũng tồn tại những điểm khác nhau nhất định giữa hai thủ tục trên. Do đó, để bảo đảm việc nghiên cứu đề tài “tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính” được thống nhất, trọng tâm và có chiều sâu, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu làm rõ về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC khi Tòa án phúc thẩm giải quyết kháng cáo, kháng nghị về bản án sơ thẩm. 5. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng nhiều phương pháp khác nhau nhằm làm sáng tỏ từng vấn đề khi nghiên cứu như phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, so sánh, đối chiếu, thống kê…; phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lê nin kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh để có thể đưa ra cách nhìn nhận khách quan, toàn diện vấn đề, tránh chủ quan, phiến diện khi nghiên cứu cùng với đó là các quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. 1 Điều 226 Luật Tố tụng hành chính 2015. 4 6. Ý nghĩa đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho các độc giả, tác giả các công trình khác khi tìm hiểu về chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Đồng thời kết quả nghiên cứu của đề tài cũng tạo cơ sở pháp lý về mặt khoa học cũng như thực tiễn cho các nhà nghiên cứu lập pháp, luật gia…trong quá trình xây dựng hành lang pháp lý mới cho Luật TTHC sửa đổi trong thời gian sắp tới, đáp ứng mong mỏi của nhân dân vào công lý và thực thi công lý trên thực tế, củng cố niềm tin của nhân dân vào Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 7. Bố cục đề tài Ngoài mục lục, phần mở đầu, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu của Khóa luận gồm có 2 chương. Cụ thể như sau: Chương I: Cơ sở lý luận và pháp lý về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC; Chương II: Thực trạng về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC và một số kiến nghị hoàn thiện. 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TẠM ĐÌNH CHỈ XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính 1.1.1. Khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính Quá trình giải quyết phúc thẩm VAHC trải qua các trình tự, thủ tục khác nhau từ nhận đơn, xem xét đơn kháng cáo, quyết định kháng nghị cho đến thụ lý, chuẩn bị xét xử, xét xử phúc thẩm VAHC. Mỗi trình tự, thủ tục có những công việc, hoạt động cụ thể, thế nhưng đều nhằm mục đích giải quyết kháng cáo, kháng nghị một cách chính xác, đúng đắn nhất. Song không phải lúc nào việc giải quyết phúc thẩm cũng diễn ra suôn sẻ, liền mạch mà chúng có thể bị gián đoạn trong khoảng thời gian nhất định khi xuất hiện các căn cứ như: Đương sự kháng cáo là cá nhân chết, cơ quan, tổ chức đã giải thể mà chưa có cá nhân, cơ quan, tổ chức kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng; cần đợi kết quả giải quyết của cơ quan khác hoặc kết quả giải quyết vụ việc khác có liên quan… Nói cách khác, khi xuất hiện một trong các căn cứ này Tòa án cấp phúc thẩm phải tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án để có thời gian khắc phục, bảo đảm cho việc giải quyết được đúng đắn, chính xác. Vấn đề đặt ra, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC được hiểu như thế nào? Hiện nay, khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC chưa được chính thức thừa nhận trong quy định tại Luật TTHC và các văn bản pháp luật có liên quan. Chính vì vậy, việc tìm hiểu về khái niệm này phải dựa trên khía cạnh lý luận và cách giải thích các thuật ngữ trong nội hàm của nó. Theo đó, để hiểu rõ được khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC, chúng ta cần hiểu được các cụm từ sau: “VAHC”; “tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm”. Trước hết là khái niệm về VAHC, hiện nay Luật TTHC và các văn bản pháp luật có liên quan cũng chưa có quy định đề cập đến và đương nhiên để hiểu rõ nội hàm của nó chúng ta cũng bắt đầu từ cách giải thích ngữ nghĩa. Trong từ điển Tiếng Việt thì “vụ” là “việc, sự việc không hay, rắc rối cần được giải quyết 2” còn “án” là “vụ phạm pháp hoặc tranh chấp về quyền lợi cần được xét xử trước Tòa án3”. Mặt khác, trong Từ điển Luật học cũng nêu “VAHC là vụ án phát sinh tại Tòa hành chính do cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện ra Tòa án yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp 2 3 Hoàng Phê (2008) “Từ điển Tiếng Việt”, Nhà xuất bản Đà Nẵng, tr.380. http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/%C3%81n, truy cập ngày 01/4/2021. 6 pháp của mình4”. Mặc dù, khái niệm này đã nêu lên được chủ thể khởi kiện, chủ thể có thẩm quyền giải quyết cũng như mục đích của việc khởi kiện VAHC. Tuy nhiên, khái niệm này còn khá chung chung và chưa nêu lên được đối tượng khởi kiện của VAHC là các quyết định hành chính, hành vi hành chính. Dưới góc độ nghiên cứu, Giáo trình Luật TTHC của Trường Đại học Luật Hà Nội nêu “VAHC là vụ việc tranh chấp hành chính được Tòa án thụ lý theo yêu cầu khởi kiện của cá nhân, tổ chức đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ5”. Có phần tương tự với cách định nghĩa trên, Trường Đại học Luật TP.HCM cũng giải thích “VAHC là vụ án phát sinh khi cá nhân, tổ chức khởi kiện hợp lệ các quyết định hành chính hay hành vi hành chính hoặc các quyết định khác theo quy định của pháp luật của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và được Tòa án có thẩm quyền thụ lý6”. Xâu kết các cách lý giải trên, chúng ta có thể hiểu: VAHC là vụ án phát sinh khi cá nhân, tổ chức khởi kiện hợp lệ để xem xét tính hợp pháp của các quyết định hành chính hay hành vi hành chính hoặc các quyết định khác theo quy định của pháp luật của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và được Tòa án có thẩm quyền thụ lý theo quy định của Luật TTHC. Sau đó, chúng ta cùng tiếp tục tìm hiểu về khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm. Theo đó, dưới góc độ ngữ nghĩa, “tạm” được hiểu là: “tạm làm việc gì chỉ trong một thời gian nào đó, khi có điều kiện thì sẽ có thay đổi7”, “tạm đình chỉ vụ án” là Tòa án tạm ngừng giải quyết vụ án đã thụ lý8”. Mặt khác, khi quy định về giai đoạn phúc thẩm VAHC, Luật TTHC trực tiếp đề cập “Xét xử phúc thẩm là việc Tòa án cấp phúc thẩm xét xử lại vụ án mà bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo hoặc kháng nghị9”. Như vậy, các lập luận trên bước đầu cho chúng ta hiểu “tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm là việc tạm dừng việc xét xử phúc thẩm sau khi thụ lý vụ án”. Nhận thấy, cách giải thích này còn ở mức sơ khai, theo tính chắp vá các từ ngữ nên để có được khái niệm “tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC” chúng ta cần phải tiếp tục tiếp cận ở khía cạnh lý luận pháp lý từ một số công trình khoa học có uy tín dưới đây. Về mặt lý luận, tuy không nhiều công trình khoa học đề cập đến trực tiếp khái Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tr.132. Đại học Luật Hà Nội (2014), Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tr.217. 6 Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam (Tái bản lần thứ nhất có sửa đổi, bổ sung), Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr.23. 7 http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/T%E1%BA%A1m, truy cập ngày 01/4/2021. 8 Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tr.147. 9 Điều 203 Luật Tố tụng hành chính. 4 5 7 niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC nhưng chí ít cũng đề cập gián tiếp hoặc có điểm qua các nội dung liên quan đến chúng. Tại trang 369, Giáo trình TTHC Trường Đại học Luật Hà Nội có viết “Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm có thể ra những quyết định pháp luật nhất định nếu xét thấy có đủ căn cứ pháp luật, cụ thể là: Khi có những căn cứ phù hợp với quy định của Điều 197 Luật TTHC thì ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án10”. Có phần rõ ràng, chi tiết hơn, Giáo trình TTHC Việt Nam Trường Đại học Luật TP.HCM nêu “Tòa án cấp phúc thẩm ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án, hậu quả của việc tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án và tiếp tục xét xử phúc thẩm vụ án được thực hiện theo quy định tại Điều 141 và Điều 142 của Luật TTHC 2015. Quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án có hiệu lực thi hành ngay. Quyết định tạm đình chỉ phải được gửi ngay cho đương sự và VKS cùng cấp11”. Ở một số công trình khác, tuy không trình bày trực tiếp, nhưng cũng đã nhắc đến “Trong quá trình giải quyết VAHC theo thủ tục phúc thẩm có thể phát sinh những căn cứ làm cho Tòa án không thể tiếp tục giải quyết vụ án theo thủ tục phúc thẩm. Khi có các căn cứ này, Tòa án phải ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm. Những căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm là những căn cứ theo quy định tại khoản 1 Điều 141 Luật TTHC. Đây là những căn cứ tạm đình chỉ giải quyết vụ án nhưng phát sinh trong giai đoạn xét xử phúc thẩm12”. Hay, cuốn bình luận Luật TTHC của tác giả Vũ Thư, Lê Thương Huyền đã viết “Khi nhận được kháng cáo, kháng nghị, Tòa án sẽ phải phân công Thẩm phán giải quyết vụ án, Hội đồng xét xử sẽ nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi xét xử. Khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, nếu có căn cứ dẫn đến phải tạm đình chỉ giải quyết vụ án thì Tòa án cấp phúc thẩm ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm (nếu có các dấu hiệu quy định tại Điều 141)13”. Có thể thấy, về cơ bản, các công trình trên đây đều đưa ra khái niệm về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC nhưng còn ở mức độ sơ khai, chung chung, chưa cô đọng được một khái niệm hoàn chỉnh, toàn diện. Mặc dù vậy, các công trình đều đã phản ánh được về một số điểm cơ bản là: (i) thời điểm; (ii) điều kiện ra quyết định; (iii) chủ thể có thẩm quyền ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm. Như vậy, khi tập hợp các cách luận giải, lý luận trên đây, chúng ta có thể hiểu: Đại học Luật Hà Nội (2014), Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam, Nhà xuất bản Công an nhân dân, tr.369. 11 Khoản 1 Điều 228 Luật Tố tụng hành chính 2015. 12 Nguyễn Cảnh Hợp (chủ biên) (2017), Giải thích và bình luận Luật Tố tụng hành chính 2015, Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr.339. 13 Vũ Thư, Lê Thương Huyền (2016), Bình luận Khoa học Luật Tố tụng hành chính năm 2015, Nhà xuất bản Hồng Đức, tr.238. 10 8 Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC là việc Tòa án cấp phúc thẩm sau khi thụ lý vụ án đã ra quyết định tạm dừng việc xét xử phúc thẩm khi xuất hiện các căn cứ tạm đình chỉ do Luật định, vụ án sẽ được tiếp tục xét xử khi các căn cứ tạm đình chỉ đó được khắc phục. 1.1.2. Đặc điểm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính Thông qua khái niệm tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC nêu trên, chúng ta tiếp tục tìm hiểu các đặc điểm cơ bản của tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC: Thứ nhất, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC chỉ được Tòa án cấp phúc thẩm ban hành sau khi thụ lý xét xử phúc thẩm. VAHC chỉ được xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm khi Tòa án cấp phúc thẩm ra thông báo thụ lý phúc thẩm. Nói cách khác, hành vi thụ lý của Tòa án cấp phúc thẩm là điều kiện quan trọng làm phát sinh thủ tục phúc thẩm, xác định trách nhiệm của Tòa án trong việc xét xử lại vụ án, đánh giá tính hợp pháp và tính có căn cứ trong kháng cáo của đương sự, kháng nghị của VKS. Đặc biệt, đối với một số quyết định quan trọng của Tòa án thì việc thụ lý phúc thẩm cũng là điều kiện cần để chúng được ban hành nhằm giải quyết các tình huống phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án. Quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm cũng không ngoại lệ. Theo đó, Luật TTHC quy định: Sau khi thụ lý vụ án thì Chánh án Tòa án cấp phúc thẩm thành lập Hội đồng xét xử phúc thẩm và phân công một Thẩm phán làm Chủ tọa phiên tòa, phiên họp. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên Tòa ra một trong các quyết định: Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm, đình chỉ xét xử phúc thẩm, đưa vụ án ra xét xử phúc thẩm. Thời hạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm là 60 ngày, kể từ ngày thụ lý vụ án phúc thẩm. Đối với vụ án phức tạp hoặc do trở ngại khách quan thì chánh án Tòa án cấp phúc thẩm có thể quyết định kéo dài thời hạn chuẩn bị xét xử nhưng không quá 30 ngày14. Như vậy, quy định trên cho chúng ta thấy, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm là hành vi tố tụng của Tòa án cấp phúc thẩm và nó chỉ được ban hành sau khi Tòa án có thông báo thụ lý vụ án để xét xử phúc thẩm. Thứ hai, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC được ban hành khi xuất hiện các căn cứ luật định. Có thể thấy, đây là một trong các đặc điểm rất căn bản của quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Đặc điểm này xuất phát từ chính nguyên tắc hiến định tại khoản 1 Điều 8 Hiến pháp 2013: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến 14 Điều 221 Luật Tố tụng hành chính 2015. 9 pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật” và từ nguyên tắc tại Điều 13 Luật TTHC: “Thẩm phán, hội thẩm nhân dân xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”. Vì lẽ đó mà trong hoạt động xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm hoạt động độc lập với nhau, không can thiệp vào ý chí của nhau, đồng thời phải tuân theo pháp luật. Độc lập và tuân theo pháp luật là hai mặt thống nhất của một vấn đề, chúng không tách rời nhau: càng muốn độc lập thì càng phải tuân theo pháp luật, càng tuân theo pháp luật thì càng độc lập15. Trong việc ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC cũng vậy, Tòa án phải ra quyết định dựa trên các căn cứ Luật định ( được quy định tại Điều 228 dẫn chiếu đến khoản 1 Điều 141 Luật TTHC) chứ không được ra quyết định dựa trên ý chí chủ quan của mình. Nếu ra quyết định không dựa trên quy định của pháp luật sẽ bị coi là có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự trong vụ án. Thứ ba, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm chỉ là tạm dừng việc xét xử phúc thẩm chứ không làm chấm dứt hẳn việc giải quyết vụ án Nếu như đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC làm chấm dứt quá trình giải quyết vụ án theo thủ tục phúc thẩm đồng thời làm phát sinh hiệu lực của bản án, quyết định sơ thẩm thì tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC chỉ là tạm dừng việc giải quyết VAHC trong một khoảng thời gian. Bản chất các căn cứ để tạm đình chỉ là có thể “được khắc phục” chứ không phải làm cho vụ án đi vào ngõ cụt. Tùy thuộc vào thời hạn tồn tại của lý do tạm đình chỉ mà tiến trình tố tụng sẽ được bắt đầu lại. Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm có hiệu lực thi hành ngay nhưng đó không phải là quyết định cuối cùng của việc giải quyết vụ án như đình chỉ. Đó không phải là cách thức để giải quyết vụ án mà là thời gian để có thể bổ sung đầy đủ tài liệu, chứng cứ, cơ sở cũng như điều kiện cần thiết, vững chắc để vụ án được giải quyết chính xác, khách quan. Ở khoảng thời gian này, Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án có trách nhiệm theo dõi, đôn đốc cơ quan, tổ chức, cá nhân khắc phục những lý do dẫn tới vụ án bị tạm đình chỉ trong thời gian ngắn nhất để kịp thời đưa vụ án ra giải quyết16. Thứ tư, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC có thể được ban hành ở giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm hoặc tại phiên tòa xét xử phúc thẩm VAHC Trong quá trình giải quyết vụ án theo thủ tục phúc thẩm, nếu xuất hiện các căn cứ Luật định thì Tòa án ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm. Mà quá trình giải quyết vụ án theo thủ tục phúc thẩm bao gồm cả giai đoạn chuẩn bị xét xử và xét Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam (Tái bản lần thứ nhất có sửa đổi bổ sung), Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr.88 - 89 . 16 Khoản 3 Điều 142 Luật Tố tụng hành chính 2015. 15 10 xử tại phiên Tòa. Như đã phân tích ở trên, việc ra quyết định này không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của Thẩm phán mà phụ thuộc vào các căn cứ Luật định. Các sự kiện dẫn đến tạm đình chỉ diễn ra một cách khách quan, duy ý chí. Do đó, không bất kể vào thời điểm nào của quá trình xét xử phúc thẩm, các căn cứ này đều có thể xảy ra bất ngờ, Tòa án dựa trên các căn cứ này để ra quyết định tạm ngưng việc giải quyết vụ án trong một giai đoạn nhất định. Điều này khác với quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án bởi nó sẽ được ban hành ở giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm hoặc tại phiên Tòa sơ thẩm. Tùy thuộc vào thời điểm mà thẩm quyền ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm sẽ thuộc về Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án hoặc Hội đồng xét xử. 1.1.3. Ý nghĩa tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC là một chế định quan trọng của Luật TTHC. Việc hiểu biết chuyên sâu về các căn cứ, thẩm quyền, trình tự, thủ tục, hậu quả pháp lý của chế định này có ý nghĩa quan trọng với đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự; với Tòa án xét xử; VKS và với tiến trình tố tụng giải quyết vụ án. Đối với đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự Đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự là chủ thể kháng cáo chủ yếu làm phát sinh thủ tục phúc thẩm VAHC. Vì thế, việc họ nắm vững các quy định pháp luật về căn cứ, trình tự thủ tục, thẩm quyền và hậu quả pháp lý của chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC rất cần thiết và có ý nghĩa. Trước hết, nó là cơ sở để các đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự chủ động, khẩn trương khắc phục các sự kiện phát sinh làm cho vụ án bị tạm đình chỉ, để vụ án được nhanh chóng tiếp tục xét xử, tránh bị kéo dài ảnh hưởng đến thời gian, công sức, chi phí và góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. Tiếp đến, việc hiểu và nắm vững chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm còn là cơ sở để các đương sự, người đại diện của đương sự theo dõi, giám sát hoạt động tạm đình chỉ của Tòa án, nhằm loại trừ những trường hợp Tòa án tạm đình chỉ tùy tiện, cố tình trì hoãn việc giải quyết vụ án, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân kịp thời, hiệu quả. Đối với hoạt động xét xử của Tòa án Trước hết, việc tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm nhằm đảm bảo cho hoạt động xét xử của Tòa án được đúng đắn, khách quan, chính xác. Tòa án giải quyết vụ án không được dựa trên sự chủ quan, ý chí của cá nhân mình mà phải dựa trên các tài liệu chứng cứ có trong hồ sơ vụ án để có cách giải quyết toàn diện, chính xác. Tạm 11 đình chỉ xét xử phúc thẩm nhằm đảm bảo cho Tòa án có thêm thời gian thu thập tài liệu, chứng cứ để chuẩn bị cho quá trình tố tụng tiếp theo được diễn ra suôn sẻ. Trong một số trường hợp, việc thu thập chứng cứ của Tòa án phải lệ thuộc vào cơ quan khác như: đợi kết quả giải quyết của cơ quan khác hoặc kết quả giải quyết vụ việc khác có liên quan; kết quả giám định bổ sung, giám định lại; kết quả thực hiện ủy thác tư pháp, ủy thác thu thập chứng cứ...Khi chưa có đủ chứng cứ cần thiết, Tòa án rất khó có thể đưa ra phán quyết một cách chính xác, khách quan, toàn diện. Nếu Tòa án đưa ra phán quyết trong trường hợp này sẽ mang tính chất chủ quan, phiến diện. Vì vậy, pháp luật đưa ra quy định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm trong trường hợp này là rất cần thiết, đảm bảo cho những phán quyết của Tòa không chỉ được căn cứ vào kết quả tranh tụng mà còn dựa vào các chứng cứ đã được xem xét tại phiên tòa để phân tích, đánh giá, nhận định về kháng cáo, kháng nghị, các tình tiết của vụ án...17. Tiếp theo, quy định về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm đảm bảo cho Tòa án không vi phạm thời gian tiến hành tố tụng. Thời gian giải quyết phúc thẩm VAHC được pháp luật quy định rất cụ thể, chi tiết. Trong thời hạn 60 ngày kể từ ngày thụ lý vụ án, Thẩm phán được phân công làm Chủ tọa phiên tòa phải ra một trong các quyết định sau đây: Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án; Đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án; Đưa vụ án ra xét xử phúc thẩm. Đối với vụ án có tính chất phức tạp hoặc do trở ngại khách quan thì Chánh án Tòa án cấp phúc thẩm có thể quyết định kéo dài thời hạn chuẩn bị xét xử quy định tại khoản 1 Điều này, nhưng không được quá 30 ngày. Tuy nhiên, không phải lúc nào tiến trình tố tụng của Tòa án cũng diễn ra trôi chảy, bởi quá trình giải quyết vụ án có thể xuất hiện các sự kiện làm cho Tòa án không thể tiếp tục xét xử phúc thẩm được vụ án. Việc tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm trong trường hợp này là cần thiết, giúp Tòa án không vi phạm thời gian tiến hành tố tụng, từ đó, đảm bảo được thời gian tiến hành tố tụng. Cuối cùng, việc quy định cụ thể về tạm đình chỉ xét xử góp phần nâng cao được tinh thần trách nhiệm, chất lượng hoạt động, ý thức tôn trọng pháp luật của Tòa án trong hoạt động xét xử, củng cố kỷ cương, công lý. Hiểu rõ được các căn cứ, trình tự, thủ tục, thẩm quyền, hậu quả pháp lý của tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm giúp Tòa án thận trọng hơn trong việc ra các quyết định. Bởi nếu xuất hiện căn cứ làm cho vụ án bị tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm mà Tòa án không ra quyết định tạm đình chỉ hoặc ra quyết định tạm đình chỉ trái luật thì có thể bị xem là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Xuất phát từ tính chất nghiêm trọng này mà Tòa án cần xem xét kỹ lưỡng trước khi quyết định tạm đình chỉ. Có thể nói tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm là cơ hội để Tòa án nhìn nhận, đánh giá lại vụ án một cách toàn 17 Khoản 4 Điều 242 Luật Tố tụng hành chính 2015. 12 diện, khách quan để xét xử đúng pháp luật, đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa, đảm bảo quyền và lợi ích pháp của đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự. Đối với hoạt động giám sát của VKS nhân dân Xét ở khía cạnh VKS nhân dân, việc quy định đầy đủ, minh thị về chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC cũng có những ý nghĩa đáng kể. Điều này sẽ là tiêu chí rất cần thiết để VKS có kháng nghị nói riêng và VKS nói chung thực hiện việc giám sát, kiểm sát việc tạm đình chỉ được thuận lợi, dễ dàng hơn, chính xác, toàn diện hơn. Thông qua đó góp phần nâng cao chất lượng tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC, bảo đảm tốt nhất quyền tham gia tố tụng của các đương sự và của VKS có kháng nghị. Đối với tiến trình tố tụng Trước hết, đảm bảo cho tiến trình tố tụng diễn ra nhanh chóng, chính xác, tránh tình trạng “ngâm án”, kéo dài thời gian xét xử phúc thẩm vụ án. Khi Tòa án nhận định đúng lý do, căn cứ khiến vụ án không thể tiếp tục xét xử, Tòa án sẽ đưa ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm. Quyết định tạm đình chỉ đúng sẽ giúp cho vụ án được giải quyết nhanh chóng, thấu đáo, tránh tình trạng kéo dài thời gian xét xử. Từ đó thúc đẩy tiến trình tố tụng diễn ra nhanh gọn, chính xác, hiệu quả, giảm bớt áp lực cho Tòa án trong quá trình xét xử. Ngoài ra, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC giúp tiết kiệm được tiền bạc, công sức, thời gian cho cả cơ quan công quyền lẫn các đương sự, người đại diện hợp pháp của họ trong quá trình giải quyết VAHC. Như đã phân tích ở trên, trường hợp xuất hiện căn cứ tạm đình chỉ nhưng Tòa án lại tiếp tục giải quyết VAHC hoặc ra quyết định không có căn cứ thì có thể được xem là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Bản án, quyết định phúc thẩm lúc này có nguy cơ bị chủ thể có thẩm quyền kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Hội đồng xét xử có thể sẽ hủy bản án phúc thẩm để xét xử lại theo quy định của pháp luật. Từ đó, gây kéo dài thời gian giải quyết vụ án, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án. Như vậy, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC là cách thức để tiết kiệm thời gian, công sức, tiền bạc cho cả cơ quan công quyền lẫn cả đương sự trong tiến trình TTHC. Bên cạnh các ý nghĩa trên, tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC còn thể hiện sự phối hợp giữa các cơ quan công quyền trong tiến trình giải quyết vụ án. Bởi trong một số trường hợp để giải quyết được VAHC thì cần có kết quả giải quyết vụ việc khác có liên quan...nên tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC thể hiện mối quan hệ tương hỗ, phối hợp giữa các cơ quan quyền lực Nhà nước để giải quyết vụ án được 13 chính xác, tinh gọn. Tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm còn tạo thời gian để cơ quan, tổ chức, cá nhân đã ban hành quyết định hành chính, hành vi hành chính bị kiện có thời gian để nhìn nhận lại quyết định, hành vi của mình. Bởi dẫu các cá nhân, cơ quan, tổ chức mang quyền lực Nhà nước nhưng không phải lúc nào quyết định, hành vi của họ cũng hợp pháp, có căn cứ và đúng với quy định của pháp luật mà có thể không tránh khỏi những sai sót nhất định. Thông qua tạm đình chỉ các chủ thể này có thể sẽ có những điều chỉnh, khắc phục nhất định để không xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người kháng cáo bản án, quyết định của Tòa sơ thẩm vì quyết định, hành vi hành chính sai trái của họ. Kết luận lại, trên đây, tác giả đã lần lượt phân tích, đánh giá một cách toàn diện các ý nghĩa quan trọng của chế định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC đối với đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự; với Tòa án; VKS nhân dân và tiến trình TTHC. 1.2. Quy định của pháp luật Tố tụng hành chính Việt Nam về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính Hiện nay, Luật TTHC quy định về tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC tại Điều 228. Qua việc nghiên cứu điều khoản này, tác giả nhận thấy Điều 228 đã đề cập đến các căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm, thẩm quyền, trình tự, thủ tục và hậu quả của việc tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. 1.2.1. Căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án hành chính Có thể thấy, quy định của Luật TTHC về các căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC rất quan trọng, là cơ sở để Tòa án tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm chính xác, đúng luật, loại bỏ trường hợp ban hành tùy tiện, thiếu thống nhất ảnh hưởng đến tiến trình tố tụng và quyền tham gia tố tụng của đương sự và VKS. Nhìn chung, trên cơ sở kế thừa có chọn lọc từ quy định của Luật TTHC năm 2010, Luật TTHC hiện hành đã quy định tương đối đầy đủ, rõ ràng về các căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Theo đó, bằng phương pháp dẫn chiếu đến khoản 1 Điều 141, khoản 1 Điều 228 Luật TTHC đã quy định sáu căn cứ tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Thứ nhất, đương sự là cá nhân đã chết, cơ quan, tổ chức đã giải thể hoặc tuyên bố phá sản mà chưa có cá nhân, cơ quan, tổ chức kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng. Đương sự trong VAHC bao gồm người khởi kiện, người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan18. Đương sự có thể là cá nhân, cơ quan, tổ chức. Đương 18 Khoản 7 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015. 14 sự là cá nhân bao gồm công dân Việt Nam, người nước ngoài, người không có quốc tịch. Đương sự là cơ quan, tổ chức bao gồm cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị sự nghiệp công lập, đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân và các tổ chức khác được thành lập và hoạt động theo quy định của pháp luật19. Khi tham gia vào TTHC các chủ thể này đều có các quyền và nghĩa vụ tố tụng cụ thể. Tùy từng trường hợp khác nhau mà họ có thể tham gia với tư cách là người khởi kiện, người bị kiện hay người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Lúc này, họ có thể thực hiện quyền, nghĩa vụ trong Luật TTHC quy định hoặc ủy quyền cho người đại diện của mình tham gia tố tụng. Khi VAHC được thụ lý theo thủ tục phúc thẩm, quyền và nghĩa vụ của đương sự bắt đầu phát sinh và gắn liền với cá nhân, cơ quan, tổ chức cụ thể khi họ tham gia tố tụng. Tuy nhiên, quá trình giải quyết VAHC theo thủ tục phúc thẩm có thể bị gián đoạn bởi các sự kiện đương sự là cá nhân chết, cơ quan tổ chức đã giải thể hoặc tuyên bố phá sản. Điều này làm ảnh hưởng đến tiến trình giải quyết vụ án của Tòa án. Đương sự là cá nhân chết có thể hiểu theo hai nghĩa bao gồm chết sinh học và chết pháp lý. Trong đó chết sinh học được hiểu là con người mất khả năng sống, không còn có biểu hiện của sự sống20. Khi cá nhân chết theo nghĩa này thì quyền và nghĩa vụ tố tụng của họ theo đó mà chấm dứt theo. Còn chết về mặt pháp lý là việc TAND ra quyết định tuyên bố một cá nhân là đã chết theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan khi có đủ những điều kiện Luật định21. Việc tuyên bố một cá nhân chết là chết về mặt pháp lý theo yêu cầu của người có quyền lợi, lợi ích liên quan, có thể người này vẫn còn sống ở đâu đó. Vì vậy, khi người bị tuyên bố chết quay trở về hoặc có tin tức xác thực họ còn sống, thì chính người này hoặc người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu TAND hủy bỏ quyết định tuyên bố chết. Khi cá nhân chết theo nghĩa này thì quyền và nghĩa vụ tố tụng của họ có thể được khôi phục trở lại khi người chết quay về. Cơ quan tổ chức bị giải thể trong các trường hợp: Kết thúc thời hạn hoạt động đã ghi trong Điều lệ công ty mà không có quyết định gia hạn; Theo nghị quyết, quyết định của chủ doanh nghiệp đối với doanh nghiệp tư nhân, của Hội đồng thành viên đối với công ty hợp danh, của Hội đồng thành viên, chủ sở hữu công ty đối với công ty trách nhiệm hữu hạn, của Đại hội đồng cổ đông đối với công ty cổ Khoản 11 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015. http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/Ch%E1%BA%BFt, truy cập ngày 09/4/2021. 21 Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2017), Giáo trình Những quy định chung về Luật Dân sự (Tái bản lần thứ nhất có sửa đổi, bổ sung), Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr.125. Điều 71 Bộ luật Dân sự 2015 quy định các điều kiện để người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án tuyên bố một người là đã chết. 19 20 15 phần; Công ty không còn đủ số lượng thành viên tối thiểu theo quy định của Luật này trong thời hạn 06 tháng liên tục mà không làm thủ tục chuyển đổi loại hình doanh nghiệp; Bị thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, trừ trường hợp Luật Quản lý thuế có quy định khác22. Còn phá sản là tình trạng của doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán và bị TAND ra quyết định tuyên bố phá sản23. Khi một pháp nhân giải thể hoặc bị tuyên bố phá sản thì pháp nhân đó sẽ bị chấm dứt sự tồn tại24. Nếu như không có cá nhân, cơ quan, tổ chức kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng thì quyền và nghĩa vụ tố tụng của họ cũng có nguy cơ chấm dứt theo. Trong quá trình giải quyết VAHC theo thủ tục phúc thẩm, có thể xảy ra các trường hợp đương sự là cá nhân chết, cơ quan, tổ chức đã giải thể hoặc tuyên bố phá sản làm ảnh hưởng đến tiến trình xét xử phúc thẩm của Tòa án. Vì vậy, việc xác định các căn cứ là cá nhân chết, cơ quan, tổ chức đã giải thể hoặc tuyên bố phá sản có ý nghĩa quan trọng trong việc giải quyết vụ án nói riêng và tiến trình TTHC nói chung. Khi xảy ra sự kiện pháp lý đương sự là cá nhân chết, cơ quan, tổ chức đã giải thể hoặc tuyên bố phá sản, Tòa án sẽ ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC khi chưa xác định được người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng. Việc ra quyết định tạm đình chỉ lúc này là cần thiết để xác định người kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng. Bởi nếu không có người kế thừa thì quyền và nghĩa vụ tố tụng của họ có nguy cơ chấm dứt. Kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng là trường hợp khi đang tiến hành mà có đương sự không thể tiếp tục tham gia tố tụng nữa (đối với cá nhân) hoặc chấm dứt hoạt động, giải thể, sáp nhập...(đối với tổ chức), thì vụ án vẫn được tiếp tục giải quyết để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự khác trong vụ án25. Việc Tòa án ra quyết định tạm đình chỉ trong trường hợp này là cần thiết nhằm đảm bảo quyền tham gia tố tụng của người kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng và đảm bảo việc giải quyết vụ án được nhanh chóng, chính xác. Cách thức xác định người kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng được thực hiện theo quy định của pháp luật. Trường hợp người khởi kiện là cá nhân đã chết mà quyền, nghĩa vụ của người đó được thừa kế thì người thừa kế tham gia tố tụng26. Theo quy định của BLDS hiện hành, tùy thuộc vào mức độ thân thích, gần gũi của mỗi người trong diện thừa kế với người chết mà họ được kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng. Người nào trong diện thừa kế có mức độ gần gũi nhất với người chết sẽ được kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng của người chết để lại Khoản 1 Điều 207 Luật Doanh nghiệp 2020. Khoản 2 Điều 4 Luật Phá sản 2014. 24 Khoản 1 Điều 96 Bộ luật Dân sự 2015. 25 Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2019), Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam (Tái bản lần thứ nhất có sửa đổi, bổ sung), Nhà xuất bản Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, tr.150. 26 Khoản 1 Điều 59 Luật Tố tụng hành chính 2015. 22 23 16 trước tiên. Pháp luật dân sự phân chia thành các hàng thừa kế. Theo đó, những người ở hàng thừa kế thứ nhất sẽ được ưu tiên kế thừa đầu tiên, nếu không có người ở hàng thừa kế thứ nhất sẽ chuyển sang hàng thừa kế thứ hai. Và nếu không còn người ở hàng thừa kế thứ hai thì người ở hàng thừa kế thứ ba sẽ kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng. Hàng thừa kế thứ nhất bao gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết. Hàng thừa kế thứ hai bao gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại. Hàng thừa kế thứ ba bao gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại27. Trường hợp cơ quan, tổ chức đã giải thể thì việc xác định người kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng tùy thuộc vào các trường hợp cụ thể sẽ khác nhau. Trường hợp người khởi kiện là cơ quan, tổ chức bị hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, giải thể thì cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân kế thừa quyền, nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức cũ thực hiện quyền, nghĩa vụ tố tụng của cơ quan, tổ chức đó28. Còn trường hợp người bị kiện là người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức mà cơ quan, tổ chức đó hợp nhất, sáp nhập, chia, tách, giải thể thì người tiếp nhận quyền, nghĩa vụ của người đó tham gia tố tụng. Nếu người bị kiện là người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức mà chức danh đó không còn thì người đứng đầu cơ quan, tổ chức đó thực hiện quyền, nghĩa vụ của người bị kiện29. Trường hợp người bị kiện là cơ quan, tổ chức đã giải thể mà không có người kế thừa quyền, nghĩa vụ thì cơ quan, tổ chức cấp trên thực hiện quyền, nghĩa vụ của người bị kiện30. Luật mới chỉ quy định kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng trong trường hợp cơ quan, tổ chức bị giải thể mà chưa hề đề cập đến việc kế thừa quyền, nghĩa vụ tố tụng trong trường hợp tổ chức bị tuyên bố phá sản. Ngoài ra, cũng cần chú ý rằng, nếu quyền và nghĩa vụ đương sự đang yêu cầu Tòa án giải quyết liên quan đến tài sản mà trong quá trình xét xử phúc thẩm vụ án đương sự chết thì Tòa án mới ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm VAHC. Còn nếu quyền và nghĩa vụ tố tụng của đương sự đang yêu cầu Tòa án giải quyết có liên quan đến nhân thân, mà trong quá trình giải quyết đương sự chết thì Tòa án không ra quyết định tạm đình chỉ xét xử phúc thẩm mà ra quyết định đình chỉ xét xử phúc thẩm vụ án. Bởi theo quy định của BLDS thì “Quyền nhân thân là quyền dân sự gắn Điều 652 Bộ luật Dân sự 2015. Khoản 2 Điều 59 Luật Tố tụng hành chính 2015. 29 Khoản 3 Điều 59 Luật Tố tụng hành chính 2015. 30 Khoản 4 Điều 59 Luật Tố tụng hành chính 2015. 27 28